Aan het begin van dit hoofdstuk werd betoogd dat online gezondheidsinformatie dik-wijls niet aansluit bij de gezondheidsvaardigheden en het informatiegedrag van zorg-gebruikers. Gezondheidsvoorlichting is optimaal, indien zij effectief communiceert met haar gebruikers, aangepast is aan en toegesneden is op de behoeften en vaardigheden van de doelgroep, stellen Kreps en Neuhauser (2010) – en daardoor toegankelijk (in termen van vindbaarheid en begrijpelijkheid), relevant en geloofwaardig is (Metzger & Flanagin, 2011). Een website relevant maken voor de gehele doelgroep is moeilijk, omdat de persoonlijke achtergrond, informatiebehoeften en informatievoorkeuren van zorggebruikers zeer uiteen lopen (Boot & Meijman, 2010b; Keselman et al., 2008b). Hier is een kans weggelegd voor ‘tailoring’. Het informatiegedrag – ofwel wanneer, hoe, in welke mate, waar en op welke manier zorggebruikers informatie zoeken – biedt be-langrijke inzichten bij het optimaliseren van gezondheidswebsites (Metzger, 2007).
toesnijden op behoeften en gedragingen
Eén boodschap ontwerpen die relevant is voor een gehele doelgroep, is vrijwel onmoge-lijk. Immers, het informatiegedrag hangt samen met persoonlijke en situationele facto-ren (Germeni et al., 2015). Idealiter wordt gezondheidscommunicatie ontworpen voor gesegmenteerde subgroepen (Kreps, 2008). Dit wordt ‘targeting’ genoemd. Nog een stap verder gaat ‘tailoring’; toesnijden van de boodschap op individueel niveau (Kreu-ter, Strecher & Glassman, 1999). Kreuter en collega’s (1999) definiëren ‘tailoring’ als: ‘any combination of strategies and information intended to reach one specific person, based on characteristics that are unique to that person, related to the outcome of in-terest, and derived from an individual assessment’ (p.277). De hoofdgedachte achter tailoring is dat de zorggebruikers relevante en meer toegesneden informatie krijgen, zodat zij gemakkelijker kunnen vinden wat ze zoeken, de informatie effectiever kun-nen verwerken en daardoor betere beslissingen nemen (Colineau & Paris, 2009). Bij tailoring worden de bron, en de inhoud en de vorm van de informatie toegesneden op
44
hoofdstuk 1
vooraf geïnventariseerde persoonlijke kenmerken, voorkeuren en behoeften (Kreuter et al., 2000). Hoe meer variabelen worden meegenomen, hoe preciezer de boodschap kan worden toegesneden en hoe relevanter en begrijpelijker de aangeboden informatie voor het betreffende individu wordt. Het heeft de voorkeur om ook psychosociale facto-ren mee te nemen, zoals overtuigingen en attitudes, omdat op die manier ook rekening gehouden wordt met de context en de redenen voor bepaalde behoeften (De Vries & Brug, 1999).
Hoewel het internet veel vraagt van de vaardigheden van zorggebruikers, biedt de komst van nieuwe informatietechnologieën ook bij uitstek de gelegenheid om infor-matie op maat aan te bieden (Hernandez, 2009; Coulter & Ellins, 2006). Het door mid-del van informatietechnologie toesnijden van informatie wordt ‘computerized tailoring’ genoemd (Keselman et al., 2008b). Het internet combineert de voordelen van massa-communicatie – waaronder een groot bereik, verhoudingsgewijs lage kosten, en inter-persoonlijke communicatie – waaronder grote relevantie en interactie (Kreps, 2008; Neuhauser & Kreps, 2003). Door informatie in eenheden op te delen, van die eenheden verschillende versies te ontwerpen die tegemoetkomen aan bepaalde kenmerken, be-hoeften en voorkeuren en deze eenheden vervolgens op te slaan in een database, kan automatisch de informatie geselecteerd worden die geschikt of relevant is voor de indi-viduele zorggebruiker. Op die manier kunnen uiteenlopende doelgroepen kosteneffici-ent bediend worden met persoonlijk relevante, begrijpelijke gezondheidscommunicatie (Park, McDaniel & Jung, 2009; Suggs & MacIntyre, 2009). Dergelijke eHealth-toepas-singen kunnen in theorie informatie op het benodigde moment aanbieden en in een formaat dat beter te begrijpen is en sterker tot actie aanzet dan traditionele printmedia kunnen (Bickmore & Paasche-Orlow, 2012). Niet alleen kan de inhoud van de informa-tie op een website aangepast worden aan de informainforma-tiebehoeften van de gebruiker, ook kan de complexiteit van de informatie aangepast worden aan de vaardigheden van de gebruiker (Keselman et al., 2008b). Computerized tailoring heeft bovendien als voor-deel dat de informatie gemakkelijk kan worden geactualiseerd in overeenstemming met de meest actuele kennis of aan een veranderde situatie van de gezondheidsconsu-ment (Keselman et al., 2008b).
effect van toesnijden
In potentie zouden eHealth-toepassingen kunnen leiden tot verbetering van de toegang tot relevante gezondheidsinformatie, tot versterking van de kwaliteit van de zorg door het reduceren van medische fouten, tot verhoging van onderlinge samenwerking tussen zorgconsument en de zorgverlener en tussen zorgconsumenten en zorgverleners on-derling, en tot aanmoediging in het overnemen van gezond gedrag (Neuhauser & Kreps, 2010).
Het effect van eHealth-toepassingen moet echter niet overschat worden. Toe-gang tot kennis en informatie leidt immers niet vanzelfsprekend tot een beter ziektema-nagement, betere ziektepreventie of een gezondere leefstijl (Rademakers, 2014). Voorts
45
inleiding
wordt in een aantal studies geconcludeerd dat het effect van tailoring is toe te schrijven aan een placebo-effect (Jongenelen, 2013). Niet de toegesneden informatie, maar de mededeling dat de folder speciaal is ontworpen voor de zorggebruiker zou het effect van tailoring bewerkstelligen. Deze mededeling zou de aandacht van de lezer genereren of veranderen hoe de informatie wordt verwerkt (Jongenelen, 2013). Verder zijn er ook zorggebruikers die eenvoudigweg niet of moeilijk te bereiken zijn, of de informatie op internet nu toegesneden is of niet (Hoeken et al., 2011). Zoals beschreven werd in pa-ragraaf 1.3 hebben sommige groepen immers niet de intentie om op internet te zoeken, vanwege psychosociale kenmerken als een lage self-efficacy, een externe health locus of control of een lage informatievoorkeur (Czaja et al., 2003). En tot slot zijn er ook socio-demografische doelgroepen voor wie het internet een minder voor de hand liggend me-dium is, zoals ouderen (Prestin et al., 2015). Online interventies moeten dus niet alleen zó ontworpen worden dat uiteenlopende doelgroepen er gebruik van kunnen maken; de toegang ertoe en het gebruik ervan moeten ook aangemoedigd c.q. mogelijk gemaakt worden (Graham, 2011; Jain & Blumenthal, 2011).
In de meeste studies naar het effect van tailoring is het effect onderzocht van toegesneden informatie op gedragsverandering (Jongenelen, 2013; Neuhauser & Kreps, 2010; Noar et al., 2007). Hoewel de resultaten niet eenduidig zijn en positieve effec-ten bescheiden zijn, blijkt vaker effect te worden gesorteerd bij de proefpersonen in de toegesneden interventies dan bij degenen in de controle-groep (Krebs, Prochaska & Rossi, 2010; Noar, Benac & Harris, 2007). Gemeten effecten zijn minder tabaks- en alcoholgebruik, meer gewichtsverlies, meer lichaamsbeweging, een gezonder eetpa-troon, en meer kennis en een beter zelfmanagement van chronische ziekten (Sheridan et al., 2011). Dergelijke interventies zijn hoofdzakelijk geënt op theorieën van gedrags-verandering (Jongenelen, 2013; Noar et al., 2007). Wordt informatie toegesneden op persoonlijke kenmerken, zoals motivatie of health locus of control, dan wordt geen positief effect gevonden van de toegesneden informatie op gedragsverandering (Jon-genelen, 2013). Een ander kenmerk waarop interventies dikwijls worden toegesneden, zijn gezondheidsvaardigheden. Uit de systematische review van Sheridan et al. (2011), waarin 38 wetenschappelijke artikelen over e-interventies voor laaggeletterden wer-den geïncludeerd, bleek dat het begrip verbeterde door de toegesnewer-den interventies, met positieve uitkomsten als minder bezoek aan de spoedeisende hulp tot gevolg. Ook toesnijden van informatie op informatievoorkeur of copingstijl van de zorggebruiker blijkt een positief effect te kunnen hebben (Kola, Walsh, Hughes & Howard, 2013; Wil-liams-Piehota, Pizarro, Schneider, Mowad & Salovey, 2005; Miller, 1995).
Hoewel er nog geen concensus is over de (combinatie van) relevante kenmer-ken waarop online gezondheidsinformatie toegesneden dient te worden om effect te sorteren, lijkt toegesneden informatie in ieder geval bij te dragen aan gezondheidsinfor-matie die toegankelijker, relevanter, geruststellender en overtuigender is voor de zorg-gebruiker. Juist de aard en combinatie van relevante kenmerken van de patiënten is in de overhavige casus van belang, zo zal verderop in dit proefschrift blijken.
46
hoofdstuk 1