Nvchteren Loth. Dat is, middel om op te staen, uyt de ziel-verderffelijcke sonde, van dronckenschap, tot een maetich, ende godtvruchtich leven

(1)

uyt de ziel-verderffelijcke sonde, van dronckenschap, tot een maetich, ende

godtvruchtich leven

Daniel Souterius

bron

Daniel Souterius, Nvchteren Loth. Dat is, middel om op te staen, uyt de ziel-verderffelijcke sonde, van dronckenschap, tot een maetich, ende godtvruchtich leven. Herman Theunisz. Kranepoel,

Haarlem 1623

Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/sout002nvch01_01/colofon.php

Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd zijn.

(2)

(3)

Tot de Devght-beminnenden Leeser.

DEwyle de Heydenen de Dronckenschap veracht, ghehaedt, ende verfoeyt, jae voor een grouwel ghehouden hebben; Hoe veel te meer behoorden alle Christelycke Menschen, een afgrysen van de selfde sonde te hebben, om henselven vanden onmatigen, stercken dranck af te sonderen, waer door Lichaem, ende Ziele niet weynich beswaert, ende beschadicht werden? Hier toe soude een yeghelyck seer lichtelyck connen ghebracht worden, by aldien hy, ter tydt, wanneer des vleeschs begheerlyckheden hem beginnen te bestoocken, ende aen te vechten, hemselven voorstelde de effecten, ofte quaede vruchten, welcke op den acker des dronckenschaps gheteelt, ende tot verderf der ghenieters ghemaeyt worden. De selve beschryft ons seer heerlyck de Poët Virgilius, met dese volgende woorden:

Wort niet met Venus liefd', noch liefd'des Wijns beladen, Want Venus, en den Wijn, op een maeniere schaden.

De crachten Venus swackt, so doet oock med' de Wyn, En doet den mensche traech, en swack van beenen zyn.

De blinde liefde dwinght, 'tsecreet te verclaren, De dulle dronckenschap, t'verborghen t'openbaren.

Cupido menichmael, een schaed'lyck oorlogh' werckt En Bacchus insghelycks, de hant tot stryden sterckt.

En als dees twee aldus, 'tverstant des menschs verstoren, Is alle schaemt, en eer, en vreese, gantsch verloren.

Daniel Souterius, Nvchteren Loth. Dat is, middel om op te staen, uyt de ziel-verderffelijcke sonde, van dronckenschap, tot een maetich, ende godtvruchtich leven

(4)

Lyaeum vast beboeyt, en Venus aen syn zijdt.

Op dat ghy door haer gift', gheen schade oyt en lijdt.

Laet Wijn den dorst verslaen, En Venus kinders bouwen:

Maer 'tschaedt, alsmen niet kan, sich in dees palen houwen.

In dese veersen wordt niet gheseyt, ofte het can oock uyt Godts Heylich Woort claerlijck aenghewesen, ende bevesticht worden: Want dat door de dronckenschap 'smenschens herte vervoert wort, ghetuyght de Wyseman Salomon, wanneer hy seyt:

Siet den Wijn niet aen, dat hy root is, ende in het glas soo schoon staet: hy gaet fyn glat in, doch daer nae steeckt hy ghelyck een slanghe, ende vergift, ghelyck de ader.

Proverb. 23.31. By Esaiam wort de Wijn dese cracht toegheschreven, datse den Mensche dul maeckt. Esa. 28.7. By den Propheet Oseam, datse den redelicken menschen, tot sotten maeckt. Ose. 4.11. Daer en boven ghetuyght de Wijseman, dat misbruyck van Wijn inghenomen tot dronckenschap, de geylheydt, ende vuyle wellust verweckt: Wijn (seght hy) maeckt loose lieden, ende stercken dranck maeckt wilt, wie daer sin toe heeft, wort nemmermeer wys. Proverb. 20.1. Want (nae 'toordeel des Apostels Pauli) Inden Wijn is overdaet, Ephes. 5.18. Daer zijn noch veel meer quaden, ende quaelen, die dese sonde met haer sleept, ende als vruchten des boosheyts haeren ghenieters mededeylt; Als naemelyck verquistinghe der goedren: Want de suypers, ende slempers veraermen, ende die hem gaern vol suypt, die en wort niet ryck. Proverb. 23.20. Schade der lichaemelicke ghesontheyt: Want soomen den Wijn te veel drinckt, soo brenght sy herten leedt, gramschap, slaeghen ende wonden aen.

Eccl. 31.33. Schaede aen het leven: want de Wijn bederft vele luyden, Eccl. 37.34.

De Camerlinck van den Coninck Darius, willende de sterckte des Wijns beschryven, seght aldus. Lieve Mannen, de Wijn is treffelyck sterck, ende overweldighet alle die hem drincken. Hy verleyt het ghemoet, hy maecket dat de armen, ende Coninck

(5)

dwaesachtich, ende ydel worden: also doet hy oock met den eyghen Manne, ende met den vryen, met den armen, ende rycken. Hy neempt hen alle verstandt, ende maecktse sorgheloos ende vrolyck, dat haerer ghene, noch aen treuren, noch aen zyne schult, ofte plicht en ghedenckt. Hy maeckt oock dat de mensche meynt, wat hy voor hem neempt, dat het sy eerlyck ende recht: ende en ghedenckt niet dat hy een Coninck is, niet dat hy een Overste is, ende sulcks niet en behoort. De menschen vergheten oock, wanneer sy drincken, aller vrientschap, aller broederlicke trouwe ende liefde: in corten so sy drincken, rucken sy het sweerdt. Ende soo sy van Wijne nedergheleydt syn, en weder opstaen, en weten sy niet, wat sy ghedaen hebben. 2.Esd.

3.18, &c. Dese alle vermelde schaeden, die de dronckenschap veroorsaeckt, zyn groot; Maer laet ons daer by noch stellen ('t welck niet after ghelaten moet syn) dat Godts toorn door de selfde grootelycks ontsteecken wort ghelyck te sien is by Esaiam 5.11. Item cap. 2.22. Esa. 28.1. Ende daer by de Ziele, versteeckt van de eeuwige salicheyt: Want de wercken des vleeschs syn openbaer, als zyn, dronckenschap, brasserye, onreynicheyt, oneerlickheyt, ende dierghelycke, van welcke d'Apostel gheseyt heeft, wiese volgt, die ghene en sal het Coninckrycke Gods niet besitten, Gal.

5.21. God gaeve dat alle dese grouwelicke schaeden, ende quaden des dronckenschaps van yder man bedacht wierden, de maeticheyt, ende soberheyt soude, by velen in grooter achtinghe, ende ghebruycke wesen, als sy nu is. Doch also sy vanden meesten hoop der menschen uyt den sin ghestelt worden, daerom ghebeurt (God betert) datter so vele menschen in dese sondige, en Ziel-moordadige ghewoonte van

dronckenschaps, met luste voortvaeren. Dewelcke om nu (so veel't doenlyck is) weder te rugge te trecken, ende met Loth uyt haere sonde op te doen staen, ten eynde sy den wech der Godsalicheyt, alsoo 'tbetaemt, moghten in dese teghenwoordighe Werelt bewanderen; so ist dat

(6)

wy in desen Boecke de maeterie van de Dronckenschap wytlopich verhandelt hebben, Op dat die sulcks lesen, ofte horen lesen, haer selven (so sy Dronckaerts zyn) ofte haeren naesten (welcken sy weten datse in dronckenschap hen verloopen) mochten waerschouwen, straffen, ende vermaenen, ende tot beterschap des levens brenghen.

Want 'tis noodich, wilmen comen ter salicheyt, dat dronckenschap gheweert sy.

Hierom oock Augustinus seer wel raedt. De ghene (seght hy) die Dronckaerts syn, die moeten hen, door de hulpe Godes, ontwerren uyt het slyck, ende de gote der dronckenschap. Terwyl het noch tydt is om boetvaerdicheyt te thoonen, moeten sy haer met alle naersticheydt bevlytighen, door Gods hulpe op te staen, ende ootmoedich van gantscher herten den Heere met den Propheet biddende, te seggen: Verlost my uyt den dreck, dat ic niet en versincke: So wie henselven allencxkens hier van ontrect, die sal wel van de dronckenschap verlost werden, ende en sal hier naemaels de ondraeghelycke straffe der Hellen niet lyden. Om welcken raet Augustini te beter int werck te stellen, so laet desen onsen arbeyt uw: E. welghevallen, ghebruycktse met luste ende liefde, ghelyck ick uyt luste, ende liefde u die ben mededeylende. Die goede God, die ons hier toe by gestaen heeft met kracht zyns Heyligen Gheestes, gheve mede V. L. zyn ghenaede, dat ghy dit alles mooght behouden, ende

onderhouden, tot grootmaeckinghe zyns Heylighen Naems, stichtinghe zynder Ghemeynte, ende saelicheydt uwer Zielen, Amen.

V. E. Dienstwillighe, D. SOVTERIVS.

(7)

VVetten Teghens Dronckaerts.

1.

Laertius Lib. 1. Cap. 5.

PIttacus Mityleneus liet de dronckaerts, indien sy yetwes misdeden, met een dobbele straffe straffen, op dat sy door vreese der straffe, hen te beter van den Wijn onthouden souden.

2.

Alexander ab Alex. Lib. 3. Cap. 11.

De Indianen en droncken gheenen Wijn, dan alleen in haeren Godesdienst, ende hadden een sulcken Wet, dat, so wat vrouwe een droncken Coninck ombracht, sy dese gifte daer voor bequam, dat sy met den succederenden Coninck ghetrout werde.

3.

Laertius in vita Solonis.

De Atheniensen, alsoo sy de dronckenschap in allen menschen verfoeyden, doodeden oock, na de Wet van Solon, haeren Prince, te wat tyde sy hem bevonden droncken te zijn.

4.

Athenod. Lib. 10. Cap. 9.

Zaleucus hadde een Wet onder den Locrensen ghegheven, so daer yemant ghevonden werde, die Wijn dronck, sonder daer toe, van eenen Medecyn-meester, tot gesontheyt des lichaems last te hebben, dat hy soude onthalst werden.

(8)

T'ghebedt eens Christens.

+1.Cor. 15 50.

+Matth. 5 8.

O Heere gemerckt vleesch,⁺ende bloet dyn Coninckrycke niet en can beerven,⁺

+1.Ioh. 3.2.

ende niemand dy can sien, dan die reyn van herten is,⁺ende die, dy ghelyck zyn, so bidde ick dy, ô God, my te veranderen in dyn beelt van claerheyt tot claerheyt,

+2 Cor. 3.18

+door dynen gheest, dat waer ghy syt, ick daer syn mach om dyner heerlyckheyt

+Ioh. 17.24.

te aenschouwen.⁺Ten is in myn vermogen niet, een eenich hayr myns hoofts te

+Matth. 5.36.

veranderen, dat wit of swart te maecken,⁺veel weynigher can ick myn herte

+Iob. 14.4.

veranderen, ende suyveren, 'twelck onreyn is,⁺niemant can des menschen natuere

+Iacob. 3.8.

+Eccl. 1.15.

temmen⁺noch dat crom is, recht maecken.⁺Maer ô Heere, 'tghene by den

+Luc. 18.27.

menschen onmoghelyck is, dat is moghelyck by u,⁺ghy gheeft den blinden het

+Psalm. 146 8.

gesichte,⁺ghy rechtet op die neder gheslagen syn, ghy verandert een dorre

+Psalm. 107.34

Woestyne in een vruchtbaer Landt,⁺ghy sendt uyt uwen Gheest, ende vernieuwt

+Psalm. 104.30

de ghestalte der aerden,⁺ghy roept saeken, die niet en zyn, ende maeckt dat sy

+Rom. 4.17.

+2.Cor. 1.9.

daer syn,⁺jae ghy weckt de dooden op.⁺O Heere bewyst dese dyne groote macht ghenaedelicken aen my, verandert de dorre Woestijne mynes herten, in een vruchtbaeren Hof, besprenght het met een dau uwer ghenaeden, dat het gheseghent

+Hebr. 6.7.

synde, van dy vrucht mach voortbringen tot dyner eeren.⁺Sendt uyt dynen Gheest,

+Gen. 2.7.

ende blaest leven in myn doode Ziele, dat ick leven moghe,⁺ende dy ô God myner saelicheydt, prysen eeuwelijck door Iesum Christum, Amen.

(9)

TEXT.

Ephes. Cap. 5. v. 18.

En drinckt niet droncken in Wijn, waer in overdaet is: Maer wordt vol des Gheests.

Eerste Predicatie,

Dat 't ghebreck des dronckenschaps seer ghemeen zy.

+Inleydinge tot de materie, van dronckenschap.

DE Heere Godt,⁺uytsendende sijnen Propheet Ieremiam om te predicken, geeft hem in laste ende commissie, eerst dat hy soude uytroyen, verbreecken, verstooren,

+Ierem. 1.20.

verderven:⁺daer na, dat hy soude bouwen ende planten. Waer door het ampt eens goeden Leeraers wort aenghewesen: Want, ten aensien vande inghewortelde

sonden, ende voorteelende boosheden, is een Leeraer ghehouden met alle neersticheydt de quade ghewoonten ende snoode sonden uyt te royen, die te verbreken, te verstooren ende te verderven, op dat de Sondaer daer door niet en gheraecke te vallen int eeuwich verderf, ende ten aensien vant teghendeel, is hy schuldich dat huys des Heeren, dat is, zijn Ghemeynte te bouwen ende door aenradingen, de deuchden voort te planten

+Iacob. 5.7.

inder Menschen herten, verwachtende met lijdtsaemheyt,⁺

over zijn werck, des Heeren rijcken zegen. Een Leeraer moet als een

Geestelijcken Hovenier t'quade cruyt der sonden uytwieden, ende 't goede in plaetse saeyen. Hy moet hem gedragen gelijck een Medecijn-meester, die met zijn

medicamenten d'ongesontheden ende hinderlicke humueren steedichs tracht wech te nemen, om de welvarentheyt des menschens nae zijn vermogen te bevoorderen.

(10)

+Esa. 58.1.

De consideratie ende het overlegghen van desen, beweeght my nu,⁺mijn penne ende stemme als een basuyne te verheffen tegens verscheyden grouwelicke ende

Ziel-moordaedighe Hooft-sonden, Voor-eerst teghens die snoode wellust van DRONCKENSCHAP, die in eenighe Menschen seer ingheworteldt is, ja heeft by

+Psalm. 50.21.

naer eenen onverbreeckelicken loop ende voortganck in sommighe landen,⁺soo dat hooghnoodich is, den volcke onser eeuwe, dese haere sonde ende overtreedinghe te vercondighen, ende onder ooghen te setten, op dat 't selfde quaet, uytgheroyt, verbroocken, verstoort ende verdorven zijnde, die waere Godtsalicheyt in allen herten meer ende meer ghebout, ende d'edele deuchden daerinne mochten gheplantet worden.

Hier toe gheeft ons de H. Apostel Paulus goede materie, met dese schoone

vermaeninge, als hy seght, drinct niet droncken in VVijn, waer in overdaet is: Maer

+Ephes. 5.18.

wort vol des Gheests.⁺Om dese woorden grondelijck te verstaen, laet ons een ruyme ontleedinghe der selver maecken, door welck dat cleyn-schynende quaet deser sonde van dronckenschap, te beter ende te helder voor alle man ghestelt, ende met zijn aenclevende onghevallen, ende grouwelicke ellendicheden afghemaeldt mochte worden. Wy sullen dan tot dien eynde, in dit gheheele Boeck, door verscheyden

+Corte voorstellinghe der stucken, die in desen boecke verhaelt werden.

predicatien voorstellen,⁺ten eersten

(11)

1. Het ghemeen ghebreck ende vuyl ghebruyck des dronckenschaps.

2. D'oorsaecken, die den Mensche daer toe verwecken, ende brenghen.

3. D'oorsaecken, die den Mensche inde vermelde sonde doen voortgaen. Alwaer de tegenwerpinghen (van die de dronckenschap voorstaen,) beantwoort wert.

4. De schaeden die uyt de dronckenschap spruyten: De welcke raecken Lichaem ende Ziele.

5. D'Afgryselyckheyt der sonde van dronckenschap: Want een dronckaert violeert de gheboden Gods aengaende d'eerste ende tweede Tafel inde Wet des Heeren.

6. Sware straffen, te weten tytlycke ende eeuwighe, met welcke Godt Almachtich de dronckenschap wil straffen.

7.Waer na sullen volghen verscheyden schoone Remedien, teghens de voorseyde sonde.

Die Almoghende God, ende ghenaedighe Hemelsche Vader wil ons hier toe sterckte ende wijsheyt verleenen, op dat wy de voorghestelde stucken, ter eeren zijns H.

Naems, tot stichtinghe zijnder Ghemeynte, ende afbreuck van het rijcke des Duyvels, moghen verhandelen.

Wat aengaet dat eerste stuck ('t welck wy nu voor ghenomen hebben in dese eerste predicatie te verclaren) laet ons daerinne aenmercken dese twee navolghende poincten:

+Afdeelinghe der eerster predicatie.

+

1. Ten eersten, datter verscheyden soorten des dronckenschaps zyn.

2. Ten tweeden, het ghemeen ghebreck ende vuyl gebruyck deses inghewortelden quaets.

(12)

Dit alles tot een fundament, van al het gunt, hier na sal volgen ende geseyt sal worden.

I. Dat eerste poinct, van de verscheyden soorten des dronckenschaps.

+1. Daer is een Gheestelicke dronckenschap.

DAer is tweederley dronckenschap 1. een dronckenschap des Geests:⁺Ende 2. een dronckenschap des Wijns, gheene is Gheestelijck, dese is Lichamelijck. Die eerste, is weder tweederley: Want daer is een dronckenschap des Gheests die goet is: De ander, is quaet. De goede Gheestelicke dronckenschap, is een vierighe, brandende lust des Geests, door welck de Mensche veracht ende vergeet de Werelt, ende al dat in de Werelt is, alleen zijn vermaecken nemende in Hemelsche dinghen. Van dese

+Psalm. 36.8. Ierem 1.3.

spreeckt David. Sy worden droncken vande rijcke goederen uwes Huys,⁺ende ghy drincketse met wellust, als met eenen stroom. Alsoo belooft Godt by Ieremiam, dat hy de herten zijnder Herderen, droncken wil maecken met zijn Godlicke leere

+Ephes. 5.18.

ende wijsheyt. d'Apostel spreeckt van derghelijcke dronckenschap,⁺wanneer hy seght: Drinckt u niet droncken inden Wyn, maer wort vol des Gheests. Dit leste stelt hy teghens d'eerste: Want met d'eerste worden de menschen bevanghen tot schaede haerder Zielen, maer met de andere werden Gods kinderen, tot harer groote vreugt ende salicheyt overgooten, gelijck insonderheyt te sien is inden Discipulen

+Act. 2.4.

Iesu Christi, de welcke vol zijnde des Gheestelicken Mosts des H. Gheests,⁺begonden te spreecken met andere tongen, nae dat hen de Gheest gaf wt te spreecken.

(13)

+Esa. 29.10.11.

Wat belanght de Gheestelicke dronckenschap, die quaet is,⁺de selve is een Wijn der dwalinge, met welcke wanneer des Menschen herte ende herssenen verhittet zijn, so wort de liefde totter waerheyt ende gheboden Godts uyt den sin ghestelt ende

+Ion. 2.9.

begeven haer tot de ydelheden der leughenen verlatende hare ghenaede.⁺Ghelijck

+Apoc. 17.2.

sulcx te sien is inden Coninghen der aerden,⁺die droncken gheworden zijn vanden

+Apoc. 18.3.

Wijne der hoererye der grooten Hoere,⁺mede in allen Volcken die vanden Wijne des toorns haerer hoererye, hebben ghedroncken.

+2. Lichamelicke dronckenschap.

2.⁺Doch laet ons comen, tot de Lichamelicke dronckenschap van welcke wy eyghentlick voor ghenomen hebben te spreecken. De selve bestaet inde overdaet ende misbruyck des Wijns ofte anderen stercken drancx, door welck de Mensche dul ende rasende ghemaeckt wort, ende zijn verstandt ende redelyckheydt voor een tydt quijt gaet. Dese is ongeoorlooft, ende in Gods woort strengelyck verboden.

Niet nochtans, dat door 't verbieden van dese ongheregelde snoode wellust, tenemael het gebruyck des Wijns ofte des stercken drancx wort verboden: Want ghelijck die Sonne niet daerom te verwerpen is, om datter vele zijn diese aenbidden ende tot afgoderije wenden, also mede is Wijn of stercken dranck niet te verfoyen, om 't misbruyck dat de Gulsegaers daerinne begaen, maer te nutten gheoorlooft voor

+Tit. 1.15.

den Maetigen-gebruyckers der gaven Godes: Alle dinghen zijn den reynen reyn,⁺ maer den onreynen, ende ongeloovigen, is geen dinck reyn: Maer oock haer ghemoet ende conscientie is onreyn.

Om nu een weynich te spreecken, van het rechte gebruyck des Wijns: Daer zijn vier loffelicke eyn-

(14)

+Vier eynden, waer toe, den Wijn genomen mach worden.

den,⁺om welcker wille datmen den Wijn wel mach ghebruycken. 1. Ten eersten is den Wijn goet om het Lichaem te verstercken: Want sy is een creature Gods,

+Psalm. 104.15.

geschapen so wel als het broot, tot versterckinghe van des Menschens herte.⁺Nu al dat God gheschapen heeft, is goet, ende daer en is niet verworpelijc, als het

+2.Tim. 4.4.

met dancsegginghe ghenomen wort:⁺VVant het wort gheheylicht door het woort, ende door het gebedt. 2. Ten anderen 't matich gebruyck des Wijns, dient tot een Medecijne des Lichaems, dat kranck ende swack is, ten welcken opsiene Paulus zijnen Timotheum vermaent wat VVijns te ghebruycken om zijne quaede Maghe,

+2.Tim. 5.23.

+Eccl. 31.31.

ende zijne vele crancheden.⁺Daer toe de Wijn seer medecinael is:⁺Want sy verquict den menschen het leven, soo men het maetichlicken drinct. 3. Ten derden, de Wijn is goet om een bedroefden Gheest, in haere vervallene crachten wat op te haelen,

+Psalm. 104.15.

ende te verblijden: De VVijn verheught des menschens herte.⁺Hierom seght de Wijseman. Gheeft stercken dranc, die om comen sullen, ende Wijn den bedroefden

+Proverb. 31.6.

+Eccl. 31.34.35.

Zielen.⁺Want:⁺De Wijn is gheschapen, dat hy den menschen sal vrolijck maecken.

De Wijn ter nootdruft gedroncken, verblijdt lijf ende Ziele. 4. Ten lesten, mach de Wijn wel gebruyckt werden in maeltijden ende daeghen des vreugdes wanneer de redelickheyt ende reghel van maeticheyt ghevolcht wort. Salomo maecte te dier

+1. Reg. 8.63.

tyt een Feest, ende het gantsche Israel met hem,⁺ende liet het volck des achsten daeghs gaen: Ende sy segenden den Coninck, ende gingen henen na hare hutten

+Nehem. 8.13.

vrolyck, ende goets moets. Ten tijde Nehemie des Vorsts,⁺alle het volck ginck henen dat het aete, droncke, ende deelen sendede, ende een groote blydtschap maeckede.

In Cana Galilea, soo riep de

(15)

+Ioh. 2.10.11.

Opper-Disch-meester den Bruydegom, ende seyde tot hem:⁺Alle man, set eerst den goeden Wijn, ende alsmen wel ghedroncken is, dan den minsten, maer ghy hebt den goeden Wijn tot nu toe behouden.

+Schandelijck misbruyck des Wijns.

Dus vele sy ghenoech geseyt van 't ghebruyck des Wijns,⁺laet ons overgaen tot het seer schandelijck ende sondich misbruyck deser edeler creature. Welck

misbruyck bestaet in 't onmaetich ende gulsich in nemen, waer in, op dryderley maeniere de mensche hem verloopt. 1. Eerstelijc, ten aensiene des Tyts: Want hy gantsche dagen inder weecke zijnen tijt tot dronckedrincken besteet, ende met den

+Iacob. 3.5. Luc. 16.20.

Rijckeman leeft hy daegelijcx vrolijck ende cierlijck:⁺Teghens welcken God heftich

+Esa. 5.11.

roepende, aldus spreeckt hy, by Esaiam:⁺Wee den genen, die des morgens vroech op zyn, om hen tot suypen te beneerstigen, ende sitten tot inden nacht, dat hen den Wijn verhittet. 2. Ten anderen dese gave Godts, wort onmatelijck ghebruyckt ten aensiene haers selfs, wanneer namentlijc de gulschige mensche overdaet bedrijft

+Deut. 29.19.

int drincken, doende dronckenschap tot dorst,⁺gelijck de Propheet segt. Des dronckaers kele is als een drooge aerde, die 't water op haer ghegoten, stracx versuypt, ende nietemin blijft even dorstich ende drooge. Men gheeft die van Parthen

+Erasmus in adag.

na:⁺Quo plus biberint eo plus sitire, Hoe meer sy droncken, Hoe meer sy dorst hadden: Dit past wel op allen Dronckaerts, die by den Watersuchtigen luyden vergeleecken mogen werden, want dese, also sy natsgijriger ende des drancx

+Basilius serm. de ebrietate.

begeeriger werden, door veel drincken, insghelijcx ghene:⁺Daerom Basilius seer wel seyt: Des Dronckaerdts keele, is den beecke ghelijck, die haer water

verliesende, terstondt soo drooghe wordt, als sy oyt te vooren was.

(16)

3. Ten derden wert dese gave Gods misbruyckt, ten aensiene der beroepinge ende conditien van den menschen: Want yeder mensche behoort de gaven Godts te ghebruycken nae zijne plaetse ende conditie. So sondigen dan vele, welcke niet meer zijnde dan slechte lieden, ende levende by hare hanteringe, nochtans in dranck houden haer soo lecker ende kostelijck, dat sy meer schijnen Edel-luyden, dan

Ambachs-luyden te wesen, waer door haer-lieder Familie groote schade lijdt, haer

+Eccl. 31.35.

leven in kranckheden vervalt, ende in andere onghevallen:⁺Want 't is seecker dat overdaet des Wijns herten leedt aenbrenght.

+Voor een hoe groot quaet, dronckenschap te houden is.

Het sy nu so,⁺datter vele zijn, die hier van gheen sonde en maecken, nochtans ist een groote sonde, ende een schandelijck leven, in brassen ende suypen, drincken ende schincken, balghen ende swelghen, hem beesich te houden. De dronckaert,

+Chrysost. homil. 1. de verbis Apost. modico vino, utere.

seyt Chrysostomus,⁺is eenen moetwillighen Duyvel sonder ontschult zijner verderffenisse, ende der menschen schande. De dronckenschap (seyt Augustinus) is de moeder aller boosheden, den gront aller misdaden, de wortel aller

schelm-stucken, den oorspronc aller ghebreecken, beroerte des Hoofts, vernielinge der sinnen, onweder der tonge, baren des lichaems, schipbreucke des cuysheyt, tijtverlies, moetwillighe dullicheyt, eerloose queelinghe, onderganc der seden, oneer

+August. ad sacras virgines.

des levens, schande der eerbaerheyt, ende de doot der Ziele.⁺Voeghende dit noch daer by: De dronckenschap is eenen lieffelicken Duyvel, een lecker vergift, ende een soete Sonde: Die daer mede bevangen is, en heeft hem selven niet: Ende wie sich droncken drinct, en sondicht niet slechtelijc, maer is gantsch ende gheheel een sonde.

+August. lib. de paenit.

Noch seght hy op een ander plaetse.⁺De dronckaert den Wijn doorswelgende wort van den Wijn verswelgt,

(17)

ende is grouwelijc voor Godt, versmaet vande Engelen, bespot vanden Menschen, vander deucht berooft, ende door de Duyvelen gheschent. 'Tis dan wel van nooden datmen tegens dese sonde predickt, ende den mensche vermaene afstant te doen van soodanighe overdadicheyt, ende ontheyliginghe der goede schepselen Gods, op dat hy niet in zijn sonden voort-varende, en come inde schrickelicke Zee der

grimmicheydt Godts te versincken.

Applicatie, ofte Toeeygheninghe.

VVY hebben met Godts hulpe voorghenomen van dese grouwelicke dronckenschap

+Leere.

al hier te spreecken.⁺Daer van also wy alreede V. E. voorghehouden hebben 't

+Drinckt u niet droncken.

ghebruyck ende 't mis bruyck des Wijns,⁺laet ons gheleert zijn, 't eene te volgen,

+Ephes. 5.18.

het ander te schouwen, volghens des H. Apostels vermaeninghe,⁺drinct niet droncken in den VVijn, maer wort vol des heyligen Gheests. Ghemerckt Godt Almachtich soo lieff ons heeft, dat hy tot een bewijs-teecken zijner Vaderlicke

+Ioel. 2.19.

toeversicht over ons,⁺toeschicket Coorn, VVijn ende Olie, op dat wy daer mede vervult soude werden, so en behooren wy niet, dese goede gaven te misbruycken.

+Ghebruyckt Gods gaven tot voetsel.

Wy Huys-vaders en connen niet verdragen,⁺dat onse kinderkens 't broodt dat wy hen geven tot haer voetsel, vormorselen, onnuttelijck verquisten, ofte dat sy haeren dranck overdadelijck in gulpen: Denckt dan vryelick, veel min can God onse Hemelsche Vader lijden dat wy voor hem, ons aenstellen als misbruyckers zijnder goede ende heerlicke gaven, ons tot onsen onderhout verleent.

+Sijt sober ende maetich.

Laet ons de maeticheyt,⁺vanden beesten leeren, die

(18)

hier in onse Leer-meesters konnen zijn: Want uyt een Riviere drinckende ende hebbende den overvloet des drancx, en nemen niet meer in, dan hare nootdruft vereyscht, hoe veel meer behooren alle redelicke Menschen in haer drincken te volghen de matigheyt ende den heysch der natuere, die wanneer zy wel geregelt is,

+Chrysost. in Matth. homil.

58.

met weynich te vreden is? Chrysostomus doet dese vraeghe,⁺Hoe veel is een Esel beter dan een Dronckaert? Oft hoe veel is een Hondt heerlycker? Ende segt daer na. Want alle beesten ghewisselyck als sy eeten ofte drincken, en sullen niet meer nemen dan haer becomst, ghenomen schoon duysent Menschen haer daer toe dwinghen wilden. Volghet dan, wanneer de Menschen met eeten ende drincken hen overladen, so zijn sy veel gheringer dan de beesten ende onvernuftighen vee. Tot welcken leeghen schandelicken staet om niet te vallen, so wacht u voor

+Luc. 21.34.

dronckenschap, ende gedenckt alle tijt aen dese woorden Christi:⁺VVacht u selven, dat uwe herten niet te eeniger tijt beswaert en werden met gulsicheyt ende

dronckenschap, ende sorchvuldicheyt deses levens, dat u lieden die dach niet haestelijck en overvalle, maer waeckt te aller tijt, nuchteren zynde ende biddende

&c.

II. Dat tweede poinct van 't ghemeen ghebreck, ende vuyl ghebruyck des dronckenschaps.

+Dat dronckedrincken een out ende ghemeen ghebreck is.

VOlght nu,⁺dat wy aenvanghen te spreecken van het out ende ghemeen gebreck des dronckenschaps. Want nadien de Menschen van natueren onmaetich zijn, ende tot d'een oft tot d'andere uyterlijckheyt gheneycht zijn, om dat sy ghe-

(19)

breckelijck zijn: Ghelijck den meesten deel tot allen tijden ontbonden ende onmatich geweest is, om syne wellusten te volghen, alsoo gheschietet noch t' aller tijt ende daeghelijcx dat den breeden wech der wellusticheyt van velen bewandelt wort, ende

+Matth. 7.14.

den nauwen wech des deughsaemen levens van seer weynigen gesocht wort.⁺Ten

+Iohannes Brentius.

rechte seght een seecker schrijver:⁺Adam is aenghebooren na den val, dat hy veel hout van lacchen ende vrolyck zyn, stellet alle sinnen daer op, dat hy altydt hoveerdich, lichtveerdich, ende stout wort in vreuchden ende wellustighen leven.

Aenghesien het alsoo ghestelt is, met onser aller Vader, 't is dan niet te verwonderen dat 't herte zijnder kinderen sich tot allerley wellust ende allerley vleesschelijcke ghenuchten strecket ende recket. Daerom onder andere snoode sondighe wellusten die out ende ghemeen zijn, moghen wy mede de Dronckenschap rekenen, ghelijck dat uyt-wijsen die verdorvene tijden ende oude seeden, der

1. Heydenen.

2. Ioden.

3. Christenen.

+1. Dronckenschap onder den Heydenen.

1.⁺D' Apostel spreeckende, van den Heydenen, seght, dat sy verduysterdt waeren in haer verstandt, ende vervreemdt van het leven Godts, door onwetenheydt die in haer was, door de verblindinghe harer herten, de welcke roeckeloos gheworden

+Ephes. 4.18.19.

synde, hebben hen selven overghegheven tot oneerlijckheydt,⁺om alle onreynicheydt (onder welcke is Dronckenschap) ghyrichlijck te bedrijven.

(20)

De selfde Apostel een Register der sonden, die onder den Heydenen in swanck

+Tit. 3.3.

waeren,⁺maeckende, so seght hy: Dat sy dienden meenigherley begeerlijcheden ende wellusten, wandelende in boosheyt. Oock seght d'Apostel Petrus, dat sy

+Petr. 4.2.3.

wandelden, na menschelicke begheerlicheden,⁺ende dat der Heydenen wille was te wandelen in wellusten, begheerlicheden, dronckenschap, brasserye, suyperye.

Iae, het docht hen vreemt, dat yemant in de abstinentie ofte onthoudinghe vandien

+Vers. 4.

soude hem bevlijtigen, ende daerom lasterden allen den ghenen,⁺die niet mede en liepen, inde selve ongebonden overdaet.

+Particuliere Exemplen.

Om hier van eenighe particuliere Exemplen voor te haelen,⁺so moghen wy vooreerst den Griecken ghedencken: Want dese zijn eertijts berucht gheweest,

+Plutarchus.

van boven maeten seer tot dronckenschap ghenegen te wesen.⁺Sy dwongen malcanderen tot een sekere mate te drincken, sy dreven uyt haer gheselschap alle de gene, die hen daer toe niet en wilden schicken, ende op dat niemandt mochte ignorantie van haerlieder wijse ende maeniere van suypen ende swelgen, voorwenden, so hadden sy op een tafereelken dese woorden geschreven. He phiti, He apithi, dat is: Ofte drinct ofte gaet wech.

+Dion Academius.

Die Aegyptenaers worden ghenoemt Philoinoj,⁺dat is, Beminders van Wijn, om dat sy als Wijn-suypers alletijt geerne inden Wijn saeten, om hen vol te drincken.

+Plinius.

Plinius schrijft dat in zijnen tijt,⁺de dronckenschap so seer in Italien in swanck ginck, datse oock de Paerden dwonghen Wijn te drincken.

De Tartaren ende Persianen, hebben ter eeren vande dronckenschap een groote Feest ingestelt, ende die gheviert.

(21)

+Plutarchus I. 1. Symp.

Problem. 1.

Mithridates dorfde eenen prijs opsetten voor de gene,⁺die het meeste soude drincken, ende hy behielt selfs den prijs, overmits hy al de andere Helden, in drincken verde overtrefte.

Tyberius de Keyser, die om zijner grooter gulsicheyt wille Biberius, dat is, Dronckaert genoemt wiert, konde wel gheheele nachten ende daeghen aen malcandren door-brenghen op den drinck-bancken, ende wie in zijn tegenwoordicheyt hem den

+Suetonius.

kloecksten Drinckebroer betoont hadde,⁺die selfde vereerde hy met officien, ghelijck hy om dier oorsaecke Pomponium Flaccum maeckte Gouverneur over Syrien ende Pisonem versorchde hy met een Gouvernement, van een Stadt.

+Die meer Exemplen begeert, die leese Atheneum lib. 10. c. 4.

De Keyser Commodus,⁺was tot den dranck seer genegen, wanneer hy een grooten vollen beecker uytghegolft hadde, liet zijn knechten daer over juchgen ende een vrolijck gheschal maecken, als of hy een groote daedt ende prijs-weerdich werck, bedreven hadde.

+2. Dronckenschap onder den Iodischen Volcke.

2. Onder den Ioden,⁺die Gods volck wilden ghenaemt zijn, heeft mede dit schandelijck ghebruyck des dronckenschaps in swangh gheweest, ghelijck dat aff te nemen is uyt den boecken der Propheeten. Siet dat vijfde Capittel Esaie alwaer

+Esa. 5.11.

een Wee ghesproocken wort over den ghenen,⁺die smorghens vroech op waeren,

+Esa. 28.1.

om hen tot suypen te benaerstighen. Ende elders:⁺VVee der heerlicker croone der Dronckene van Ephraim, der verwelckerder bloemen haerer lieflijcker

heerlijcheyt, welcker staet boven over een vet dal, der genen, die van wijne tuymelen.

+Esa. 22.13.

Int tweeentwintichste Capittel vanden selfden Propheet,⁺beschuldicht God zijn volck, dat sy alle haeren hertenlust stelden in bras-

(22)

sen ende suypen, in Ossen te worghen, Schapen te slachten, Vleesch te eeten, Wijn te drincken, ende seyden: Laet ons eeten, ende drincken, wy sterven doch morgen.

Niet alleene 't ghemeyne volck deden sulcks, maer oock d'Oversten onder den volcke,

+Hos. 7.6.

die Hovelinghen waeren met soodanighe quaede ghewoonte inghenomen,⁺dat sy hen metten Wijn verhitteden als eenen back-oven in haere laeye verhit wort. Sy

+Hose. 7.5.

droncken met vollen beeckers op de santee van haren Coninck, ende spraecken,⁺

+Hos. 4.18.

Heden is onses Conincx Feest. Sy maeckten malkandren van den Wijne sieck,⁺ dat de Vorsten begonden vanden Wijne dul te worden. Noch seght Oseas. Sy hebben hen inde swelgerye ende hoererye ghegeven, hare Heeren hebben lust daer toe, dat sy schande aenrichten. By den Propheet Habacuc bevintmen dat sy

+Habac. 2.15.

malcandren inschoncken volle beeckers, ende perste dien uyt te drincken,⁺so dat sy malcandren droncken maeckten. In somma dese gulsige ende beestighe overdaet

+Esa. 28.7.

is so verde gegaen,⁺dat beyde Propheten ende Priesters dul wierden van stercken dranck, zy waeren inden Wijn versmoort, dat sy dul waeren int Propheteren ende niet anders konden doen, dan her uyt balcken de oordeelen.

+3. Dronckenschap onder den Christenen.

3. Onder den Christenen is dit ghebreck maer al te ghemeyn gheweest,⁺ende noch is, in onsen tijde. Basilius dese sonde aenwijsende ende bestraffende, segt aldus:

Novum genus mensurae inventum est, in quo nulla est mensura, ut per poculorum

+Basilius de Ebriet.

aequalitatem, nulla inter Homines sit invidia.⁺Dat is: Daer is t'hans gevonden een nieuwe maeniere van mate, daer gheen mate in en is, dat door ghelijckheyt der bekeren, gheen nijdt ofte strijdt onder de menschen en zy. Dese sonde heeft niet min

+Augustin. de temp. serm.

131.

gheduyrt tot den tydt toe Augustini. Waer over hy klaeght,⁺dat-

(23)

men voor gheen schande hielt, ad mensuram sine mensura, dat is: Naer maete, sonder mate drincken, in welcken strijdt, de gene die meest can drincken, laudem meretur ex crimine, dat is, prijs verdiendt met sondighen. Dese gantsch leelicke maniere vermaent hy datmen vlieden sal, als van een vergift des Duyvels, noemende de dronckenschap, die daer uyt ontstaet, patrem superbiae, matrem omnis mali, sororem luxuriae, dat is, de Vader der hooveerdicheydt de Moeder alles quaets, de Suster der onmaeticheydt.

In onse tijden is dese sonde tot een volcomender Mate der Goddeloosheyt gecomen ende geclommen, in sulcker voegen dat de Christenen nu ten tijde schijnen allen anderen in ghebreecken te willen overtreffen. Wat is doch gemeender gebreck hudendaegs, dan de dronckenschap? 'Tschijnt, recht oft wy nerghens toe en leefden, dan om ons selven te mesten: Want wy en eten ende drincken niet om te leven (als

+Socrates.

Socrates dede,⁺ende gelijck ons Christenen wel soude betaemen) maer leven om

+1.Reg. 19.7.

t'eten ende te drincken. Tot Eliam quam een Engel, ende seyde,⁺staet op, eet ende drinckt. Maer tot de luyden onses tijts ware het wel van nooden, datter een

+Dronckenschap wort weynich gheacht voor een sonde.

Enghel quaeme, die daer seyde,⁺Hout op van eten, hout op van drincken. Daer sijn

+1 Corinth. 6.10.

eenighe die het droncke-drincken houden voor geen sonde. Andere zijnder die,⁺ (gelijck de Corinthers de hoererye hielden voor een middelmatighe saecke) insgelijcx de dronckenschap houden voor een middelmatich dinck. Andere houden de dronckenschap voor een hupse tijtcortinge ende vermaeckinge van sinnen, doch wee den genen die het bose goet, ende het goede boos heeten, die wt duysternisse

+Esa. 5.20.

licht,⁺ende wt licht duysternisse maken, die wt suyre soete, ende wt soeten suer maken.

(24)

Andere zijnder die dronckenschap voor sonde wel bekennen, nietemin daer in voortgaen henselven verlatende op de leere der ghenaedige verkiesinge Gods, ende segghen, dat sy begeeren te leven na haren lust: Want ist dat sy uytvercoren zijn ter salicheyt, sy sullen wel salich worden, al wat sy oock doen. Ende also ist, dat sy Godts ghenade tot een licent-brieff (om sonden te bedrijven,) misbruycken, daer sy veel meer ter contrarie behoorden te dencken: Wy zyn Godts maecsel, geschapen tot

+Ephes. 2.10.

goede wercken, die ons Godt te vooren bereyt heeft,⁺om dat wy daer in wandelen

+Gal. 5.13.

souden. Sy behoorden te dencken, dat wy, ter vryheyt gheroepen zijn,⁺doch niet op dat wy die vryheyt ghebruycken souden, tot een oorsaecke des Vleeschs. Maer,

+Tit. 2.14.

+op dat wy vyrich souden zyn tot goede wercken.

Doch het gaet met vele luyden hudendaeghs gheheel anders. Haere gedachten schillen hier van seer wijt: Want sy anders niet en soecken, dan onder den

Christelicken naem, een Epicurisch leven in alle vleeschelicke lusten te leyden. Dit gebreck is so diep ingewortelt, datter by na gheen hope is van genesinghe. De Keyser Carolus V. Vermaent zijnde van eenighe sijner Raedts-Heeren, dat het van noode

+Chythraeus in orat. Carol.

5.

was,⁺datmen den Duytschen, die in zijnen Leger waeren, verbieden soude droncke te drincken: Antwoorde: Dat soude even so veel te beduyden hebben, of ick de

+Mest-goden.

Spaingiaerden verbode te stelen: Te kennen gevende,⁺dat 't gebreck des dronckenschaps den Hoogh-duytschen so eygen was, als den Spaingiaerden het stelen ende rooven is, ende om dier oorsaecke, quaelijck daer van af te bringhen waeren. Dat welckmen mede van onse Neder-duytsche Natie wel seggen mach, die hen slaven van haerlieder eygen buycken maecken. De

(25)

Apostel spreeckt van Buyck-Goden, ende de H. Schrifture noemt den Afgoden,

+2.Reg. 17.20.

Gillulim,⁺dat is, Mest-goden, maer dergelijcke hebben wy hudendaegs onder ons veele, die door misbruyck van eten, ende drincken, brassen ende suypen, meer den beesten, dan den Menschen ghelijck zijn.

+Het dronckedrincken, dat in Maeltijden gepleeght wort.

Ghetuycht al dit niet,⁺'t onsalich ghebruyck der overdadighe maeltijden van onsen tijden? Men heeft gheen goede chiere ghemaeckt, ten zy dat de gasten, des anderen daeghs hen beklaghen vande pijne int hooft, ende groote alteratie des lichaems, door het sterck-drincken becomen. Alwaer men oock siet, de groote Wijn-beeckers omgaen, met diere belastinghe van uyt te drincken. Sommighe sullen glasen hebben sonder voet, op datter gheenen middel en sy, het glas uyt de hant te stellen, tot dat ment heeft uyt ghedroncken, waer door de herssenen bevangen zijnde, daer na de voeten des lichaems beginnen te begeven, dat sy haeren Heer niet t'huys konnen brengen. Andere in de plaetse van eenen voet, sullen een belleken hebben, om het selve clinckende haer kloeckheyt te betuyghen, van reyn uyt ghedroncken te hebben.

Andere comen noch voorder, hebbende in stede van een belleken, eenen teerlinck om 't selve om hutsende, ofte hem selven, ofte zijne nabueren tot drincken te verbinden, nae het ghetal der ooghen vanden teerlinck. 'Twelck ghewisselijck een Duyvelsche vont is, om door het lot der dronckenschap toegeeyghent, de

voorsichticheyt Godts te ontreynighen ende te schenden, mitsgaders het goede ghebruyck des Wijns. Daer zijn noch vele andere dierghelijcke vervloeckte versiertselen, waer mede men de lieden verplicht te drincken sonder dorst, ja selfs droncke maeckt. So dat-

(26)

men tot den Christenen wel seggen mach, dat eertijts tot den wulpsen, wellustigen

+Ezech. 16.49.

Ioden geseyt wiert,⁺uwe sonde is als de sonde tot Sodom was: Hooghmoet ende alles dincks de volheyt, ende goede vreede. O beklagelijcke staet der Christenheyt!

1. Applicatie, ofte Toeeygheninghe.

+Bestraffinghe over de brasserye der Christenen.

VErfoyelick is soodanich drincken ende schincken der Christenen:⁺Hoe? is dit eens Christens ampt te suypen ende te swelghen? Eertijden doe Alexander Magnus in des overwonnen Darij tente gecomen is, ende de groote gereetschappen van

+Plutarchus in vitalius.

allerley leckernyen aldaer ghesien hadde, seyde hy:⁺Hoe? Is dit regneeren? Also machmen hedendaegs, (den grooten overdaedt, ende beestighe gulsicheyt

aenmerckende,) wel met verwonderinge ende met tranen vragen, of een Christen also behoorde te doen? Ende tot hem seggen: Hoe? Is dat Christum aendoen? Is dat, 't vleesch crucighen, ende den ouden mensche afleggen? Betaemt sulcx een

ghereformeert lidtmaet der Kercke Godts te doen? Neent voorwaer. Ia d'Apostel

+2.Corinth. 5.21.

Paulus, om ons te leeren hoe seer men dit ghebreck moet verfoyen,⁺so ghebiedt hy selfs met de gene om te gaen, die welcke belydenisse doende des Euangeliums, tot de dronckenschap zyn begheven. Yder dan neme gheen behaeghen in de overdaet der Christenen, maer walghe daer over liever, ende bedroeve hem daer over, ghelyck Loth dede, die van daeghe te daghe syn rechtveerdighe ziele quelde, siende ende

+2.Petr. 2.8.

hoorende hare ongerechtige wercken.⁺

(27)

2. Applicatie, ofte Toeeygheninghe.

+Vermaninghe tot allen soorten van menschen.

Ephes. 2. Tit. 2. Ephes. 5.8.

1.Thes. 5.7.

INsghelycks willen wy door 't voorgaende,⁺allen Christenen vermaent hebben, dat zy de sonde des dronckenschaps nae-laten sullen. Daer en is niet, dat met onse Christelicke beroepinge min over een comt, dan dese vermelde beestighe overdaet.

Want wy syn kinderen Godts, het betaemt ons maetichlyck te leven. Wy zyn kinderen des daeghs, soo en moghen wy niet wandelen als kinderen der

+Ephes. 5.10.

duysternisse,⁺ende als de gene die droncken syn des nachts, maer wy die des daeghs syn, laet ons nuchteren syn: Nemmermeer soeckende ghemeenschap te hebben met de onvruchtbare wercken der duysternisse, maer veel liever die straffen, so lieff als wy de salicheyt onser Zielen hebben, ende so seer als wy eenen goeden naem ende faem soecken te behouden: Want is daer yet, dat den glants uwes faems

+Luc. 7.35.

verdonckeren kan, dat is, datmen van u met waerheyt seggen mach:⁺Hy is een Wijnsuyper.

Daerom ist, dat Salomon verbiedt, datmen den Coninghen gheen wijn sal geven

+Eccles. 10.77.

tot dronckenschap, noch den Vosten salmen stercken dranck gheven in overdaet:⁺ want sy mochten anders drincken, ende der Rechten vergheten, ende veranderen erghens die saecken der ellendighen luyden.

+1.Tim. 3.3.

d'Apostel Paulus noteert het als een feyl in eenen Dienaer,⁺dat hy tot Wijn ghenegen zy, ende dat hy veel wijns suypt.

+Tit. 1.7.

Ia oock Ouderlingen ende Diaconen en moeten niet wijn-gierich syn.⁺

+Tit. 2.3.

Oock alle Vrouwen sullen hen draeghen ghelyck den Heylighen betaemt,⁺dat sy gheen Lastressen en syn,

(28)

niet tot vele Wijns begheven, maer Leererssen der eerlyckheydt.

+Ephes. 5.18.

In somma aller Christenen ampt is toe te sien,⁺dat zy haer niet droncke drincken in den VVijn.

Weest dan alle overdaet ende gulsigheydt een vyant, ende verlatende dat oude

+2.Petr. 4.3.

gebreck des dronckenschaps,⁺Siet dat ghy den tydt, die noch overich is, besteden mooght nae den wille Gods, ende, ghelyck ons d'Apostel Paulus vermaendt, Laet

+Rom. 13.13.

ons eerbaerlyck wandelen als in den dage, niet in brassen ende dronckenschap,⁺ niet in slaep-cameren ende wulpsheden, maer doet aen den Heere Iesum Christum, ende besorgt het vleesch niet tot lusten.

De tweede Predicatie.

Uan de oorsaecken, door welckmen tot dronckenschap ghebracht wort.

DE Wijseman sijn Soone een goede lesse gevende, seght tot hem aldus: Hoort myn Soone, ende zyt wys, ende richtet uwe herte op den weghe, weest niet onder den

+Proverb. 23.19. Vers. 31.

suypers. Ende daer na seght hy noch:⁺Siet den Wijn niet aen dat hy root is, ende in het glas schoon staet, hy gaet fijn glat in, doch daer na steeckt hy ghelyck als een slanghe, ende vergiftiget ghelijck als een ader. Met welcke vermaeninge hy, allen, inde naeme zijns Soons aenspreeckende, wil leeren schouwen die boose wellust der

+Basilius.

dronckenschap, de welcke een Moeder des quaets is, een bestrijder der deucht,⁺ ende maeckt van seedige Menschen, wulpsche heynschten. Ende aenghesien dese sondighe wellust vele menschen huden ten daeghe in-

(29)

ghenomen heeft, is niets noodigher, dan datmen met de voorgaende vermaeninge, den selven aenspreecke. 'Tis waer, dit doen dagelijcx de vroome Leeraren in haere huys-soeckinghe mede in haere openbare predicatien, maer wie isser die daer na hooren wil? Wie isser die zijn herte daer na richtet, dat hy de goede leeringhe aen neme? Het gaet veel meer, gheheel anders: Namentlijck, yder slaet inden wint den

+Ephes. 4.19. 2.Petr. 2.11.

heylsaemen raet die hem wort gegeven, ende begeeft hem liever,⁺om gierichlijck te volghen zijn eygen wellust die daer teghen de Ziele strydt. Willen wy hier van gaen ondersoecken d'oorsaecken, wy sullen bevinden, dat de Mensche tot desen onsalighen drinck-lust verweckt wert, door verscheyden middelen, van welcke wy

+Drie middelen, door welckemen vervalt tot dronckenschap.

teghenwoordich dese drie navolghende sullen verhaelen.⁺ 1. Des Menschens verdorvene Naure.

2. Aenraedinghe des Duyvels.

3. Quaede inbeeldinghe.

Dese zijn die oorsaecken ofte middelen, door welcke vele luyden haer begheven tot het droncke-drincken, in sulcker voeghen dat sy opt eynde daer van een ghewoonte ende ambacht maecken. Laet ons daerom van een yder oorsaecke punctuelijck spreken, op dat een yeghelijck hem voor de selve te beter verhoede, ende te wijsselicker toesie, dat hy hem door de selfde niet en laete ter eenigher tijt int verderffelijck Rijck der dronckenschap rucken ende sleepen.

(30)

I. Onder de aenleydende oorsaecken tot de dronckenschap, is eerst aen te mercken, des Menschens verdorvene Nature.

BAsilius Magnus segt seer wel, dat de dronckenschap eenen Duyvel is, diemen door

+Des menschens verdorvene Natuere.

wellust in het herte neemt.⁺Te verstaen gevende, dat de wellustighe begeerte der verdorvene Natuere inden mensche, den mensche verrucket tot het quaet, dat hy willich ende bereyt hem overgheeft tot navolginghe van allerley sondighe lusten.

+Basilius Magnus. homil. 14.

+Het gaet in desen met hem, ghelijck het toegaet met de Ghieren, Aerenden ende dergelijcke Voghelen, die met eenen sonderlinghen lust vlieghen nae de vuyle stinckende aessen, niet achtende de lustighe velden noch Hoven. Ofte ghelijck de vlieghen, de ghesonde ende onverseerde deelen int lichaem blijven laten, gaen sitten inde schurftheyt ende sweeren, also gaet het oock toe, met onse verdorvene Natuere, die 't ghene dat eerlijck, wel, ende stichtelick ghedaen is, dat gaet zy onaenghesien voorby, maer dat leelijck is, dat onbehoorlijck is, als daer is quaede wellust ende dronckenschap, dat pleecht sy gheerne. Hierom, spreeckt seer wel d'Apostel Iacobus,

+Iacob. 1.13.14.15.

+Niemant die versocht wort, segghe, dat hy van Gode versocht wort: Want God en can met gheenen quaede versocht worden, hy en versoeckt oock niemant, maer een yegelijck wort versocht, als hy van zyn eygen begeerlyckheyt afghetrocken ende verlockt wort, daer na, als de begheerlijckheyt ontfanghen heeft, baert sy de sonde, ende de sonde, als sy volbracht is, brenght de doot voort. 'Tghetal der graden int bedrijven eener sonde, wor-

(31)

den hier van Iacobo seer fijn aengeteyckent naemelijck in haere 1. aenvechtinge 2.

+De sonde wort meerder ghemaeckt op vier manieren.

ontfanginge 3. geboorte 4. volcomentheyt.⁺De werckelicke sonde inden eersten

+1.

graet der aenvechtinge is,⁺wanneer 't gemoet op eene schiedelicke beweginghe wech ghetrocken wort om quaet te dencken ende met eenen ghekittelt wordt door eenich vermaecken inde selve. Want eene quaede beweginghe in 't ghemoet in gheworpen, van het vleysch ende den Duyvel, is ghelijck het aes dat in 't water geworpen wort, ende visschen aenlockt ende vermaeckt, ende veroorsaeckt dat zyder

+2.

aenbyten. Zonde in ontfanginghe is,⁺als daer met het vermaecken des ghemoets t'samen gaet toestemminghe des willens om dat quaet te bedrijven, daer op men

+3.

ghedacht heeft. Zonde inde gheboorte is,⁺wanneer dat sy voortcompt tot de daet

+4.

ende uytvoeringe. Zonde in volcomentheyt is,⁺wanneer de menschen ghewassen zijn tot eene ghewoonte ende ghestaltenisse der sonde, door eene langhe

betrachtinghe. Want het dickwils bedrijven eender, ende der selver sonde, laet eene boose indruckinghe in het herte, dat is eene stercke ofte gheweldighe toegenegentheyt, tot dat, ofte tot eenich ander quaet, Ende de sonde dus volcomen gheworden zijnde, brenght de doot voort: Want ghewoonte int sondighen, brenght voort hardicheydt des herten, hardicheydt des herten onboetveerdicheydt, ende onboetveerdicheyt verdoemenisse.

Ende, och of God gave, dat de sonde des dronckenschaps langhes dese vier trappen niet en waere in velen menschen opgheclommen tot hare volcomentheyt. Want daer

+2.Tim. 3.10.

zijnder die de wulpsheydt liever hebben dan God.⁺Ende daer wandelen vele, die vyan-

(32)

+Philip. 3.18.

den des Cruyces Christi zyn:⁺Wiens eynde is de verdoemenisse, wiens God de buyck is. Dat zijn die ghene, die haer selven met spijse ende Wijn ende sterckendranck opvollen, soo langhe als haer vel dat houden mach. Ia selfs die, die hen uytgheven voor groote heylighe, ende van strengher leven te voeren als andere, die zijn so vet ende so dicke, dat hen d'oogen van drincken uyt den kop puylen, alsoo dat sy alle man voor een spreeck-woort dienen. O ongheluckighe ende onsalige Menschen, die door de brandende koole haerder wellustighe begeerten ende begeerlijckheden hen dus laeten ontsteecken tot dronckenschap! O onwijse luyden die hen dus laeten

+Proverb. 1.22.

verheeren vande verdorventheyt haerder Natuere!⁺Hoe langhe wilt ghy onbesinneden, onbesinnet zyn? Keert u tot myner straffe: Siet ick wil u uytseggen mynen Gheest, ende u myne woorden kont doen.

Applicatie, ofte Toeeygheninghe.

NIemant volghe zijn verdorvene Natuere, door welcke hy can versocht worden ten

+Leere. Voor den buyck-dienaers.

quaede,⁺ende afghebracht worden van deuchden tot ondeuchden, van maeticheyt tot dronckenschap. 'Tis wel waer, men sieter vele die, als onwederborene menschen, den loop haerder verdorvene Natuere volghen, die niet anders en weten te

spreecken dan van fretsen, suypen ende swelghen. Sijn den verweenden Coninck,

+Cicero I. 5. Tusc. quaest.

Sardanapalo ghelijck, diens woort altijt was:⁺Eet ende drinckt, ende speelt, want na den doot en is gheen wellust meer. Sy zijn den Cyclopibus ghelijck, van welcken Euripides spreeckt, dat sy seyden: VVy en kennen gheen ander Godt, dan onsen buyck, dien doen

(33)

+Euripides.

wy offerhande,⁺ende offeren hem Ossen, Schapen ende hoopen tonnen Wijns.

+De verdorvene Nature salmen teghenstaen.

Maer wy Christenen,⁺laet ons desen hoop niet volghen, welcker weghen gaen ten verderve. Wy en zijn daer toe niet gheroepen, dat wy den vleesche sullen dienen tot voldoeninghe van onse boose begeerlijckheden, maer zijn daer toe

+Tit. 2.12.

gheroepen,⁺dat wy maetichlijck sullen leven in dese teghenwoordighe Werelt.

+Gal. 5.23.

Ghedenckt hier toe de woorden Pauli:⁺Die Christi zijn, die hebben het vleesch

+Vers. 25. Vers. 16.

ghecruyscht met de beweginghe ende begheerten. Ick segghe u dan:⁺Wandelt nae den Gheest, soo en sult ghy de begheerten des vleeschs niet volbrenghen.

De verdorventheyt onser wederspannigher natueren is, als de groote ende machtighe Goliath, ende de ghenaede Gods die wy ontfanghen, als den jongen ende cleynen David: Ende daerom, indien wy begeeren, dat de ghenaede de overhant crijghe, teghen het vleesch ende de verdorventheyt, so moeten wy den stercken man zijne wapenen uyt trecken ende berooven van zijn gheweer: Dit gheschiet wanneer wy alle de leden onses Lichaems overgeven om instrumenten te wesen des dienst Godts in gherechticheyt ende heylicheyt. Item wanneer wy tot versmooringhe ende verdempinge onser verdorventheyt uyttrecken het sweert des Gheests Ephef. 6. Welck is Gods woort, ende strijden met dien onbesuysten Reuse, hem hart aenvallende met de oordeelen ende dreyghementen Godts, ende als met cluppelen ter nederslaende.

1.Corinth. 9.27. Ende so wanneer de begeerlijckheyt begint te ontfanghen ende eenighe sonde voort te brenghen, soo moeten wy die het hoofdt verpletteren, ende teghen den gront lappen als een

(34)

Voghelken in den dop, op dat sy niet tot onsen verderve op en wasse.

II. Onder d'aenleydende oorsaecken tot dronckenschap, is ten tweeden aen te mercken: Des Duyvels aenraedinghe.

+Des Satans aenraeden.

DIe tweede aenleydende oorsaecke tot dronckenschap,⁺is de verleyder de Duyvel, onser aller vyant, die rontom ons gaet als een bryesschende Leeuw, soeckende

+2.Petr. 5.8.

wien hy verslinde.⁺Hy is een listich Serpent, welck op des Menschens ghenegentheyt acht slaet, ende dien hy vint van sodanige complexie, dat hy vermaeckelijckheden, wellusten, vrolijckheyt soeckt, ende zijn genuchte daer in schept, dien valt hy daerom te dapperder aen, ende daeghelijcx verlockt hy hem om te bancketeren ende om aen den bierbanck te zitten. Men conde daerom vande dronckenschap segghen, 't gunt Paulus vande begheerlijckheyt gheseyt heeft, te weten, dat het een vande principaelste middelen, is die de Duyvel gebruyckt om ons tot hem te trecken, ende in zijne stricken te verwerren: Want noyt anders gesien is, dan wie tot dese sonde, lust hadde die selve

+1.Tim. 6.9.

+1. Redenen waerom den Satan, sulcx doet.

wiert versoncken in schaede ende verderffenisse.⁺1.⁺Ten is desen boosen Gheest niet verborghen, hoe dat door de vleeschelicke wellusten ende snoode drinck-lusten, dat Vleesch seer sterck ghemaeckt wort, om teghens den Gheest staedelijck te

+2.

strijden 2.⁺Hy weet oock wel, dat de menschen haer den onreynen beesten ghelijck

+Iacob. 5.5.

maecken, so lange sy hen daeghelijcx missen ende op aerden wellust hebben,⁺ haer herten voedende, als in eenen Feest-daeghe.