Klagende maeghden en raet voor de selve

(1)

Jacob Cats

bron

Jacob Cats,Klagende maeghden en raet voor de selve. Z.p. [Matthias Havius, Dordrecht] 1634

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/cats001klag01_01/colofon.php

© 2010 dbnl

(2)

De Reden spreeckt

VRaeght yemant wie ick ben? Ick hiet de wijse Reden, Een breydel van de lust, een regel van de seden,

Een voester van den geest, een moeder van de deught, En, soo ick hier verschijn, een leytster van de jeught, Door mijn ist dat een vorst sijn wijt-ghestrecte landen Hout onder sijn ghebiet, en onder soete banden,

Door my is dat het volck gherust daer henen gaet, Door my dat yder huys op vaste gronden staet, Ick stuer het roer alleen van alle groote saken, Die sonder mijn beleyt niet aen en sijn te raken,

Jacob Cats,Klagende maeghden en raet voor de selve

(3)

In't korte wat de mensch gaet nemen by der hant Daer dient hem myn behulp tot noodigh onderstant, Doch waerder yemant is ghenegen om te trouwen, Die moet voor alle dingh myn wetten onderhouwen,

Wie oyt in dit geval mijn regels niet en acht, Die wandelt sonder licht, en midden in der nacht.

Waer Sichem maer een reys in myn vertreck gheweken, Als hy met heeten brant op Dina was optsteken,

Syn stadt en burgerij en ware noyt ghestoort, En hy met syn gesin en lage niet vermoort.

Had Ammon my besocht, als hy uyt enckel weelde Op Thamar was verhit, en om haer sat en queelde,

Ick had hem even doen van beter ract ghedient Als Ionadab, een loos maer geen voorsichtigh vrient.

Had Potiphaers ghemael, de grootste van de lande, Als sy tot inde ziel op haeren loseph brande,

Tot my haer oyt gekeert, en my om raet gevraeght, Sy hadde sonder gront haer eere noyt ghewaeght.

(4)

Had Simri maer ghewilt op myne soete wetten, Op myn bevelen sien, op myne woorden letten,

Had Casbi my besocht, en mynen raet gelooft, Sy ware van haer lief en leven niet berooft.

Had Iephta maer bestaen tot myn paleys te vluchten, Sijn dochter had een man, en hy de soete vruchten;

Maer, mits hy my verstiet, soo wert de soete maeght.

Van eenen man ghodoot, van alle man beklaeght.

Had Sampson eens esocht in my geheym te komen, Hy ware van de doot niet haestigh wech genomen,

Hy hadde met ghemack en buyten alle pyn Een rechter in het lant, en vader konnen syn.

Had oyt de jonge maeght, die met haer luchte sprongen Den koningh heeft vervoert en onder haer ghedwongen,

Ghenoten myn bericht, sy ware buyten haet, Sy ware sonder bloet, en vry in beter staet,

Maer treet aen d'ander sy, en siet de wijse maeghden Die noyt op eygen raet haer teere leden waeghden,

(5)

Die sijn, door goet beleyt van mijnen wijsen raet, Ghebleven in de tucht en buyten alle smaet.

Al die haer teere jeught nae mijnen aert ghewennen, Die leer ick nutten tijdt en rechte stonden kennen,

En of yet dient gedaen, of noch te sijn versint, En offer dient ghemyt, en offer dient ghemint.

Als Hester haere jeught aen my quam over-geven, Soo isse groot gemaeckt, en wonder hoogh verheven;

Sy was een slechte maeght die op geen rijck en dacht, En is door mijn beleyt tot aen de kroon gebracht.

Abigel, door het spoor van myn bescheyde wegen, Die heeft een deftigh vorst voor haeren dwaes gekregen;

Het woort het deftigh woort datsy tot David sprack, Was dat den jongen vorst in haere liefd'ontstack.

Susanna reyne blom (schoon dat de loose boeven Door alderhande list haer edel herte proeven)

Behielt noch evenwel behielt haer eerbaer root En wert door mijn beleyt ghetogen uyt den noot.

(6)

Wat dienter meer gheseyt? die mynen wegh betreden En geven met bescheyt haer sinnen tot de reden,

Die syn in haere jeught, die syn tot aller tijt, Van leet en ongeluck, van alle quaet bevryt.

Laet vry den swarten nyt, en quade tongen keffen, Die sich nae reden voegt en kan geen hinder treffen,

Of schoon hy wert gevelt in eenigh hart gevecht, Hy wort van stonden aen al weder op-gerecht.

Schoon al het slim vergif is over u verbolgen,

Die staeg ten goede poogt geen quaet en kan hem volgen Dat voor-recht, dat geluck, dat wonder hoogh verbont Is aen een reyne siel van ouden tijt gejont.

Voelt daerom eenigh mensch syn innigh hert bevechten Die kom in myn vertreck, en laet hem onder-rechten;

Maer doe het met bescheyt, en eer het vinnigh quaet De sinnen over-loopt, en vast ghewortelt staet.

In qualen van den geest, in sieckten van de leden, Daerwijst de staege daet, daer eyft de vaste reden,

(7)

Als datter raet behoeft, en dat te rechter tijt, Al eer het slim bejagh tot in het herte glyt.

Daer synder onder u van soo verdraeyde sinnen Die sonder voor-gepeys een wichtigh stuck beginnen,

En als in volle daet het onheyl is gedaen,

Soo spreecktmen eerst om hulp de beste vrienden aen.

Dit syn, o soete jeught, dit syn verkeerde slagen, Ghy dient te rechter tijt om raet te komen vragen;

Het is van oudts geseyt: Het licht dat voren gaet Dat geeft oock even hier, voor al de meeste baet, Wel aen, ick wil het volck een korten regel geven, Bequaem voor d'eerste jeught, en al het vorder leven;

Soo wie die recht begrypt, en neerstigh onder-hout, Het sal haer dienstigh syn oock als sy is ghetrout.

Wilt staegh u leersaem hert tot goede dingen pynen, Het goet blyft alle tyt, de moeyte sal verdwynen;

Maer sooje vuyl bejagh tot uwen lust bedrijft, De lust is stracx gedaen, en uwe schande blijft.

Ioncheyt, letter op, en vaert wel.

(8)

Aen den Goet-gunstighen Leser.

HEtop-schrift van dit jegenwoordigh werck, gunstige Leser; is (gelijck ghy sien kont) Klaghende-Maeghden, ende raet voor de selve.Mijn oogh-merck, dat ick hier mede voor hebbe, is eyghentlijck om de jeught onser eeuwe daer mede voor oogen te stellen de mislaghen die by de jonge-lieden voor desen begaē zijn geweest, en als noch dagelicx veel begaen worden, midtsgaders om met eene de

(9)

selve ter hant te doen de behulp-middelen tegen soodanighe swarigheden, ende om in de selve niet te vervallen; en dit alles uyt de Poëtische werckē van de Heer Cats, soo die alreede in't licht zijn gekomē, als die jegenwoordelickē nieu sijn, en noch door den druck niet gemeen gemaeckt. Hier wert (gelijck ghy siet) gesproken vā klagende Maegdē, ende waerom soo? klagende lieden (als het spreeckwoort seyt) zijn te helpen, en in tegendeel vā dien,

Verholen quaet, En vint geen raet;

Verswegen pijn, Geen medecijn.

(10)

En daerom by gelegentheyt van dese klachten werden de behulp-middelen daer toe dienende in dit werck uyt gedruct, gelijc by het selve te sien is, daer toe ic my gedrage. Want V.E. over dese gelegenthety met een langhe voor-reden op te houden en is mijn voornemē niet, maer, in plaetse vā sulcx te doen, salick voor my tot u doen spreken een deftigen en godsaligen man, die jegenwoordelic met den mont niet meer spreken en kan, die seyde eens op dese gelegentheyt als hier volght.

Ick vermercke dat dickwils jonge lieden ende andere soo door een enckele onvoorsichtigheyt somtijts haere dingēe seer qualic

(11)

beleyden, eñ jammerlick verwerren: welcke (soosy maer van haer meer-verstandighe vriendē eēweynig in tijts daer tegē gewaerschout waeren geweest) souden sulcx al ghereet verhoedet hebben; daer sy nu daer in verstrict sijnde, door geenderley raet of aen houdinge van vrienden, daer van konnen afgebracht worden (want van sulcke gelegentheyt vā saken spreken wy daer de menschen door haer eygen driften haer selven in verwerren en verstrict houden) daer uyt leere ic, dat oock selfs ander sins verstādige lieden dick wils daer in te kort blyven, dat sy niet in

(12)

tijts door hare waerschouwinge (immers in't gemeen) te verstaen en geven, dat de jonge lieden toch niets en woudē doē sonder raet, eñ goetvinden van vrienden, en dat sy de selve jonge lieden niet en gewennen soo verde op haer vernuftte

vertrouwen, datse souden derven yet sonderlincx bestaē sonder aē hare vriendē

haer voornemen en wat daer aen kleeft t'openbarē, op dat sy by sulcke mochten goeden raet erlangen. daerom neem ick voor my selvē daer toe te verkloeckē, en op alle gelegentheyt de jonge-lieden te waerschouwen hoesy haer in't gemeyn al hebbē

(13)

te dragen, want ick soude soo doende moghen veel onheyls daer door weeren.

Ghy siet dan benevens my, vrienden, datter bequamer tijt raet te plegé voor jonge lieden, eñ ooc andere té hoogsten dienstig is, en onder alle sorten vá raets-pleginge is die dourgaens de beste geacht geweest, diemē vā de stomme of de doodē (dat is vā de boeckē) ontfangt, de welcke sonder pluymstrijckē, sonder een-sydicheyt, en sonder aensien vā persoonen gewoon sijn rondelick te openen waer de saken op staen; het welc niet selden, ooc by de beste vrienden, so niet en geschiet. Onder dese stomme raets-liedē meyne ic, leser (nae mijn gering begrijp)

(14)

dat dit jegenwordich werc (hoe kleyn het ooc is) de minste plaetse niet en behoort te verdienen, en ick stelle sulcx tot u eygē beproevinge. Dā jemant sal misschien mogen dencken dat dit werc (de wijle-het alleē schijnt te handele vā clagende maegden) geen mās-personen rakeñ, en dat het mits dien alleen vrysters ofte ongetroude joncvrouwen aengaet: maer neen, vriendē, dat en is de meyninge niet, en daer teghens staet te letten dat de klachten van maegden voor het meerendeel door de jong-mans werden veroorsaeckt, doch hoe verre de selve daer in schult hebben ofte niet, is vā naerder ondersoec kinge. Ondertusschen vintmen menig-mael dat de

(15)

eerste klagers wel de eerste gronden mochten geleyt hebbē tot de ongelegentheyt daer over de clach ten werden gedaen, hoe het immer wesē mach, jōcvrouwen en lōnge-liedē, dit werck raeckt u beyde gelijckelick, en niet-te-min y der in't by sonder.

Ende op dat V.E. sulcx met beter bequaemheyt doen mochtet, hebbe ic goet gevondē V.E. de ordre en stoffe vā dit werc in de volgende Tafelwel wil len voor oogen stellen, om in het corte te progen sien waer in de selve bestaet, en hoe ghy yēt, wat ghy wilt, lichtelick sult konnen vinden. Eygent het u liedē dā beyde met oordeel toe, en sijt gegroet van.

uwen gansch dienst willigen M. Havius.

(16)

De maeght van Dordrecht aen Alle Maeghden van Dordrecht ende van d'andere Steden en vlecken van Hollant.

WEerde gesusters, na-dien ic u lieden voor desē kennelick hebbe gemaeckt, dat ick, onlangs geleden, genegent heyt hadde gekregen om moeder te worden, maer om boecken, niet om kin ders voort te brengen, en datmen jegenwoord - dighlick voorhanden siet den lieffelicken Meytijt, in den welcken het aertijc sich openende baert lieffelijcke kruv-

(17)

den, de kruyden haer bloemen, de boomen haer botten haer bloeysels, en (ten korte gheseyt) alles sich aenstelt tot een lieffelijcke vruchtbaerheyt. Soo heeft my insgelijcx nu ter tijt goet ghedacht (V.E. ten goeden) voort te brengen dit jegenwoordig werck, op uwer aller gelegent heyt recht passende; het welck ic V.E. al te samen in't gemeē, en elck in't bysonder (tot een Mey-gifte) gun stelick ben toe-eygenende. Ende also hier voren inde Titel-plate vijf sorten van jongelieden staen afgebeelt, elck op een by sondere wijse met een schicht vā trou-sucht ghetroffen, soo heeft my goet gedacht tot beter verstant vande selve plate de voorseyde jongelieden, en oock den ouden man mede sig by de selve vertooneñ yder na sijn gelegetheyt, hier te doē sprekē, eñ door eē by sonder gesang kennelic makē waert hen hapert.

Volgen dan vorder twee gesangen van twee die noch in haer geheel zijn. Weerde vriendinnen docter N profijt mede, en vaert wel.

Aldus gedaen in ons Maeghden Hof tot Dórdrecht, den eer sten Mey des Iaers 1634.

Ten bevele van de Macght van Dordrecht.Matthias Havius.

(18)

De maeght in de borst getroffen klaeght.

Op de vvyse.

Faut il qu'une beauté mortelle.

VVEl hoe! moetick noch langer veysen?

En moet het noch al sijn bedeckt Waer toe myn jonge ziele streckt?

Neen, neen; naer lang en angstig peysen?

Dient eenmael uyt te syn geseyt, Wat my in desen boesem leyt.

En waerom sou ick langer hygen?

En waerom knagen mijn gemoet, Tot aen myn innigh herten-bloet?

Neen, neen, 'ken wil niet langer swijgen.

Ten is geen schande datmen mint Wanneer de soete jeugt begint.

(19)

Waer ick tot dertel spel genegen, Soo diend'ick des te syn beschaemt, Vermits geen lust een maegt betaemt, Maer nu ick gae door reyne wegen,

Soo mach ick seggen daer het dient, Dat ick behoef een echten vrient.

God heeft in ouden tijt gesproocken De mensch en moet niet eensaem zijn, Neen, dat is al te grooten pyn,

Als ons de jonckheyt komt bestoken, Ghewis haer dient een rustigh man Die hare jeugt niet temmen kan.

En schoon Gods Soon is afgekomen, Syn leer en heeft het echte bed' Niet ingebonden, niet belet;

Men heeft dit woort oock doen vernomen, Wie in sigh voelt een heeten brant, Die kome tot den echten bant.

(20)

Wel aen ick worde met verlangen Versocht van seker jong-gesel, En siet! ick weet hy meynt het wel:

Hy is door heete min bevangen, En ick (al schijn ick wonder koel) Weet oock wat ick in my ghevoel.

Het is nu ruym een jaer geleden, Dat hy tot my hier eerstmael quam, Dat hy tot my syn toevlucht nam;

Ick ben gevleyt, gestreelt, gebeden;

Tis seker lang ghenoegh getoeft Voor eene die een man behoeft.

Wel, moeder, let op dese saken, En dient u van den nutten tijt, My dunckt het is genoegh gevryt.

Dus wilt doch eens een eynde maken, Een rijpe peere dient gepluckt Eer dat het met haer qualick luckt.

(21)

De vryster geraeckt in haer maeghdekransien, klaeght.

Op de vvyse:

Faut il qu'une beauté mortelle.

Oft mits de twee leste regels een silabe verminderende.

Op de vvyse:

Quelque beaute que la nature.

VAn alle die hier komen klagen En heefter niemant grooter noot, En leeter niemant harder stoot, Als ick die meest ghehecle daghen

Versmelte door een droef gemoet Als in een staegen tranen vloet.

(22)

VVant schoon al is het licht geweken, En dat alree de stille nacht

Haer duyster kleet heeft uytgebracht, Ick van een swaren druck ontsteken

En vind'in't slapen geenen lust, Vermits myn hert is ongerust.

Vraegt ghy wat my is overkomen, Dat my den geest soo byster knaegt?

VVat sal ick seggen droeve maegt?

My is eylaes! my is genomen Yet dat ick niemant seggen derf, Soo dat ick als geduerigh sterf.

Een Ioncker lustigh om te mallen Die heeft my in den noot gebracht, En dat eer ick het schier bedacht;

Een snelle schicht op my gevallen (O slim bedrogh van jonge-mans!) Die trof mijn teeren maeghde-krans.

(23)

Hoe dat het spel my sal bekomen Daer ben ick dapper in bevreest, Ick hebbe staegh een swaren geest.

Ick heb ('ken weet niet wat) vernomen Och hoe het is of wesen mach, Ten is niet als het eertijts plach.

Al wie sich qualick heeft gedragen Die krijght een beul in syn gemoet, Die' thert geduerigh such ten doet.

VVant na de sonde komen plagen;

Ach quaet doen is een droeve saeck!

En wel doen is een groot vermaeck.

Siet wat een druck komt my genaken Voorwaer ten is niet als hetsou, Ick rill', ick drill', ick spick ick spou, Ick ben genegen om te braken,

Eylaes het is een vreemt gewoel, Dat ick door al de leden voel.

(24)

Maer noch ist verr'de meeste schande Dat hy, die my hier toe versocht En aen den loosen handel brocht, Is nu gaen reysen uyt den lande,

Is nu eylaes men weet niet waer.

Siet, vrysters, siet my, droef ghevaer.

Hy was wel eer tot my genegen, Soo wel als oyt een eerlick man Tot sijn geminde wesen kan, Maer als hy had' van my gekregen

Yet dat hem geensins toe en quam, Doen wast dat hy sijn af-scheyt nam.

Doen wild' hy noch een wijle reysen, Hy wilde naer het fransche lant, Of elders daer hy vreugde vant, Op trouwen was niet eens te peysen,

Ach denckt hoe dat mijn saken staen, Mijn eer en vryer sijn gegaen.

(25)

VVil nu de Ioncker niet volherden, Of vint hy Iuffers buytens lants, Van meerder goets of beter glans, Eylaes wat sal van my gewerden?

Ick sal dan wesen yders spot, Vermits ick eertijts was te sot.

Wel tot besluyt, eerbare maeghden, Die niet en zijt in dit gequel, Wacht, wacht u van oneerlick spel;

Want al die oyt haer eere waegden Die syn geduerigh ongerust, 'Tis al maer droefheyt na de lust.

(26)

De vryster met de pyl in het oir singt

Op de vvyse:

Iean de Nivelle, & c.

ALle die hier tot de Reden Met benaeutheyt komt getreden,

Maeckje wegh, wie datje syt, Want ick ben op beter gronden Aen een edel hert gebonden

Als ye mant van onsen tijt.

Groote schadt, en frissche leden, En wat een mensch hier beneden,

Immer schoon of aerdigh vont, 'Tsijn alle maer beusel-saken

(27)

Syen mogen niet genaken

Daermen hoort een soeten mont.

Een die geestigh weet te spreken Heeft al verr'de beste streken

Daer men mede vrysters wint, VVant een mont vol soete woorden, Heest in hem gewisse koorden,

Daer mede men herten bint.

Of Vlysses schoon voor desen, Van geen vrou en is gepresen

Datmen schoonheyt in hem vont Noch wist hy met geestigh minnen Al de Nimphen haest te winnen

Alleen door een soeten mont, Al de blancke Zee-godinnen Quamen als met gansche sinnen

Voegden haer benevens hem,

(28)

VVie maer by den heldt mocht wesen Die hielt haer als voor genesen

Om de lust van sijne stem.

Als ick dit eerst hoorde seggen, Soo woud'ick het weder leggen, Ick en hielder geensins van, VVant ick meyn dat schoone leden Sijn vry weerder aengebeden

Als eene die spreken kan, En nu siet! ick ben gevangen Niet uyt de lust van roode wangen,

Maer wel door een heuschen mont, Dien heb ick eens lest genoten En ben door het oir geschoten.

Tot in mijnes herten gront.

Nu en acht ick niet met allen Oock en heb ick geen bevallen

(29)

In al watter schoon heyt hiet, Maer ick stel mijn ziels vermaken, Gansch en al in beter saken

Daer de geest vermacck geniet.

Sijn niet al de schoonste menschen Diemen soude konnen wenschen

In een korten stont door sien?

Wat daer yemant kan behagen Staet alleen in sinne vlagen

Van de domme jonge-lien.

Noyt en heefter mensch met reden Groote schoon heyt aengebeden

Overmits sy licht vergingh, Sy en kan aen yemant geven Dat een mensch doet vrolick leven

'Tis staegh maer het cygen dingh, Maer als yemant weet te spreken Die heeft altijt soete streken

(30)

En gestaegh een nieuwen schadt, Als hem maer en lust te quelen Hoe kan-het een mensch vervelen?

Men wort synes nimmer sat.

Dies soo bid'ick, wijse Reden, Geeft een ander schoone leden,

Geeft een ander duysent pont, Dat is maer voor domme menschen Ick en wil niet anders wenschen

Als Alexis soeten mont.

De man met de Pijlin de tasse klaeght. O P D E V V Y S E : O nuict, jalouse nuict,

&c.

GElijck een dorren boom ontrent de groene linden, Staet met een kale stam in eenigh lustigh wout, Soo laet ick my (och arm!) hier by de jonckheyt vinden,

En wensche nevens haer om wel te sijn ghetrout.

(31)

Ick sie dat yder een met pijlen is doorschoten, En is of in hetoogh ofin het oir geraeckt, Maer dat mijn herte quelt is clders uytgesproten,

Ten is geen schoone maeght die my nu gacnde maeekt.

Ken heb nu geen vermaeck in jocken, spelen, mallen, In ick en weet niet wat, in jonge-lieden lust,

Daer is een gulde schicht my in de tas gevallen, Dat is, een heeten dorst, en dient te sijn geblust.

Prijst vry het gout-geel hayr, o domme jonge lieden, Prijst vry een geestigh oogh, een onbevleckte jeugt, Ick prijs het edel gout dat princen kan gebieden,

Ick prijs een volle beurs, dat is mijn hoogste vreugt.

Ick stae het u bekent mijn lief is sonder tanden,

En noch ist dat mijn oogh aen haer syn vreugde siet, Want sy beeft louter gelt, en vette koren-landen,

Al rimpelt haer het vel, haer beurs en rimpelt niet.

(32)

Het gelt is wonder kruyt, het kan oock groote vlecken Verschoonen door de kracht van sijn vermaerden glans, Het kan een kale pleck, en grijse koppen decken,

En'tis in mijn gesicht gelijck een rose-krans.

Maer ben ick niet eē dwaes, dat ick gae rijckdom wenschē, Ick, ick een dorren romp, een gansch bou-vallig man, Het is voor my nu tijt te scheyden uyt de menschen

Wat hoefick meerder lants als my bedecken kan.

O Reden geeft behulp, en wilt den gelt-sucht toomen, Want die en dient voor al in dit geraemte niet:

Bevrijt myn grilligh breyn van dese wijse droomen, En maect dat mijn gemoet sijn malle kueren siet.

Wat wil ick machtigh goet of gelt te samen hoopen?

Ick sie de bleecke doot, ick sie den langen nacht:

'Tis dwaesh eyt voor een mensch om teer-gelt uyt te loopen VVanneer hy sijne reys ten eynde siet ghebracht.

(33)

De iongelingh met de pyl in het oogh singt

Op de vvyse Ionck-vrou mijn hert, mijn ziel, mijn sin, &c.

GEsellen hoort een droef gheval, Dat heden is gheschiet, Een stuck datu behaghen sal,

Al isset my verdriet.

Het is meest, aller menschen aerc Te nemen haer vermaeck Wanneerder yemant qualijck vaert,

Siet wat een vreem de saeck!

Ick sagh hier lest een schoone maeght, Het puyckjen van de stadt,

Die heeft mijn ydel oogh bchzeght, En stracx was ick gevat

(34)

Het docht my dat een snelle schicht Als uyt den hemel viel,

En regel recht door mijn gesicht My trof tot in de ziel.

Daer was ick wonder vreemt gestelt, En in een droeven staet,

Mijn geest was nimmer ongequelt, Ken wist my geenen ract.

Nu heb ick 't aerdigh dier gevrijt, Doch 'tis macr tijt verquist, VVant siet (o wat een groote spijt!)

Mijn aenslagh is gemist.

Ick quam op heden by haer staen, Maer eer ick spraeek begon, Soo hietse my daer henen gaen,

Soo leppigh alsse kon.

(35)

Ick eyste voor de leste reys, Een soentjen tot besiuyt:

Maer sy ontseyde mijnen eysch, Ick moest ten huysen uyt.

Sal ick nu smelten in verdriet, En treuren jaren langh?

Neen, mackers, dat en doe ick niet Ick fluytet met gesangh.

Ick hadde God wel eer gebeen, Soud'my niet dienstigh sijn, Dat ick dan met een blauwe scheen,

Mocht raken uyt de pijn.

Nu ben ick heden afgeseyt, En vry niet sonder smaet, VVel God die heeftet soo beleyt,

En'tis tot mijnder baet.

(36)

Dit stel ick in mijn sinnen vast, En houd'het voor gewis Een ander is my toegepast,

Die my al nutter is.

Men siet dat noyt een bloemtje sluyt Dat noyt een roos vergaet, Of daer en schiet een ander uyt,

Die wel soo geestigh staet.

Daer worter menigh afgeseyt, En 'tis hem grooten druck, Maer soo hy't al wel overleyt,

Het dienthem tot gheluck.

Ick weet een die het is geschiet, En wat hem is ontmoet,

Al kreegh hy schoon de vryster niet, Het was hem wonder goet.

(37)

Verstaet eens hoe syn druck genas, (Hy heeftet my vertelt)

Hy kreeger een die beter was, En oock van meerder gelt.

VVel aen vergeet het ongeval, Mijn hert, en grijpt een moet;

VVie weet wat ons gebeuren sal, Na bitter komt het soet.

Daer woont een vryster hier ontrent VVou die my jonstigh sijn, Sy is voor goet en schoon bekent,

Ick ware buyten pijn.

VVel, peerel, dien ick heb gevrijt, Ick wensch u goeden dagh, Ick blijf u dienaer t'aller tijt,

Soo veel ick immer mach,

(38)

Ken sal niet laken uwe jeugt, Al moet ick henen gaen,

Dat is een stuck dat niet en deugt, Al wort het veel gedaen.

Nu bid ick u, o schoone maegt, En segt geen vryer af, Of siet dat ghy u sedigh draegt

Of immers niet te straf.

Een minnaer die syn af-scheyt krijgt, Lijdt vry geen kleyne pijn,

En als een hert soo deerlick hijgt VVilt dan noyt vinnigh sijn.

Ey lieve soo het meer geschiet, Dat heden is gebeurt,

En schelt een droeven minnaer niet, Terwijl hy staet en treurt.

(39)

Want schoon hy niet verkrijghen kan Sijn lust en herten wensch, Wilt ghy hem niet voor uwen man,

Noch acht hem voor een mensch.

Gesangh

Voor een Iongh-man sigh willende begeven om een goet partner te soecken.

Op de vvyse.

Quitons cefascheux, point d'honneur.

'TIs langh genoegh aldus geleeft, Ick kome tot mijn rijpe jaren,

Ick hebbe gins en weer gesweeft, Nu wensch ick eens te mogen paren:

Alleen te syn En is maer pijn,

Ick laet het censaem leven varen.

(40)

Ick wil gaen soecken waerick kan Een die aen my haer wil verbinden,

Maer stoffe voor een eerlick man VVaeyt ons niet aen met alle winden:

Een soete maeght Die my behaeght

En is soo lichte niet te vinden.

Dat edel pant, een echte deel, En wast voorwaer niet aen de wegen,

Het is een schoon en dier juweel, Het moet van Gode syn verkregen;

Een soete vrou, Haer man getrou,

Is jae des Heeren eygen zegen,

VVelhoogste Schepper, eeuwigh God, In dijnen naem wil ick beginnen,

(41)

Verleent my doch een gunstigh lot, En laet mijn herte troost gewinnen:

Mijn ydel oogh VVil byster hoogh,

Maer ghy betoomt mijn losse sinnen.

Laet doch niet vliegen mijn gemoet Daer ick geen troost en sou verwerven,

Een wijf dat trotst op machtigh goet Doet menigh hertvan rouwe sterven;

Een mijns gelijck In deughden rijck

VVensch ick voor my te mogen erven.

Laet eene my ten deele sijn, Naer u gebodt en soete wetten,

Die, in verdriet en sware pyn, Mijn herte kan in stilte setten;

(42)

Sout anders gaen, Door sotte waen,

Ghy, Heere, wilt het stuck beletten.

Maer koom ick tot een rechte maeght My dienstigh tot een vreedfaem leven,

Laet die naer eysch van my gevraegt Niet met de sinnen elders sweven;

Buygt haer gemoet En 'tnaeste bloet,

Dat sy aen my mach syn gegeven.

En als ons vlees dan is gemeen, Soo wil den geest ons soo bereyden

Dat wy van twee oock werden een, En geen verschil sy tusschen beyden;

Tot wy, o Heer, Eens t'uwer eer

VVt vlees en werelt sullen scheyden.

(43)

Maeghde-gesangh. Voor een ionge dochter noch vry in hare genegentheden.

Op de vvyse:

Les marigniers n'adorent qu'an beau jour.

VVEl op, mijn ziel, bereyt u tot het werck, Laet u gepeys eens van der aerden rijsen,

'Tis nu ter tijt mijn wit en oogh gemerck God in den geest en door gesangh te prijsen.

Voor alle dingh soo wil ick in ootmoet V, groote God, van ganscher herten dancken,

Dat ghy mijn eer tot heden hebt behoet, Van list, en lust, van alle quade rancken.

Ick ben een maegt ('tis u, o Heer, bekent) Die noyt een boeften roof en ben gevallen,

(44)

Mijn teere jeugt is fris en ongeschent, En niet geneygt tot ongeregelt mallen.

O reyne geest, die vuyle tochten haet, Slaet doch een oogh op mijne teere jaren,

Ick gae te werck alleen op uwen raet,

VVilt mijn swack vleesch in uwe kracht bewaren.

En laet niet toe dat ick door geyl cieraet, Sou hinder doen, en voor de werelt proncken,

Of dat ick mocht door eenigh los gelaet, In eenigh mensch ontsteken heete voncken.

Geef liever, Heer, dat ick mijn frissche jeugt Tot mijnen troost inwendigh mach vercieren,

En dat myn glans geresen uyt de deught, Mocht syn een spoor voor alle jonge dieren.

Ick ben een roos die eerst haer knoop ontluyckt, Die eerst begint een jeughdigh blat te toonen,

(45)

Tot geyle lusten en was ick noyt misbruyckt, Om t'syner tijt een eerbaer hooft te kroonen.

Al, die ick eer en liefde schuldigh ben, Sijn vast gesint my spoedigh uyt te geven,

Maer ick, die noch de werelt niet en ken, Ben onbewust hoe ick behoor te leven.

Nu, Heer, ghy weet den gront van mijn gemoet, Ghy kent den loop van alle mijn gedachten,

Al wat ghy werckt is uyt-ter-maten goet, Ick wilalleen op uwen segen wachten.

Soo't u bevalt dat ick sal echte vrou, En, by gevolgh dat ick sal moeder hieten,

Neygt mijn gemoet tot onbevleckte trou, En laet my daer u soeten troost genicten.

Laet al die sijn de leyders mijner jeugt Met wijs beraet op mijne saken letten,

(46)

Leert mijn gemoet sigh gronden op de deugt En niet syn troost op losse dingen setten.

Bescheert my doch een lieven bed-genoot, Die voor my gae in dijne reyne wegen,

My tot een troost tot in de bleecke doot, En stelt ons vast voor eeuwigh dynen segen.

E Y N D E .

(47)

Klagende maegden, ende hulpe voor de selve .

DEwijle, nae het oordeel van alle goede schrijvers, het beste ende edelste juweel van den maeghdelijcken staet is Schaemte en Eer baerheyt; Soo hebben wy goet ghevonden aen dat schoon stuck huysraets hier de eerste plaetse te vergunnen, ten eynde het selve immers by een yder in goede achtinge ende bewaringe mochte blyven. Hoort dan door een poëtische ende verbloemde maniere van seggē u deselve ten hooghsten bevelende, maer siet wat verder als op de uytterlijcke woorden, want binnen de schellen van de note daer is de kern eerst te vinden. Tot in-leydenge van desen handel, soo hoort hier een jonge maegt, over haer teer flesken, hare

bekommerlicke bedenckingē openē

(48)

MY is een teer gelas, dat niet en is te wagen, My is een broose fles bevolen om te dragen;

(49)

My is ter hant gedaen een kranck, en tanger vat, Daer in besloten light een snel en vluchtigh nat?

Een vocht dat dierbaer is, dat niet en is te koopen Wanneer het maer een reys aen yemant is ontloopen,

Een nat, een selfaem nat, dat als een rijp verdwijnt, Soo haest een laeuwe fon maer eens daer op en schijnt.

Hoe moet ick nu voortaen op alle dingen letten, Hoe seker moet ick gaen! hoe vast myn voeten fetten!

Want glipt my slechts het been maer eens ter sijden uyt, Soo wort my't ongeluck gansch qualick nae-geduyt, Hoe moet ick nu voortaen voor alle menschen schromen, Die hier, of ginder staen, die by, of aen my komen!

Want soo een dertel wicht maer eens hier tegen steeckt, Daer is geen twijfel aen, eylaes! myn flesse breeckt.

Hoe moet ick met bescheyt mijn gansche leden stieren, En noyt een los gesicht in't wilde laeten swieren!

Want gaept myn weeligh oogh en hier en weder daer, Soo is mijn teer gelas geduerigh in gevaer.

(50)

Hoe moet ick boven dat my neerstigh leeren mijden, Van onrust, van gewoel, van over al te rijden!

Want siet! ick lyde noot al waer ick henen vaer, Ick drage, lieve vrient, ick drage teere waer.

Hoe moet ick boven al my wachten van te mallen, Want soo ick spelen wil, soo moet de flessche vallen;

En schoon die maer en hort, en niet in stucken brack, Noch ben ick evenwel niet sonder ongemack:

Ach, door'ken weet niet wat, soo is de geest vervlogen, En wie dit naemaels koopt die isser aen bedrogen;

Gelooftet, wie het raeckt, dit snel en vluchtigh vocht, Is stracx (men weet niet hoe) verdwenen in de locht.

Wat sal ick, tot besluyt, wat sal ick vorder seggen?

De reden die ick spreeck is niet te wederleggen;

Sy dient gansch vast te gaen, en noyt te sijn gewaeght.

Die in een teer gelas haer gansche schatten draeght.

DON ANTONIO de GVEVERA onder andere goede dingē, die hy nopende de gelatentheyt van het vrou-volck heeft

(51)

gheschreven, seyt in syn gulde brieven, dat vrouwen eere wonder kort brakigh en teer is, in voegen datter veel saken zijn die een mans persoon vryelick mach seggen en doen die by jonge maegden niet eens gedacht, en min uyt gesproken dienen te werden: naeu-keurigh ondersoeck van sommige haerder eygen saken is selfs niet sonder sorge voor haer lieden. Een van de oude heeft tot dien eynde bevolen het maeghdelick geheym op te sluyten in de doose van Eerbaerheyt, en het stuck daer by te laten. Meynt yemant hier in anders te doen, die mochte wel varen, als by't volgende ghedicht te lesen is.

ELs in haer eerste jeught die wou gheduerigh weten, Waer dat haer Maeghdom lach, of waerse was geseten;

Sy dreyghde menigmael, indien ment haer versweegh, Dat sy wou elders gaen, tot sy des kennis kreegh.

Haer voester was beducht van dit naeu-keurigh vragen, En vreesde dat het dier het elders mochte wagen,

Dies sloot sy in een doos een wonder rappe vinck, Daer mede sy in haest tot onse vryster gingh;

Siet, Elsje, sey de vrou, hier binnen leyt verholen Dat u door mynen raedt ten diersten wert bevolen,

(52)

Ick doe noch (soo ghy siet) ten lesten uwen sin, Hier leyt een wonder dingh, hier leyt den Maegdom in.

Doch, mits ghy dese gunst van my nu hebt genoten, Wat ick u bidden mach soo hout de doos gesloten;

Want soo het schoon juweel eens krijgt de ruyme lucht, Het sal van stonden aen gaen tyden op de vlucht.

De voester had geseyt; maer sy was naeu vertogen, De doos is op gedaen, de vogel uyt-gevlogen:

Daer stont doen Els en keeck, vervult met enckel spijt, Siet wie haer Maegdom vint, die is haer Maegdom quijt.

ONsen schryver is niet lange geledē, in den Hage zijn de by sekere cerbare jonge Ioffrouwen, aldaer versocht gheweest, op eenige Fransche stemmen (die aen de selve wel bevielen) eenighe goede stoffe te willen passen, in plaetse van eenighe luchte, en niet al te eerlijcke liedekens, om by haer liedē in plaetse vā deselve gesongen te werden, Heeft onder andere goet gevonden daer toe te nemen de klachte van Dina, dochter van den Ertz-vader Iacob, ten tijde sy haer onteert vont door den jongen horst Sichem: de selve klachte, leser, komt hier nu te passe, die ghy meugt singen ofte lesen, so het u sal goet duncken

(53)

(54)

Klaeg-liedt, van Dina, Dochter van den Ertz-vader Iacob.

Op de Stemme:

C'est un amant, ovre la porte.

INdien oyt maeght haer droeve klachten Vermocht te brengen aen den dagh, Ick ben het die geheele nachten,

Ick ben een maeght die klagen mach.

Ick was een blomtje vers ontloken, Ick was een roosje noyt gepluckt, Van vryen was my noyt gesproken;

Door liefd'en was ick noyt verruckt.

Ick ginck de dochters van den lande, Ick ginck besien een vreem de stadt, Ey siet! daer bleef myn eer te pande,

Eer 't yemant wist was ick gevat.

(55)

De jonge prins in min ontsteken, Die quam aen my syn gunste bien, Ick onbewust in hoossche treken,

Gingh met hem, om het hof te sien.

De maeghden, die ontrent my waren, Die gafmen vast een soeten praet, Ach! sy noch in haer domme jaren.

En sien niet watter omme-gaet.

Ick wert in stilheyt wech ghenomen.

En ick en weet niet waer geruckt, En eer ick weder mochte komen,

Soo was myn bloemtj' eylaes! gepluckt.

Ick was bedroeft in al de sinnen, Maer hy boot my sijn rechter-hant, En swoer, hy sou my eeuwigh minnen,

Hyso u myn eeuwigh syn verpant.

(56)

Dies om myn droefheyt afte weeren, Sont strack sijn vader uyt de stadt, En liet in echte mijn begeeren,

En biet ons eer, en groote schadt.

Obroeders vol onwijse kueren,

Die niet als bloet en vraeck en dorst, Ghy doet de stadt den doot besueren,

En in de stadt den jongen vorst.

Daer leyt de vader doot gheslagen, Daer leyt de sone nevens hem, Daer hoortmen duysent vrouwen klagen,

Maer boven al mijn droeve stem.

Wat gingh u aen, o rouwe gasten, Te komen tot soo wreeden vont, En soo gheweldigh aen te tasten

Die my alleen vereeren kont.

(57)

Ick waere nu als Coninginne

Ghekroont, in Sichems hooge sael, Ick leefde nu in echte minne,

Maer ghy verbrot het altemael.

Nu moet ick al mijn leven treuren, Ghelijck een tortelduyfjen plagh;

Geen Prins, geen man, sal my ghebeuren:

Och waer dit nu myn lesten dagh!

O broedigh sweert van wreede menschen, Waerom doch hebje mijn ghespaert, Ach nu en heb ick niet te wenschen,

Als in de doot te zÿn gepaert.

Nu vrysters wilt dees les onthouwen, En weest geleert door mijne Pijn, Quae beenen, en de goede vrouwen

En moeten niet uye-huysigh syn.

(58)

(59)

DIN A merekt, gelijek ghy siet, Leser, waer door haer ongeluck is bygekomē, en stelter by een behulp-middel voor de nakomelin gen. En is te lettē dat de selve Dina, in dese ongelegentheyt gevallē zijnde, daer door als uyt het getal der leveñ is weeh geruckt geweest in voegen dat of de selve getrout ofte ongetrout is gebleven, of waer de selve is vervaren, in de gansche Schrift niet en wert ghevonden Letter op, Vrysters. Wy (om u dit naerder in te scherpen) voeghen hier by eē nabuerige Maegden-klachte, die de volgende vryster u sa voorstellm, om te beter dusdanige ongelegentheyt te mogen ontgaen.

OCh! hoe ben ick nu beklat Van te drillen door destade Och! hoe ben ick nu begaet Van te loopen achter straet:

Och! hoe ben ick nu ghestelt Van te spelen door het velt.

Komt nu, vrysters, die ick ken, Soo ick u ghespelen ben,

(60)

Soo ick immer met u songh, Soo ick immer met u sprongh, Soo ick immer wat bestont Datje soet en geestigh vont;

Seght wat my te doene staet, Want ick ben hier buyten raet, Mits dat ick soo byster schrick Van dit aengebacken slick,

Snijd' ick't uyt, soo ist een gat, Wasch ick'tkleet soo worter nat, Droogh ick't dan, soo wortet vael, Vrijf ick't hart soo wortet kael, Worter oock niet toegedaen Ach! soo blijft de placke staen, En dat voeghe geen vryster wel, Maer een vuyle morssebel.

Hoe't dan yemant keert of draeyt, Voor gewis ick ben bekaeyt.

(61)

Ghy dan leert uyt dit geval, Dat u dienstigh wesen sal.

Loopt niet dickwils over straet, Wensje nlet te zÿn begaet:

Loopt niet dickwils door de stadt, Wensje niet te syn beklat:

Loopt niet dickwils Oost, en West, T' huys, o vrysters, is u best.

Dan noch sooder yemant gaet Over wegh, of over straet, Over zee, of over lant, Over kley, of over sant, Over hil, of over klip,

Met een wagen, of een schip, Siet! dit stel ick voor een wet, Kinders hout u zieltjen net,

(62)

IOhannes Bocatiusheeft onder andere syne Wercken (in de Italiaensche tale) nae-gelaten een boecxken dat hy Laberinto d' Amore, dat is de Dool-hof der liefden, heeft genaemt, daer in hy (niet ten besten van de vrouwen gehandel zijnde) niet ten besten van de selve en spreeckt, dan het gene dat by aldaer in de Italiaensche vrou wen beschuldight, souden wy geeme in de Hollantsche sien wechgenomen, ende tot dien eynde spreeckt het volgende ghedichte mede van een Dool-hof der liefden, doch anders als Bocatius daer van heeft gheschreven. Past het selve u ten goode toe, Lesers, en let sonderlinge op het besluyt.

Dool-hof der liefde.

HEtlos en dom ghewoel dat jonge lieden plegen Is just ghelijck een hof met duysent omme-wegen, Een hof, een lustigh hof, en konstigh afgemaelt;

Een hof, een listigh hof, en daer een yder dwaelt;

Een hof, een schoon prieel, daer alle tuynen bloeyen, Maer des al niet-te-min oock suere fruyten groeyen,

Een hof, daer over-al veel schoone roosen staen, Maer diese plucken wilt, die vinter prickels aen:

(63)

Een hof; een ront begrijp, maer daer oock slimme trecken Geduerigh om megaen, en nimmermeer ontbreken:

Een hof, een warre-net, en daermen evenwel Het dolen niet en acht als voor een aerdigh spel.

Een hof, een selsaem perck, daer yder met verlangen Sijn lusten onderhout, met duyfent omme-gangen,

Een hof, een rechte fuyck, een winckel van bedroch, Daer yder over klaeght, en yder blijfter noch,

Een hof een diep gheheym, dat niet en is te seggen, En dat ick niet en weet met woorden nyt te leggen.

Een hof, dat niemant kent, dat niemant oyten leert, Als die eerst heeft gedoolt, en dan te rugge keert.

Een hof daer eene step een vryster kan verleyden, Om van het rechte spoor voor eeuwigh af te scheyden;

Want die in dit beslagh een quade wegh verkiest, T'is seker dat een maeght haer gansche wit verliest.

Wat dienter meer ghesey? een hof vol soete lagen, Een hof vol bange vrenght, en duysent vroemde slagen.

(64)

Een hof een noodigh mal, een hof, een wonder hof, Een hof; maer't is genoegh, mijn hooft dat draeyter of, Hier komt een vryer aen onseker wat te maken,

Hy weet niet in het perck, niet weder uyt te raken, Hy wil te rugge gaen, hy komter dieper in, Hy kijckt aen alle kant; geen eynde, geen begin.

Daer roept een jonge maeght met droefheyt overwonnen.

Wat heeft mijn weeligh hert een malle daet begonnen, Ick soeck, ick sucht, ick sorgh, ick sie gheduerigh om, Maer al om niet, eylaes, de wegh is al te krom.

Hier trotst een moedigh quant, en meynter in te komen, Maer stracx is wederom zyn hope wech genomen:

Al doet hy wat hy kan, al loopt hy wonder ras, Hy vint hem wederom daer hy te voren was.

Daer staet een vlugge meyt, en meynt sy raeckter binnen, Maer siet! sy moet terstont van nieuwen aen beginnen:

Sy wist (gelijck het scheen) waer op de spille draeyt.

En siet! van stonden aen soo wasset al bekaeyt.

(65)

Hiertreet een jonge wulp, en doet zyn eerste gangen, Hy soeckt maer enckel spel, en siet hy wort gevangen,

Hy quam daer hy het vont, oock eer dat hy het wist, En seyde binnens monts; och had'ick oens gemist!

Daer komt de slechte duys, en raeckt tot aen het eynde, Maer vinter evenwel geen vreught, gelijckse meynde;

Dies stactse daer en siet het schijnt'en weet niet hoe, En weder uyt te gaen daer is geen middel toe.

Dan ginder komter een die weet de rechte paden, Maer vint noch evenwel het vinden ongeraden;

Hy doolt uyt enckel lust, en kiest de rechte baen, Iuyst als hy door het groen niet meer en weet te gaen.

Een ander staet en siet, en wil een weynigh rusten Maer siende groen gewas, soo krijght hy groene lusten!

Het fruyt is byster wrangh, hy slaeter niet-te-min Syn bolle lippen op, zyn holle tanden in:

Hy snoeyt al wat hy vint, en door het gulsigh eten, Soo is hem metter tijdt zyn eersten wegh vergeten,

(66)

De sloyr die met hem doet, is even soo ghestelt Sy voelt dat haer het lijf van malse fruyten swelt, Sy is geweldigh quaps, en moet geduerigh braken, Sy weet de raeu we suchtniet weder quyt te raken, Sy kucht den ganschen dagh onseker watse voelt, Vermits' ken weetniet wat haer in de leden woelt.

De snoeper niet-te-min, die krijght, te sijner schanden, Een ongesonde maegh, en even stompe tanden,

Dat is van over langh de straffe van de lust.

Die met onrijp gewas ontijdigh wort geblust, Of schoon dan onse vraet is naderhaut geseten Daer vrienden onder een de rijpe vruchten eten, Het dient hem niet-te-min alleen tot enckel spijt Vermits zyn kranck gebit geen vaste spijs en lijt.

Ghy siet dan al het perck, en hoe het is gelegen, Ghy sieter schoon bedrogh, en duysent slimme wegen,

Ghy siet hoe dat de jeught hier sonder eynde dwaelt, En dat een tuymel-geest haer in de leden maelt,

(67)

Ghy siet hoe malle Waen, hoe Schijn, en losse Droomen.

Hier swieren op het velt, en spelen in de boomen, Ghy siet hoe dat de mensch de slimme gangen mint, En wonder groot vermaeck oock in het dolen vint.

Ghy siet hoe dat het volck wort om en om getogen, Ghy siet hoe dat het oogh wort menigh-mael bedrogen,

Ghy siet hoe wonder licht sich yder een vergeet, En hoe een snoeper vaert die wrange vruchten eet.

Noch wil ick evenwel geen jonghe maeght beletten Haer voet, te rechter uyr in desen hof te setten,

Genaeckt dan, soete leught, maer eerje verder gaet, Laet Tucht u leyts-man zyn, en Reden uwen draet.

NIet te vergeefs heeft Bocatius (om dit als int voorby gaē te seg gen) der liefdē

dweperij met eē Dool-hof vergeleke. Alle de gene die daer maer den voet in en setten, dwalē en malē met alle de sinnē

Wie sit en lolt, of sit en vrijt, Verlet zyn werck, vergeet zyt tijt.

Hoort doch soo een Lolster op dese gelegent heyt eens speken.

(68)

(69)

ICk hebbe veel te doen in huyselijcke saken,

Mijn heert is ongedweylt, mijn bedde noch te maken, Mijn keucken ongeschickt; en des al niet-te-min, Te gaen tot mijn beroep en heb ick geenen sin.

Dan yemantsal misschien hier van de reden vragen.

Wel vryster, tusschen ons, ick sal het u ghewagen, Het vyertje datje siet, dat bint my aen den heert, Dat hout ghelijck een peck, en treckt ghelijck een peert, Dus soo ick somtijts meyn in haesten voort te treden, Ick huycke wederom, en sijge nae beneden:

Soo dat ick menigh-mael, dewijl ick niet en doe, Mijn tijdt verloopen sie, en ick en weet niet hoe, Het is een seltsaem dingh, het luchtje van de kolen, Dat kruypt my door het lijf, en doet mijn finnen dolen,

Als in een soeten droom, ô krachtigh lolle-vyer, Al moet ick elders zyn, noch blijfick efter hier.

Siet dus ben ick gestelt, wanneer mijn losse sinnen Haer geven aen de jeught, en hellen om te minnen;

(70)

Want als ick metten geest ontrent de liefde dwael, Soo blijf ick daer ick ben, al rijs ick menigh mael, Noch vaer ick even soo, wanneer ick ben geseten.

Daer eenigh rustigh quant my doet zijn liefde weten, My opent zyn gemoet, my geeft een soeten praet, 'Ken weet niet hoe de tijdt soo veerdigh henen gaet.

Is't niet een vreemde saeck! al wort om my gesonden, Al roept my ander werck, ick sitte vast gebonden:

De liefde met het vier is hier in een gestelt,

Sy dwingen met vermaeck, en door een soet gewelt.

Dese evel-wel niet tegenstaende, want Grijpjet wel soo ist maer spel.

HEt brant-hout en de min, zyn twee verscheyde saken, Maer op gelijcken voet van yder aen te raken;

Want of men naer het vier, of nae de minne spoet, Daer is een seker kunst hoe dat men grijpen moet, Tast daer het niet en brant, soo isset enckel mallen, Tast daer het leyt en gloeyt, ghy sultet laten vallen;

(71)

De liefde, soete Ieught, is, ick en weet niet wat.

Sy dient, of dient u niet, nae datse wort gevat.

Met kennisse van saken dan hier en elders te gaen, is de sekerste gront-slagh, en t'is daer om wel gheseyt.

Kent, eer ghy mint:

Anders sal't yemant licht ghebueren, dat den box-voet Pan tertijts bejegende.

PAn sagh het eerste vier juyst doen het was geschapen, En met een dertel oogh soo gingh hy dat begapen,

Het docht hem wonder moey, hy nam het in den arm, Doch naer een korten tijdt, soo wasset hem te warm;

Hy voelt van stonden aen, en dat te sijner schanden, Hy voelt zyn hayr, en baert, en spitse knevels branden,

Daer is de rappe gast te wonder seer ontstelt, Men hoort zyn droef geklagh door al het naeste velt, Hy weet niet waer te gaen, of waer te fullen blijven, Hy weet niet wat te doen, of wien hy fal bekijven,

(72)

Ten lesten roept hy uyt, het is mijn eygen schult, Ick wil het ongemack verdragen met gedult.

Maer leert uyt mijn verdriet op uwe saken letten, Leert, vrienden, wie ghy zyt, uw' plompe sinnen wetten:

Grijpt noyt yet metter handt dat ghy niet wel en kent, Dat heeft my kael gemaeckt, en menigh-man geschent.

NAe de kennisse van den persoon: dient ooc kennisse genomin vē het voornemen van de selve, In dit geval, vryster wacht u van de ratten diegeerne speck eten, eerse in de valle zyn; segt de sodanigt alsse u voort komen dit volgende veersje:

Vast, of weest vast.

HOe komt de slimme gast, hoe komt de snoeper loeren Om my besijden aften roove wech te voeren!

Hoe roept de lincker uyt! hy is mijn weerde vrient, Ick weet dat hy myn lieft, maer niet ghelijck het dient.

(73)

Geen rat en eter speck, al isset haer verlangen, Of moet haer in de val te voren laten vangen,

Wie hier yet anders soeckt die heeftet qualick veur;

Men laet hierniemant in als door de rechte deur.

Hebj in den sin, Oprechte min, Soo komt hier in,

Men sal u hooren, Maer steeckt uw'pin Gelijck een spin, Tot quaet begin,

Soeckt vuyle slooren.

Ick weet den treck En t'loos besteck Van u gebreck,

Ick ken u steenen, Die speel den geck, En krijght den beck Niet aen het speck,

Dus wandelt henen.

DE ghtneenschap van de soodanige dient afgeschaft te wesen, en tot dien eynde dient nagevolght't exempel dat wy goet vinden hier by te voegen.

EEn man had in zyn huys een hoop van jonge maeghden, Die menigh jongh-gesel met allen wel behaeghden;

(74)

Dies quam de steedsche jeugt daer meest dé gansché dagn, En nam daer soet vermaeck, gelijck de jonckheyt plagh, Van allen wasser een, die in de vreemde landen

Een leven had geleyt als buyten alle banden, Geen meyt en woonter by die niet een fellen strijt Die niet een harden storm, op haren maeghdom lijt:

Hem was oock even doen een bastaert kint geboren, En, nae den rechten eysch, ten vollen op gesworen,

Hier sprack hy dickmael van oock met een vollen mont, Als of het slim bejagh hem wel en eerlick stont.

De vader letter op, en heeft hem waer-genomen, Als hy hem vveder sagh ontrent zyn dochter komen,

Hy beet hem in het oir: versietu, goede vrient, My dunckt dat u beleyt ons dochters niet en dient.

De quanthier op gestoort, en vvonder seer gebeten, Wou stracx en eer hy gingh, hier van de reden vveten,

Hy seyt ken vveet niet vvat, en vveyt gevveldigh breet, De vader liert geperst die gaf hem dit bescheet:

(75)

Wie schoone katten heeft die moet geduerigh mercken Op gasten afgerecht om in het bont te vvercken:

Want die van't ambacht is, en siet een aerdigh bont 'Tis vreemt, soo hy het laet, als hy het eertijts vont.

DE vader (hier voren geroert) hadde het wel voor, de moeder, daer van wy sullen ghewagen, was mede in dese ghelegentheydt van goet bedencken. Ghy, hoort watter ghebeurde.

EEn vryster van haer eerste jeught, Haer ouders lust en hooghste vreught, Die bad haer moeder om verlof Te rijden nae een buyten-hof, Te varen nae een boere-feest.

Om speel te leyden haren geest, En met de vryers haer bekent, Te doen gelijck men is gevvent:

De moeder heeft de jonge maeght Op alle saken onder-vraeght,

(76)

En naer het stuck was overleyt, Soo heeftse dit haer aengeseyt:

Neen kint, dit spel en dient u niet, Want malle vreught die baert verdriet, Ick heb dit eertijts meer gesien, Ick weet al watter kan geschien:

Ick weet wat vryheydt dat men nam, Vermits het heck was van den dam.

Wanneer de jeugt speelt op het lant, Dan springhmen lustigh uytten bant, Men raester dickmacl nachten langh, Ten minsten tot den hanen-fangh, Men maeckter licht een mengel-bedt, Dat is geseyt een maeghden-net, Daer licht een duyve sonder gal.

Haer beste veren laten sal.

Ick prijse daerom, als de jeught Gaet buyten om haer soete vreught,

(77)

Dat vry dan yemant yan ontsagh, En diemen jeught betrouwen mach, Sy by, en aen, al waermen gaet, Om t'spel te houden in de maet;

Want anders, mallen sonder dwangh

‘Dat neemt gewis een quaden gangh.

Als vyer en stroo te samen koomt, Wat onheyl dienter niet geschroomt?

Want schoon het raeckt maer aen den kant, Een voncke maeckt een vollen brant, En dat gebeurt men weet niet hoe, En t'klimt in haest tot boven toe;

Want als het vyer is aen het gaen, Dan isser veel geen houvven aen:

En schoon men blust het naderhant, Tblijft svvart al vvaer het heeft gebrant,

DEvoorsz. vader en moeder hadden beyde goede insichten maer een broeder (daer wy nu van spreken willen) en beeft so wel niet

(78)

toegesien, vermits hy jonger van jaren zynde, ende mitsdien van dit werck minder ervarentheyt hebbende, sijn suster ende hem selven in groote ongelegentheyt brachte. Hadde hy hier in gegaen met behoorlicke omzichtigheyt, soo hadde hy een jonghe en vlugge vryster, een fransche Iufvrou wesende, niet behoort met hem genomen te hebben op so langhduerigen revse, ofte immers geen stroo ontrent het vier te laten komen, Want gelijck groote reysen te doen, voor jonge maeghden noyt prijselijck is gheweest, selfs niet in den schijn van Godsdienst; want van in bevaerden by vrou-persoonen te gaen, is over lange dit spreeck-woort gheseyt:

Gaetoyt een vvijf in bedevaert, Soo vvortse licht van lichten aert,

Maer laet ons (tot beter verstant van dese bedenckinge) de historit, soo die ghesohiet is, in haer volle leden eens hooren.

(79)

(80)

EEn moedigh edelman, die op de Fransche kusten Had langen tijt gedreygt een vlote toe te rusten,

Was nu te mael ghereet tot zeylen over zee, Na eenigh rieckent lant, of tot een gulde ree.

Syn vader was gherust, een ruyme tijt gheleden, Syn moeder naderhant den eygen padt gherreden,

Een suster, sonder meer, juyst in haer frissche jeught, Is hem de meeste sorgh, is hem de meeste vreught.

Hy scheen op syn vertreck haer op te willen dragen Of acn een trouwen vrient, of yemant van de magen,

Op dat het teere pant daer mochte syn bewaert.

Terwijl hy mette vloot de werelt ommevaert.

Sy in het tegendeel seyt niet te konnen leven, Indien hy sich alleen gaet op de reysen geven;

VVil daerom nevens hem gaen dolen over al, VVaer hem de goede God ter zee gheleyden sal.

De broeder evenwel en wil het niet ghehengen,

Maer soeckt het vreemt besluyt haer uytter hooft te brenge.

(81)

Hy dreygt haer met de zee en allerley ghevaer, Dat uyt de lange reys mocht komen over haer.

En des al niet-te-min hy kanse niet belesen;

Dus als het immers schijnt alsoo te moeten wesen, Soo voegt hy tot de vloot al wat haer op den tocht Of dienstigh tot vermaeck, of noodigh wesen mocht.

Soo haest de goede wint haer vast begint te stellen, En waeyt te zee waert in, de ronde zeylen swellen;

Een onvertsaegde jeught, en menigh edelman, Geeft uyt een moedigh hert sich willens in den ban.

Daer dryft de stoute vloot, van boven dicke wolcken, Van onder harde vloet en grondeloose kolcken;

En des al niet-te-min een snel, een selsaem vier, Ryst midden uytte stroom, en treft het jonge dier.

Een vande frissche jeugt maeckt, door bedeckte loncken, Door brieven, stil gespreck, en duysent minne-voncken,

Dat hy de beste plaets in hare gunste wint, Dat hy de meeste gunst in haren boesem vint;

(82)

Noch isset niet ghenoegh, hy weetse daer en boven Door sonderlingh beleyt hem trou te doen beloven,

En onder desen schijn (ghelijck het veeltljdts gaet) Soo glijt de losse jeught in noch een ander quaet.

De Maen heeft haren loop nu dry mael om gereden, Siet daer een vreemt gheswel aen hare teere leden,

Sy die voor desen was fris, lustigh, gaeu, en knaps, Is flou, en bijster meeps, en uyter maten quaps.

Sy geeut, en spickt, en spout: oock aen den dis geseten, Daer isse dickmael flaeu, en dickmael sonder eten.

De ridder die het oogh heeft eeuwigh over haer, Wort, ick en weet niet wat, wort alle dingh gewaer.

Hy gaet haer sachtjens aen, en stelt hem om te vragen Of haer het enge schip, of haer de stuere vlagen,

Of haer de vuyle reuck, of harde spijse quelt, Of waerom datse braeckt, of aen de leden swelt:

Rosette wert bestaen; nu sietmen haer besterven, Nu blosen als een krieck: hy vraeghtet ander werven,

(83)

Sy die het ongeval niet langer helen kan,

Seyt datse swanger gaet, maer by een echte man, Hy, om het rechte kloen van desen draet te krijghen, En geeft haer anders niet als koeck en soeto vijgen,

Hout alle tochten in, en stelt hem wonder koel, Op datse sonder schroom sou melden haren boel.

Rosette mits de saeck wort sachtjens opgenomen, Verhoopt in korten tijt tot haren wensch te komen;

Dus spreecktse lustigh uyt en met een vollen mont, VVie in haer jeughdigh hert soo diep gewortelt stont.

Haer broeder treurt, en swijght. de schepen ondertusschen Gaen soecken verschen dranck, om haren dorst te blussen;

En, nae een klare lucht, ontdecken seker lant Met aerdigh boom-gewas verciert aen alle kant.

Een yder is verblijt, en, moede van de baren, Gaet stellen synen loop om nae de kust te varen;

Matroos is in de weer, en souckt den eersten dagh VVat datter voor een volck het lant bewoonen mach:

(84)

Men vint geen menschen werck, maer niet als wilde dieren Die stout en sonder angst ontrent den oever swieren,

En woelen over hoop, men tijter op de jacht, Dies worter menigh wilt de schippers toegebracht.

Te midden in het wout syn klare water beken, Die van het hooge lant tot in de dalen leken,

Daer gaen de gasten heen, en vollen menigh vat Met fruyt, en aert-gewas, en met het versche nat.

Rosette boven al gansch moede van de stroomen, Gaet nemen haer vermaeck ontrent de groene boomen,

Verkiest een gave schors, en schrijft met eygen hant, In spijt van die het spijt, Rosette mint Gallant.

Gallant in tegendeel brengt sich en haer te samen.

En maeckt een mengelmoes van twee verscheyde namen, En snytet over al; soo dat het groene wout

Veel streken van de jeught, veel minne-teeckens hout.

'Tis al ghenoegh ghemalt, men gaeter sigh bereyden, Om uyt de versche lucht, en van het lant te scheyden;

(85)

Maer als het jonge paer sou varen nae het boort, Soo treet de ridder toe, en spreeckt een hestigh woort:

En pijnt u, jonge laf, niet in den boot te komen, Ick hebbe dese macht u heden afgenomen,

Mijn schip is u ontseyt; en ghy misbruyckte maeght, Die uwen hooghsten schadt ontydigh hebt gewaeght, Gaet vry met uwen pol, gaet in de groene dalen, Gaet vry u slim bedryf op alle boomen malen,

V vonnis is ghevelt: ghy sult van nu voortaen

Hier soecken u vermaeck, hier eeu wigh dolen gaen;

Ghy sijt uyt domme lust, en tegen alle reden, Ghy sijt uyt eygen raet in dit bejach ghetreden,

Voltreckt het nu alleen, en oeffent u ghedult, En siet hoe ghy voortaen u saken redden sult.

Hier moet u woonplaets sijn, hier meugdy gansche nachten Verssyten in de vreught van dwase minne-klachten;

Gaet boet u kriele lust in dit oncerlick spel,

En maecktet sooje meught, en vaert voor eeuwigh wel.

(86)

Soo haest sijn reden end', hy doet hun wapens langen, Hy geeft hun jagers tuygh, om alle wilt te vangen,

Musketten, vogel-roers, kruyt, lonten, hagel, loot, En ander kleyn beslagh, tot voor-raet van den noot.

Stracx roeyt daer op het volck tot aen de grooto schepen:

En geeft den boot een touw om nae te mogen slepen;

Stracx vallen op een ry de zeylen van de ree, Stracx is de gansche vloot te midden in de zee.

Daer staet het jonge paer verhart gelijck de keyen, Vol druck en evenwel niet machtigh om te schreyen,

Niet machtigh om een woort te brengen uytten mont, En echter door het leet tot in de ziel gewont.

‘Ten is maer kleyn verdriet, dat met geduerigh klagen VVeet yemant, die het hoort, sijn smerte voor te dragen;

Gemeene droefheyt kermt, maer al te diepen zeer En vint geen open mont, geen sucht of tranen meer.

Nae dat de koude schrick een weynigh is geweken, Beginnen aen de vrou de tranen uyt te breken.

(87)

Sy geeft haer aen de zee, sy maeckt een hoogh geklagh, Sy roept haer broeder aen al watse roepen mach.

Och broeder, om de borst by u en my gesogen;

Och wort doch nu eenmael in mijn verdriet bewogen;

Of, soo het u belieft dat ick verloren blijf,

Soo neyght toch eens het oogh ontrent een swanger lijf.

Heb ick den doot verdient door onversichtigh mallen, Ey! laet het kleyne schaep niet in de straffe vallen,

Doot geen onnoosel kint, geen ongeboren draght, Die niemant eenigh leet oyt toe en heeft gedaght.

Siet! als een swanger wijf heeft eenigh quaet bedreven, Dat haer naer rechten maeckt onweer digh om te leven;

Sy wort noch evenwel niet tot de doot geleyt, Tot sich het teer gewas van hare leden scheyt.

'Ken eysch geen langen tijt van ses of seven jaren, Maer slechts een korte wijl om in verdriete baren,

Had'ick het soete dier maer eenmael op den schoot.

Ick gave metter daet my willigh aen de doot.

(88)

Ick gave naer het viel, mijn leven uyt te blussen,

Indien ick maer een reys myn vrucht en mochte kussen:

En, soomen dan het kint niet vaderloos en liet,

Het ginck my soo het mocht, 'ken voelde geen verdriet.

Doch soo ick geenen troost hiet over kan verwerven, Laet menschen evenwel van menschen handen sterven,

VVaerom valt harder straf op ons onnoosel bloet, Als oock het spitse recht aen rouwe boeven doet?

VVaerom word'ick geset als spijse voor de beeren?

VVaerom sal eenigh beest mijn weerden man verteeren?

VVaerom ons alle bey? en even datter rest Gaen slepen tot behoef van sijnen wreeden nest?

VVaerom sal doch een swijn met vreeselijcke tanden My varen in het lyf, tot aen de teere banden

Daer op myn lieve vrucht (ellendigh schepsel) rust, En koelen, even daer, syn onversaede lust?

Doet recht na schips ghebruyck, ten sal my niet verdrieten;

Laet vry een vinnigh loot in desen boesem schieten:

(89)

Hanght die mijn hert besit te midden aen de ree, En smackt het teere schaep by stucken in de zee.

De doot is geen verdriet, ick kanse jae verachten;

Maer seker van de doot den slagh alleen te wachten, Ach! dat is dat de ziel in helsche pynen stort:

Nu doot my, die het lust, en maect de pijne kort.

Maer hoe, kleyn-moedig hert, waer toe u swaer bedroeven?

Mijn broeder is gegaen, maer slechts om my te proeven, En niet tot ons bederf: mijn broeder is gegaen,

Niet als in ware daet, maer uyt een loose waen:

Myn broeder heef van outs, en van syn eerste dagen My veel te goeden hert en jonste toegedragen,

Hy is van sachten aert, en van een edel bloet Dat aen een swacke vrou geen smaet of hinder doet Hy sal noch eens het roer nae onse stranden wenden, Of yemant met de boot hier aen den oever senden.

Ey keer dan, broeder keer, ey keer nae dese kust, VVy sijn genoegh gestrast voor onse domme lust.