Jaarverslag Welstands- en Monumentencommissie Dordrecht

(1)

Welstands- en

Monumentencommissie Dordrecht

Jaarverslag

2017

(2)

Colofon

Teksten Matthijs de Boer, Ineke de Visser, Gerrit van Es, Peter Verstraten en Ciska Bakker.

Eindredactie Frits Baarda Foto’s Frits Baarda

Vormgeving Verdieping twee grafische communicatie Januari 2019

Coverfoto Kinderspeelplaats in veranderend Crabbehof www.dordrecht.nl

(3)

1 De commissie in 2017

Matthijs de Boer, voorzitter

2 Elk monument is uniek

Ineke de Visser, bouwhistoricus

3 Wat gebeurde er allemaal in 2017?

Het secretariaat

4 Wilgenwende zoekt naar identiteit

Gerrit van Es, architect

5 Dichter op en in elkaar bouwen

Peter Verstraten, burgerlid

6 Schakelen naar de toekomst

Ciska Bakker, restauratiedeskundige

Inhoudsopgave

'Over het antwoord op de kwaliteitsvraag

- voldoet een bouwplan aan redelijke eisen van welstand -

is doorgaans overeenstemming.'

(4)

Onderhoud aan patriciërswoning, met achterkant boven Oude Maas.

2 Welstands- en Monumentencommissie Dordrecht Jaarverslag 2017

(5)

Matthijs de Boer, voorzitter

Benoemingstermijnen van leden van de Welstands- en Monumentencommissie zijn eindig. Dat betekent dat in 2017 enkele leden afscheid moesten nemen en dat evenzoveel nieuwe leden zijn aangetreden. De optelsom van de benoemingstermijn van drie jaar en de eenmalige verlenging van drie jaar is zes jaar. De verlenging is min of meer standaard - bij goed functioneren natuurlijk - en dat is maar goed ook. Want zes jaar is kort. Heel kort in het licht van de lange geschiedenis van de stad Dordrecht. En betrekkelijk kort in relatie tot de ruimtelijke ontwikkeling van de stad en de ruimtelijke plannen en ontwerpen, en hun uitvoering. In de eerste termijn leer je als ‘ingevlogen’ deskundige de stad, architectuur en monumenten doorgronden. In de tweede termijn heb je je het Dordtse DNA pas eigen gemaakt.

Het is daarom goed dat de commissieleden gefaseerd worden benoemd en vervangen en niet de hele commissie in één keer. Zittende leden die aan hun tweede termijn beginnen, zorgen voor conti- nuïteit in de beoordeling van lopende plannen. Nieuwe leden zorgen voor frisse inbreng en leren de stad en wat er speelt snel kennen.

Gedurende die eerste termijn worden de architecten en bouwhistorici in de commissie halve Dord- tenaren, terwijl de Dordtse burgerleden van de commissie intussen halve architecten worden. Dat leidt dan tot een soepele en verrijkende interactie tussen de vakmatige expertise en de lokale kennis.

De Welstands- en Monumentencommissie functioneert als een hecht en interdisciplinair team.

Daarbinnen klinken verschillende geluiden, maar over het antwoord op de kwaliteitsvraag - voldoet een bouwplan aan redelijke eisen van welstand - is doorgaans overeenstemming. Dat was zo in de oude samenstelling van de commissie en dat groeit weer in de nieuwe samenstelling. Niet omdat de nieuwe leden na enige tijd braaf de modus operandi van de commissie volgen, maar omdat we van elkaar leren en open staan voor elkaars inbreng. Die interactie dus. En natuurlijk omdat onze adviezen worden gebaseerd op redelijk heldere beleidsstukken van de gemeente, zoals de Welstandsnota en het Beeldkwaliteitplan Binnenstad.

De leden waarvan de commissie afscheid nam: burgerlid Frits Baarda, voor mij ‘Mister Dordrecht’.

Altijd bedachtzaam en nauwkeurig, en soms, als Dordtenaar die iedereen kent, onverhoopt in de frontlinie bij het opvangen van kritiek op de commissie. Wat hij dan waardig en beminnelijk oploste.

En Edwin Orsel, bouwhistoricus. Fel kritisch als dat nodig was en soepel als dat kon - namelijk wanneer hij aan de overkant van de tafel wél voldoende deskundigheid signaleerde en wél de nodige affiniteit met de Dordtse bouwcultuur. Frits en Edwin, veel dank voor jullie werk in de commissie.

Hun vervangers stellen zich in dit jaarverslag zelf aan u voor. In de commissie hebben ze zich inmiddels, wat mij betreft, al ruimschoots bewezen. De gemeente Dordrecht mag zich gelukkig prijzen met de toetreding van Peter Verstraten als burgerlid en Ineke de Visser, bouwhistoricus. Verstraten weet wat er in Dordrecht speelt en deelt dat met de commissie. Zijn reacties op ontwerpen klinken soms laconiek, maar ze zijn helder geformuleerd en to-the-point, kritisch en bevragend waar nodig.

De Visser is gedreven in haar zoektocht naar kwaliteit, geworteld in kennis van de bouwhistorie.

Maar ze heeft een open oog voor actuele ontwikkelingen, zoals duurzaamheid in de bouw. De inzet

De commissie in 2017

1

(6)

Feest in Dordrecht.

(7)

Dankzij de bereidheid van de commissieleden om er meer voorbereidingstijd in te steken, kan de vergadering op de maandagmiddag nog tot een goed einde worden gebracht. Inclusief alle benodigde beoordelingen en gevraagde adviezen. De donderdag of vrijdag vóór de vergadering wordt er namelijk zo’n 900 mb aan documenten verzonden over ongeveer twintig geagendeerde plannen:

ingediende bouwplannen met bijbehorende bouwhistorische onderzoeken, architectuurpresenta- ties, stedenbouwkundige visies en beoordelingen, plattegronden, gevels en doorsneden. Hiermee moeten de commissieleden dan het weekend zien door te komen.

Maandagmiddag worden in de vergadering zelf de twintig plannen in gemiddeld een kwartiertje per plan behandeld. En dat is inclusief een presentatie door architect en opdrachtgever, commentaar van de commissie en discussie.

Dat kan natuurlijk alleen vlot verlopen, als alles goed is voorbereid. Niet alleen belangrijk is dat de commissieleden een deel van hun weekend opofferen. Het begint al bij de samenstelling van de agenda. Het secretariaat ontvangt de stukken van de ingediende bouwplannen en beoordeelt of ze beoordeeld kunnen worden. De benodigde agendatijd wordt ingeschat. De relevante stukken worden daarna gebundeld naar de leden verzonden. Bij plannen van enige omvang en importantie is daar- naast van belang dat ze door een stedenbouwkundige van de gemeente worden toegelicht en/of van een preadvies voorzien. De welstandscommissie beoordeelt plannen immers in hun ruimtelijke context. Wanneer die aan verandering onderhevig is, moeten we weten wat de bedoeling is. Monu- mentenplannen worden doorgaans ingeleid door een van de uitermate competente en betrokken mensen van het gemeentelijk vakteam Erfgoed.

Niet onvermeld mag blijven dat de functie van secretaris van de commissie na de pensionering van Hans Valk ad interim uitstekend is ingevuld door Esther Luigies en Conny van Nes. Sinds december 2017 hebben we een nieuwe secretaris: Dennis Smit. Om het verhaal compleet te maken: twee ‘zittende leden’ zijn in 2017 herbenoemd voor een tweede termijn. Het zijn de architecten Ciska Bakker en Gerrit van Es.

De Commissie is sinds de vorige voorzitter in 2016 aftrad kleiner geworden. Na mijn benoeming tot voorzitter in mei 2017 is er geen nieuwe stedenbouwkundige aangetrokken. Het is nu aan mij als voorzitter om er voor te zorgen dat stedenbouwkundige aspecten van de plannen voldoende aan bod komen.

Vaste gast aan tafel is een journalist van AD De Dordtenaar, die zorgt voor publicatie van wat er toe doet in de (lokale) pers. De vergaderingen zijn openbaar toegankelijk, maar daarvan wordt weinig gebruik gemaakt. Eenieder die een belang heeft bij een bouwplan, of gewoon is geïnteresseerd, is van harte welkom de vergadering bij te wonen, en eventueel het woord te vragen (daarbij aangetekend dat de Welstands- en Monumentencommissie geen algemene hoorcommissie is en aan bezoekers ook geen verantwoording verschuldigd is over ons commentaar op de ingediende plannen). Leden van de gemeenteraad of het gemeentebestuur zien we helaas zelden als bezoeker. Hierbij opnieuw van harte uitgenodigd!

1

(8)

Restauratie pand Korte Engelenburgerkade.

(9)

2 Elk monument is uniek

Ineke de Visser, bouwhistoricus

Mijn naam is Ineke de Visser. Sinds 1 mei 2017 ben ik als bouwhistoricus lid van de Welstands- en Monumentencommissie van Dordrecht. Ik vind het een hele eer om in z’n mooie en oude stad te mogen werken. Dordrecht is rijk aan prachtige monumenten.

Als bouwhistoricus is het mijn taak om erop te letten dat het erfgoed niet verloren gaat. Nu moet er aan een monument ook wel eens wat gewijzigd worden. Naast het gebruikelijke onderhoud is soms een restauratie noodzakelijk. Als hierbij het gebruik veranderd, kan dit heel ingrijpend zijn. In toenemende mate worden ook duurzaamheidsmaatregelen aangevraagd. Het is een wijdverbreid misverstand om te denken dat er bij een monument niets mag. De kunst bij de monumentenzorg is het om een zorgvuldige afweging te maken tussen het gebruikersbelang, de duurzaamheidsopgave en het behoud van het erfgoed. Omdat elk monument uniek is, is het moeilijk om daar ‘harde’ regels voor te geven.

Het begint altijd met de vraag hoe waardevol een onderdeel is waar een ingreep gepland is. Heeft het een hoge waarde, dan moet daar zeer zorgvuldig mee worden omgegaan. Andere onderdelen hebben een positieve of geen waarde. Dat laatste heet ‘indifferent’ in ons vakjargon. Het zal duidelijk zijn dat ik liever een doorbraak zie in een indifferente muur dan in een muur met een hoge monumentale waarde. Soms houden we een plan aan en mag de initiatiefnemer nogmaals puzzelen op een plattegrond, waarbij de ingrepen de oorspronkelijke structuur minder geweld aandoen.

Het aardige is dat de uitkomst vaak een veel logischer indeling oplevert. Ik hecht veel waarde aan goed overleg met de initiatiefnemer en een duidelijke uitleg van het door de commissie geadviseer- de besluit. Per slot van rekening is het de initiatiefnemer die een pand moet onderhouden. Dus het enthousiast maken van een eigenaar voor de erfgoedwaarde van zijn of haar pand is heel belangrijk.

Als voorbeeld de Korte Engelenburgerkade 7, een rijksmonument en een pand met veel grandeur. In de loop der eeuwen is het pand in de lengte opgesplitst. In het voorgelegde ontwerp was een aantal ingrepen gepland. Onder meer een extra garagedeur in de gevel en een trap van het souterrain naar de beletage. De garagedeur kreeg een negatief advies, omdat dit een onevenwichtig beeld geeft in de gevel met hoge monumentale waarde. De trap werd positief beoordeeld, omdat dit voor het gebruik veel voordeel oplevert. De constructie die aangetast wordt, is bovendien niet origineel. Ook vroeg de commissie aandacht voor de gevel. Deze doet nu afbreuk aan de grandeur van het pand. Daarom is geadviseerd om deze (op termijn) vakkundig te herstellen in combinatie met de andere helft van het pand, zodat het pand zijn visuele eenheid behoud.

Je kan natuurlijk niet iedereen overtuigen van het belang van het erfgoedbehoud. Dan is een duidelijke stellingname noodzakelijk. Dit kwam afgelopen jaar voor bij de Buiten Kalkhaven 40.

De advocaat van de eigenaar had een brief geschreven aan de gemeente waarbij hij stelt ‘dat de gemeentelijke monumentenstatus inmiddels alleen maar in de weg staat aan het bereiken van het doel waarvoor het pand als gemeentelijk monument is aangewezen. Meer nog, het staat eraan in de weg dat er überhaupt iets gebeurd met de bijzondere locatie… [en ] verzoekt [ de ] aanwijzing tot gemeentelijk monument in te trekken’.

(10)

Gezicht op Grote kerk over het Maartensgat.

(11)

Voorafgaand aan de vergadering ben ik bij het pand gaan kijken. De commissie vond de argumenten van de eigenaar niet overtuigend en was unaniem over het behoud van de monumentenstatus voor dit pand. Het pand verdient een mooi restauratieplan, waar volgens de commissie zeker genoeg transformatieruimte voor is.

Samen met mijn collega Ciska Bakker heb ik ook zitting in de kleine commissie. In die commissie worden voornamelijk dakkapellen, reclame-uitingen en andere kleine verbouwingen behandeld.

Ook hierbij vinden we het prettig als de initiatiefnemer of zijn gemachtigde aanschuift. Bij veel kleine plannen is het tekenwerk niet correct en heeft het plan een hoog verbeteringspotentieel. Eén eigenaar had zelfs geprobeerd om een bouwtekening in Word te maken. Vaak begint het gesprek dan met: ‘Wat wil de initiatiefnemer nu eigenlijk? Is dit de beste optie?’ Zo nodig kunnen wij suggesties aandragen voor oplossingen.

Het welstandswerk is een mooie taak en geeft vaak voldoening. Vooral nadat een initiatiefnemer zei:

‘Het is eigenlijk tegen mijn principes om iemand van de gemeente een compliment te geven, maar het plan is er door jullie inbreng duidelijk beter op geworden’.

Helaas kleeft er ook een klein nadeel aan dit werk. Aan de mooiste plannen besteden we de minste tijd. Als een plan langs komt dat briljant is, vind ik het heel belangrijk om de ontwerper hiervoor een duidelijk compliment te geven.

2

(12)

Led-reclame langs uitvalsweg naar Rotterdam.

(13)

Het secretariaat

Per 1 mei 2017 vindt er een wisseling van de wacht plaats in de commissie. Het eerste burgerlid ooit, Frits Baarda, en bouwhistoricus Edwin Orsel verlaten beiden na zes jaar de Welstands- en Monumen- tencommissie. De nieuwe leden zijn burgerlid Peter Verstraten en bouwhistoricus Ineke de Visser.

Stedenbouwkundige en architectleden Matthijs de Boer en Gerrit van Es worden herbenoemd. Even- als restauratie-architect Ciska Bakker. De gemeenteraad stelt Matthijs de Boer aan als voorzitter.

Na vaststelling van de nieuwe Bouwverordening op 9 mei 2017 wordt een nieuwe kleine commissie samengesteld. De leden mogen vanaf nu ook eenvoudige monumentenplannen en plannen binnen beschermd stadsgezicht behandelen. In de kleine commissie nemen Ineke de Visser en Ciska Bakker zitting. In 2017 wisselde de commissie enkele keren van ambtelijk secretaris. Per 1 december volgde een vooralsnog structurele invulling door de aanstelling van Dennis Smit.

Opvallend

Door een gewijzigde manier van turven zijn de cijfers van 2016 en 2017 niet één op één vergelijk- baar. Toch wat zaken eruit gelicht.

Legalisatieverzoeken

In 2017 waren er minder planbehandelingen dan in 2016, maar wel meer legalisatieverzoeken: 18 in plaats van 11. Onduidelijk of dit komt door meer klachten uit de omgeving of dat er sowieso meer zonder vergunning wordt gebouwd.

Plannen meer dan drie keer in de commissie

De commissie streeft ernaar om een plan niet vaker dan drie keer te behandelen, inclusief vooroverleg.

In 2017 is dat voor het grootste deel gelukt. In 12 gevallen (3%) niet. Dit zijn er 8 meer dan in 2016.

Door de secretaris afgehandelde plannen

Dit waren er in 2017 aanmerkelijk minder dan in 2016. De verklaring is vermoedelijk de vervanging van een zeer ervaren secretaris door (deels) nieuwe en minder ervaren secretarissen.

De cijfers

Wat gebeurde er allemaal in 2017?

3

511 planbehandelingen van 355 bouwplannen

511 behandelingen (inclusief 86 x vooroverleg):

• 72 door secretaris

• 174 in kleine commissie

• 265 in grote commissie

355 bouwplannen, inclusief:

• 18 legalisatieverzoeken in het kader van handhaving

• 67 plannen binnen beschermd stadsgezicht

• 31 gemeentelijke monumenten

355 bouwplannen, waarvan:

• 290 positieve adviezen (305)

• 56 negatieve adviezen (41). Hiervan na planaanpassingen alsnog 15 positief

• 9 collegiale adviezen

355 bouwplannen

(aantal behandelingen inclusief vooroverleg):

• 285 1x behandeld

• 35 2x behandeld

• 23 3x behandeld

• 9 4x behandeld

(14)

Wijk Wilgende in aanbouw.

(15)

Gerrit van Es, architect

Wilgenwende is een nieuwe uitbreiding van de gemeente Dordrecht. De wijk ligt ten het zuiden van de stad, in de Wieldrechtse polder. Deze polder wordt aan de noordkant begrensd door de N3 en aan de oostkant door de Smitsweg en aan de westkant door de spoorlijn Dordrecht-Breda. Aan de zuidrand grenst de wijk aan het wijkpark gelegen aan de Wieldrechtse Zeedijk. Kortom deze wijk ligt vrij geïsoleerd ten opzichte van de stad en is omringd door diverse infrastructurele voorzieningen.

Het stedenbouwkundig plan is rationeel van opzet met doorgaande lanen van noord naar zuid en dwarsstraten die de noord-zuidassen onderling verbinden. Het centrum van de wijk moet nog worden ingevuld en ontworpen.

In 2004 heeft het college van b en w opdracht verstrekt tot het opstellen van een programma voor de locatie Smitsweg (Wilgenwende), waarbij woningbouw als uitgangspunt is genomen. Door diverse ontwikkelende marktpartijen is in samenspraak met de gemeente vervolgens een

Masterplan opgesteld. Daarin is de opgave als volgt geformuleerd: ‘Het ontwikkelen van een ruimtelijk plan dat de uitvoering van een woningbouwprogramma, eventueel aangevuld met voorzieningen, op de locatie mogelijk maakt. Hiertoe dient er een duurzaam stedenbouwkundig plan te worden opgesteld dat een rustige en groene woonkwaliteit, flexibele verkaveling en sterke identiteit garan- deert’.

Flexibele verkaveling en de ontsluitingsstructuur zijn in het stedenbouwkundig plan helder vormgegeven. De lay-out van het plan is rationeel van opzet, gebaseerd op een orthogonale structuur, min of meer de oude polderstructuur volgend met zijn heldere agrarische verkaveling.

Het realiseren van identiteit is een ander verhaal. Identiteit is daar waar men zich thuis voelt, wat herkenbaar is en waarbij de stedelijke ruimte een weerspiegeling is van gemeenschappelijk maat- schappelijk doel. Een wijk dus met zijn eigen kenmerken, waarmee Wilgenwende zich onderscheidt van andere wijken.

Door de keuze van een orthogonale en universele verkavelingsstructuur van de stedenbouwkundige lay-out is het gevaar groot dat men deze wijk gaat ervaren als één van de vele uitleggebieden.

De vraag blijft dan ook hoe de vormgeving van de identiteit volgens het masterplan moet worden uitgevoerd.

Belangrijk ruimtelijk element voor die identiteit is namelijk het centrumgebied. Voor dit centrum zou de gemeente meer regie qua programmering en vormgeving moeten nemen en deze niet moet overlaten aan de marktpartijen. Zeker gezien de maatschappelijke ontwikkelingen van individuali- sering in de samenleving, waarbij de keerzijde van vereenzaming zal ontstaan. Het wijkcentrum zou dus een kloppend hart moeten zijn, een plein voor diverse activiteiten en ontmoetingen, wat de wijk warmte en kleur zal geven.

Eind 2016/begin 2017 behandelde de commissie het bouwplan voor 38 woningen Wilgenwen- de-Zuid. De architectuur van het plan was historiserend vormgegeven. De verkaveling volgde als vanzelfsprekend de orthogonale structuur van het stedenbouwkundig plan. De locatie van het bouwplan is gelegen op de overgang tussen de woonwijk en het wijkpark aan de Wieldrechtse Zeedijk.

Wilgenwende zoekt naar identiteit

4

(16)

Wilgenwende nadert voltooiing.

(17)

Deze studie leverde een verrijkend stedenbouwkundig beeld op, waarbij de overgang tussen de woonwijk en het park ruimtelijk herkenbaar werd. Het aangepaste stedenbouwkundige plan is organisch vormgegeven als antwoord op zijn bijzondere ligging tussen park en woonwijk. Als gevolg van deze aanpassing heeft het woonbuurtje een eigen identiteit gekregen. Een ambitie die in het Masterplan wordt genoemd.

Erna behandelde de commissie een tweede plan van Omni-architecten, voor een gebied ten westen van Wilgenwende-Zuid aan de Kil.

In het Masterplan Smitsweg uit 2007 was op deze locatie een smal en lang bouwveld voorzien. De locatie is gelegen tussen twee openbare structuren, namelijk de waterloop van de Kil waarvan de oe- vers openbaar blijven, en de Vinkenbaan, één van de noord-zuid lanen in Wilgenwende. De ondiepe kavelmaat en de alzijdigheid van de bouwlocatie vereisten een bijzondere verkaveling. Het uitrollen van een standaardwoning was hier niet mogelijk en vroeg om een andere aanpak.

De architecten kwamen met een interessante oplossing, namelijk met een rug-aan-rug woningtype.

Deze patiowoningen zijn alzijdig vormgegeven en gericht op het water en de laan. Het is een woningtype dat doet denken aan de rug-aan-rug-woningen van architect Jan Wils in de Papaverhof in Den Haag. Waar in het vorige plan de landschappelijke waarde tot uitdrukking kwam in het stedenbouwkundige plan, komt op deze locatie de bijzonderheid van de kavelmaat tot uiting.

Beide plannen reageren op de bijzonderheid van de context door de vormgeving van het stedenbouwkundig plan en het ontwikkelen van bijzondere woningtypen. Daardoor zijn op deze locaties in Wilgenwende interessante plannen ontstaan op basis waarvan de bewoners zich kunnen identifice- ren met hun unieke woonomgeving.

Kortom het vormgeven van de bijzonderheid van de locatie en de daaraan te koppelen programmering kan de wijk zijn identiteit geven. Of dat door de opdrachtgevers en architecten voor de verdere ontwikkeling van de wijk wordt ingezet is hoopvol afwachten.

4

(18)

Kijkje over het Wantij, met uitzicht op nieuwbouw Stadswerven.

(19)

Peter Verstraten, burgerlid

Dordtenaar, sinds 1565 had ik geschreven in mijn sollicitatiebrief. Om burgerlid te zijn van de Welstandscommissie in Dordrecht is het voorwaarde om een binding te hebben met Dordrecht. Mijn verre voorouders waren vluchtelingen uit Brecht, België. Vanwege plunderingen van de Spanjaarden zijn ze in Dordrecht komen wonen. In de Heer Heijmanssuijsstraat kochten zij een huis en vestig- den zich als timmerman/metselaar. Sinds die tijd wonen de stamboomvaders van moederszijde in Dordrecht.

Als stadsgids voor onder meer de VVV kom ik regelmatig langs de plekken waar voorouders gewoond en gewerkt hebben. Het werk voor de welstandscommissie doe ik nu al anderhalf jaar met collega’s die allen getraind zijn als architect, met ieder zijn specialisme. Een op elkaar ingespeeld team waarin het zeer goed werken is.

Wat me opvalt zijn de zaken die te maken hebben met verdichting, het dichter op en in elkaar bouwen; op plekken bouwen die eerst open ruimtes waren. In Dordrecht hebben we gekozen om niet meer in het buitengebied te bouwen maar te verdichten. Ook op de open plekken in de stad bouwen waar voorheen niet werd gewoond. En het omzetten van kantoren naar woningen/ appartementen.

Voorbeelden hiervan zijn Oranjelaan hoek Noordendijk. Vanaf de Prins Hendrikbrug gezien de verbouwing van het trafohuis, op de open plek ernaast, woningen en appartementen. De uitbreiding van hotel Augustus (een hotel is tenslotte tijdelijke bewoning). Een trafogebouw dat wordt omgezet naar een grootschalige artsenpraktijk. In het gebouw op de hoek worden appartementen gebouwd.

Het Eneco/RED-gebouw wordt school- en appartementencomplex, schuin erachter staan een bio- scoop en een parkeergarage, bij een haven waar riviercruiseschepen aanleggen. Kortom, een enorme verandering. Waarvan wij als commissie beoordelen voor het college van B en W of het voldoet aan redelijke eisen van welstand, niet alleen de gebouwen maar ook het gebouw in zijn omgeving.

In de eerste plaats gaan er mensen wonen op plekken waar nooit eerder werd gewoond. De ver- keersstroom van fietsers en auto’s wordt anders en gaat de andere kant op. Eerst kwám iedereen naar zijn werk op de Noordendijk en nu vertrekt de stroom daarvandaan. De huidige bewoners in dat gebied krijgen nu inkijk in hun eigen woning van een kant die ze niet gewend zijn.

Hoe gaan we met zijn allen parkeren en hoeveel langer staan we in de rij bij de supermarkt. Het zijn niet allemaal zaken die we als commissie beoordelen, maar ze spelen onderhuids natuurlijk wel mee. Het gebouw moet natuurlijk passen in zijn omgeving.

Ook achter het Beverwijcksplein en aan de Spuiboulevard staat veel te gebeuren. Woningen uit de 19e -eeuwse schil gaan veel buren krijgen in de kantoorgebouwen die daar staan, ten behoeve van de belastingdienst, UWV, ANWB, Wolters Kluwer, RABO, SVB.

Dan reclame in de stad. Iedereen mag vol trots zijn naam en product uitstralen, maar wel zodanig dat het leuk blijft. Het is wel onze oude binnenstad, waar soms op driftige wijze uiting wordt gegeven aan: kopen, kopen, lenen, lenen, betalen, betalen, en terecht, want de schoorsteen moet ook roken.

Verdichting is ook: een bedrijf op de Voorstraat met magazijn, veranderen in een kleinschalig appar-

5 Dichter op en

in elkaar bouwen

(20)

Hotelboot Villa Augustus.

(21)

Wolwevershaven, voormalig disco Patapouf, voormalig kantoor, voormalig woonhuis met een zeer lange geschiedenis op ‘t Nieuwe Werck’, zoals het gebied van de Nieuwe Haven/ Wolververshaven vroeger heette. Voor de bewoning van één gezin is het pand te groot en te duur in bewoning. Een investeerder ziet er wat in om zes appartementen in te bouwen, zodat meerderde gezinnen kunnen genieten van het wonen aan het water. Wat doen we met de geschiedenis van het pand, de water- put, de oude stadsmuur mogelijk in de fundatie, de vloeren, de balken enzovoort?

De helft van het pand is al niet meer origineel door eerdere bewoners die er bepaald niet zachtzinnig mee zijn omgegaan, Hoe passen we het dak aan, de trappen, balken, hoe gaan we het pand verwar- men, hoe koelen, waar koken we?

Kortom, een scala oplossingen van de architect en investeerder, waar de Welstandscommissie iets van moeten vinden. Met de richtlijnen in onze hand brengen we een advies uit aan B en W.

Hoe gaan we om met horeca die steeds meer terrassen gebruikt, al dan niet met verwarming. De horeca wordt groter, de stoep kleiner. Eerst een stoel, dan een bankje, dan een tafel, parasolletje erbij, dan twee complete sets, dan vier, een windafscheiding eromheen, tenslotte een dakje erop.

Mag dat wel? Willen we dat, ook al kunnen we er als bezoekers zo gezellig zitten.

Voorbeeld is de Vismarkt, jarenlang een vismarkt, dan parkeerplaats, dan een open ruimte. En nu een koffiegelegenheid en een restaurant, waar je zo leuk en droog zit door het prachtige dak.

Langzaam ervaren we dat het voller wordt in Dordrecht. We moeten erop toezien dat dit gebeurt volgens de regels die we samen hebben opgesteld.

In de Vogelbuurt en Wielwijk gaan bijvoorbeeld oude flats weg en komen er nieuwe wooneenheden voor terug. Minder eenheden maar groter, ruimer van opzet. Hoe zien we dat in het straatbeeld, hoe valt dat in de wijk? Hoe zet je een nieuw modern beeld tussen de jaren-50-60 bouw?

Allemaal zeer interessante vraagstukken voor de Welstandcommissie. De vraagstukken raken ons allemaal. Hoe krijgen we verandering en behouden we kwaliteit zonder verschraling van onze woonomgeving?

Ik houd me er erg graag mee bezig als Dordtenaar.

5

(22)

Monumentaal schakelstation aan Oranjelaan.

(23)

Ciska Bakker, restauratiedeskundige

Dordrecht heeft een bijzonder ensemble van drie karakteristieke industriële monumenten. Het zijn de 150 kV, 50 kV en 12,5 kV-schakelstations aan de Oranjelaan. Deze zijn hun functie kwijtgeraakt door de nieuwbouw van het hoofdverdeelstation aan de Oranjelaan en worden nu herbestemd.

De drie schakelstations zijn tussen 1940 en 1950 als ensemble ontworpen door bedrijfsarchitect G. Hamerpagt van KEMA. Kenmerkend is de strakke architectonische vormgeving van de gevels met een overstekend, betonnen plat dak en een uitgesproken decoratieve materiaaltoepassing (baksteen, beton, glas en staal). De vormgeving en detaillering geven het zuiver utilitaire pand een bijzondere kwaliteit.

De herontwikkeling van dit soort gebouwen naar een maatschappelijke of woonfunctie vraagt bijzondere aandacht en extra inspanning. De grote hoge ruimtes, de eventueel nog aanwezige installaties en de beperkte isolatie- en daglichttoetreding maken het herbestemmen van de schakelstations een uitdagende opgave.

Voor het 12,5 kV station (Oranjelaan 11) werd door RoosRos Architecten een ontwerp gemaakt om het gemeentelijk monument uit 1949 te herbestemmen tot gezondheidscentrum met artsen, fysio- therapeuten, een apotheek en dergelijke.

Een belangrijke ontwerpkeuze was het toevoegen van ramen in de gesloten voorgevel om meer daglicht in de bespreek- en behandelkamers te krijgen. Maar dan zonder het gevelbeeld te veel te verstoren. Uiteindelijk is de volledige studie van de architect met allerlei varianten bij de commissie getoond en besproken, waarbij een voorkeur is uitgesproken.

In volgende overleggen is met name gesproken over het zichtbaar houden van de originele open structuur in het interieur, waarbij een balans gezocht moest worden tussen de waarde van de originele open structuur in het pand en de eisen die gesteld worden voor de nieuwe functie (o.m privacy tussen balies en wachtruimtes).

Het ontwerp van bureau Groeneweg Van der Meijden Architecten voor het maken van woningen, bedrijfsruimte en parkeren in het 150 kV station (hoek Noordendijk/Oranjelaan) was in 2016 als vooroverleg al meerdere keren besproken en in hoofdlijnen goedgekeurd. De besprekingen gingen toen vooral over de balans tussen het krijgen van voldoende daglicht in de appartementen en het respecteren en afleesbaar houden van de originele gevelarchitectuur van het pand. Dat is een proces van geven en nemen: een dergelijk pand is verloren en te kostbaar om te onderhouden zonder een levensvatbare functie. Maar de functie mag geen afbreuk doen aan de kwaliteit en monumentwaar- de van het pand.

Begin 2017 werd een gewijzigd voorstel voorgelegd voor met name de penthouses op het dak en voor de vormgeving van nieuwe daglichtopeningen in één van de gevels. In 2018 is er inmiddels een volgende planaanpassing voorgelegd, waarbij het programma is uitgebreid voor wat betreft het aantal woningen en de vierkante meters bedrijfsruimte. Hierop heeft de commissie nog niet positief

Schakelen naar de toekomst

6

(24)

Schakelstation hoek Oranjelaan-Noordendijk.

(25)

Voor het 50 kV station aan de Oranjelaan zijn in 2018 de eerste verkennende ideeën aan de commissie voorgelegd om woningen in het pand te maken.

De eerste stap bij het herbestemmen van een monument is altijd het (laten) opstellen van een goed bouwhistorisch onderzoek van het pand om de waardevolle structuren en onderdelen in beeld te brengen. Deze waardestelling vormt de basis en leidraad van een goede herbestemming. De architect kan op basis hiervan een afgewogen keuze maken; waar welke functies geplaatst kunnen worden zonder de historische afleesbaarheid geweld aan te doen. Een belangrijke rol spelen vaak de historische structuur en structuurbepalende elementen, zoals een gang, trap of lichthof.

Voor de commissie geldt bij de beoordeling van herbestemmingsplannen, evenals bij nieuwbouwop- gaven, dat zij het plan in haar context beoordeelt. Bij een herbestemming is dat naast de stedenbouwkundige context ook de historische context: het bestaande pand met de historische structuur.

De bouwhistorische verkenning vormt daarbij ook voor de commissie een onderlegger in haar beoordeling. Immers, verstoringen en latere aanpassingen bieden de ruimte om de nieuwe functie goed te plaatsen in het oude gebouw. Daarbij moet het programma voldoende ruim in het oude gebouw zitten om de historische kenmerken en kwaliteiten binnen het nieuwe gebruik afleesbaar te houden.

Ook beoordeelt de commissie de juiste technische aanpak van nieuwe bouwkundige details, zoals het toevoegen van isolatie, wijzigen van de beglazing, aansluiten van voorzetwanden op bestaande kozijnen en het aanbrengen van brandwerende maatregelen.

6

(26)