Methoden van onderzoek onder daders van huiselijk geweld in
6.3 Contacten met justitie
De plegers van huiselijk geweld bij wie een RISc is afgenomen, zijn alle-maal minstens één keer met justitie in aanraking gekomen. De RISc is immers afgenomen in het kader van een strafzaak. Eén van de onder-zoeksvragen uit de onderhavige studie heeft betrekking op de recidive van plegers van huiselijk geweld. Welk deel van de groep daders van hui-selijk geweld komt opnieuw met justitie in aanraking, en naar aanleiding
121
Methoden van onderzoek onder daders van huiselijk geweld in een reclasseringspopulatie
van wat voor delicten gebeurt dit? Daarnaast moest in het kader van de onderzoeksvraag naar de achtergrondkenmerken van daders van huiselijk geweld worden nagegaan in hoeverre zij voorafgaand aan hun huiselijkge-weldstrafzaak met justitie in aanraking zijn gekomen. Om deze vragen te beantwoorden, is aangesloten bij de WODC-Recidivemonitor.
De WODC-Recidivemonitor is een langlopend onderzoeksproject waarin op een gestandaardiseerde manier recidivemetingen worden uitgevoerd onder uiteenlopende dadergroepen (Wartna, Blom & Tollenaar, 2008). De gegevens waarmee in de Recidivemonitor wordt gewerkt, zijn afkomstig uit de Onderzoek- en Beleidsdatabase Justitiële Documentatie (OBJD), een versleutelde en geanonimiseerde kopie van het officiële justitiële documentatiesysteem (JDS) dat wordt beheerd door de Justitiële Informa-tiedienst (JustId) in Almelo. Het JDS geeft voor alle (rechts)personen die met justitie in aanraking zijn gekomen, een overzicht van de strafzaken waarin zij als verdachte centraal stonden. Van elke strafzaak is geregis-treerd wanneer en bij welk parket de zaak werd aangemeld, om welke delicten het ging en hoe en door welke instantie de zaak is afgedaan. Door in de OBJD de strafzaken op te zoeken naar aanleiding waarvan bij de onderzoeksgroep de RISc is afgenomen – de uitgangszaken – en vervolgens de justitiezaken te selecteren die iedere dader voor en na zijn of haar uitgangszaak heeft gehad, kon een databestand worden gemaakt dat voor iedere dader van huiselijk geweld een volledig overzicht van zijn of haar strafzaken bevat. Op basis van dit bestand konden de justitiële voorgeschiedenis en de recidive van de onderzoeksgroep in kaart worden gebracht.
Recidive wordt binnen de Recidivemonitor op een aantal vaste manieren geoperationaliseerd (zie tabel 39). Ten eerste wordt de algemene recidive onderscheiden. Dit betreft nieuwe justitiecontacten naar aanleiding van enig misdrijf, ongeacht de aard en de ernst van de gepleegde delicten. Ten tweede wordt ernstige recidive onderscheiden, waarbij eveneens wordt gekeken naar nieuwe justitiecontacten. In dit geval gaat het daarbij echter om justitiecontacten naar aanleiding van een misdrijf met een wettelijke strafdreiging van minstens vier jaar óf minder dan vier jaar maar waarbij voorlopige hechtenis gevorderd kan worden. Tot slot wordt zeer ernstige recidive in kaart gebracht. Deze vorm van recidive is gelijk aan ernstige recidive, met dien verstande dat het in dit geval gaat om nieuwe justitiecontacten naar aanleiding van een misdrijf met een strafdreiging van minstens acht jaar. Ernstige recidive is dus een engere recidivedefinitie dan algemene recidive en zeer ernstige recidive is op zijn beurt nauwer gedefinieerd dan ernstige recidive. Naast deze drie vormen van recidive kunnen nog speciale en specifieke recidive worden onderscheiden. De betekenis van deze termen hangt af van de aard van de uitgangszaak. Speciale recidive wil zeggen dat wordt nage-gaan of er nieuwe justitiecontacten zijn naar aanleiding van hetzelfde
122Daders van huiselijk geweld
soort delict als in de uitgangszaak. Bij specifieke recidive wordt gekeken
naar nieuwe justitiecontacten vanwege exact hetzelfde wetsartikel als in de uitgangszaak. In de groep plegers van huiselijk geweld is de speciale recidive onderzocht door na te gaan in hoeverre daders opnieuw vanwege een geweldsdelict met justitie in aanraking komen. Het ging hierbij om nieuwe justitiecontacten naar aanleiding van een gewelds- of zedenmisdrijf. Vermogensdelicten waarbij geweld is gebruikt zijn bij de bepaling van speciale recidive buiten beschouwing gelaten omdat niet het gebruikte geweld maar het vermogensaspect bij dergelijke delicten het kenmerkendst is. Omdat op basis van de gegevens die in het JDS worden geregistreerd niet is vast te stellen wie het slachtoffer van een gewelds-delict is, kan de specifieke recidive van de groep plegers van huiselijk geweld niet goed worden onderzocht. Uiteraard kan worden nagegaan of mensen op basis van hetzelfde wetsartikel een strafzaak hebben, maar het is niet mogelijk om na te gaan of een nieuw delict wederom in de huiselij-ke kring heeft plaatsgevonden. Het wetboek van strafrecht maakt immers geen onderscheid tussen geweld gepleegd tegen een onbekende en geweld gepleegd tegen een gezinslid of huisgenoot.32 Specifieke recidive is om deze reden in het onderhavige onderzoek niet bestudeerd.
Tabel 39 Recidivecriteria (Wartna, Beijersbergen et al., 2008)
Criterium Omschrijving
Algemene recidive Nieuwe, geldigea justitiecontacten naar aanleiding van enig misdrijf, ongeacht de aard en ernst van de gepleegde delicten.
Ernstige recidive Nieuwe, geldigea justitiecontacten naar aanleiding van een misdrijf met een wettelijke strafdreiging van minstens 4 jaarb.
Zeer ernstige recidive Nieuwe, geldigea justitiecontacten naar aanleiding van een misdrijf met een wettelijke strafdreiging van minstens 8 jaar.
Speciale recidive Nieuwe, geldigea justitiecontacten naar aanleiding van eenzelfde soort misdrijf als in de uitgangszaak.
Specifieke recidive Nieuwe, geldigea justitiecontacten naar aanleiding van eenzelfde misdrijf als in de uitgangszaak.
a Zaken die niet eindigen in vrijspraak, een technisch sepot of een technische beslissing. b Delicten met een lagere strafdreiging maar waarvoor wel voorlopige hechtenis kan worden
opgelegd, vallen ook in deze categorie.
De prevalentie van de verschillende vormen van recidive – het percentage recidivisten in de onderzoeksgroep – is geanalyseerd met een analyse-methode die rekening houdt met verschillen in de tijd dat personen in het onderzoek kunnen worden gevolgd. Er wordt, met andere woorden,
reke-32 Artikel 304 van het Wetboek van Strafrecht biedt de mogelijkheid om over te gaan tot strafverzwaring wanneer een verdachte wordt vervolgd voor een delict dat genoemd is in de artikelen 300 t/m 303 en het delict is gepleegd tegen zijn moeder, vader, partner of kind (inclusief kinderen die worden opgevoed als behorend tot het eigen gezin). De artikelen 300 t/m 303 hebben betrekking op mishandeling. Een dergelijk artikel bestaat echter niet voor andere typen delicten en het artikel sluit een aantal personen uit de huiselijke kring uit terwijl er bij geweld tegen die personen volgens de in dit onderzoek gehanteerde definitie wel van huiselijk geweld zou worden gesproken.
123
Methoden van onderzoek onder daders van huiselijk geweld in een reclasseringspopulatie
ning gehouden met verschillen in de tijd dat mensen ná hun uitgangszaak ‘de gelegenheid’ hebben gehad om te recidiveren. Bij de berekening van recidive is bovendien rekening gehouden met een eventuele vrijheids-straf die in de uitgangszaak is opgelegd en dus met de periode waarin mensen niet in de gelegenheid zijn geweest om te recidiveren. Met andere woorden, voor daders die naar aanleiding van hun uitgangszaak een onvoorwaardelijke vrijheidsstraf kregen opgelegd, is de observatietermijn om hun recidive te bepalen gecorrigeerd voor het onvoorwaardelijk deel van de opgelegde straf minus de vervroegde invrijheidstelling. Voor een uitgebreide beschrijving van de methoden en technieken die binnen de Recidivemonitor worden gehanteerd, wordt verwezen naar Wartna, Blom en Tollenaar, 2008.
Door de keuze om aan te sluiten bij de Recidivemonitor en daarmee de OBJD als gegevensbron te gebruiken, beperkt de onderhavige studie zich tot de criminaliteit die het Openbaar Ministerie te verwerken krijgt. Over delicten die niet worden opgespoord en vervolgd, kunnen geen uitspraken worden gedaan. Ook zaken die eindigen in een vrijspraak, een technisch sepot of een technische beslissing van de rechter blijven buiten beschouwing. Alleen strafzaken waarin de rechter een schuldigverklaring uitspreekt of die door de officier van justitie worden afgedaan met een beleidssepot of een transactie, tellen mee (zie voor een uitgebreidere toelichting Wartna, Blom & Tollenaar, 2008).
In de onderzoeksgroep van 9.504 RISc’s die naar aanleiding van huiselijk geweld zijn afgenomen, bevindt zich een aantal RISc’s die bij dezelfde dader zijn afgenomen. Deze RISc’s zijn afgenomen naar aanleiding van verschillende strafzaken, die dus alle betrekking hebben op een huiselijk- geweldsdelict. Om deze reden zijn zij betrokken in de beschrijving van de problematiek die plegers van huiselijk geweld kenmerkt. Recidive wordt daarentegen vanzelfsprekend berekend voor personen. Dat houdt in dat daders bij wie meerdere RISc’s naar aanleiding van huiselijk geweld zijn afgenomen, slechts één keer in het recidiveonderzoek worden betrokken. Voor daders bij wie meerdere RISc’s zijn afgenomen, is als uitgangszaak de strafzaak geselecteerd die de aanleiding voor de oudste RISc vormde. De 9.504 RISc’s in de onderzoeksgroep zijn afgenomen bij 8.975 unieke personen. Ten behoeve van het recidiveonderzoek kon van 8.877 van deze daders (98,9%) de justitiële documentatie in kaart worden gebracht. De overige 1,1% kon niet worden betrokken in het onderzoek naar de justitiële voorgeschiedenis en de recidive omdat zij ofwel op basis van de gegevens die over hen bekend zijn niet in het JDS terug gevonden konden worden ofwel inmiddels zijn overleden.
Van 369 van de 8.877 plegers van huiselijk geweld kon de uitgangszaak (de zaak naar aanleiding waarvan de RISc werd afgenomen) niet worden teruggevonden omdat het parketnummer van deze zaak ontbrak. Omdat strafzaken onder dit unieke nummer in het JDS worden geregistreerd, is
124Daders van huiselijk geweld
dit nummer noodzakelijk om specifieke strafzaken te kunnen identifice-ren. Het parketnummer is niet altijd bekend omdat de RISc bijvoorbeeld ook gebruikt kan worden voor het opstellen van een re-integratieplan voor een gedetineerde. Op het moment dat een dergelijke RISc wordt afgenomen, loopt er geen strafzaak tegen de reclasseringscliënt (hij of zij is immers al veroordeeld) waardoor de reclasseringswerker die de RISc invult het niet altijd relevant vindt om het parketnummer van de oorspronkelijke zaak te noteren. Voor deze daders is in het recidivebe-stand een fictieve uitgangszaak aangemaakt die als inschrijfdatum de afnamedatum van de RISc kreeg. Zodoende kon worden bepaald welke strafzaken ná deze fictieve uitgangszaak plaatsvonden en dus als recidi-vecontacten konden worden beschouwd. Wanneer naar de justitiële voor-geschiedenis van daders wordt gekeken, is het door het invoeren van een fictieve uitgangszaak echter mogelijk dat de werkelijke uitgangszaak ten onrechte als een eerdere strafzaak wordt beschouwd. Dit zou tot gevolg kunnen hebben dat het aantal mensen dat eerder met justitie in aanra-king is geweest, wordt overschat en om deze reden is ervoor gekozen om bij het bepalen van de justitiële voorgeschiedenis van daders van huiselijk geweld daders met een fictieve uitgangszaak buiten beschouwing te laten. De onderzoeksgroep waarvan de justitiële voorgeschiedenis kan worden gerapporteerd, bestaat derhalve uit 8.508 daders. Over de kenmerken van de uitgangszaak, bijvoorbeeld het delict naar aanleiding waarvan iemand werd vervolgd of de afdoening van de zaak, kan op basis van een fictieve uitgangszaak uiteraard niets gezegd worden.