Fase 2: Functioneel ontwerp

In deze fase is in een iteratief proces van ontwerpen, formatief evalueren en ontwikkelen toegewerkt naar een functioneel ontwerp als basis voor de realisatie van een eerste werkend prototype. Aan de hand van expertbevragingen, analyses, raadpleging van relevante bronnen, een tweede focusgroepbijeenkomst met ambulant begeleiders en twee walkthroughs met de ontwikkelscholen, is een basisstramien ontworpen voor het totale ontwerp. Daarnaast is een aantal

functionaliteiten binnen het ontwerp nader geconcretiseerd: het in kaart brengen van de leerling en de omgeving en het arrangeren van een passend onderwijsaanbod. Tevens is in deze fase een eerste opzet ontwikkeld voor de wijze waarop reflectie kan worden gestimuleerd en een gemeenschappelijke kennisbasis kan worden ontsloten. Ontwerpkeuzes zijn voortdurend doorgevoerd in het functioneel ontwerp, zodat de ideeën in samenhang zichtbaar konden worden gemaakt en worden besproken met derden (figuur 4.2).

De verschillende ontwerpkeuzes worden kort toegelicht.

Basisstramien voor het totale ontwerp

Naast het bieden van ondersteuning in het vormgeven van het curriculum lag er ook een uitdaging om het leren van leraren te stimuleren. Belangrijke bouwstenen daartoe zijn: een cyclisch proces van arrangeren/(her)ontwerpen, uitvoeren, evalueren en reflecteren; het gebruik van voorbeeldmateriaal als houvast; het ontsluiten van een gemeenschappelijke kennisbasis en het stimuleren van interactie en samenwerking met collega's. Voortbouwend op het globaal ontwerp is een stramien ontworpen als basis voor een uitwerking van het functioneel ontwerp. De volgende vier componenten vormden het vertrekpunt:

1. Leerling en omgeving in kaart brengen 2. Arrangeren (het beoogde curriculum)

3. Reflectie (gebaseerd op het uitgevoerde en het ervaren curriculum) 4. Achtergrondinformatie

Opbrengsten uit de eerste component ondersteunen leraren bij het maken van keuzes binnen de tweede component waarin op systematische wordt toegewerkt naar een beoogd onderwijsaanbod. Bij het (her)ontwerpen van een passend onderwijsaanbod is een belangrijke rol weggelegd voor voorbeeldlesmateriaal. De gebruiker kan bestaande (vernieuwende) lessen gebruiken, deze bewerken of zelf lessen ontwerpen. Binnen de derde component wordt de gebruiker gestimuleerd om te reflecteren op het beoogde en het uitgevoerde curriculum. Binnen de tool is te allen tijde achtergrondinformatie beschikbaar die de gebruiker kan voorzien van verdieping daar waar wenselijk. Binnen de verschillende componenten wordt het gebruik hiervan gestimuleerd. Om het samenwerkend leren te bevorderen is het de bedoeling dat de gebruikers de eerste en de derde stap zoveel mogelijk samen met een collega doorlopen.

Het in kaart brengen van de leerling en de omgeving

Om inzicht te krijgen in welke informatie over de leerling en de onderwijscontext relevant en bruikbaar is ter ondersteuning van het doordenken van goed reken-wiskundeonderwijs voor de zml-leerling, heeft een verkenning van literatuur over handelingsgericht werken en het werken met handelingsplannen plaatsgevonden en zijn jaarbegeleidingsplannen en

handelingsplannen geanalyseerd. De daaruit ontstane ideeën zijn besproken met twee rekenexperts op het gebied van zml. Daarnaast zijn de ideeën voorgelegd aan een ICT-expert om te bezien wat relevante aandachtspunten zijn om rekening mee te houden in de verdere uitwerking van deze component. De ideeën zijn doorgevoerd in het functioneel ontwerp en geëvalueerd op relevantie en bruikbaarheid aan de hand van een walkthrough met leraren op de ontwikkelscholen die verantwoordelijk zijn voor het vormgeven van het curriculum voor de zml-leerling (n=5). Gezamenlijk werd een PowerPoint presentatie doorlopen en bediscussieerd, waarin de aandachtspunten voor het in kaart brengen van de leerling en de omgeving werden toegelicht. De volgende vragen stonden centraal: Welke informatie is nuttig en nodig en hoe kan deze informatie efficiënt en gebruiksvriendelijk worden verzameld? De opbrengsten hebben geleid tot aanpassingen in aandachtspunten waarvoor informatie wordt verzameld, evenals de wijze waarop informatie ingevoerd kan worden. Deze zijn doorgevoerd in het functioneel ontwerp.

Het bijgestelde ontwerp is vervolgens geëvalueerd in een focusgroepbijeenkomst met ambulant begeleiders (n=8). De volgende vragen stonden centraal: Welke informatie (leerlinggegevens en omgevingsfactoren) is noodzakelijk voor diegenen die betrokken zijn bij het doordenken van het rekenonderwijs voor de zml-leerling in een reguliere basisschool? Hoe kunnen de gekozen 'indicatoren' op zodanige wijze worden uitgewerkt dat ze voor betrokkenen eenvoudig en snel zijn in te vullen, maar dat ze tevens voldoende informatie opleveren voor overwegingen in de fase van het arrangeren/ontwerpen? Vooraf is een korte presentatie gegeven met daarin een toelichting op de ambities ten aanzien van de eerste fase binnen het ontwerp: het in beeld brengen van de leerling en de omgeving en de eerste uitwerking daarvan. Vervolgens zijn de ambulant begeleiders in subgroepen uiteen gegaan en hebben ze toegewerkt naar verbetervoorstellen aan de hand van een concept-lijst. De bevindingen werden plenair teruggekoppeld en bediscussieerd. Dit heeft geleid tot concrete suggesties voor verbeteringen en aanpassingen in het ontwerp.

Het arrangeren van het curriculum

In deze fase is ook toegewerkt naar een verdere concretisering van de stap waarbinnen leraren worden ondersteund bij het realiseren van een passend onderwijsaanbod.

bronnen geraadpleegd die betrekking hebben op het landelijk curriculumkader voor het onderwijs aan zml en concretiseringen daarvan, in het bijzonder op het gebied van rekenen/wiskunde en zml. Er is gezocht naar kaders, uitwerkingen, die richting kunnen geven aan het arrangeren en/of ontwerpen van lessen. De kerndoelen, tussendoelen en leerlijnen voor zml vormden belangrijke bouwstenen. Daarnaast werd er gewerkt aan visieontwikkeling op het gebied van rekenen/wiskunde in het zml-onderwijs.

Vervolgens is gezocht naar voorbeelden van manieren om leerlijnen te visualiseren en als basis te gebruiken om relevante vakinhoudelijke informatie ten behoeve van het arrangeerproces inzichtelijk en toegankelijk te maken. Deze ideeën en ambities zijn bediscussieerd met verschillende experts, waaronder de twee eerder genoemde rekenexperts op het gebied van zml. Het doel was de ideeën verder aan te scherpen en te toetsen op consistentie en bruikbaarheid. Daarnaast zijn de ideeën voorgelegd aan de ICT-expert om te bezien wat technische mogelijkheden zijn. Daarbij is gebruik gemaakt van een webbased applicatie die inzichtelijk maakte wat de ideeën waren om vanuit een raamwerk van doelen en inhouden te komen tot het ontwerpen van onderwijsarrangementen. Een overzicht van kerndoelen, uitgewerkt in leerlijnen en tussendoelen, vormde daarvoor de basis. Deze was gevisualiseerd analoog aan een plattegrond van een metronetwerk. Als de gebruiker over een deel van een leerlijn scrollt, wordt deze er uitgelicht. Dit vormt de basis voor het maken van een passend arrangement. De gebruiker krijgt bij dat deel van de leerlijn relevante vakspecifieke informatie, een overzicht van relevante leerbronnen en wordt vervolgens stapsgewijs ondersteund in het doordenken van de organisatie van het leren.

Verder in detail doordenken van de componenten reflectie en achtergrondinformatie

Op basis van raadpleging van relevante literatuur gericht op de rol van reflectie binnen de context van professionalisering van leraren zijn eerste ideeën gegenereerd met betrekking tot de reflectiecomponent. Daarnaast is op beperkte schaal een start gemaakt met het verzamelen van relevante achtergrondinformatie ter input voor de kennisbasis die binnen de omgeving toegankelijk wordt gemaakt, onder andere op het gebied van ervaringen van andere scholen, curriculumontwikkeling, rekenen/wiskunde en zml, versterken van sociale en curriculaire integratie, evalueren van het leren en leerstijlen.

De voorlaatste versie van het functioneel ontwerp is nog een laatste keer geëvalueerd door middel van een walkthrough met de leraren van de ontwikkelscholen die betrokken zijn op de zml-leerling (n-4) en twee

doelgroepexperts op het gebied van onderwijs aan zml: een intern begeleider op een school voor zml en een ICT-coördinator van een stichting voor zml- scholen. Gezamenlijk werd het functioneel ontwerp doorlopen, waarbij de experts een inschatting maakten van de relevantie, consistentie en verwachte bruikbaarheid van de verschillende uitwerkingen. Dit heeft geleid tot een definitief functioneel ontwerp (zie figuur 4.3). Dit ontwerp is richtinggevend geweest voor de bouw van een eerste werkend prototype.