Fase 3: Gedeeltelijk in detail uitgewerkt ontwerp

In deze fase zijn de verschillende componenten verder in detail uitgewerkt en beproefd en is toegewerkt naar een werkend webbased prototype. De doorontwikkeling van de verschillende componenten wordt per component beknopt toegelicht.

Het in kaart brengen van de leerling en de omgeving

Voor deze component was in de voorgaande fases van het ontwerpen al een stevige basis gelegd. Deze opbrengsten zijn verwerkt in een eerste webbased prototype (zie bijlage 3a ). Dit prototype is op de ontwikkelscholen geëvalueerd door middel van een walkthrough (n=5). Centraal stonden de kwaliteitsaspecten verwachte bruikbaarheid en effectiviteit. De respondenten vulden op hoofdlijnen de gegevens in van de eigen leerling en onderwijscontext, waarbij de onderzoeker observeerde en waar nodig om een toelichting vroeg. Aansluitend vond een kort interview plaats.

De resultaten hebben geleid tot diverse aanpassingen in het ontwerp. Deels inhoudelijk, maar bovenal betrof het aanpassingen in de wijze van antwoorden en de vormgeving ter bevordering van de gebruiksvriendelijkheid (zie bijlage 3b voor een bijgesteld ontwerp).

Arrangeren op basis van leerlijnen

Een ander belangrijk aandachtspunt in deze fase betrof de doorontwikkeling van de tweede stap: het arrangeren en of (her)ontwerpen van lessen op basis van visualisaties van leerlijnen. Om beter zicht te krijgen op kansrijke manieren om de leerlijnen voor zml op een gebruiksvriendelijke en effectieve wijze digitaal te presenteren is een expertmeeting georganiseerd. De leerlijnen hebben tot doel een overzicht te bieden van relevante doelen en inhouden en de opbouw en samenhang daartussen. Daarnaast wordt vanuit de doelen en inhouden een koppeling gemaakt naar relevante achtergrondinformatie en bruikbare onderwijsleermiddelen.

De respondenten bestonden uit twee ontwikkelaars, één van de twee rekenexperts op het gebied van zml, de ICT-expert die het ontwikkeltraject van de webbased tool ondersteunde en twee projectleiders van een multimedia bedrijf. Na een korte presentatie van de ambities en mogelijke oplossingsrichtingen (gebaseerd op opbrengsten uit de voorgaande activiteiten) is gebrainstormd over mogelijke oplossingen. Daaropvolgend heeft een interface designer een eerste ontwerp gemaakt van een mogelijke

oplossingsrichting (zie bijlage 4a).

Dit ontwerp is in een tweede expertmeeting met dezelfde respondenten geëvalueerd op verwachte bruikbaarheid en effectiviteit. Dit heeft geresulteerd in een 'papieren prototype'. Dat is vervolgens bediscussieerd met de genoemde ICT-expert en de twee experts op het gebied van rekenen/wiskunde en zml. Het doel was te toetsen of de inhoudelijke wensen binnen dit ontwerp gerealiseerd konden worden. De resultaten hiervan zijn ingebracht in een derde expertmeeting op basis waarvan de interface designer heeft toegewerkt naar voorlopige ontwerprichtlijnen voor de ontwikkeling van de applicatie. De opbrengsten uit deze formatieve evaluatie hebben geleid tot bijstellingen in het ontwerp, zowel voor wat betreft vormgeving, inhouden als technische aanpassingen. Daarna is op basis van deze ontwerprichtlijnen en voorbeelduitwerkingen van kerndoelen, leerlijnen en tussendoelen, toegewerkt naar een functioneel ontwerp van de applicatie. Aan de hand van screendumps is dit ontwerp gepresenteerd en bediscussieerd in een vierde expertmeeting.

Op basis van het functioneel ontwerp is een eerste werkende applicatie ontwikkeld. Deze is door middel van een screening geëvalueerd met twee onderzoekers en de ICT-expert. Daarbij is de applicatie voorbeeldmatig gevuld met kerndoelen zml, de uitwerking in tussendoelen en leerlijnen, achtergrondinformatie en lesvoorbeelden. Hierbij is voortgebouwd op opbrengsten uit het project 'Rekenboog.ZML'. Daarnaast is getoetst of de applicatie technisch geschikt was om geïntegreerd te kunnen worden binnen de webbased tool en of het mogelijk was om vanuit deze applicatie de gebruiker te ondersteunen bij het ontwerpen van een passend onderwijsaanbod.

De exemplarisch gevulde applicatie is vervolgens voorgelegd aan de twee rekenexperts. Het doel was na te gaan in hoeverre de applicatie inhoudelijk consistent was met de landelijke ontwikkelingen binnen de context van rekenen/wiskunde binnen het zml-onderwijs. Tevens is hen gevraagd in hoeverre zij verwachten dat deze applicatie gebruikers helpt bij het vormgeven van een passend onderwijsaanbod. De bevindingen zijn besproken in een expertmeeting met de verschillende betrokkenen. Dit heeft geleid tot enkele laatste aanpassingen binnen het ontwerp, zowel inhoudelijk, wat betreft vormgeving als technisch. Daarnaast zijn forse aanpassingen gemaakt in het technisch beheer van de applicatie. Deze aanpassingen waren vooral gericht op het versterken van de consistentie en de gebruiksvriendelijkheid.

De uiteindelijke applicatie is vervolgens geïntegreerd in de webbased tool en stapsgewijs gevuld met de juiste inhouden, waaronder meer dan 400 lesvoorbeelden. Het vullen van de applicatie betrof een langere periode en liep door tot de laatste fase van het ontwerponderzoek. Zie bijlage 4b voor enkele schermafbeeldingen van het definitieve ontwerp.

Verbinden van de eerste twee componenten

Een belangrijk aandachtspunt betrof het versterken van de onderlinge samenhang tussen het in kaart brengen van de leerling en de omgeving en het vormgeven van een passend onderwijsaanbod. Op basis van relevante literatuur en het bevragen van experts zijn suggesties samengesteld die leraren kunnen ondersteunen. Deze hebben betrekking op werkhouding, sociaal gedrag en leerstijlen.

De suggesties met betrekking tot werkhouding richten zich op het versterken van motivatie, zelfstandig werken, concentratie, hulpvragen en zelfvertrouwen. Sociaal gedrag richt zich op gedrag van zml-leerlingen, het contact tussen de leraar en de zml-leerling, omgaan met regels en afspraken en het versterken van sociale integratie. Tevens worden suggesties gegeven voor leerstijlen. Afhankelijk van de gemaakte keuzes tijdens de eerste stap, genereert de tool suggesties voor de verdere doordenking van een passend onderwijsaanbod. Deze suggesties zijn door twee experts die veel ervaring hebben in de begeleiding van zml-leerlingen op reguliere basisscholen getoetst op relevantie, consistentie en verwachte bruikbaarheid. Dit heeft geleid tot enkele inhoudelijke verbeteringen. Daarna is op de ontwikkelscholen aan de hand van een walkthrough geëvalueerd in hoeverre leraren (n=5) in staat zijn de eerste stap effectief en efficiënt te doorlopen. Daarnaast is hen gevraagd in hoeverre men de verkregen informatie relevant en bruikbaar acht ter ondersteuning van het vormgeven van het reken-wiskundeonderwijs voor de zml-leerling. Ook deze evaluatie heeft geleid tot enkele kleine inhoudelijke aanpassingen.

Evaluatie en reflectie

Op basis van relevante literatuur en gesprekken met drie experts is het onderdeel evaluatie en reflectie een stap concreter uitgewerkt. Dit heeft geleid tot de keuze voor twee belangrijke bouwstenen binnen het ontwerp: handvatten voor het evalueren van gegeven lessen en handvatten voor het samen met collega's reflecteren op ervaringen over een langere periode. Voor het evalueren

van lessen werd gebruikgemaakt van een invulformulier met overwegend gesloten vragen. Het helpt leraren op een aantal relevante aandachtspunten de gegeven les kritisch te doordenken, zonder dat dit erg veel tijd kost. Daarnaast worden gebruikers uitgedaagd om na een periode van zes tot acht weken samen met collega's te reflecteren op het gegeven reken-wiskundeonderwijs van de periode ervoor. Daarvoor wordt een aantal handvatten gegeven die men kan gebruiken. Opbrengsten kunnen worden vastgelegd in een digitaal formulier, dat binnen de omgeving kan worden opgeslagen. Binnen deze component is nadrukkelijk aandacht voor de wisselwerking tussen het beoogde, uitgevoerde en bereikte curriculum. Door regelmatig kritisch te reflecteren op het eigen handelen, al dan niet samen met anderen, wordt getracht deskundigheidsbevordering te stimuleren.

Achtergrondinformatie

Voor een aantal onderwerpen die relevant worden geacht voor het vormgeven van passend onderwijs voor zml-leerlingen in het regulier onderwijs zijn beknopte uitwerkingen gemaakt ter achtergrondinformatie voor gebruikers van de webbased tool. De volgende onderwerpen zijn daartoe uitgewerkt: de leraar als arrangeur, ervaringen van andere scholen, het belang van een positieve houding, leerstijlen, sociaal gedrag, werkhouding, rekenen/wiskunde en zml en het evalueren van het leren van zml.

Aan het eind van deze fase lag er een eerste werkend prototype van een webbased tool waarin alle stappen in samenhang, maar nog niet in detail zijn uitgewerkt.