3. Politieke achtergrond Albanië
3.3 EU-integratie in Albanië
Al sinds 1991 heeft de EU zich opgeworpen als supporter van de transitie en is Albanië geïntegreerd in het Phare-steun programma. Het Phare progamma geeft bijstand voor de herstructurering van economieën. De Phare-hulp werd alleen geboden met de algemene verplichting om de waarde van NGO's te herkennen. In 1992 werd er een special Phare- democratie programma ontwikkeld op initiatief van het Europees Parlement. Dit programma
151 Ibid.
152 J. O'Brennan in Enlargement of the Western Balkans edited by Vesna Bojicic-Dzelilovic, James Ker- Lindsay and Denisa Kostovicova, Londen: Palgrave Macmillan 2013, p. 35.
153 D. Bechev, in EUobserver: Democratie in Albanie steeds verder onder druk, http://www.europa-
nu.nl/id/viskc9fddozq/nieuws/democratie_in_albanie_steeds_verder?ctx=vhsjhdfktnpb, geraadpleegd op 14 juni 2014.
moest voor de exclusiviteit van markthervormingen zorgen. Het programma was gericht op de totstandkoming van politieke en burgerlijke instellingen, die volgens dit programma van cruciaal belang zijn voor het bereiken van politieke consensus en stabiliteit. De betrokkenheid van het programma ontwikkelt zich echter als onderdeel van het beleid van de Commissie en is in toenemende mate gekoppeld aan de prioriteiten van de Commissie. Dit is echter niet zozeer de prioriteit van lokale maatschappelijk actoren, waar later in deze scriptie verder op in wordt gegaan.154
Sinds Phare heeft Albanië circa €1 miljard ontvangen aan EU-steun. In december 1992 sloot de Europese Commissie een eerste handels- en samenwerkingsovereenkomst met Albanië. In dit verband werd een Gemengde Commissie opgericht om de politieke dialoog tussen de Albanese regering en de EU met betrekking tot bilaterale kwesties te starten.155 De
relatie tussen de EU en Albanië is hiermee dus ingebed in de regionale aanpak van de EU. Het eerste regionale initiatief van de EU werd gelanceerd als het Royaumontproces dat functioneerde ter ondersteuning van de uitvoering van de vredesakkoorden van Dayton. Deze regionale steun was gericht op het bevorderen van regionale projecten op het gebied van civil society, cultuur en mensenrechten. Het doel van het proces was om de samenwerking tussen de landen van de Westelijke Balkan op regionaal en op subregionaal niveau te verbeteren. Het probleem van deze ondersteuning was dat het geboden perspectief niet was aangepast aan de behoeften van elk afzonderlijk land. Ook was er geen duidelijk perspectief van integratie waardoor de interesse in het Royaumont proces snel was verloren. 156 Als
reactie op het Royaumont proces ontwikkelde de EU in 1997 een regionale aanpak, waarbij net zoals in de vorige aanpak, de vredesakkoorden van Dayton moesten worden ondersteund. De politieke stabiliteit en de economische ontwikkeling werd in deze regio door de nieuwe aanpak verbeterd. In tegenstelling tot het Royaumontproces stelde de regionale aanpak duidelijke politieke en economische voorwaarden voor de ontwikkeling van bilaterale betrekkingen met vijf landen van de regio. De voorwaarden voor de aanpak zijn de eerbiediging van de democratische beginselen, de mensenrechten, de rechtsstaat, de bescherming van minderheden, economische hervormingen en regionale samenwerking.
154J. O'Brennan in Enlargement of the Western Balkans edited by Vesna Bojiic-Dzelilovic, James Ker- Lindsay and Denisa Kostovicova, Londen: Palgrave Macmillan 2013, p. 35.
155 J. Hofmann, Integrating Albania: the Role of the European Union in the Democratization Process, Albanian Journal of Politics, nr 1. (1) (2005), p. 59.
156 Ehrhart in J. Hofmann, Integrating Albania: the Role of the European Union in the Democratization Process, Albanian Journal of Politics, nr 1. (1) (2005), p. 60.
Naast de regionale aanpak, begon de tweede fase van de EU-hulp na de dramatische ontwikkelingen in Albanië tijdens de crisis van 1997. Het land kampte met ernstige
institutionele en economische instabiliteit die was veroorzaakt door de ineenstorting van de piramide schema's. De EU moest haar strategie veranderen en deed dit in de Country Strategy
Paper 1997, waaruit bleek dat de institutionele ontwikkeling in Albanië zwak bleef. Met het
strategiedocument van de EU probeerde de EU de volgende actiepunten op de agenda te zetten: het herstellen en ontwikkelen van goed bestuur en het bevorderen van het
maatschappelijk middenveld, het ontwerpen en de uitvoering van een gezond economisch stelsel en beleid en de heropleving van de economische activiteit.
Twee jaar later erkende de Europese Commissie dat de landen van de Westelijke Balkan niet positief reageerden op de stimuleringsmaatregelen van de regionale aanpak. Bovendien had de Kosovo-crisis een grote invloed op strategie van de EU en vooral ten opzichte van Albanië.157 In de nasleep van de Kosovo crisis ontpopte de EU zich als een soort
agentschap voor de beoordeling van de evaluatie van de politieke hervormingen in Albanië. De EU nam de leiding over deze politieke hervormingen in het kader van een 'Balkan-breed' regionaal project. Eerst werd het Stabiliteitspact (SP) opgericht om de regionale
samenwerking met internationale organisaties, instellingen en actoren samen te brengen en te bevorderen in de Balkan landen. Aansluitend op het SP ontwierp de Unie het Stabilisatie- en Associatieproces (SAP), dat bedoeld was om de EU-betrekkingen met afzonderlijke landen te 'upgraden'. De SAP weerspiegelde een ambitieuze visie voor de ontwikkeling van de regio die gebaseerd was op de hervormingen en een geloofwaardig vooruitzicht van EU-lidmaatschap voor elk afzonderlijk land. 158 Een belangrijk aspect van het SAP is de creatie van de
Stabilisatie- en Associatieproces Overeenkomsten (SAO). Deze nieuwe contractuele betrekkingen moesten worden vastgesteld zodra bepaalde politieke en economische
omstandigheden ontstonden. Het doel van de SAO was om te voldoen aan de consolidatie van een democratie, de rechtsstaat, de ondersteuning van de economische ontwikkeling en de regionale samenwerking. 159 Volgens de EU, zou de SAO op drie manieren een bijdrage
hebben geleverd aan de doelstellingen van de EU. Ten eerste brachten deze overeenkomsten de landen van de regio dichter bij de normen van de EU. Ten tweede was de aandacht gericht 157 J. Hofmann, Integrating Albania: the Role of the European Union in
the Democratization Process, Albanian Journal of Politics, nr.1 (1) (2005), p. 60. 158Auteur onbekend, Stabilisatie- en Associatieproces: Westelijke Balkanlanden,
http://europa.eu/legislation_summaries/enlargement/western_balkans/index_nl.htm, geraadpleegd op 18 juni 2014.
159 J. Hofmann, Integrating Albania: the Role of the European Union in the Democratization Process, Albanian Journal of Politics, nr. 1 (1) (2005), p. 61.
op de eerbiediging van de democratische basisbeginselen (mensenrechten, minderheden, stabiele democratie). Tot slot, omvatte de overeenkomsten kernelementen die de kern vormen van de Europese interne markt (mededinging, staatssteun en intellectuele
eigendomsrechten).160
Rond 2000 ontstond er een groep van gematigde politici in Albanië. Deze groep brak zowel met de Democratische Partij als met de Socialistische Partij. Zowel de groep rond Meta in de Socialistische Partij en het Democratische alternatief, afgesplitst van de Democratische Partij leken minder kans te hebben om te profiteren van extremistische standpunten.161 De
2000 Fiera Top luidde een geheel nieuw tijdperk in voor de EU en de banden met de
Westelijke Balkan. De Top bevestigde het Europese perspectief van de landen die deelnamen aan het Stabilisatie- en Associatieproces. De strategie om de Balkan te laten integreren werd op dezelfde manier aangepakt als de andere postcommunistische landen in Oost- Europa. Vanuit de EU werd het idee geopperd om de mogelijkheid van het lidmaatschap en de handhaving van de voorwaardelijkheid als een stabiliserend instrument in te zetten in de regio162
Om het Stabilisatie- en Associatieproces te steunen, ontwierp de Europese Raad in december 2000 de communautaire bijstand voor wederopbouw, ontwikkeling en stabilisatie
(CARDS). Dit programma was een nieuw instrument voor de regio. Met CARDS was het de
bedoeling om een meer strategische benadering van de EU-bijstand te ontwikkelen door het ondersteunen van de doelstellingen en mechanismen van het SAP en door het verhogen van de financiële middelen. Albanië ontving financiële middelen via de CARDS regulatie in 2001. In tegenstelling tot de vorige strategiedocumenten, legde het 'country' rapport meer nadruk op de sectoren van justitie, democratisering en het openbare bestuur.163 Waar de EU-hulp in het
begin vooral wasgericht op het stabiliseren van de regio en van Albanië, was er een verschuiving waar te nemen in de strategiedocumenten van 1997, waar economische- en institutionele hervormingen topprioriteit werden. In het strategierapport van 2002-2004 viel de nadruk op democratisering te lezen. 164
160 Ibidem, p. 61.
161 A. Elbasani, Albania in transition: Manipulation or Appropriation of International Norms?, Southeast
European Politics, nr. 1 (5) (2004) p. 38.
162 Ibidem.
163 J. Hofmann, Integrating Albania: the Role of the European Union in the Democratization Process, Albanian Journal of Politics, nr. 1 (1) (2005), p. 62. 164 SEC(2004) 374.
Albanië probeert al vanaf 1991 transitie door te voeren, maar door continu
tegenslagen, de piramide crisis en de Kosovo-crisis zien we dat de EU haar strategie continu moet aanpassen aan de specifieke situatie wat de overgang niet ten goede komt.
Huidige stand van zaken
De Stabilisatie- en Associatie Overeenkomst tussen Albanië en de EU is ingegaan in april 2009. In diezelfde maand, op 28 april, diende Albanië een verzoek in om toetreding tot de Europese Unie. Naar aanleiding van het verzoek van de Raad, gaf de Commissie haar advies over het verzoek, dat in november 2010 werd ingediend. In december 2010 stelde de Raad vast dat Albanië en de EU aan de toetredingsonderhandelingen konden beginnen, zodra de Commissie had geoordeeld dat Albanië de criteria voor lidmaatschap zou kunnen naleven. De vooruitgang van Albanië heeft ervoor gezorgd dat de Europese Commissie in oktober 2012 een positieve aanbeveling voor Albanië deed. De kandidaat-status werd toegekend aan Albanië onder voorbehoud van de vervulling van de belangrijkste maatregelen op het gebied van justitie, openbare hervorming, herziening van het reglement van orde van de
parlementaire administratie. In december 2012 verzocht de Raad aan de Commissie verzocht om zo spoedig mogelijk de voortgang van Albanië te rapporteren. Ook moest er een voorstel komen om de georganiseerde misdaad en corruptie te bestrijden. De Raad benadrukte dat voor het openen van de verdere onderhandelingen duurzame implementatie van de hervormingen nodig zouden zijn. 165 Ondanks een gespannen aanloop naar de algemene verkiezingen in de
eerste helft van 2013, liet Albanië volgens dit progressie rapport zien dat de inspanningen worden omgezet in hervormingen. 166
In het volgende schema staan de belangrijkste ijkpunten in de relatie tussen Albanië en de EU:
12 November 2013 The EU and Albania hold the first meeting of the High
Level Dialogue on Key Priorities
10 October 2012 European Commission recommended that Albania be
granted EU candidate status, subject to the completion of key measures in certain areas
165 COM(2013) 700. 166 Ibidem.
1 February 2011 An action plan addressing the 12 key priorities identified in the European Commission opinion is adopted by Albania
15 October 2010 An action plan addressing the 12 key priorities
identified in the European Commission opinion is adopted by Albania
9 November 2010 European Commission delivers opinion on Albania's
EU membership application
24 April 2009 Albania submits its application for EU membership
1 April 2009 Stabilisation and association agreement enters into
force
1 January 2008 EU-Albania visa facilitation agreement enters into
force
1 January 2007 IPA funds available to help Albania prepare for
membership
1 December 2006 Interim agreement enters into force
12 June 2006 Stabilisation and Association Agreement and Interim
Agreement is signed
1 May 2006 EU-Albania Readmission Agreement enters into force.
1 June 2004 Council adopts European partnership with Albania
Tijdlijn met betrekking tot de onderhandelingen tussen Albanië en de EU Bron: http://ec.europa.eu/enlargement/countries/detailed-country- information/albania/index_en.htm
EU-integratie biedt Albanië veel steun als politieke kracht, door de materiële en financiële voordelen die de verschillende EU-programma's bieden. In dit hoofdstuk is er bepaald welke steun Albanië ontvangt vanuit de EU. Ook is het integratietraject van Albanië kort toegelicht. Democratisering, maar ook de ondersteuning van het maatschappelijk middenveld zijn kernwaarden voor de EU. In het voorbeeld van het Phare programma zagen we dat de belangen van de EU niet altijd op één lijn liggen met de lokale actoren. In hoeverre deze ondersteund worden op lokaal niveau en hoe civil society daarop inspeelt wordt in de volgende hoofdstukken besproken. De volgende paragraaf gaat in op de ontwikkeling van civil society in Albanië. Nu we weten welke transitie Albanië heeft doorlopen en welke struikelblokken daar bij horen kunnen we het verloop van civil society toelichten.