Vrijheid en
detn
WEEKBLAD VAN
VOOR VRIJHEID
NUMMER 967
ratte
DE EN
V 0 L K S P A R ·T U DEMOCRATIE
VRIJDAG 16 AUGUSTUS 1968
Prof. mr. P.J. Oud
was figuur van·
nationale allure
Voor degenen die het voorrecht had- den hem regelmatig te mogen ontmoe- ten, is het overlijden van onze vriend Oud niet als een verrassing gekomen.
Hoewel ook -de laatste maanden van zijn leven zijn geestkr.aoht ongebi'Oken was en zijn belangstelling voor wat er om hem heen gebeurde even intens als steeds, kon het noch hemzelf, noch hen die hem nastouden ontgaan, dat zijn lichamelijlce krachten afnamen. Hijzelf aanvaardde het onvermijdelijke met het vertrouwen en de berusting van een wijs man. Wij, die hem gadesloegen, bleven ondanks onszelf een ijdele hoop koesteren. Nu hij van ons is heenge- gaan, Iwst het ons moeite de realiteit te aanvaarden.
Persoonlijke gevoelens beheersen ons op dit moment van verslagenheid zo- zeer, dat het zwaar valt een bezonken oordeel te geven over Oud en zijn bete.
kenis voor ons land en voor het libera- lisme.
Wij hebben in onze vaak secta- ristische en verdeelde samenleving niet snel de neiging in iemand een figuur van nationale allure te zien. Oud was een dergelijke figuur. Hij stamde uit een tijd die de kracht· van de grote persoonlijkheid eerder wilde aanvaar- den dan wij thans bereid zijn te doen, een tijd waarin het uitzonderlijke nog niet was overwoekerd door het functio- nele, de kleurigheid nog niet door het grauwe en het anekdotische nog niet door het uniforme.
maar altijd man van de praktijk. De objectieve wetenschap stond bij hem in dienst van een subjectieve functie,: het uitdragen van het liberale ideaaL Zelf zei hij hierover bij het twintigjarig·
bestaan van de VVD :
"Ik herhaal, wie zich aan de politiek wil geven, moet gedragen worden door een ideaal. Wat de politicus voor alles behoeft, is roeping. Toen ik zestig j~ar
geleden mij aansloot bij de toenmalige organisatie vmr ·vrijzinnige jongeren, zag ik het in jeugdig enthousiasme als mijn taak mede te werken aan de bestrijding van het onrecht in de sa- menleving. Die gedachte is mij ondanl~s
het klimmen der jaren bijgebleven."
Het ldinkt in deze formulering zo een- voudig, maar het is het politieke credo van een man die met hartstocht en gro- te vasthoudendheid het doel heeft na- o-estreefd dat hij zich in zijn jeugd had gesteld. Het onrecht, waarop hij doelde.
was de onwaardige positie waarin het ene individu ten overstaan van het an- dere verkeerde. Vanzelfsprekend zag hij dat het daarbij in sterke mate om be- paalde, sociologisch te begrenzen groe- pen van de bevolking ging. Maar zijn aandacht lag sterker bij de mens dan bij de groep mensen. Hij herleende en erkende het individu in de massa.
"Hui.zinga," aldus Oud in dezelfde toespraak, "heeft over het liberalisme schrijvende eens gezegd dat, in de oorspronkelijke betekenis van het woord, liberaal· ·is \\'at een· vrij man waardig is. Laat ons dat altijd goed voor ogen houden. De. vrije man zal bovenal uit zijn op de óntwikkeling van zelfstandige kracht. Daardoor ben ik nooit moe geworden erop te wijzen, dat het ons doel moet zijn het zwa!tke ster!;
te maken. Natuurlijk is het onze plicht het zwakke te beschutten, maar de beste weg is het sterk te maken."
Beginselvast
Oud heeft deze liberale beginselen in zijn lange politieke leven nooit verloo- chend. Hij was een begiliSelvast man, die iedere dogmatiek afwees. De indivi- duele vrijheid van de mens was zijn uitgangspunt en die vrijheid is per defi- nitie niet dogmatisch. Hij bezat daarom ook de moed steeds duidelijk te stellen, dat een beginsel belangrijker is dan een partij. Toen hij na de Tweede Wereld- oorlog meende, dat het vrijheidsbe·
ginsel in een brede volkspartij, die een zuiver politie!{ karakter zou hebben, en waarbij zich I'nede de oude SDAP voeg- de, het best kon worden gediend, heeft hij zich met de Vrijzinnig Democra- tische Bond bij de7.e partij aangesloten.
Zodra hem bleek dat zijn beginselen al snel door de oude socialistische dogma's werdcri verdrongen, l:!eeft hij daaruit terstond de_ . consequenties getrokken.
Uit de ontmoeting tussen hem en Stik- ker, die daarop volgde, is in 1948 de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie geboren.
Van deze partij is Oud tot aan zijn aftreden de grote Yoorman geweest. In de jaren daarna werd hij de grijze 0mi- nentie, naar wiens gezag hebbende stem door liberaal Nederland steeds met ;:tau-
dacht werd geluisterd.
Herzieuing -
Toèn Ouds ·politieke bèlàngstelling aan het begin van cleze eeuw ontwaakte, .va- ren schoolstrij-d en· kié.srechtl;westie de voornaamste aan de orde zijnde onder- werpen. De partijpolitiel;e situatie in ons land werd vrijwel volledig door die
"zo sterk emotioneel g·claden \'l'aagstul>- ken beheerst.
Toen hij in 1917 zijn intrede in ck Tweede Kamer deed na verkiezingen.
Er was bij Oud geen sprake van nostalgie naar di_e jaren. Daarvoor was hij een te radicaal, een te vooruitstre- vend man. Maar wel heeft het. feit dat hij uit die periode stamde, zijn persoon- lijkheid gemarkeerd, hem dat fluïdum gegeven, dat ook zijn tegenstanders zijn gezag deed erkennen. Dit gezag steunde daarnaast op een welhaast encyclope- dische kennis van vooral onze politieke en staatsrechtelijke geschiedenis. Oud was een man die fel in het heden leef.
de, zonder ooit de lijnen der historie uit het oog te verliezen. Als geen ander was hij in staat de actuele situatie door het trekken van historische parallellen te verduidelijken of aan de hand van een aantal precedenten een uitweg uit een gecompliceerde situatie aan te wijzen.
1\Jr. Toxopeus, de soltrijver van bet op deze pagina afgedrul•te artikel, tijdens een der Nieuw-Guinea-debat.ten in geS}ll'el> met de heer Oud.
Man van de praktijk
Typerend voor Oud was, dat hij, hoe indrulcwekkend zijn kennis ook was, nooit studeerkamergeleerde is geweest,
EXTRA NUMMER
In verband met het overlijden van prof. mr. P. J. Oud hebbeu wij de veertiendaagse verschij- ning va.n ons blad doorbrolren, ten einde door middel van een extra edi1ie zo spoedig mogelijl;: aan·
dacht te l;:mmeu schenl;:eu aan dit droeve nieuws.
Het volgende nummer ,-au ons blad zal g-('<fa1('erd zi,in vrijdag· 23 augustn-;.
die voor het laatst onder het oude districtenstelsel waren gehouden; was Cort van der Linden er in geslaagd voor deze grote nationale problemen een op- lossing te vinden. '
Het was Ouds diepe overtuiging, dat de partijpolitieke situatie, gebaseerd als deze was op het bestaan van beide in- middels .verdwenen geschilpunten, het'•
ziening behoe.fde. Om die reden vcrzette Oud zich met ln·acht tegen de rechtse coalitie der confessionele partijen, die tussen beide wereldoorlogen vrijwel voortdurend aan het bewind was.
Na de bevrijding in 1945 presenteerde zich een meer gouvernementeel in- gestelde socialistische partij. Dit leidde er mede toe, dat de confessionele partij·
en afwisselend met socialisten en· libe- ralen gingen regeren, Oud meende ook in deze omstandigheden nog steeds, dat de confe.'lSionele partijen geen politiek al- ternatief hadden te bieden. Zijn voort- durend streven was er op gericht de liberale politiek zo helder mogelijk te doen zijn en met name duidelijk te ma- l>en waar het politieke verschil tussen liberalisme en socialisme lag. Ander- zijds stelde hij zich ten doel de liberale invloed op het regeringsbeleid zo sterk mogelijk te doen zijn, reden waarom de VVD in de twee laatste decennia aan verschillende lca binetten haar steun gaf.
Ouds vaste politieke lijn heeft ertoe geleid, dat zijn partij tha.t}s de derde partij van het land is. Sinds 1948 is het aantal liberale Kamerleden sterk geste- gen. De kracht van het liberalisme in
N~derland is aanzienlijk toegenomen.
Deze gedachten moeten voor Oud in zijn levensavond een bijzondere voldoening hebben betekend.
Groot leider
Een man van eminente betekenis is aan het eind van zijn dagen gekomen.
Met een onvoorstelbare werkkracht heeft hij langer dan een halve eeuw zijn land en zijn ideal<m gediend. Boven zijn specialismen uit .werd hij een groot politiek leid.er. Boven zijn politiek lei- derschap uit ·werd hij een nationale fi- guur. Hij was een bekwaam en \'oorL,·u- rend burgemeester van Rotterdam en tegelijkertijd een cneJ.·g·iel; voorzitter van de Kamerfractie. Hi:i ·was minister en hoogleraar, publicist en ~.)nrtijvoorzit
ter. Maar bo-..enal was hij een liberaal mens, die de ander reHn0dcerde en het respect van' de ander n:fclwong-. Hij was een praktisch rc:üist, die mogelijkheden wist te benutten wanncel' zij zich voor- deden, maa.r hij was ool\ een idealist.
die zijn overtuigingBn nimmer opofferde om voordelen op lw1 lr' tcrmij>1 te ver- weryen. Zijn grote verclien;;ten Yoor land en volk vonden in zij11 b<.':<ocming tot minister vnn Staat erl\enning.
Toen Thorbecke. de gTote liberale staatE·Inan uit de vorige eeuw, en grond!E:gger van hel parlen•entaire libe-
ralisme, stierf, sprakeu degenen die zijn taak moesten ovcrneml'l1 met grote schroom over de opclt·acht die htm wachtte. Zij waren er diep van door- drongen, dat het moeilijk zo· niet onmo- gelijk zou zijn de YeJ'eeHle .voorg'aJ1g·er met zijn onoyertroffen J;waliteiten te vervangen.
Eenzelfde gevoelen beving mij, toen ik werd geroepen om Oud, de grote (vervolg op pag. 2)
1 111
1
,I'! ''1 1::
' I
;,j
'I
1:
·' "'
I
I
2 - vrijdag 16 augustus 1968
Oud als voorzitter
Een stroom van gedachten en herin- neringen komt bij me op, nu ik op deze dinsdagochtend reeds viermaal ben op- gebeld met de mededeling dat prof. mr.
P. J. Oud is overleden. Herinneringen en gedachten die in het bijzonder uit- gaan naar ·de vele vele jaren dat ik het voorrecht mocht hebben met hem in het hoofdbestuur van onze partij te zitten.
Een tiental jaren heb ik zeer nauw met hem mogen samenwerken, toen Oud voorzitter en ik algemeen secretaris was.
Oud was geen gemakkelijke voorzit- ter. Hij had de leiding· zeer strak in handen en hij .stak zijn sympathie of antipathie tegen bepaalde sprekers niet onder stoelen of banken. Die antipa:t11ie was veelal niet zozeer ingesteld op persoonlijke overwegingen, maar meer op het feit dat Oud de spreker een dmnme man vond.
Bij die vele herinneringen komt ooK naar voren de tijd van de oprichting van de VVD, toen Oud de leiding had van de delegatie van het comité-Oud en met ongelooflijk geduld en veel overtUi- gingskracht formuleringen wist te be- denken, waarmede beide delegaties zich konden verenigen. Daarin blonk hij m.i.
zeer sterk uit: het zeer scherp kunnen samenvatten, in enkele zinnen, van ge- dachten die niet door een ander waren
geconcretiseerd. ,
Fenomenaal was zijn geheugen. Daar- van zijn vele voorbeelden te geven.
De heer D. W. Dettmeyer, schrijver van nevenstaand artiliel, tijdens een hoofd- bestuursvergadering in gesprek met voorzitter Oud.
Zelfs van de meest schijnbaar onbelang- delpunt van een gesprele Hij had altijd rijke dingen wist hij de detaJls met data een anekdote die op de toehoorder$ in en· jaar weer te geven, ook al lagen die kleine kring geweldige indruk maakte, vaak ver buiten het politieke vlak. Want omdat het allerlei aspecten duidelijk de mens Oud, die veel moeilijker te maakte van beslissingen die tot dusver- ben.aderen was dan de politicus, had re onbegrijpelijk waren geweest.
belangstelling voor zeer vele facetten Wij verschilden een generatie in leef- van het maatschappelijk leven. Hij kon tijd en onze instelling en penadering tot na afloop van een hoofdbestuursverga- het leven · waren noal uiteenlopend, dering genieten van een borrel en een maar de samenwerking ·met Oud was gezellig gesprek aan de bar van De allerplezierigst omdat hij juist naast die Wittebrug. Hoe vaak hebben wij daar grote kennis een eigenschap had die niet na afloop van een hoofd- slechts de allergrootsten bezitten. Hij bestuursvergadering of een partijraad kon immers moeilijke problemen op een gezeten. Dan , was Oud steeds het mid- niet hinderlijk docerende wijze aan je
duidelijk maken. Daar kwam dan bij dat hij door ZIJD langjarige politieke ervaring heel snel wist te onderschei- den.
Als· er moeilijke problemen waren, dan leefde hij daarin. Als er spanningen waren, zoals bij voorbeeld in de tijd van de soevereiniteitsoverdracht aan Indo- nesië, dan was hij in staat op voortref- felijke wijze een stampvolle zaal van afgevaardigden in Utrecht te preside- ren. Ook als er spanningen waren - en in welke partij zijn die er nu en dan niet - in het dagelijks bestuur of het
löölööM
SPIJKENISSE
Gebouwen van gewapend betonnen prelabs voor verschillende doeleinden.
Vloerplaten In normale afmetingen of pasplaten volgens opgegeven malen.
Broeibakken en alle onderdelen voor de tuinbouw.
F:iguur van nationale allure
(ve•·volg van pag·. 1)
staatsman uit do twintigste eeuw, stich- ter en vormgever van de libel'ale partij in haar modernste gedaante, als politiek leider ·in de Tweede Kamer op te vol- gen. Anders dan Thorbeeke's opvolgers echter had ik het voorrecht nog menig- maal bij hem te rade te kunnen gaan, was het mij bij herhaling vergund een beroep te doen op zijn enorme kennis en ervaring op politiek, parlementak en constitutioneelrechtelijk gebied.
In Oud verlies ik dan ook een goed vriend en een wijs en vaderlijk raadsman.
Ontroering
Tijdens de viering van het twinttgja- rfg bestaan van zijn VVD ·besloot· Oud
Vrijheid enrw1 · - DemocratieLQ.t-
lw-... K .... ,.,D VAtJ 0,;, VOLKer>A«TIJ ".IOCR VRIJ.HI!ID ll'.:tl !;Hi~
Weekblad van de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie.
Adres van de administratie (zowel voor abonnementen als voor advertenties): Witte de Withstraat 73 te Rotterdam (postbus 824 te Rotterdam).
Tel. 010-1110 00, abonnemen- ten toestel 219, advertenties toestel 224. Postgiro: 245103 t.n.v. Administratie Vrijheid en Democratie te Rotterdam.
Hoofdredacteur:
Ph. C. la Chapelle jr.
Adres van de redactie:
Nieuwe Herengracht 89 B te Amsterdam-C.
zijn rede met deze regels uit "De Ploe- alle aanwezigen meegevoeld en ten slot- ger" van Adriaan Roland Holst: te bedwongen in een langdul'ige ovatie.
, ,Ik zal de halmen niet meer zien Noch binden ooit de volle schoven, Maar doe mij in den oogst geloven waarvoor ik dien."
Zijn ontroering bij het uitspreken van deze hem dierbare woorden werd door
Op dat moment hebben wij, wellicht onbewust, beseft welke zware verplich- ting op ons rust, om daar waar Oud zaaide, de oogst, de vruchten van een meer dan vijftigjarige dienst aan het liberalisme, binnen te halen.
Mr.E.H.TOXOPEUS
M:r. Oud, naar ecu in 1963 geschilderd portret van Schröder.
VRIJHEID EN DEMOCRATIE
hoofdbestuur, dan vond hij altijd tijd om eens rustig. op het Haags~ stad- huis met mij deze zaken door te praten.
In zijn kamer op het Willerosplein . in Rotterdam, waar hij het uitzicht had op de Maas - met welke rivier hij als oud-burgemeester van Rotterdam zich zo zeer verbonden voelde - zijn vele gesprekken gevoerd die voor de politiek van de VVD en voor de politiek van ons land van de grootste betekenis zijn ge- weest.
Het liberalisme en de VVD in het bijzonder dienen dankbaar te zijn dl':t een man als Oud met zijn vele capaCI- teiten zich heeft willen inzetten om daaraan gestalte te geven in de politie- ke strijd in ons land.
Veel onderscheidingen heeft Oud in de loop van zijn lange en rijke leven ver- kregen maar ik wëet stellig dat hij het het me~st gewaa;l'deerd heeft toen hij bij zijn afscheid uit de actieve politiek ir de Rivièrahal van het diergaarde-com- plex Blijdorp van de toenmalige mi- nister-president Marijnen vernam, dat hij benoemd was tot minist~r. van .staat.
Een eer welke aan zeer wenngen In ons land te beurt valt. Het was een on- derscheiding die de politieke betek~:üs van zijn optreden op markante WIJZe onderstreepte.
Zijn vitaliteit is tot voor kort enorm geweest. Als men hem opbelde en de stem met de wat hoge klank hoorde, dan kon men het moeilijkste probleem · in een paar woorden voorleggen. Het ant·
woord kwam direct, zeer concreet ·en precies.
Er zal een leegte zijn in onze prutij, nu onze ere-voorzitter. is heengegaan en alleen maar de herinnering b~ijft. De herinnering aan een man, van wie ik het een voorrecht noem hem goed ge- kend te hebben.
D. W. DE'ITMEIJER
STEEDS WEER INSPIREREND
De leden van de VolkSilartij voor Vrijheid en :Qemocratie die vroeger behoorden tot de Vrijzin.
nig-Democratische Bond, vormen een helaas geleidelijk kleiner wordende club. Wij zijn zo volle- dig opgegaan in onze VVD, dat slechts zeer bijzondere gebeurte- nissen ons doen terugdenken aan {de .goede oude Vrijzinnig-Demo- cratisçhe Bond. Een dergelijke bijzondere gebeurtenis is het loverlijden van mijn oude vriend :mr. P. J. Oud.
Reeds in de jaren twintig had ik mijn eerste contacten met hem en in de jaren dertig n:iocht ik als lid van het dagelijks bestuur ge- regeld met hem samenwerken.
Hij was de mali die ons a-ltijd weer inspireerde tot nieuwe acti·
viteiten, die ons kon opwekken tot een nieuw· geloof in de beginselen die er ons toe gebracht hadden ons bij zijn partij aan te sluiten.
Zijn redevoeringen, die steeds met overtuiging en bezieling wer·
den uitgesproken, gaven ons al.
tijd weer de moed om door te g·aan met onze actie eri ook in de somberste tijden van vóór de tweede wereldoorlog het geloof niet te verliezen in de toekomst van ons land en ons volk.
Aan het einde van onze jaarver- gaderingen zond de heer Oud ons heen met een opwekkell(l woord.
Wij gingen dan . naar huis met nieuwe Iuoed en nieuw vertrou.
wen in onze goede zaak. De laatste keer heb ik hem gehoord bij bet 20-jarig bestaan van de VVD. Het was nog eens dezelfde stem, hetzelfde geluid waar wiJ zo vele jaren naar geluisterd had.
den en dat voor ons een steun was geweest bij al onze politieke beslissingen.
Nu zal deze stem voor immer zwijgen.· Maar voo,r al degenell die hem, zoals ik, steeds gevolgd' zijn in zijn politieke activiteiten, zal die stem met haar ovel'tui- gingskracht blijven doorwerken.
l\Iogen wij hopen, dat er steeds weer mensen gevonden züllen woi·deu die, zoals Oud het altijd gedaan heeft, de werkelijk libera- Ie gedaehtcn levend Imnnen hou- den en ons kunnen bezielen als wij trachten d'e hoogste belangen van onze :;·emeensellap te bevor-
<lerpn.
VRIJHEID EN DEMOCRATIE vrijdag 16 augustus 1968 - 3
en eminent geestelijk
linkse liberaal
Toen ik vernam dat de heer Oud was overleden kwam bij mij als eerste reac- tie op: hoe gelukkig voor hem en zijn familie dat verder lijden zonder uitzicht op herstel hem bespaard bleef.
Als tweede reactie heb ik dit stuk geschreven.
Kort kon het zijn. In een artikel in Elsevier's Weekblad van-- 8 december 1956 heb ik immers mijn mening reeds uitvoerig neergelegd, terwijl ik in het boek .,Mr. P. J. Oud, gezien· door zijn tijdgenoten" schetste well'e rol mr. Oud speelde bij de oprichting van de VVD, zulks grotendeels op basis van notulen en persoonlijke aantekeningen. Een eventuele biograaf kan daar terecht.
Nu gaat het alleen om een persoonlijk gedenlien.
Aan de overledene heb ik grote ver- plichtingen. De heer Oud heeft mij op de hem eigen uitvoerige · en grondige manier verteld over zijn levenservaring en over zijn waarnemingen, die zich bijkans over zestig jaren uitstrelden.
omtrent politici en politiek in Neder- land. Juist voor iemand die anders ge- aard was dan hij - dat heb ik mij nooit ontveinsd - bijzonder leerzaam en nut- tig. En van mr. Oud buitengewoon aar- dig. vooral omdat hij alles op een zo hartelijke en eenvoudige manier bracht, echt wat men noemt: om het op een jongere over te dragen. En dit hoewel de oudére wist dat de jongere geenszins tot zijn geestelijke adepten behoorde. In . het geestelijke vlak hield veel ons gescheiden, maar menselijk hebben wij
MASSIEF KARTONNEN
DOZEN
voor export en binnenlands gebruik
*
N.V. Stroocartonfabriek v/h
E. FREE & CO.
H.W.STRAAT 20-22, OUDE PEKELA
Afd. Kartonnage
4ffl*
Tel. nr. 0 5978 - 22 33 Tx. nr. 53251.
M'h&&U
Dankbare
ellmar altijd uitstekend verstaan, en ook daarvoor blijf ik hem zeer dank- baar. Nooit heb ik van hem een op de persoon gemunt scherp of onvriende!ijli woord. te horen gekregen. Mr. Oud be- hoorde ·tot de mensen die· tegenspraak en zeHs oppositie best konden verdra- gen, naar mijn mening een teken van ware grootheid.
Wat mij het sterkste bijblijft? De her- innering aan - een emine11t 19de- of vroeg 20stè-eeuwse geestelijk linkse li- beraal, eerd-er in· de Franse zin vari 'het woord. Hij was de gelijke in intelligen- tie en de meerdere in politieke feiten- kennis van een Traelstra of een Rom-
me~ De evenknie van wijlen dr. Kuyper.
Wat hem echter van allen onderscheid- de was het ontbreken van een· diepere emotionele geladenheid, ten minste op theoretisoh-maatsohappelijk en staat- lmndig gebied. De profetische hartstocht. Nimmer had mr. Oud het idee de man of destiny voor Nederland te zijn. In eigen ogen was hij de aange- wezen leider der VVD in een gegeven concrete situatie. Niet meer maar ook niet minder dan dat.
Bij hem klopte het uiterlijk beeld vol- komen met het innerlijk. Een beheerste nuchtere rationalist in alles, zakelijk, naar mijn eigen ervaring betrouwbaar, nauwkeurig en zeer constructieL Een voortreffelijk en soms meeslepend spre- ker. Een man die zijn zaken kende, door en door, en elk het zijne probeerde
te geven. -
Het qua mens en levensbeschouwing linkse van wijlen professor Oud bleek altijd sterk uit zijn benadering van nati- onale historische vraagstukken. Ook
daarin ging bij hem de rede vóór het gevoel en, zD!llder anti-militair· te zijn, was hem een bepaalde huivering eigen voor militaire zaken en de demonie der wereldgeschiedenis zoals deze zich in de 'internationale politiek presenteert.
Zo was het ook met de wijze waarop de_ heer Oud het sociale vraagstuk b:ma- derde. De ontwikkelingen in Ned')rland op dit gebied na de oorlog vonden in hem een warm voorstander, maar het machtsvraagstuk, dat ten slotte ook door de sociale politiek' heen speelt, en
·thans van de kant van de werkne- mersorganisaties scherper is gesteld dan vroeger, kreeg minder a·,alvtische aandacht dan andere face' ten van het leven.
Professor Oud was namelijk mede daarin een laat 19de-eeuwer en vroe<;
20ste-eeuwer, dat hij aan de duistere lwnten van mens en wereld, ook h1 het individuele geval, liever voorbijzag, maar met een zel;:er optimisme en ge- loof in de toekomst vasthield aan de gedachte dat iedere toekomstige gene- ratie· het wel iets beter zou doen dan de vorige. Als logische cqnsequeJJlie daar- van: de laatste oorlog, de Duitse bezet-
herinnering
MET grote verslagenheid namen wij kennis van het overlijden, maandagavond, van onze ere-voorzitter, de heer Oud. Wij wisten dat hij aan een ernstige ziekte leed waarvan genezing niet meer mogelijk was; een ziekte die hij met grote moed en geestkracht gedragen heeft en waarvan wij het einde nu als een verlossing
mogen zien. ·
De grote dankbaarheid die het liber·alisme en met name de VVD aan hem ver- schuldigd zijn is bij herhaling tot uiting gebracht. Zo bij zijn aftreden als voorzitter in i963 toen hij om zijn grote verdiensten door H.M. de Koningin tot minister van Staaf werd benoemd, terwijl de partij hem eerde door hem de waardigheid van ere-voorzitter toe te kennen. Zo ook bij het twintig-jarig bestaan van de partij, waarbij hij met onvoorstelbare energie en geestkracht een magistrale redevoering uitsprak, die door de vergadering met een ovatie werd besloten.
Met weemoed nemen wij afscheid van de grote man die ook na zijn terugtreden uit de actieve politiek met de meest levendige belangstelling de ontwikkelingen bleef volgen en altijd bereid was aan overleg deel te nemen en ons in zijn enorme kennis en inzicht te laten delen. Zijn heengaan laat een leegte achter die door geen ander te vullen is.
VOOR mij persoonlijk wil ik hieraan toevoegen de grote erkentelijkheid voor de wijze waarop hij mij met name in de eerste jaren van mijn voorzitterschap met goede raad en steun de weg heeft gewezen. Daarbij komt dan de dankbare herinnering aan de jaren waarin hij als burgemeester van Rotterdam, mijn woon- plaats, op een wijze die boven alle lof verheven is, leiding gaf aan de_ stad in drie perioden: de vooroorlogse, de oorlogsjaren (zij het op de achtergrond) en de eerste opbouwjaren. Perioden. die elk op zichzelf bijna onoverkomelijke moeilijkheden hadden.
Het ogenblik van scheiden is nu gekomen. Wij behouden de dankbare herinnering aan een man die zijn gehele leven en al zijn lichamelijke en geestelijke kracht heeft gegeven aan de zaak die hij met ons voorstond.
Moge hij nu, na op voortreffelijke wijze vervulde arbeid, in vrede rusten.
IR. K. VÄN'ÓER POLS,'
Een van de belmntlste foto's van de heren Van RJel ·(schrijver vari het· hierbij afgedrul•te artil>:èl) en Oud, uit de tijd waarin zij beidèn de liberale fracties in
het pa: lmnerit aanvoerden.
~ting en de Duitse wa"dade>!1, waren voor hem eerder inc'dentele verschijnsalcn, afschrikwekkende verschijnselen, uitin- gen van een verwerpelijke ge- moedsgesteldheid, dan een symp'oom van waar de wereld heendriift en wat de eigenlijke geaardheid - van ons mensen is.
Tegen deze zelfde achtergrond v::m geloof in mensen moeten wij zijn, kortstondig, lidmaatschap van de Part'j van de Arbeid zi€41 en zijn leven-;hou- ding bestemde hem in het onpoliïeke vlak als het ware tot Maçon voor. ·
Het belanglijkste bewaar . ik tot het laatst. Wijlen de heer Oud kon· vertrou- wen geven en werk overlatev aan wie
*·H#eee•tt
dat verdiende. Het nogal kritische personeel van h:::t sc:cretariaat van onze par:Jj vereerd0 hem en leefde op zijn ziekbed iedere c101.g met hem mee.
De enige lof van menselijke waarde die wij na ons h:oengaan kunnen krijgen lwmt van onze dienaren en die lof wordt .de heer Oud in hoge mate ten deel. .
Een groot man, wiens nagedachtenis · ik en velen met mij in hoge ere- zullen houden.
Over de feiteli~lie betekenös van pro- fessor Oud in de VVD en zijn plaats als gêleerdc mogen anderen het woord ne- men.
Mr. H. VAN RIEL
7
aan een groot man
1\'Jr. Oud nwt z\in opvolger als part~ïvoorzitter, ir. Van der· Pols, die het hiernäast' _ afgedrukte ln J'lemoria'ni··s!'ht·{•l'f.
VRIJHEID ~"-' DEMOCRATIE
i I
!
·~-.
Beelden UI 41
Het akk1
Door het Besluur van de C in het District Hele
tie!< Den Hett Stcrotam fier C
Kimtttenigïng te Heldei Mijnheer!
"J'er beantwoording Op liW SC!uljven I
ik U mede, dat door l1et Bestuur d R··K· KlesvereenitUntl In Helder is besloten, het in den land der politieke partijen In zakl! de ·u, ' kiezingen, consequent na te komen.
Op onze verscl!illende feden·vergade geadviseerd bij de nans!aande ver1<iezi p, J. OUD te stemmen. llen mededetli a11n tJe plaatselijke bladen veralrekr,
Hoogachtend vcrblljve, (w. g.) H. C. M. N
H.l'. Bt\A~
-
Door den heer Staa!m:ltl word! alles!
om aan te toonen, dat de !teer Oud n van de Tweede Kamer llll ®I ~~ a'*o
;lil" hem niet betreft.
Door ondergefeekenc!el\ wol'!!!, ilD'fr liun partijbestuur, deze meenlng niel ~~~
Zijbeschouwen den beerOudwel ~tt
en behoor! bij als ~oodMf& di!Or alle sesleun<l.
Wij bevelen daarom aT onze l<!mrs sa1 Vltll bel akkoord en op 15 juni a.s. ~uu
brengen op het aHredend Uil p,J, 0\JQ tlelder, 13 Juni 1917,
Hel Bnfw ran 1
SDt. Dtlfl,.trb. Prnl/1 I lt. O.A. VERSTE•
l• llORKER'I', ~
A W.MJCHili.S,
Kiezers ! ge kunt bieruit l lid P. J. OIJD op \ leder kiezer doe dus -2
P.
vrijdag 16 ·augustus 1968 - 5
uds. werkzame leven
partijen.
GOrdetl lijm &fds de Fle<:btsc!te l<lezm, 011 bel doar de polltie~e parlijen, getroffen accoord, bllll okm lil! Ie I> reugen op den Heer p, J. OUD,
Uw dw.
C. AORIAANSE, Voorzlfler, Tl!. KOIPfR!!. Secrelaris.
t3Jilll!mr.
-
Ik Cntilt• HuMrlt<:~e Kfa~~ttttnlgitlf!,
Almf. !. VAN ORIETHUYSim, Vool'lltf!Ji.
I• VISSI!R, Secre!atlt.
Jillllt917.
eens ztjn om hel aftrçdende
ona het aftredende lid
UD.
llr t'tnft,r, VrQäW't KimlfMnigifll 11 Mt lbltkt Htlitt':
l)lt. ORUNWALD, Voowtttr, li OBUS, Secrelar!t.
Bij de
foto's
J~inks hoven nn·. Otid als lmrg-emeester yan_ Rotterdam, met op de aehtergroml het silhouet van de herbouwde stat!
waa•·aan hij zo verknocht was. Daaromier een foto uit novemher 1957, toen de heer Oud zijn afscheidscollege gaf aan t!ü Nededandse J,;eonomische Hogeschool. l.inks onderaan h het •.rweede~Kamerlid Ou,! verwikkeld in een scherp staatl<mHlig delîat mPt de heer Smallenbroel{ (ARP), tUileHs de behandeling van dt• nota over de reclametele\'isie
in maart: I !Hî:l.
Op .<Ie foto miuden hoven ziet men de heer Oud in 1952 n1 et zijn echtgenote ter stembus gaan. Een der leerling·en ~·an
de school, die dienst deed als stemlol,aal, bood mevrouw J. C. Otid-Fischer bloemen aan. Daarondér de reproductie van teen historisch document: een opwelddng van de verenigde partijen in 1917 om op Oud te stemmen onder het toen Qmsh·eden motto "Iaat zitten wie zit". Deze oproep had tot g·evolg dat Oud dat jaar voor het eerst lid werd van de 'Fw•~ede Kamer. :\Jitlden links een der \'Pie lmrikatm·en, die poHtieke tcl\enaars uiteraard nok van mr. Ontl mru1ld<>n.
:HierboYen ten slotte ziet men tie he••r Oud, too:>n minister van finanemn, in ambtsgewaad op het Binnenhof h\i tle opening van de Statf·u:-Generaal in 1937.
6 - vrijdag 16 augustus 1968
.. ~ ~77~ -~.-; --. ..
vt~~ ~.~~ ~-.G~~7·~ ~~
~~~~~...Z:&!a...r.."'!'~y~~t~
~./6";7··'· -21-.z: ... ~~~~~
- .._.. ; . ..._ ..,e__.,._ "'· ~ -L/~~ ..._
~ ~ . .-.... ~ ~ 2!· 7 ... ~-_..,_~, -''7
..._..;e_.~'"""·/ -<: ...,...~...,....~"/~ '
~.--.. .... L.~-7~~~~-..""_,..
-fi!. ~- ~ ~ 7',;-.- ....,_ -L~ ,..._ :j?· ~ .
.. 4.:.-..Ç~- -..L-4_..-e_.___._.~~~-...
....,.... ~ ,r: -~..."_ .z;...-~ ...._ ..e.:.,.._
..,.."..., -it'c~ ~~··;/'---< .,e-4<-r ~..._;
~~~~-
J. k ""'----~~ ../~ /dJ/ .J '{/'?"'
F.~...,.,... .07_ ,...__ ~
;f ~ ",_ _,l~/~· .. (•/
k-.-.""'-. ~.-...-<-o/7 ",.. ;<'./..--Y'~..--<-... . .-dl./3.";._
~~~;.e:..~~-<t.1 ."..,, -...t..<. ..-d'c:... /~' 4_.-do ..._,4(~./7·~-
-<: ~- .<"~ "?'...:...-"' -:7~~--
~-.u<..~~-<r. < ~.:. ~-
<; < · .... ~.~~-<./-<~
- .,e__"_-...,.:;... --.4.~~- .a.../~:/-7 .
-~~-~:;;/~~-A'~-...=~.
--7~-.<:,-L...,--;; ....,_..,,---.--<:...~ ~-
~~./!CJ<~,.;.,.,...,,t. ... !':t..c...Lr c:....e,..~~
/.u.-~,.; ... .c: . ...__._ .~ -..e..r~~~.
~ .. :.t-.{~ ./~ ~ -~~ .. /~--4 .... -. ~·
~ ... <.--oo~-(..~ .. 7~ "-'t...C:&, ... ...z-.~~~
~.(.~/7~r~A~~~
-4. ~ ~ - ~ ~ ..._ -~ ")14•..._;,._
.=.... /7~ ~-- ~ ,r,.~,..,..___<-<- ~ .
. /.~~~;~~?i t~ l~l >;:.: ~,~;~
Bij de foto's
Hierboven.twee wel zeer fel contraste- rende foto's. Linli$ de nog ,o:eer jeugd}ge politicus Otnl tijdens een van zijn vele vet·kiezingstóesprakeu in de jaren twin- tig. Rechts zien wij hem aan het eill(le van zijn loopbaan: zijn laatste· openbare optreden tijdens de viering van het twintigjarig bestaan van de VVD, dit jaar.
Linksmidden ontvangt de heer Oud
(in 1957) uit handen van minister
Struyekt•n de versierselen van Groot·
kt·nis in de Orde van Oranje-.Nassau.
Het was toen 40 ,jaar geleden dat hij zijn intrede deed in de Tweede Kamer.
Reehts nlÏchlen een foto uit een periocle . van kabinetscrisis: Oud heeft zojuist de Koningin geadviseerd. Linksonder het handschrift van rle heer Oud ( eerstt- pagina van zijn boel• Het constitutioneel recht van het Knninkrijk der N e:'erlan- den). Rechtsonder ·Oud, burgerneester van Rotter·darn, als gastheer in mei 1946 van Winston Clmrchill. ·
\
VRUHEID EN DEMOCRATIE
VRIJHEID EN DEMOCRATIE vrijdag 16 augustus 1968 7
Oud en de jongeren
Oud, 5 december 1886 - 12 augustus 1968.
Een naam en twee jaartallen. Maar wat een wereld van ervaringen. Het is
· die gedachte die mij het eerst beheerst bij het schrijven yan deze woorden.
Die wereld laat zich enigermate van- gen in twee koele vermeldingen in het jaarboek "Parlement en Kiezer". De ene uit het jaarboekje van f917, het jaa:r waarin Oud lid van de Kamer werd, zeer beknopt, de andere uit het jaar- boek 1962-'63, de laatste maal dat hij staat vermeld in de ledenlijst der Twee- de Kamer en bijna een kolom omvat- tend. Maar het is toch niet die glanzen-
·de .carrière, die uit de lange lijst vàn met succes beklede functies en hoge onderscheidingen spreekt, die impo- Jleert. Daaruit is het .. gevoel van versla- genheid niet te verklaren dat zich meester maakt van zovelen, vooral in Rotterdam, waar talloze "gewone. · bur- gers" halfstok vlaggen voor hun oud-burgemeester. Noch verklaart het ditzelfde gevoel bij velen ·zoveel jonger in jaren dan hij die zich voor de politiek interesseren. Maar waar komt het ge- voel dan ·wel vandaan?
Oud was een begrip geworden. Niet zomaar een vraagbaak maar een sym- bool van wijsheid. En dan niet die ste- riele wijsheid die alles verlamt en leidt tot dadenloosheid en besluiteloosheid.
Het inspirerende van Oud, ook en voor- al voor jongeren, was dat hij de wijsheid paarde aan kracht. Kracht, die hem _ in staat stelde vast te houden aan datgene wat hij als richtsnoer had aanvaard voor zijn democratische poli- tieke denken en wat hij op 'ltT november 1937 in een radiorede als volgt formu- leerde: .,De democratie leeft uit de vaste overtuiging dat alle mensen ge- lijkwaardig zijn. Ieder onderscheid ge- maakt op grond van ras, geloof, huidkleur, nationaliteit of wat gij noe- men wilt, dat er toe wil brengen de minderwaardigheid te aanvaarden van de ene groep of de ene mens tegenover de andere, wordt door de democratie verworpen. Gelegenheid te geven tot volle ontplooiing, van de, de mens geschonken gaven, en dat voor alle mensen, zonder uitzondering, is haar opdracht.''
Oud gTuwde van elk streven naar ni- vellering en zette zich vooral in om de geestelijke vrijheid te verdedigen. Zijn beste redevoèringen- wäi·eii . die waarin hij dit thema centraal stelde, zoals bij zijn kamerrede bij de algemene beschouwingen in 1954, het jaar dat het beruchte mandement der bisschoppen
De schrijver van het hierbij geplaatste artikel, de hee1· H. J. L. Vonhoff, toen hij in 1965 mr. Oud zijn boek "De zindelijke Burgerlleren" overhandigde. Rechts
mevrouw Vonlloff.
werd uitgevaardigd over de noodzaak voor de katholieken om zich speciaal katholiek te organiseren. Ik was in die tijd in militaire dienst en ik herinner mij hoe deze rede door mij werd voor- gelezen om bij een uur geestelijke ver- zorging een discussie in te leiden. Die rede werd, en ik geloof dat dit een unicum is voor een parlementaire rede,.
door mijn vrienden met gespannen aan- dacht aangehoord. Welke andere parle-- mentariër zou men zo uitvoerig in een kring van soldaten hebben kunnen cite- ren?
In het persoonlijke contact troffen zijn eigenschappen ons als jongeren nog veel sterker. Hij stelde enerzijds hoge eisen, ook aan zijn jeugdige gesprel{spartners, maar anderzijds wil- de hij naar ons luisteren en kon hij ons verstaan. Het merkwaardige was dat jongere liberalen, die ten opzichte van de ouderen van nature kritisch staan en stonden, voor Oud een grote waardering hadden, omdat zij juist bij hem een sociaal gevoel ontwaarden dat hen aansprak. Daarbij was zijn denken toe- komst-gerièht. Zeker, zijn inspiratie werd gevoed uit ervaring en historische ke1mis, maar het gebruik van de geschiedenis ·was voor hem een omzien naar voren; het was zijn gr~mdslag om
voort te kunnen gaan. Die instelling deed hem ook losstaan van wat werke- lijk verleden tijd was. In de gesprekken die ik het laatste jaar met hem voerde, roerde ik ·wel eens het onderwerp memoire aan, maar Oud voelde daar weinig voor. Een herhalen van het ver- leden zonder meer lag hem niet en zo :voegde hij er aan toe: "\Vaarom zou ik door allerlei zaken uit het verleden op te halen, mij nog op mijn oude dag verder vereenzamen, omdat ik wellicht mensen kwets door zonder terughouding mijn visie neer te schdjven?" Het alter- natief om het dan wat milder te formu- leren lokte hem al evenmin. Liever wijdde hij daarom zijn werkkracht aan verbeteringen van het grote standaat·d- werk dat hij op zijn naam bracht : Het constitutionele recht van het Koninkrijk der Nederlanden.
Oud werd door ZIJn historische beschouwingswijze dan ook nimmer ge- hinderd om waardering en belangstel- ling te hebben voor wat jongeren en ook véél jongeren in leeftijd te berde hadden te brengen. Een fundamenteel verschil van inzicht werd daarbij niet onder een mantel van liefde weggestopt. Integen- deel, Oud drukte zich altijd in duidelijke en niet mis te verstane -bewoordingen . uit. Dit raakte echter nooit de ~ersoon-
Jijke verhoudingen als het een strijd met open vizier was geweest. Ook dat vvas een eigenschap die ons sterk aansprak. Hij was zo groot, dat hij geen behoefte bad het iemand achteraf nog eens in te peperen, dat hij het gewaagd had andérs te denken.
Gemakkelijk maakte hij het die an- dersdenkenden overigens niet. In verga- deringen van de partij was Ou(i opper- màchtig. Hij leidde die met strakl{e hand en met een onnavolgbare verga- dertechniek, die niet altijd de instem- ming kon ym·werven van hen, die ·een andere mening waren toegedaan. Achter- . af kan men zich afvragen of zonder die
barde hand de VVD in de eerste jaren bijeen zou zijn gebleven.
Zo groot was Oud ook dat hij de be- ü:ekkelijkheid van menselijke eer en 011-
derscheidingstekenen heel goed inzag.
Een erval'ing uit het begin van zijn ministerschap vertelde hij dan ook graag .. Hij ging· toen in Den Haag een hoge hoed kopen. De winkelbediende legde hem er een paar voor waarvan de prijzen nogal sterk uiteenliepen. Toen Oud vroeg waar het verschil in zat, adviseerde de verkoper hem een goed- kope te kiezen. "Daar kunt u best mee voort. Kijk, als u nu minister zou zijn of zoiets, da~ zou ik een duurdere nemen, maar in uw geval..."
Een kenmerkend verhaal, zowel voor het feit dat het Oud overkwam, als om- dat hij het na zoveel jaren nog met zoveel verve wilde verhalen.
Het zijn al die eigenschappen, die het gemakkelijlr maken om hem te bewon- deren. Als hij sprak over de verhouding ouderen en jongeren was een gelief- lwosd beeld dat hij gebruikte dat jonge- ren en ouderen nodig waren, omdat zij elkaar als veer en anker in een uur- werk aanvullen. Hij zelf bezat de zeld- zame gave om beide functies in zich te verenigen.
Ouds woord leeft voort in zijn talrijke publikaties, in de vele redevoeringen, die van hem in druk zijn verschenen.
Maar Oud leeft vooral voort in de herin- nering van_ diegenen die hem persoonltjk mochten ontmoeten. Zij konden ervaren dat zijn wijsheid en kracht zich soms tot schoonheid verenigden, begrippeil die hemzelf zeer eigen waren en hem in sterke mate inspireerden.
Bij het sluiten van een algemene ver- gadering van de partij bezigde hij een traditionele . fm:mulering: · .,Onze werk- zaamheden spoeden· ten einde." Zijn werkzaamheden zijn hier nu geheel beëindigd, zijn werk rest ons.
H. J. L. VONHOFF
LEVENSLOOP VAN MR. PIET ER JACOBUS OUD
1886 1893-1899 1899-1904 1905-1909 1907 1909 1909-1912 1912-1913 1912 1912
Op 5 december te Purmerend geboren als zoon van Hendrik Cornelis en Neeltje 'rheodora Janszen.,
Openbare lagere school te Purmerend.
Eel'ste HBS met 5-jarige cursus te Amsterdam.
Opgeleid voor surnumerair der registratie en domeinen en voor kan- didaat-notaris; eerst te Purmerend, daarna te Gorinchem.
Kandidaat-notaris.
Surnumerair der registratie en domeinen.
Gedetacheerd aan het departement van financiën (afd. registratie).
Ontvanger der registratie en domeinen op Texel.
Gehuwd met Johanna Cornelia Fischer, geboren te Middelburg.
Staatsexamen A tot toelating aan de universiteit.
1913-1914 Werkzaam bij het notariaat.
1914 Kandidaatsexamen rechtswetenschap (Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam).
1914-1917 Ontvanger der registratie en domeinen te Ommen.
1915 Lid van het hoofdbestuur van de Vlijzinnig Democratische Bond.
- 1917 Lid van de Tweede Kamer voor het kiesdistrict Den Helder.
1917-1933 Lid van de Tweede Kamer (vrijzinnig-democraat).
1917 Doctoraal examen rechtswetenschap, doctor in de rechtswetenschap (promotie op stellingen).
1919-1933 Secretaris van het hoofdbestuur van de Vrijzinnig Democratische Bond en redacteur van de "De Vrijzinnig Democraat".
1933-1937 Minister van financiën (kabinet-Co lijn).
1937-1938 Lid van de Tweede Kamer (voorzitter van de vrijzimlig-democratische fractie).
1938 Burgemeester van Rotterdam (15 oktober).
1939 Voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.
1941 Ontslagen als burgemeester door de Rijkscommissaris voor het bezette Neder.landse gebied (10 oktober).
1945 Wederom opgetreden als burgemeester van Rotterdam (7 mei).
1948 Opnieuw lid van de Tweede Kamer (voorzitter van de fractie van de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie).
1948-1960 Voorzitter van de Union Internationale des Villes et Pouvoirs Locaux.
1952 _Afscheid als burgemeester van Rotterdam.
1952-1957 Buitengewoon hoogleraar in het Staats- en Administratief Recht aan de Economische Hogeschool te Rotterdam.
1963 Afscheid als lid van de Tweede Kamer en als voorzitter van de VVD.
Benoeming tot minister van Staat en benoeming tot ere-voorzitter van de VVD.
1963--1968 Belangrijke adviezen aan de regering, o.a. betreffende de ministeriële verantwoordelijkheid. Medewerking aan de Proeve \'oor een nieuwe Grondwet. ·
1968 Laatste optreden in het openbaar bij de. herdenking van het twintig-
! jf!rig bestaan van qe VVD. : !
