4 Relevante markt voor HKWBT/HL
4.3 Beschrijving van de onderliggende retailmarkten in relatie tot de wholesalemarkten wholesalemarkten
4.4.3 Is er een aparte relevante markt voor HKWBT en Huurlijnen, die zich onderscheidt van LKWBT? onderscheidt van LKWBT?
258. Het college heeft in de marktanalysebesluiten 2005 en 2008 geconcludeerd dat de markt voor WBT op basis van de capaciteitsgaranties dient te worden opgesplitst in een markt voor LKWBT en een markt voor HKWBT, waarbij is bepaald dat de grens tussen de markten op de overboekingsfactor 1:20 ligt. In het besluit LKWBT 2012 heeft het college geconcludeerd dat HKWBT onvoldoende concurrentiedruk uitoefent op LKWBT om aangemerkt te worden als vraagsubstituut voor LKWBT en
dat er vanuit LKWBT bezien eveneens geen sprake is van aanbodsubstitutie tussen beide markten.105
Het college concludeert daarom in dat besluit dat er een afzonderlijke relevante markt is voor LKWBT
met een overboekingsfactor lager dan 1:20.106.
259. Hier wordt onderzocht of LKWBT een substituut is voor HKWBT en WHL en om die reden tot dezelfde markt moet worden gerekend.
Feiten
260. Voor HKWBT en WHL is minimaal 1/20 van de capaciteit van de verbinding gegarandeerd. Voor LKWBT gelden in principe geen capaciteitsgaranties. Voor een klein deel van LKWBT (binnen het zakelijk aanbod) worden lage garanties gegeven, met overboekingsfactor 1:40 of 1:25.
261. HKWBT en WHL worden uitsluitend gebruikt voor zakelijke netwerkdiensten en zakelijke internetaansluitingen.
262. Internettoegang wordt in minder dan één procent van de gevallen geleverd met capaciteitsgaranties. Voor zakelijke netwerkdiensten gelden daarentegen meestal hoge
capaciteitsgaranties. De figuur hieronder geeft aan hoeveel zakelijke netwerkdiensten (exclusief dark fiber) gebaseerd zijn op LKWBT, HKWBT of WHL, en hoe deze aantallen tussen 2007 en 2010 zijn veranderd.
105
Besluit MA LKWBT 2012, paragraaf 4.4.4, randnummer 303 en randnummer 307.
106
Figuur 7. Aantal zakelijke netwerkaansluitingen (exclusief dark fiber) gebaseerd op LKWBT, HKWBT en WHL.107
263. Uit het onderzoek van Dialogic naar de zakelijke eindgebruikersmarkt108 komt naar voren dat,
naast interne en externe kosten om de verbinding te realiseren, gegarandeerde capaciteit en hoge beschikbaarheid (gegarandeerd met SLA’s) voor afnemers van zakelijke netwerkdiensten belangrijke kenmerken zijn waarop ze hun keuze baseren. Beschikbaarheid (de kans dat de verbinding werkt)
werd door afnemers zelfs als het belangrijkste kenmerk aangemerkt.109
264. Over capaciteitsgaranties zegt Dialogic het volgende:110
“Gesprekspartners geven aan geen systemen te kunnen inrichten op capaciteit die soms beschikbaar is. Dat betekent of dat men kiest voor een product dat niet overboekt is (met name in het grootzakelijk segment) of dat men wel voor een overboekte verbinding kiest, maar zijn systemen inricht op de gegarandeerde snelheid (bijvoorbeeld 1 Mbit/s, bij een 10 Mbit 1 op 10 overboekte verbinding). De peak rate wordt dan eerder gezien als een leuke bijkomstigheid.”
265. Verder blijkt uit het hetzelfde onderzoek dat de meeste afnemers van zakelijke netwerkdiensten die recent zijn overgestapt, overgestapt zijn naar een verbinding met een hogere gegarandeerde
capaciteit.111 Een hogere gegarandeerde capaciteit van een verbinding was ook één van de
107
Bron: SMM OPTA, antwoorden marktpartijen op kwantitatieve vragenlijsten in het kader van marktanalyses, december 2010-januari 2011.
108
Dialogic, Eindgebruikersonderzoek in zakelijke marktsegmenten, 2011 blz. 18, 47, 48.
109
Dialogic (2011), antwoorden op de vragenlijst, blz. 47.
110
Dialogic (2011), blz. 48.
111
Dit hoeft niet te betekenen dat zij naar een verbinding met hogere capaciteitsgaranties zijn overgestapt. Een verbinding kan een hogere gegarandeerde capaciteit bieden ondaks lagere garanties. Vergelijk bijvoorbeeld een
-20.000 40.000 60.000 80.000 100.000 120.000 140.000 160.000 180.000 2007 2010
Zakelijke netwerkdiensten
LKWBT HKWBT WHLRelevante markt voor HKWBT/HL
belangrijkste redenen om over te stappen.112 Ook voor zakelijke afnemers van internettoegang blijken
capaciteitsgaranties belangrijk te zijn. 113 Dit wordt bevestigd door Roland Berger, die een toenemende
kwaliteitsbehoefte bij zakelijke afnemers vaststelt. 114
266. De werkelijke capaciteit van een verbinding ligt ergens tussen de maximale capaciteit en de minimale (gegarandeerde) capaciteit. In de afgelopen jaren is de feitelijk geleverde kwaliteit van verbindingen toegenomen, in de zin dat de feitelijke capaciteit dichter bij de maximale capaciteit is komen te liggen. Een aantal marktpartijen gaf aan dat de feitelijke kwaliteit van diensten met
verschillende garantieniveaus in de praktijk bijna altijd dezelfde is.115 Volgens andere marktpartijen is
het echter voor zakelijke klanten die gebruikmaken van tijdskritische applicaties wel van belang om ook op de momenten waarop er veel congestie plaatsvindt, de gewenste prestaties te kunnen halen.116
267. Het aantal zakelijke netwerkdiensten met lage of geen capaciteitsgaranties is sinds 2007 gegroeid. In 2007 werd 5-10 procent van zakelijke netwerkdiensten geleverd zonder
capaciteitsgaranties (dus op basis van LKWBT), in 2010 was dit percentage rond de 20 procent. Het totale aantal zakelijke netwerkdiensten met hoge of volledige capaciteitsgaranties (dus op basis van
HKWBT of WHL) is daarbij niet afgenomen.117 Sommige marktpartijen rapporteren enige overstap van
zakelijke netwerkaansluitingen met hoge kwaliteit (met overboekingsfactor hoger of gelijk aan 1:20) naar aansluitingen met lage kwaliteit (lagere overboekingsfactor). Andere marktpartijen zien een dergelijke overstap echter niet. Vodafone rapporteert [vertrouwelijk: XXX-XXX procent] in 2010, KPN heeft geen cijfers, maar geeft enkele voorbeelden, volgens Tele2 [vertrouwelijk: XXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXX].
268. Behalve qua capaciteitsgaranties verschillen LKWBT enerzijds en HKWBT en WHL anderzijds ook als het gaat om een aantal andere kenmerken. Zo worden HKWBT en WHL uitsluitend gebruikt in zakelijke aanbiedingen. Dit brengt met zich dat op HKWBT en WHL hoge beschikbaarheidsgaranties worden gegeven. Voor HKWBT wordt standaard 80 procent van de storingen binnen één werkdag opgelost en meestal kan er een hoger serviceniveau worden afgesproken (bijvoorbeeld 80 procent van de storingen opgelost binnen 8 uur). Deze hoge SLA’s op HKWBT corresponderen met de SLA’s en beschikbaarheidsgaranties die op de retailmarkt voor zakelijke netwerkdiensten en zakelijk internet worden aangeboden.
dienst met capaciteit 10 Mbit/s en overboeking 1:10 (gegarandeerde capaciteit 1 Mbit/s) met een dienst met capaciteit 0,5 Mbit/s en overboeking 1:1 (gegarandeerde capaciteit 0,5 Mbit/s).
112
Dialogic (2011), blz. 56.
113
Dialogic (2011), blz. 72-73.
114
Roland Berger (2011), zie bijvoorbeeld blz. 8, 26, 28. 32, 34.
115
Interviews met marktpartijen in het kader van marktanalyses, januari 1011 [vertrouwelijk: XXXXX].
Antwoorden van marktpartijen op aanvullende vragen in het kader van marktanalyses, mei 2011 [vertrouwelijk: XXXXX].
116
[vertrouwelijk: XXXXX].
117
269. LKWBT wordt daarentegen voor het overgrote deel gebruikt in consumentenaanbiedingen. Op dit aanbod worden lagere SLA’s en beschikbaarheidsgaranties gegeven. Zo wordt er voor LKWBT standaard afgesproken dat 80 procent van de storingen binnen 2 werkdagen wordt opgelost. Hogere
service levels zijn vaak niet beschikbaar.118 Op retailniveau wordt consumenteninternet zonder SLA’s
verkocht.
270. Ook ten aanzien van capaciteiten, gebruik van type infrastructuur en geografische
beschikbaarheid zijn er verschillen. Omdat HKWBT en WHL vaak voor zakelijke netwerkdiensten worden gebruikt, waarbij het dataverkeer vaak symmetrisch is, zijn HKWBT en WHL ook vaak
symmetrisch met betrekking tot up- en downloadcapaciteiten. Uploadcapaciteiten van zowel intern als extern geleverde HKWBT en WHL lopen op tot ongeveer 20 Mbit/s op (gestapeld) koper en 1Gbit/s op
glas. Aangezien glas op de meeste bedrijvenlocaties beschikbaar is (onnet of nearnet)119, kunnen de
meeste bedrijven dus HKWBT en WHL met een uploadcapaciteit tot ongeveer 1 Gbit/s afnemen. 271. Omdat LKWBT voor het overgrote deel voor consumenteninternet wordt gebruikt, waar vooral downloadcapaciteit van belang is, wordt LKWBT vooral asymmetrisch geleverd, waarbij de
downloadcapaciteit hoger is dan de uploadcapaciteit. Externe leveringen van LKWBT vinden (bijna) uitsluitend op koper plaats, waarbij de uploadcapaciteiten tot 4 Mbit/s, en de downloadcapaciteiten tot ongeveer 40 Mbit/s oplopen. Daarnaast wordt LKWBT intern ook op coaxkabel geleverd waarbij upload- en downloadcapaciteiten tot respectievelijk ongeveer 10Mbit/s en 120Mbit/s worden aangeboden.
272. Ten slotte wordt LKWBT op een hele beperkte schaal (ongeveer 3 procent van alle leveringen) op glas in FttH-gebieden geleverd, waarbij zowel upload- als downloadcapaciteiten tot 500 Mbit/s worden aangeboden. LKWBT wordt niet geleverd over het FttO-netwerk, waardoor LKWBT met hoge capaciteiten voor veel bedrijven niet beschikbaar is. Ook de dekking van coaxkabel op
bedrijvenlocaties is beperkt. Dit betekent dat in de praktijk veel bedrijven alleen LKWBT over koper kunnen afnemen, met een uploadcapaciteit tot maximaal 4 Mbit/s.
273. Zakelijke netwerkdiensten worden altijd verkocht als bundels van meerdere aansluitingen. Voor datacommunicatiediensten (zie randnummer 209) is het gemiddelde aantal aansluitingen per contract
acht.120 Het aantal datacommunicatiecontracten dat uitsluitend uit LKWBT bestaat, is heel klein
(minder dan 3 procent), en meer dan de helft van de contracten bestaat uit uitsluitend HKWBT of WHL (zie Tabel 3). Aan de andere kant geven sommige marktpartijen [vertrouwelijk: XXXXX] aan dat contracten met LKWBT gemiddeld genomen uit meer aansluitingen bestaan dan contracten die alleen uit HKWBT of WHL zijn opgebouwd.
118
In sommige gevallen kan een hogere SLA als een extra optie bij een consumentenproduct worden
aangeschaft. Dit is echter beperkt mogelijk; bij KPN bijvoorbeeld slechts voor ADSL2+ consumentenproducten (zie WBA Annex-3, Procedures en serviceniveaus, v3.1 november 2010). [vertrouwelijk: XXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXX.]
119
Zie ook randnummer 306.
120
Relevante markt voor HKWBT/HL Partij A [vertrouwelijk: XXXXX] Partij B [vertrouwelijk: XXXXX] Partij C [vertrouwelijk: XXXXX] Partij D [vertrouwelijk : XXXXX] Datacommunicatiecontracten opgebouwd uitsluitend uit LKWBT-producten
XXX% XXX% XXX% XXX%
Datacommunicatiecontracten opgebouwd uitsluitend uit HKWBT- of WHL- producten
XXX% XXX% XXX% XXX%
Datacommunicatiecontracten opgebouwd uit mix van LKWBT en HKWBT of WHL
XXX% XXX% XXX% XXX%
Tabel 3 Percentage datacommunicatiecontracten op basis van LKWBT en HKWBT of WHL.121 [vertrouwelijk]
274. In de onderstaande figuren staan de prijzen weergegeven van LKWBT, HKWBT en WHL.122 Er
bestaan duidelijke verschillen tussen het gemiddelde prijsniveau van HKWBT, WHL en LKWBT, al bestaat er ook een overlap, met name voor lage capaciteiten. In de afgelopen drie jaar zijn de prijzen
van alle wholesalediensten gedaald.123
121
Bron: antwoorden marktpartijen aanvullende vragen in het kader van marktanalyses, mei 2011.
122
Op basis van dezelfde techniek als WBT.
123
Figuur 8. Prijzen WHL (1:1), HKWBT en LKWBT afhankelijk van downloadcapaciteit (0-10Mbit/s).124
Figuur 9. Prijzen WHL (1:1), HKWBT en LKWBT afhankelijk van downloadcapaciteit (0-50 Mbit/s).125
124
Prijs per maand per aansluiting. Listprijzen 2010, KPN en Tele2. Nationale diensten.
125
Relevante markt voor HKWBT/HL
275. Op LKWBT hebben kabelaanbieders met coaxkabel een sterke positie. Daardoor is het
aandeel vanKPN in de afzet van deze dienst lager dan 50 procent. Op HKWBT zijn er daarentegen
slechts twee belangrijke concurrenten actief: KPN en Tele2. Het aandeel van KPN is hier ook veel hoger. Marktaandeel (2010) HKWBT