WHL VERTROUWELIJK
4.4.4 Behoort glasvezeltoegang tot dezelfde relevante markt als kopertoegang?
300. In deze paragraaf onderzoekt het college of HKWBT/HL-diensten over glasvezel substituten zijn voor respectievelijk HKWBT/HL-diensten over koper.
301. Het college onderzoekt daartoe in de eerste plaats of afnemers van wholesale toegang over koper in de praktijk kunnen overstappen op glasvezel. Daarna onderzoekt het college de factoren die bepalen of voldoende afnemers ook bereid zullen zijn om over te stappen van koper naar glas na een prijsverhoging van wholesalediensten over koper.
Feiten
302. Mogelijke obstakels die kunnen verhinderen dat afnemers kunnen overstappen van wholesale toegang over koper naar wholesale toegang over glasvezel zijn:
- wholesaletoegang over glasvezel is technisch onmogelijk;
- op een bepaalde klantlocatie is er geen (aanbod van) wholesaletoegang over glasvezel
aanwezig; en
- met wholesaletoegang over glasvezel kunnen niet dezelfde retaildiensten worden opgebouwd
als met wholesaletoegang over koper.
303. Het aanbieden van wholesaletoegang over glasvezel is technisch mogelijk. Verschillende aanbieders (bijvoorbeeld KPN, Eurofiber, Reggefiber, Tele2) bieden wholesaletoegang over glasvezel aan. Zo biedt KPN aan externe afnemers de producten Wholesale Broadband Access (WBA ZM en
WBA CM) en Wholesale Ethernet Access (WEAS)131 over glasvezel aan. Beide producten worden ook
over koper geleverd. Ook biedt KPN klassieke wholesalehuurlijnen (ILL) aan over koper en over
131
WBA ZM is een wholesaledienst van KPN die bedoeld is als input voor zakelijke retaildiensten. WBA CM is bedoeld voor retail consumentendiensten. Voor deze diensten worden verschillende technieken gebruikt. WEAS is een wholesaledienst op basis van Ethernet.
Relevante markt voor HKWBT/HL
glasvezel (alleen op FttO-netwerken). Tele2 biedt verschillende wholesalediensten op koper aan op
basis van DSL, en Eurofiber biedt wholesale ethernetdiensten over glas.132
304. De uitrol van glasvezel in Nederland gaat de komende jaren door. Glasvezel wordt op verschillende manieren uitgerold:
- In de eerste plaats worden locaties ontsloten door middel van ‘gebiedsverglazing’. Dit
betekent dat, zonder dat afnemers vooraf aan een contract worden gebonden, alle locaties in een bepaald gebied worden aangesloten op een glasaansluitnetwerk. Dit type verglazing vindt met name plaats in residentiële gebieden (FttH);
- In de tweede plaats worden locaties ontsloten door middel van ‘vraagbundeling’. Bij
vraagbundeling wordt de vraag in een bepaald gebied geïnventariseerd. Pas wanneer een bepaald minimumpercentage van de potentiële afnemers in dat gebied zich heeft
gecommitteerd aan afname van glasdiensten wordt tot glasuitrol overgegaan. Bij
vraagbundeling wordt niet per definitie elke potentiële afnemer in een gebied aangesloten. Dit type verglazing vindt zowel plaats in residentiële gebieden (FttH) als op bedrijventerreinen (FttO); en
- In de derde plaats worden locaties individueel ontsloten. Dit type verglazing vindt alleen plaats
naar (groot) zakelijke afnemers (FttO), omdat een individuele residentiële afnemer (of kleinzakelijke afnemer) over het algemeen niet bereid is om genoeg te betalen voor diensten om individueel ontsloten te worden.
305. De verwachting is dat het aantal aangelegde FttH-aansluitingen zal groeien naar tussen de 1,2
miljoen en 1,8 miljoen huishoudens in 2014.133 Dat is 16 procent tot 25 procent van het totaal aantal
huishoudens. Hierdoor zullen er steeds meer overstapmogelijkheden ontstaan van wholesale kopertoegang naar wholesale glastoegang.
306. Ook het aantal FttO-aansluitingen groeit. Sinds 2008 is dit aantal met ongeveer 5.000
aansluitingen per jaar gegroeid naar ruim 50.000 Q1 2012. Roland Berger verwacht op basis van data van het college dat gegeven de sterke historische groei en de toenemende vraag naar hoge,
symmetrische bandbreedte het aandeel van glasvezel (FttO) in de zakelijke markt (exclusief SOHO)
zal toenemen van 20-30 procent in 2010 naar 30-40 procent in 2014.134 Uit onderzoek van het college
blijkt dat ongeveer 90-95 procent van de bedrijven met meer dan 5 werknemers zich op minder dan
250 meter van een glasnetwerk van een of meerdere aanbieders bevinden.135 In een onderzoek van
132
Antwoorden marktpartijen op vragenlijsten in het kader van marktanalyses, januari 2011.
133
A.T. Kearney / Telecompaper, Toekomstbeelden Nederlandse Telecommarkten 2014, maart 2011, blz. 34. 134
Roland Berger, Prospectief onderzoek naar marktontwikkelingen op het gebied van elektronische communicatie in de Nederlandse zakelijke markt, april 2011, blz. 10.
135
Bron: onderzoek OPTA op basis van netwerkgegevens van marktpartijen (geografische vragenlijst, juni 2012) en een Cendris bedrijvenbestand uit 2008/2009 .
Stratix136 staat 72 procent vermeld. Beide cijfers impliceren dat een overgrote meerderheid van de bedrijven op basis van een individueel verzoek of een vraagbundelingstraject kan worden ontsloten. 307. Om als afnemer over te kunnen stappen van wholesaletoegang over koper naar
wholesaletoegang over glasvezel is het tevens noodzakelijk dat eindgebruikers op basis van beide netwerken vergelijkbare diensten geleverd kunnen krijgen. De retaildiensten die met behulp van de verschillende netwerken kunnen worden geleverd en over het algemeen daadwerkelijk worden geleverd, zijn weergegeven in Tabel 5. Hieruit blijkt dat op basis van wholesale glastoegang diensten kunnen worden geleverd die een substituut zijn voor retaildiensten op basis van kopertoegang.
Koper FttH FttO Mogelijke retaildiensten Internettoegang + vaste telefonie; zakelijke netwerkdiensten; televisiediensten Internettoegang + vaste telefonie; zakelijke netwerkdiensten; televisiediensten Internettoegang + vaste telefonie; zakelijke netwerkdiensten; televisiediensten Typisch daadwerkelijk afgenomen retaildiensten Internettoegang + vaste telefonie; zakelijke netwerkdiensten; televisiediensten Internettoegang + vaste telefonie; televisiediensten Internettoegang + vaste telefonie; zakelijke netwerkdiensten
Tabel 5. Retaildiensten per type netwerk
308. Op de retailmarkt voor internettoegang is het aandeel van glas in het totaal aantal
internetaansluitingen op dit moment nog minder dan 5 procent, maar het college verwacht dat dit aandeel de komende reguleringsperiode zal toenemen. Het betreft voornamelijk FttH-aansluitingen. De verwachting is dat het aantal glasvezelabonnees stijgt naar ongeveer 5 tot 9 procent van alle internetaansluitingen in 2014.137
309. Op de retailmarkt voor zakelijke netwerkdiensten is het aandeel van glasvezel hoger. Het gaat hier (voornamelijk) om FttO. Dark fiber wordt standaard geleverd over glas. Van de overige zakelijke netwerkdiensten (klassieke huurlijnen en datacommunicatiediensten) wordt ongeveer 35 procent geleverd over glas en 65 procent over koper. In de laatste jaren is het aandeel glasaansluitingen in de totale markt gestegen (zie Figuur 11).
136
Marktanalyse FttO, beschikbaarheid en bruikbaarheid van het FttO aanbod in Nederland, 16 november 2011, Stratix. In opdracht van Tele2, Eurofiber, Vodafone, Ziggo, UPC, Easynet en EspritXB en met medewerking van BT, Colt, Verizon Business en Colt.
137
Relevante markt voor HKWBT/HL
Figuur 11. Het aandeel van zakelijke netwerkdiensten over glasvezel (exclusief dark fiber). Bron: Antwoorden marktpartijen op kwantitatieve vragenlijsten in het kader van marktanalyses, december 2010-januari 2011.
310. Naast obstakels die overstap kunnen verhinderen zijn er factoren die bepalen of afnemers van wholesaletoegang over koper daadwerkelijk bereid zijn om over te stappen naar wholesaletoegang over glas.
311. In de eerste plaats zullen wholesaleafnemers eerder bereid zijn om over te stappen wanneer retailafnemers bereid zijn om over te stappen.
312. In de tweede plaats is de vraag of wholesaleafnemers bereid zijn om over te stappen afhankelijk van eventuele verschillen in de kenmerken van het aanbod, waaronder de prijs.
313. Het belangrijkste verschil tussen koper en glas zit in de capaciteiten die op de aansluitingen worden gerealiseerd. De maximale uploadcapaciteit die op dit moment op koper geleverd wordt is 20 Mbit/s, en de downloadcapaciteit 40 Mbit/s. De in de markt op glas geleverde upload- en
downloadcapaciteiten lopen op tot 10 Gbit/s, terwijl capaciteiten onder 2 Mbit/s in de praktijk bijna niet worden geleverd.
314. Met betrekking tot kwaliteit zijn koper en glasvezel vergelijkbaar. Er worden vergelijkbare capaciteitsgaranties gegeven en er worden vergelijkbare SLA’s geleverd. Op FttO-netwerken worden soms wel hogere beschikbaarheidsgaranties gegeven dan op koper, in de vorm van zogenaamde protected access. In de praktijk worden deze garanties echter op een beperkt aantal
315. Voor een relevante prijsvergelijking tussen wholesaletoegang over koper en wholesaletoegang over glasvezel is een onderscheid relevant tussen HKWBT en WHL aan de ene kant en LKWBT aan de andere kant.
316. HKWBT en WHL worden voornamelijk gebruikt voor zakelijke netwerkdiensten. Zakelijke netwerkdiensten over glas worden (voornamelijk) over FttO-netwerken geleverd, waarbij de
uploadcapaciteit belangrijk is. Voor een relevante prijsvergelijking voor HKWBT- en WHL-diensten kijkt het college daarom naar de uploadcapaciteit op koper en FttO- netwerken (zie Figuur 12). Omdat in de praktijk diensten over koper niet boven 20 Mbit/s, en diensten over glas niet onder 2 Mbit/s worden geleverd, liggen de voor een vergelijking relevante uploadcapaciteiten tussen de 2 en 20 Mbit/s. De onderstaande figuur laat zien dat de prijzen van WHL en HKWBT over koper en glas voor dezelfde uploadcapaciteiten vergelijkbaar zijn.
Figuur 12. Prijzen van WHL (op basis van dezelfde techniek als WBT) en HKWBT over glas en koper, afhankelijk van uploadcapaciteit (2-20 Mbit/s).138
Analyse HKWBT en WHL
317. Het college is van oordeel dat de overstapdrempels die kunnen verhinderen dat afnemers kunnen overstappen van HKWBT en WHL over koper naar HKWBT en WHL over glas beperkt zijn. HKWBT en WHL over glas kunnen technisch op een vergelijkbare wijze geleverd worden als over koper. Ook kunnen in potentie vergelijkbare diensten geleverd worden (internettoegang, zakelijke netwerkdiensten en vaste telefonie) en worden deze vergelijkbare diensten in de praktijk ook geleverd. Ten slotte vormt de netwerkdekking van glasvezel (FttO) geen belemmering om over te stappen nu
138
Prijs per maand per aansluiting. Listprijzen 2010, KPN, Tele2 en Eurofiber. Nationale diensten. Glasdiensten op FttO, on-net (glasaansluiting aanwezig) en nearnet (gedefinieerd als glasnetwerk binnen 250 meter).
Relevante markt voor HKWBT/HL
ten minste 72-95 procent van bedrijven met meer dan 5 werknemers op minder dan 250 meter van
een glasnetwerk van een of meerdere aanbieders ligt.139
318. Op retailniveau heeft het college, zowel voor zakelijke netwerkdiensten als voor
internettoegang, geconcludeerd dat aansluitingen op glas en koper tot dezelfde relevante retailmarkt behoren. Dit betekent dat aanbieders van zakelijke netwerkdiensten of internettoegang
wholesalediensten op koper door wholesalediensten op glas kunnen vervangen en vice versa, en daarmee dezelfde functionaliteit aan hun retailklanten kunnen leveren.
319. Het belangrijkste verschil tussen het koper- en het glasnetwerk is de capaciteit die er over geleverd kan worden. In de praktijk worden er over glas hogere snelheden geleverd dan over koper. Er is echter ook een aanzienlijk overlap en uit de prijsvergelijking (zie Figuur 12) blijkt dat voor dezelfde capaciteit vergelijkbare wholesaletarieven gelden. Hierbij is gekeken naar de
uploadcapaciteit voor wholesaletoegang over koper en over FttO-netwerken. Met betrekking tot kwaliteit zijn koper en glas vergelijkbaar. Dit betekent dat een zeer aannemelijk is dat een afnemer van HKWBT en WHL over koper naar een vergelijkbare dienst over glas zou overstappen als de prijs van koperdiensten blijvend met 5-10 procent omhoog zou gaan.
320. De bereidheid om van koper naar glas over te stappen, blijkt ook uit het feit dat een dergelijke overstap daadwerkelijk plaatsvindt. Omdat de migratie in de praktijk van koper naar glas verloopt, is een overstap in omgekeerde richting minder waarschijnlijk. Echter, aangezien er tussen de op glas en op koper gebaseerde diensten een groot overlap bestaat als het gaat om kenmerken, en aangezien voor glas- en koperdiensten met vergelijkbare kenmerken vergelijkbare tarieven gelden, is het zeer aannemelijk dat een prijsverhoging van glasdiensten de migratie van koper naar glas zou vertragen. Hierdoor oefenen koperdiensten concurrentiedruk uit op glasdiensten.
Conclusie
321. Het college concludeert op basis van vraagsubstitutie dat HKWBT en WHL over glas substituten zijn voor HKWBT en WHL over koper.