WHL VERTROUWELIJK
5 Dominantieanalyse markt voor HKWBT/HL
5.1 Inleiding
385. In het vorige hoofdstuk heeft het college de relevante markt voor HKWBT/HL afgebakend. Zoals ook volgt uit artikel 6a.2 van de Tw is de volgende stap in het onderzoek het vaststellen of de
relevante wholesalemarkt voor HKWBT/HL al dan niet daadwerkelijk concurrerend is, en of op deze markt ondernemingen actief zijn die beschikken over AMM. Dit hoofdstuk vormt stap 3b in de totale marktanalyse, zoals weergegeven in onderstaande tabel.
3a Afbakening relevante markt voor HKWBT/HL Hoofdstuk 4
3b Dominantieanalyse markt voor HKWBT/HL Hoofdstuk 5
3c Analyse potentiële mededingingsproblemen als gevolg van AMM op
de markt voor HKWBT/HL Hoofdstuk 6
4a Verplichtingen markt voor HKWBT/HL Hoofdstuk 7
4b Invulling van verplichtingen markt voor HKWBT/HL Hoofdstuk 8
4c Effectentoets verplichtingen markt voor HKWBT/HL Hoofdstuk 9
Tabel 8. Grafische weergave onderzoeksstappen marktanalyse HKWBT/HL
386. In paragraaf 5.2 wordt het analysekader van de dominantieanalyses uiteengezet. In paragraaf 5.3 onderzoekt het college of de markt voor HKWBT/HL daadwerkelijk concurrerend is. Het college sluit in paragraaf 5.4 af met een afweging en conclusie.
5.2 Analysekader AMM
387. Uit de definitie van ’onderneming die beschikt over een aanmerkelijke marktmacht’ opgenomen in artikel 1.1 onder s van de Tw blijkt dat op een bepaalde relevante markt één onderneming AMM kan hebben (enkelvoudige machtspositie), maar ook dat meerdere ondernemingen gezamenlijk een positie van AMM op een bepaalde relevante markt kunnen innemen (collectieve machtspositie). In beide gevallen kunnen deze ondernemingen op grond van de Tw, afzonderlijk of gezamenlijk worden aangewezen als ondernemingen met AMM.
388. Het bestaan van een machtspositie kan worden aangetoond aan de hand van een aantal criteria. De belangrijkste daarvan zijn beschreven in paragraaf 3.1 van de Richtsnoeren. Het
marktaandeel wordt vaak gebruikt als indicatie van de markmacht.158 Ook de overstap van
eindgebruikers, prijsontwikkelingen en de ontwikkelingen in het dienstaanbod geven indicaties over de mate van concurrentie op de markt. Voorts is in de Richtsnoeren niet-limitatief een aantal criteria genoemd die gebruikt kunnen worden bij de beoordeling van de marktmacht van een onderneming. Het betreft de volgende criteria:
- positie van de onderzochte onderneming in vergelijking met concurrenten op de markt:
o de controle over niet gemakkelijk te repliceren infrastructuur;
o verticale integratie;
o de totale omvang van de onderneming;
o de technologische voorsprong of superioriteit;
o gemakkelijke of bevoorrechte toegang tot kapitaalmarkten/financiële middelen;
o product-/dienstendiversificatie;
o schaalvoordelen;
o breedtevoordelen; en
o een sterk ontwikkeld distributie- en verkoopnetwerk.
- aard van de concurrentie op de markt:
o grenzen aan de expansie;
o overstapkosten en -drempels; en
o het ontbreken van kopersmacht.
- concurrentiedruk van buiten de markt:
o het ontbreken van potentiële concurrentie; en
o toetredingsdrempels.
389. De genoemde criteria kunnen niet worden beschouwd als een eenvoudige checklist om te beoordelen of er sprake is van AMM dan wel van daadwerkelijke concurrentie. Een marktanalyse omvat in het onderhavige kader een algehele, toekomstgerichte analyse van de economische kenmerken van een bepaalde relevante markt, waarbij rekening wordt gehouden met de specifieke omstandigheden van het individuele geval. Derhalve zal AMM alleen kunnen worden geconstateerd door toepassing van en toetsing aan de hand van meerdere van de genoemde factoren, die elk afzonderlijk niet noodzakelijkerwijs bepalend hoeven te zijn. Om deze reden en vanwege de diversiteit van de betrokken markten, acht het college het niet passend om aan de verschillende criteria vooraf een bepaald gewicht toe te kennen. Welke factoren het college met name van belang acht, zal hij
158
Dominantieanalyse markt voor HKWBT/HL
beoordelen in de context van een bepaalde markt, daarbij rekening houdend met de specifieke
kenmerken van die markt.159
390. De bepaling van AMM in een toekomstgerichte analyse betekent dat niet alleen wordt gekeken naar de bestaande concurrentiesituatie, maar dat ook wordt bezien of een eventueel gebrek aan
daadwerkelijke concurrentie blijvend is.160 De marktanalyse in dit besluit is uitgevoerd op een
prospectieve wijze. Dit betekent dat het college toekomstige ontwikkelingen die de concurrentiesituatie op de onderzochte markten in de komende reguleringsperiode significant zullen beïnvloeden heeft meegewogen, voor zover het college deze redelijkerwijs kan voorzien. Gelet op artikel 6a.4 van de Tw hanteert het college daarvoor een periode van maximaal drie jaar.
5.3 Dominantieanalyse HKWBT/HL
391. In deze paragraaf onderzoekt het college of KPN over AMM beschikt op de markt voor
HKWBT/HL. Achtereenvolgens analyseert het college de marktaandelen (paragraaf 5.3.1), de dienst- en prijsontwikkelingen (paragraaf 5.3.2) en de positie van KPN versus concurrenten (paragraaf 5.3.3). en de aard van de concurrentie pagraaf 5.3.4). In paragraaf 5.4 volgen een afweging en conclusie.
5.3.1 Marktaandelen
392. Het marktaandeel wordt vaak gebruikt als indicatie van de markmacht. Volgens de
jurisprudentie van het HvJ vormt een zeer groot marktaandeel - meer dan 50 procent - op zichzelf al
het bewijs van een AMM-positie, uitzonderlijke omstandigheden daargelaten.161 In de Richtsnoeren
staat verder dat doorgaans een gevaar bestaat van een AMM-positie als een onderneming een marktaandeel van 40 procent bezit. Een onderneming met een marktaandeel van 25 procent zal waarschijnlijk geen AMM hebben. Daarnaast kan een daling van het marktaandeel weliswaar wijzen op het meer concurrerend worden van de markt, maar dit hoeft het bestaan van een dominantie positie niet uit te sluiten.162
393. Het college heeft de marktaandelen op de markt voor HKWBT/HL bepaald door de aantallen aansluitingen op te tellen. Bij de bepaling van de marktaandelen neemt het college zowel interne als externe leveringen van partijen op de markt voor HKWBT/HL mee. Wanneer het college geen interne leveringen zou meerekenen, zouden de marktaandelen geen juiste afspiegeling geven van de
verhoudingen op de markt waardoor een vertekend beeld zou kunnen ontstaan: bijvoorbeeld een partij die veel extern, maar weinig intern levert, zou op de wholesalemarkt het hoogste marktaandeel kunnen hebben.
159
Zie ook: ERG Working paper on the SMP concept for the new regulatory framework, May 2003, paragraaf 6.
160
Richtsnoeren, randnummer 20.
161
Zaak nr. C-62/86, AKZO tegen de Commissie, Jurispr. 1991, blz. I-3359, r.o. 60, zaak nr. T-228/97, Irish Sugar tegen de Commissie, Jurispr. 1999, blz. II-2969, r.o. 70, de zaak Hoffmann-La Roche tegen de Commissie, aangehaald arrest, r.o. 41, zaak nr. T-139/98, AAMS e.a. tegen de Commissie, Jurispr. 2001, blz. II-000, r.o. 51.
162
394. Hieronder schetst het college de ontwikkeling van de huidige marktaandelen, in aanwezigheid van ULL-regulering. Vervolgens voert het college een prospectieve analyse uit van de ontwikkeling van de marktaandelen tot en met 2015. Het college sluit af met een conclusie.
Huidige marktaandelen
Feiten en analyse
395. KPN heeft in Q1 2012 op de markt voor HKWBT/HL met 55-60 procent [vertrouwelijk: XXX procent] het hoogste marktaandeel. KPN wordt gevolgd door Tele2 met een marktaandeel van 30-35
procent [vertrouwelijk: XXX procent].163 Hierna volgt Eurofiber met 5-10 procent [vertrouwelijk: XXX
procent]. Overige marktpartijen hebben tezamen een marktaandeel van 5-10 procent [vertrouwelijk: XXX procent] (zie Tabel 9).
396. Het marktaandeel van KPN op de HKWBT/HL markt is tussen Q4 2009 en Q1 2012 gedaald van 60-65 procent naar 55-60 procent [vertrouwelijk: XXX procent naar XXX procent], hetgeen voornamelijk wordt veroorzaakt door de afname van het aantal analoge huurlijnen. Hier tegenover staan een stijging van Tele2 van 30-35 procent naar 30-35 procent [vertrouwelijk: XXX naar XXX procent] en een stijging van Eurofiber van 0-5 procent naar 5-10 procent [vertrouwelijk: XXX naar XXX procent]. De totale markt is in dezelfde periode gedaald van 197.000 lijnen naar 181.000 lijnen.
Marktaandeel Q4 2009 Q4 2010 Q4 2011 Q1 2012 Totaal XXX XXX XXX XXX XXX XXX XXX XXX KPN [vertrouwelijk] KPN XXX% [60-65%] XXX% [60-65%] XXX% [55-60%] XXX% [55-60%] Tele2 XXX% [30-35%] XXX% [30-35%] XXX% [30-35%] XXX% [30-35%] Eurofiber XXX% [0-5%] XXX% [0-5%] XXX% [5-10%] XXX% [5-10%] Overige XXX% [0-5%] XXX% [0-5%] XXX% [0-5%] XXX% [5-10%]
Tabel 9. Marktaandelen wholesalemarkt voor HKWBT/HL. Aantallen x1000. Bron: Structurele marktmonitor OPTA Q1 2012. [vertrouwelijk]
397. Het college heeft in Tabel 10 een overzicht opgenomen van de interne en externe leveringen van HKWBT/HL per partij. De door aanbieders geleverde HKWBT/HL aansluitingen worden voor een groot deel intern geleverd aan hun eigen retailbedrijf, dat vervolgens de eindklanten bedient. DSL-aanbieders (zoals KPN en Tele2) en glasDSL-aanbieders (zoals Eurofiber en KPN) leveren ook aan externe wholesale afnemers. Externe wholesale afnemers hebben soms geen of een beperkt eigen kernnetwerk (in bepaalde delen) van Nederland waardoor zij afhankelijk zijn van externe inkoop van HKWBT/HL.
163
Dominantieanalyse markt voor HKWBT/HL
398. In totaal worden ongeveer [vertrouwelijk: XXXXX] aansluitingen extern geleverd, wat overeenkomt met 30-35 procent] [vertrouwelijk: XXX procent] van het totaal aantal aansluitingen. KPN en Tele2 zijn de twee grootste aanbieders van externe HKWBT/HL-diensten.