4 Relevante markt voor HKWBT/HL
4.3 Beschrijving van de onderliggende retailmarkten in relatie tot de wholesalemarkten wholesalemarkten
4.4.2 Is er een aparte relevante markt voor HKWBT, die zich onderscheidt van de markt voor WHL? markt voor WHL?
235. In deze paragraaf zal het college onderzoeken of HKWBT en WHL tot dezelfde relevante markt behoren. Dit betreft zowel LC WHL als HC WHL.
236. In het besluit MA HL 2008 heeft het college geconcludeerd dat tot de markt voor WHL alle
wholesalediensten met overboeking 1:1 behoren, ongeacht de onderliggende techniek.96 Ook in de
retailanalyse (Annex B.7) heeft het college geconcludeerd dat er binnen de markt voor zakelijke netwerkdiensten, die WHL als input gebruiken, geen onderscheid dient te worden gemaakt naar techniek. Op basis van de marktafbakening uit het verleden en de conclusie uit de retailanalyse concludeert het college dat er binnen WHL geen onderscheid dient te worden gemaakt naar techniek. Het college onderzoekt deze vraag om die reden in deze marktanalyse verder niet.
237. De basis voor het onderscheid dat tussen WHL en HKWBT in 2008 is gehanteerd, was de overboekingsfactor. Wholesalediensten met een overboekingsfactor van 1:1 werden gerekend tot de markt voor WHL, wholesalediensten met een overboekingsfactor lager dan 1:1 en groter dan of gelijk aan 1:20 tot de markt voor HKWBT. Het college onderzoekt hier of dit onderscheid nog steeds gemaakt dient te worden, of dat er marktontwikkelingen zijn die tot vraag- of aanbodsubstitutie tussen deze twee diensten hebben geleid.
Feiten
238. Voor WHL geldt dat de volledige capaciteit van de verbinding gegarandeerd is. Voor HKWBT is minder dan de volledige capaciteit, maar minimaal 1/20 van de capaciteit gegarandeerd.
239. WHL wordt bijna uitsluitend gebruikt voor zakelijke netwerkdiensten. HKWBT wordt ongeveer even vaak gebruikt voor datacommunicatiediensten als voor zakelijk internet.
240. Internettoegang wordt in minder dan één procent van de aansluitingen gebaseerd op WHL of HKWBT. Zakelijke netwerkdiensten worden daarentegen voor ongeveer 55 procent op basis van WHL en voor 25 procent op basis van HKWBT geleverd. Het overige deel wordt op basis van LKWBT geleverd. Het aandeel van zakelijke netwerkdiensten op basis van WHL is sinds 2007 gedaald (zie Figuur 7).
241. Met betrekking tot andere productkenmerken zijn WHL en HKWBT vergelijkbaar. Zowel WHL als HKWBT worden met verschillende uploadcapaciteiten gerealiseerd, die tot ca. 10Gbit/s kunnen oplopen, zowel voor interne als externe leveringen. Zowel voor WHL als voor HKWBT heeft meer dan
96
95 procent van alle aansluitingen (intern en extern geleverd) een uploadcapaciteit tot 100Mbit/s.97 Ook worden zowel WHL als HKWBT altijd gecombineerd met hoge SLA’s en beschikbaarheid, en worden zij via de zakelijke verkooporganisatie verkocht. HKWBT en WHL worden tenslotte over dezelfde netwerken geleverd waardoor de geografische beschikbaarheid van deze diensten vergelijkbaar is. 242. In onderstaande grafieken worden de prijzen van WHL (op basis van WBT-technieken) en HKWBT vergeleken. ‘Premium’-diensten en 1:1-diensten hebben een volledig gegarandeerde capaciteit en behoren dus tot WHL-diensten, ‘Lite’-diensten zijn vergelijkbaar met een 1:10
overboeking. Voor diensten met lage capaciteiten zijn er veel verschillende overboekingsvarianten beschikbaar, waarbij de prijzen geleidelijk oplopen met overboekingsfactor en er een prijsoverlap is. Voor hoge capaciteiten zijn er minder kwaliteitsniveaus beschikbaar (1:20 wordt bijvoorbeeld niet geleverd) en is het verschil tussen de kwaliteitsniveaus duidelijker (de overlap in prijzen verdwijnt).
97
Antwoorden marktpartijen kwantitatieve vragenlijst in het kader van marktanalyses 2011, december 2010-januari 2011.
Relevante markt voor HKWBT/HL
Figuur 4. Prijzen van WHL (op basis van dezelfde techniek als WBT) en HKWBT afhankelijk van uploadcapaciteit (0-10Mbit/s) en capaciteitsgaranties (overboekingsfactor 1:1 – 1:20)98
Figuur 5. Prijzen van WHL (op basis van dezelfde techniek als WBT) en HKWBT afhankelijk van uploadcapaciteit (5-50Mbit/s) en capaciteitsgaranties (overboekingsfactor 1:1 – 1:20)99
98
Figuur 6. Prijzen van WHL (op basis van dezelfde techniek als WBT) en HKWBT afhankelijk van uploadcapaciteit (20-1000Mbit/s) en capaciteitsgaranties (overboekingsfactor 1:1 – 1:20)100
243. Vanaf januari 2010 tot mei 2011 gold een KPN-actie voor WBT-diensten op koper (WBA ZM ATM), waarbij kortingen tot 50 procent werden gegeven. De hoogste kortingen (40-50 procent) golden voor diensten met overboeking 1:1, terwijl op diensten met capaciteitsgaranties 1:10 kortingen van
10-20 procent werden gegeven.101 Dit heeft ertoe geleid dat prijzen van WHL en HKWBT dichter bij
elkaar kwamen. In mei 2011 is de actie geëindigd.
244. In 2011 heeft KPN een nieuwe wholesaledienst geïntroduceerd: WBA ZM ethernet. Deze dienst wordt zowel op glasvezel als koper geleverd en biedt volledig gegarandeerde capaciteit tegen een prijs die lager is dan de prijs van al eerder bestaande diensten met lagere capaciteitsgaranties. Analyse van vraagsubstitutie
245. Zowel WHL als HKWBT worden gebruikt om zakelijke netwerkdiensten te leveren. In de afbakening van de retailmarkt heeft het college geconcludeerd dat zakelijke netwerkdiensten met alle capaciteitsgaranties tot dezelfde relevante retailmarkt behoren. Dat betekent dat een retailaanbieder van zakelijke netwerkdiensten WHL en HKWBT door elkaar kan vervangen en een vergelijkbare functionaliteit voor eindgebruikers kan realiseren.
246. Het belang van hoge capaciteitsgaranties als een onderscheidend kenmerk is in de afgelopen jaren afgenomen, zoals besproken in paragraaf 4.4.2, randnummer 280, door de toegenomen feitelijke
99
Prijs per maand per aansluiting. Listprijzen KPN, Tele2 en Eurofiber. Nationale diensten.
100
Prijs per maand per aansluiting. Listprijzen KPN, Tele2 en Eurofiber. Nationale diensten.
101
Relevante markt voor HKWBT/HL
kwaliteit van verbindingen en de toegenomen maximale capaciteit die met hoge capaciteitsgaranties uitwisselbaar is. In de volgende paragrafen beargumenteert het college aan de hand van enkele ontwikkelingen dat HKWBT en WHL tot dezelfde markt moeten worden gerekend.
247. De eerste ontwikkeling, de toegenomen kwaliteit van overboekte verbindingen, vermindert het belang van capaciteitsgaranties maar neemt het niet volledig weg. Eindgebruikers vinden het immers nog wel belangrijk dat er capaciteitsgaranties worden gegeven, al hoeven deze garanties niet volledig of heel hoog te zijn (zie randnummer 264).
248. De tweede ontwikkeling, toegenomen capaciteit, kan substitutie verhogen door
uitwisselbaarheid tussen maximale capaciteit en capaciteitsgaranties. Hoe hoger de maximale
capaciteit, hoe gemakkelijker lagere garanties worden geaccepteerd.102 Een afnemer van een
premiumdienst van 10Mbit/s kan overstappen naar een Lite-dienst van 100Mbit/s met volledig behoud of zelfs stijging van functionaliteit. In beide gevallen is namelijk capaciteit van 10Mbit/s gegarandeerd. Uit de prijsvergelijking blijkt dat de prijs van premiumdiensten van 10Mbit/s vergelijkbaar is met de prijs van Lite-diensten van 100Mbit/s. Hetzelfde geldt ook voor andere paren van capaciteiten, bijvoorbeeld Premium 2Mbit/s en 1:10 20Mbit/s, 20Mbit/s en Lite 200Mbit/s, Premium 50Mbit/s en Lite 500Mbit/s, en Premium 100Mbit/s en Lite 1000Mbit/s. Een voorwaarde voor de uitwisselbaarheid is dat een bepaalde capaciteit wel wordt gegarandeerd. Dit is bij HKWBT altijd het geval.
249. Deze uitwisselbaarheid geldt weliswaar niet meer voor de hoogste capaciteiten: als een 1:1 verbinding van 2 Gbit/s vervangen zou worden door een 1:10 verbinding, dan zou de nieuwe
verbinding de snelheid moeten hebben van 20 Gbit/s om dezelfde gegarandeerde snelheid te kunnen leveren. Echter, 95 procent van op WHL gebaseerde retailaansluitingen heeft een capaciteit van hooguit 100 Mbit/s, waardoor zij door 1:10 verbindingen van 1 Gbit/s vervangen kunnen worden. Dergelijke verbindingen zijn voor de meeste afnemers beschikbaar, aangezien glastoegang bijna landelijk beschikbaar is (on-net en near-net).
250. Het college is op basis van het bovenstaande van mening dat de besproken ontwikkelingen in het geval van WHL en HKWBT tot voldoende substitueerbaarheid leiden. Verder behoren beide diensten tot het zakelijk aanbod en, zoals besproken in randnummer 241, zijn deze diensten met betrekking tot andere kenmerken zoals symmetrie, beschikbaarheidsgaranties, SLA’s en geografische dekking vergelijkbaar.
251. Het bovenstaande impliceert dat het waarschijnlijk is dat voldoende afnemers van WHL geneigd zullen zijn om naar HKWBT over te stappen bij een kleine, maar significante prijsverhoging van WHL om een dergelijke prijsverhoging voor een hypothetische monopolist niet winstgevend te maken. Het omgekeerde geldt ook voor afnemers van HKWBT die daarmee zakelijke netwerkdiensten leveren. 252. Uit marktcijfers blijkt dat het aantal op WHL gebaseerde zakelijke netwerkdiensten sinds 2007 gedaald is. Dit kan erop wijzen dat er overstap plaatsvindt, waarbij aansluitingen met volledige
102
Hierbij wordt verondersteld dat de groei in de gemiddelde capaciteit niet volledig door toegenomen behoefte aan capaciteit is veroorzaakt.
capaciteitsgaranties worden vervangen door aansluitingen zonder volledige garanties. Ofschoon een deel van de daling ook door overstap naar dark fiber verklaard zou kunnen worden, sluit de
interpretatie dat er enige overstap plaatsvindt van WHL naar HKWBT aan op wat een aantal marktpartijen in interviews aangeven, namelijk dat diensten met hogere capaciteitsgaranties steeds
vaker met diensten met lagere capaciteitsgaranties worden vervangen.103
253. Zoals in randnummers 243 en 244 beschreven, zijn de prijzen van WHL (vooral op basis van WBT technieken) in de afgelopen jaren sterker gedaald dan die van HKWBT. Daardoor zijn prijzen van diensten met hoge en lage capaciteitsgaranties dichter bij elkaar komen te liggen. Dit versterkt de substitueerbaarheid en wijst op concurrentiedruk vanuit diensten met lagere capaciteitsgaranties op diensten met hogere capaciteitsgaranties. Deze concurrentiedruk wordt door marktpartijen in
interviews bevestigd.104
254. Afnemers van HKWBT die daarmee zakelijk internet leveren, zullen waarschijnlijk minder geneigd zijn om naar WHL over te stappen na een prijsverhoging van HKWBT. Capaciteitsgaranties zijn voor het aanbieden van (zakelijk) internettoegang namelijk minder van belang, wat blijkt uit het feit dat minder dan 10 procent van de zakelijke internetaansluitingen met een overboeking van 1:1 wordt geleverd. Afnemers zullen daarom minder geneigd zijn om een lagere maximale (download)capaciteit te compenseren met hogere capaciteitsgaranties. Echter, omdat ruim 40 procent van HKWBT gebruikt wordt voor zakelijke netwerkdiensten, zal er waarschijnlijk een voldoende grote groep van afnemers zijn die na een prijsverhoging naar WHL zullen overstappen.
255. Het college concludeert dat er vraagsubstitutie bestaat tussen WHL en HKWBT. Analyse van aanbodsubstitutie
256. Op WHL is een aantal marktpartijen actief die nog (bijna) geen HKWBT aanbieden. Al deze partijen bieden WHL (mede) op basis van techniek die ook voor HKWBT wordt gebruikt. Een aanbieder die een dienst aanbiedt met volledig gegarandeerde capaciteit, kan zonder additionele investeringen diensten met lagere capaciteitsgaranties aanbieden. Daarnaast hoeft een dergelijke aanbieder niet te investeren in andere SLA’s of een andere verkooporganisatie, omdat WHL en WBT met vergelijkbare SLA’s en via dezelfde zakelijke verkooporganisaties worden verkocht. Het college concludeert dat er aanbodsubstitutie bestaat vanuit WHL naar HKWBT.
Conclusie
257. Het college concludeert op basis van vraag- en aanbodsubstitutie dat WHL en HKWBT tot dezelfde markt behoren. Het college noemt deze markt de markt voor HKWBT/HL. Deze conclusie sluit aan bij overeenkomsten in concurrentieomstandigheden tussen beide marktsegmenten.
103
Interviews marktpartijen in het kader van marktanalyses [vertrouwelijk: XXXXX, XXXXX, XXXXX].
104
Relevante markt voor HKWBT/HL