Consistorie, handelende van 't niet hanteren des nachtmaels
D.V. Coornhert
bron
D.V. Coornhert, Consistorie, handelende van 't niet hanteren des nachtmaels. Amsterdam, Jacob Aertsz. Colom 1631 (uitgave)
Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/coor001cons02_01/colofon.php
© 2013 dbnl
354r
Aen den vrientlijcken Leser.
Het gaet waerde Leser van't quade int ergher, alle saecken mislucken tegen alle hope, so dat wy 'tbegeerde minste, maer 'tgevreesde meest verwerven. Wie hadde een wel ghehoopt, dat wy, na dat het Tyrannische Iuck vande groote bloedtstortinghen om religions saken niet sonder groote bloedtstortinghe van den halse was geschuddet, ten laetsten noch enmael met rusten, de ghewenschte vryheydt inden Conscientien wat ghenoten soude hebben? Wat sietmen nu doch (leyder) minder worden? Wat verneemtmen doch anders dan dat d'een Nemroth d'ander uyt drijft. Ia dat int schoonghevaeghde Huys voor eenen gheruymden Duyvele seven argher inne komen?
Voor eenen verdreven Hispanischen Inquisition verneemtmen verscheyden andere.
Elck maect sich selfs een Inquisiteur over een anders gheloove, elck wil anderen na zijnen pype doen dansen, ende elck wil ghebieden over een anders conscientie. Ende dees elck is noch meest de ghene die sich voormaels derhalven swaerlyck heeft beklaecht over anderen, ende daer by noch meest soo onverstandigh, dat hy zijn eyghen gheloove gheensins verdedighen, swijghe eens anders gheloove recht aenvechten can. Want die twistighe saken zijn soo klaer niet dat alle man met goeden onderscheyde recht daer af can oordeelen. Immers of sy al schoon van selfs licht mochten zijn. so zijn sy voor den duysterlinghen duyster, duysterlingen noem ickse al, die noch in heuren onverstorven ouden huyt ende in hgenluyder aertsche vernuft buyten Christum het licht des Werelts swerven, doolen ende tuymelen. Sodanigher saken een (namentlijck duyster voor den duysterlingen) acht ick 'tstuck vande Nachtmale die minste niet te wesen: die welcke van meer luyden twistelijck wert ghehandeldt dan sekerlijck wert verstaen. Di merckt hy licht die zijn ooghe slaet opten ontallijcken menichten der Kyfboecken, die uyt desen driehoeckighen twist zijn voortghekomen. Comt dit niet door onser eyghen verkeertheydt? Die misbruyck recht verkeerdelijck tot hate, twist, strijt, ende moort, 'tgunt ons voornemelijck is ghegeven tot aenwijsinghe van liefde, eendracht, vrede, ende stichtelijckheydt. Alle sulcx werdt (dit weet ick) van veelen goethertighen menschen (oock mede van my) met treurigher herten aenghesien, ende oock noch wat dat ons op comen sal, soo wy niet eerstdaeghs op en houden aldus te Madianiseren, onderlinghen te werren, elcander te lachteren te verwerpen ende te veroordeelen. Vraechdy wat ick hier meyne? Ick meyn eenen dootlijcken hongher ende verderflijcken ontberinghe des woorts onser zielen eenighen voetsele, d'welck wy soo schendelijcken misbruycken. Wy zijn zat vande vreetsame waerheyt ons walcht van't Hemelsche Man, ende hebben lust na 't Vleesch met zijnen vleeschelijcken opinien daer uyt ons oock dese twist wormen ende Secteryen tusschen den tanden groeyen. Elck smeect soetelijck met zijn eyghen;
ende schelt bitterlijck een anders ghebreecken. Ende wy proncken elck voor ander met het recht ghebruyck des blooten Nachtmaels, sonder ons te schamen dat wy desselvens cracht opentlijck versaken, te weten liefde, eendracht ende vrede. Tot aenwijsinge van welck argherlijck ghebreck tot minderinghe van't selve metten hatelijcken twisten daer uyt rijsende, ende tot meerderinghe vande salige Liefde vermoghende eendracht ende Christelijcke vrede ick wat ghestelt hebbe by gheschrift.
V waerde Leser ten dienste. Voor de moeyte van't welcke ende tydt by my daer inne besteet, ick geen ander dinck noch loon en begeere, dan dat ghy u tijdt hier inne wilt
besteden met 'tselve eenmael onpartijdelijck aendachtelijck te willen doorlesen. Niet twijfelende so ghy 'tgunt hier
354v
gheseyt wert met ernst ter herten neemt, of ick en sal mijn 'sherten hoochsten lust daer inne (door Godes segeninge) genieten: dat ick sal vernemen minderinghe van dese Duyvelsche twistigheyden, ende meerderinge vande lieflycke vrede Christi, 'twelck de hooghste loon is die ick voor desen mijnen arbeyt u ten besten ghedaen, mach wenschen. Dit gonne God des vreden door onsen Vrede-vorst Christum in zijnen H. Gheest des vreden, u allen ende oock my, Amen.
Consistorie,
Alwaer de Tsamen-spreeckers zijn,
Marimuth, Leeraers van Aldenkercken, met Iob van ghenen parten.
Iob by hem selven sprekende seyt.
Die partyen comen uyte men sal anderen niet my binnen roepen, best ga ick daer inne, anders bleef ick wel altijt hier. God verlene mijnen Heeren goeden dach.
Marimuth.
Wat begeerdy vrunt?
Iob
Goetlijck ghehoor, mijn Heeren.
Marimuth.
Hoe is u name.
Iob
Iob van ghenen parten.
Marimuth.
Sydy die man? wie maeckt u so stout, dat ghy ongheroepen hier voor ons dorst comen?
Iob
Twee stoute personagien die allen blode herten stout maecken, d'eene noemtmen Ioncker Noot, maer d'ander Ioffrou Onschult. Want ick bevind einder waerheyt dat mijnen Heeren, my onghehoort zijnde, alleen door oorblasinge achter rugghe, bestaen my te berooven van't waerste goedt dat ick ter wereldt hebbe. Dat is mijn goede name, daer beneven versta ick noch dat mijn Heeren sich bevlijtighen by den grooten, omme door sulcken bevleckinge mijnder namen, my te brenghen in gevaerlijckheyt van onghemack, dats dan de noot die my dringet aen d'eene zijde. Aen d'ander zijde port my mijn onschult vrymoedelijc te verschijnen voor u E. omme den selven (soos y my goetlijck gehoor verleenen) te doen blijcken dat ick onschuldigh ben, ende dat mijn Heeren sich aen my onschuldighe groflijck beschuldighen ende vergrijpen.
Seker doe mijnen Heeren eerstmael so quaden ghevoelen van my in sich vernamen, soudet hun wel ghevoeght hebben my te ontbieden, of aen te spreecken ende my berispt te hebben tusschen hunluyden ende my, na den bevele ons Meesters, so mochten sy hoorende rechte onschuldt vernoeght, of ick overtuyght zijnde van mijn schult, van mijne dolinge geweken hebben, dit hebben mijnen Heeren niet (maer recht anders) ghedaen. Daerom com ick nu doen dat my wel voegt, dat is met naecte waerheyt mijn saken verantwoorden, op dat uwer E. aeghernisse aen my wech ghenomen, ende u mishandelinghe aen my (dat dan moet volghen) u E. selve condt mach werden. Alle 'twelcke nut is tot onderhout der ghemeynder rusten ende tot uwer E. stichtinghe.
Marimuth.
Vwe woorden betuyghen alree wel dat ghy soodanighen man zijt als wy u voor houden, te weten een verkeert ende stout lasteraer van alle de Werelt, ende een verstoorder of perturbateur vande Kercken Christi, schaemdy u dan niet ghy groove beest voor ons noch te willen bedecken u Esels ooren, soo verde uytstekende? acht ghy onsluyden oock dan voor sulcke botte Esels als uwe verwaende u maeckt? ghy veynst hier te comen om u te ontschuldigen ende betoone metter daedt dat ghy alleenlijck, comt om ons te beschuldighen. Voor oorenblasers, achterclappers ende naemschenders. Loopt Esel daer ghy uwes ghelijcken vindt. Wy en hebben hier met ghene Godlosen ghemeenschappe, So u yet op ons let, roept ons voor de hooghe Overheydt: ghy sult bevinden
355r
dat wy u sullen op comen, ende doen blijcken wat onrustiger, schadelijcker, ende verderflijcker warre-geest ende volmaeckter Libertijn dat ghy zijt.
Iob
Mijn Heeren spreken onvrientlijck, duyden mijn woorden ten quaetsten, ende sien my voor een ander aen dan ick ben. Wert doch niet gram mijnen Heeren, maer hoort
+Verstoorder der Kercken.
my goetlijck. Het mach wel ijn dat ic een esel ben ende zot, maer+van onrust aen te richten of een Libertijn te wesen weet ick my gants vry voor Gode ende mijn geweten of consciëntie, Iobten waer dat sake dat hy rechtelijck geseyt mach werden onrust te maken, ofte een verstoorder te zijn der kercken, die daer wetende dat hem die Predicanten onwaerachtelijck beschuldigen voor een Godloos Libertijn, ende verduyvelt mensche, met behoorlijcke ja met d'alder sachste middelen arbeyt, om door ware verantwoordinghe zijnen goeden name te bewaren. Is sulck een een perturbateur der kercken, so bekenne ick opentlijck dat ick een perturbateur ben der kercken. Maer soo dat verstoorders zijn der kercken die door naemroversche achterklap den onschuldighrn tot sulcke rechte verantwoordinge nootsaecken mogen mijn Heeren nadencken wat de luyden zijn die den Kercken verstooren. Seker so gewelt met ghewelt (daer recht ontbreeckt) rechtelijck mach wederstaen werden: soo machmen 'tgewelt immers wel met zedige verantwoordinge, swijge met
rechtspleginghe wederstaen. Maer nemmermeer mach yemandt rechtelijck een ander
+1.Cor.6.10.
verongelijcken, voornemelijck in zijnen+goeden name, daeromme sluyt ooc d'Apostel den quaet-clappers buyten Godes Rijcke die dan sulck een openbaren werck des
+Libertyns name gemeen.
vleesch+connen plegen sonder wroegen daer af te maken meyne ick wel dat mijnen Heeren selve achten souden voor rechte Libertijnen, welcke name nu al wat te ghereet is inden mont van veelen diese self recht verschuylende te lichtelijck eenen anderen op cladden, want soo nu yemant eenen anderen wat siet doen of laten dat hem na sijn geweten onvry islastert hy terstont den anderen met dien alderhatelijcksten name, sonder te mercken dat die andere (soomen immers den broeder of eenen mensche wil veroordeelen) 'tselve recht heeft om dien lachternaem van Libertijn hem weder te gheven. Seker saghe een Catholijck erghens een Gereformeerde, een Confessionist, of een Broeder op Vrydaghen vleesch eten ende stadelijck uyter Missen: sal hy niet mede na zijn gheweten oordeelende, moeten dencken dese luyden maken nerghens zonde af, het moeten rechte Libertijnen wesen? immers als die Catholijck hoort dat die twee eerstghenoemden van mijnen Heeren selve oock leeren,
+Grontsop der Libertynen.
het ghene elck moet bekennen te wesen de rechte+gote ofte grontsoppe vande Libertijnsche Godlosigheyt: te weten datter niet altoos ter werelt en gheschiedt, dan 'tghene God selve wil ende doet: hoe sal hy mogen geloven dat de selve twee in heuren grondt geloven datter yet quaets geschiet. Voorwaer so sy beyde geloven dat het die goede ende rechtvaerdighe God selve al doet datter ghedaen wert, hoe moghen sy beyde daer by ghelooven (ic spreke van waerachtelijck gelooven) datter quaedt of zonde ghedaen wert? Men can immers niet ghelooven dat die goede ende Rechtvaerdighe Boom (Godt) quade ofte zondighe vruchten mach voortbringhen.
De Catholijck dit aldus denckende, sal dan oock nootsakelijc moeten dencken dat die voorschreven beyde gheensins wroegen mogen maken over 'tgeen dat sy selve
+Lichtelyc veroordeelen.
houden dat niet, of ten minsten dat, vande goede Godt selve, ghedaen+wert. So wert de gene die onrecht oordeelt te recht van een ander gheoordeelt int selve daer hy anderen in oordeelt. Siet mijn Heeren dit souden anderen oock mogen seggen ende oordeelen vande gene die so vlijtich zijn int oordeelen voor Godloosen, voor Kerckstoorders, ende voor Libertijnen, dat sy des eenigen Rechters oordeel
+Pro.18.17
voorcomende hem niet en sullen overlaten om te oordeelen dan henluyden selve.+
+1.Cor.11.31.
Daerom waer wel te wenschen dat elck at+minder of ten minsten wat
bermhertelijcker van een ander, ende wat meerder ooc wat strenger van sich selve oordeele. Want ist dat wy ons selve veroordeelen metten rechtvaerdighen die eerst is een beschuldiger zijns selfs, so sullen wy niet geoordeelt worden. Soo veele my aengaet, mach geensins ghelooven dat die voorsz. twee leerende dat God selfs alle dinghen wil ende doet niet altoos uytghenomen, eenighsins in heuren herten dencken, veel min ghelooven, datter gheen zonde en gheschiet, maer want ick gheensins mach lochenen dat uyt sulcke leringe sulcke meninghe nootsakelijck moet volghen: soo en sie ick oock gheen middel hoe die selve twee sulck lasterlijck ghevoelen van sich moghen benemen den Catholijck die daer door sulckx henluyden moet toe schrijven, oock den name van Libertijn: soo langhe men niet eenmael af en laet malcanderen soo bitterlijck teghen allen vruntlijcken aert der Liefden te veroordeelen, ende desen Godloosen name der Libertijnen soo gants ghemeen te maken.
Marimuth.
Hoort doch desen stouten Hondt zijnen lasteringhen stoutelijck uytbassen tegen ons, in onsen aenghesichte.
Iob
Spreke ick lasteringe dats buyten mijn meninge ende opset, want mijn meninge is waerheyt vruntlijck te spreken in uwen aensichte tot mijner verantwoordinghe, ende oock (gelievet u) tot uwer stichtinghe. Dat hebben ghenen van mijnen Heeren my noch noyt ghedaen. Ic meyne dat, so Chgristus ende broederlijcke liefde, soo vele by u niet hadde vermoghen, dat ten minsten de menschelijcke nature (die in my met u ghemeen is, hoe wel ghyluyden my een hont noemt uyt haestigheyt) soo veeles oude vermoghen hebben dat ghyluyden siende of wanende dat ic kso verdoemelijc doolde, ten minsten my een of twee mael tusschen u luyden ende my ghehoort ende
+Ioan.7.52.
vermaent soude hebben gehadt. Ick verhope immers niet dat de Wet van u+ Consistorie, een mensche oordeeldt sonder eerst ende alvooren hem selve ghehoort ende verstaen te hebben wat hy doet?
Marimuth.
Dats ghelaten overmidts wy geen vrucht en mochten verhopen uyt de hertneckige stoutheyt.
Iob
In sulcx te laten, laet ghy te bewijsen metter daet, dat by u zijn zonde die goedertieren
+1.Cor.11.
liefde,+die niet arghs en denckt, maer alles lijdet, alles gelooft ende alles hopet. Maer wat reden hebben mijn Heeren doch gehadt om aen mijn geseggelicheyt te
wanhopen noyt heeft my yemant van allen den uwen mijne dolingen vermaent:
355v
mach my dan oock yemandt onsegghelijck, of hartneckigh bevonden hebben.
Marimuth.
Immers wat bethoondy hier metter daedt doch selve naecktelijck dan u hartneckige onghesegghelijckheyd? wat bewijsdy anders dan u moetwil om ons te berispen ende niet en lust om onderwesen te werden van onsluyden? quaemdy om geleert te werden men soude u goetlijc hooren ende oprechtelijck onderwijsen. Maer nu ghy hier comt om ons te leeren, comen wy, die selve andere leeren, naer u droomen niet luysteren.
Het schijnt u verborghen dat onse Leere haer proef stuck al gedaen heeft, opten toetsteen der Godlijcker schrift al goet bevonden is, ende deshalven by grote menichte van hoge ende nedere recht gelovige voor den louteren ende suyveren leere nu al eenmael is aengenomen, gheplantet ende vast bevestight. Daerom en lijden wy nu niemants berispinge ofte onderwijsinge meer, nochte en dencken de waerheyt onser leeringe voorts meer in geen gevaerlijckheyt van disputatien te stellen, maer
stantvastelijc daer by te blijvene, wat soude doch anders uyt het onophoudelijck disputeren te verwachten zijn dan den Sipischen steen te rollene, dats altijdt een ghedaen werc te herdoene.
Iob
Dat behaeght u so mijn Heeren, maer het mishaeght veelen vroomen luyden, ja oock vele (so ic wete) onder u luyden selve, die met treuren niet en vinden middel om te
+Tyrannie
wederspreken een groote arghernisse hier uyt comende,+want men begindt te kallen dat u E. niet min spotlycken dan ongodlijck na volght het spoor der Roomscher Catholijcken, 'twelck ooc vele goede herten onder henluyden selve langhe verdrietelyck heeft mishaeght gehadt?
Marimuth.
Wat is datte?
Iob
Therommes begint schamperlijck te seggen dat de twee voorneemste van u allen, mijn Heeren, nu vertwijfelende aen de bescherminghe des Almogenden waerheyts, mede beginnen te disputeren en metten vier Doctoren der Roomscher kercken.
Marimuth.
Dat dichtmen ons over, wy ghebruycken den Doctoren niet dan tegen den Catholijcken diese tegen ons gebruycken, op dat sy moghen verstaen dat onse leere niet nieu is (so syse t'onrecht schelden) maer tegen andere ghebruycken wy alleen de H. schrift selve.
Iob
Mijn Heer verstaet dit seggen des volcx voor ernst, sy meynen met Ambrosium, Augustinum, Jeronimum, ende Gregorium, maer vier andere Doctoren.
Marimuth.
Welck zijn die dan?
Iob
Doctor vuyr, Doctor zwaert, Doctor water, ende Doctor Bast, dit zijn die Doctoren die sy verwijtelijck segghen dat mijn Heeren nu beginnen te ghebruycken: ende dit argelijck segghen verdriet veelen vroomen herten, oock onder uluyden selve,
+Dooden om opinien.
ghemerckt+zijt voor soso openbaren onrecht, als voor openbaren waerheyt moeten bekennen. Men mach niet ontkennen dat ghy mijnen Heeren over dese maniere van disputeren voormaels rechtelijck u hebt beklaegt. Wie mach dan oock ontkennen dat het volck sich nu oock rechtelijck beclaeght over u luyden 'tselve hanterende?
Ick houde vast mijn Heeren soo ghy te recht wilt inne sien wat grooter arghernisse desen handel aen u luyder leeringe veroorsaect, dat sulck onlancx ingheslopen misbruyck oock onlancx sal wechghenomen werden. Want ick seecker gheloove dat mijn Heeren niet hooghers en soecken kan vermeeringe heurder gemeenten: ende weet daer by gewis dat dit stuck alleen veelen goethertigen menschen een crachtighen afschrickinghe aeckt van uwer leeringhe.
Marimuth.
Wech, wech met dit disputeren. Wy hebben hier wat anders te doen daer meer is aengheleghen ende dat voor moet gaen. Ghy meught eens weder komen als wy niet nootsaeckelyckers te doen hebben, ende dan salmen u mogelijck ghehoor gheven.
Iob
Weygeren mijn Heeren my dan ghehoor?
Marimuth.
Ia wy in dese sake, want hier af hebben die twee Hoogh-gheleerde Heeren ende Meesters Iohan Calvijn, ende Theodore de Besa elck een boeck in druck uyt ghegeven, daer inne elck met so onwedersprekelijcke waerheydt bewijst dat d'Overheydt schuldigh is den Ketteren lichamelijck te dooden, dat nu al een besloten ende gedaen sake is, waer af men met niemande meer sal teden in duspitatien, dus mooghdy u hooft rusten ende laten ons hier mede in rusten.
Iob
Mijn voornemen was niet om met mijn Heeren te handelen van dese sake, daer ic doort spreken van mijnen Heeren op ben ghecomen. Maer hadde wat anders voor dat my hoogh te herten gaet, te weten my self te ontschuldigen van't gunt mijne
+Blyven uyten Nachtmael.
misgonstighe oock eenige van mijn Heeren selve my swaerlijck maer onwaerlijck+ met beschuldighen. Maer men beclaecht my om dat ick yet wat late dat anderen (niet my) goet schijnt, dat is om dat ick niet en ga ten Nachtmale, ende daerom ist datmen my scheldet als een verachter der Sacramenten.
Marimuth.
Dunckt u dan al dat ghy sulcx niet en zijt?
Iob
Dat weet ick waerlijck, dats wat meer dan duncken mijn Heeren?
Marimuth.
Ende wy weten anders, soo ghy selve nu terstont oock met schanden sult moeten weten oock uwes ondancx, seght daerom voort eerst: gaet ghy metten Papen ten Sacramente.
Iob Neen.
Marimuth.
Geniet ghy des Heeren Nachtmael met ons.
Iob Neen.
Marimuth.
Met die vander Ausburger Confessie.
Iob Neen.
Marimuth.
Metten Broederen?
Iob
Neen oock niet.
356r
Marimuth.
Sijnder meer Kercken die Sacrament ghebruycken?
Iob
Neen, dat ick wete.
Marimuth.
Gebruyckt ghy dan oock ergens het Nachtmael ofte Sacrament?
Iob
Neen Heere.
Marimuth.
Dit u dickmael neen segghen op mijn vragen doet my ja segghen tot u aenklaghen, te weten: dat ghy zijt een verachter der Sacramenten, zydy daer nu niet alree uyt u eygen woorden te rechte veroordeelt? wat behoeft men meerder bewijs?
Iob
Dat bewijs is soo onvast mijn Heeren als het besluyt is, want nademael yemant uyt andere saken dan uyt verachtinghe, mach laten het Nachtmael te gebruycken, so en sluyt ghyluyden niet wel dat ick uyt verachtinghe laten. Dat ick late weet ick, maer dat ick uyt verachtinghes oude laten so ghyluyden seght, en weet ick waerachtelijck selve niet. Mijn laten blijct u, maer blijckt u myn meyninghe? die weet God ende ick alleen ende gheen mensch op aerden. Dus doolen mijn Heeren int oordeelen van mijne meninghe die henluyden verhoolen is.
Marimuth.
Ontdeckt dan u verholen meninge, so mogen wy recht daer af oordeelen?
Iob
Al hoe wel ick hier niet en ben inder Catholycken Kercke voor een Biechtvaer, nochte ooc niet in Spangien voor d'Inquisitie, ende midtsdien onghehouden soude schynen te Biechten, so wil ick nochtans gaerne ende rondelyc doen om u myn Heeren, so ick betrouwen can die sake recht te zijn d'oorsaecke vande lachterlijcken argernisse te benemen: of soo ick onrecht hebbe ende doole, my mijn misverstant door goet bericht te laten benemen. Doch meyne ick niet dat mijn Heeren sullen wederspreken den aerdt der liefden te zijn, datmen een doen of laten 'twelck soo wel uyt goeder, als uyt quader oorsaken mach gheschieden, altijdt int beste, ende nemmermeer int archste beduyde.
Marimuth.
Ia wel dat weten wy al mede: maer meynt ghy dat dit u blyven uyten Nachtmael ooc eenighsins mach geschieden uyt goede oorsaecke? dat en dunckt my voorwaer geensins.
Iob
+Oorsaken van't blyven uyten Nachtmale.
+Het dunckt my al grootelijck, want men mach blijven uyten Nachtmael, uyt oorsaecken van onwetenheydt, ende oock van wetenheydt. Seght doch mijn Heeren, moet elck niet zijnes sinnes seker zijn in al zijn doen ende laten? 'tIs immers sonde wat niet en gheschiet uyten gheloove.
Mar.
Dat tuycht d'Apostel.
Iob
Bestont ick dan yet merckelycx te doene uyt of met twijfele, dat moste immers sondelijck gheschieden.
Mar.
Het moeste.
Iob
Beter laetmen een twijfelijcke daet, dan datmens sondelijck doet.
Mar.
Dat laetmen u noch al toe, maer men hoort noch niet wat het ghene zy in dese sake daer aen ghy twijfelt of dat ghy niet en weet.
Iob
+Twyfel waer de ware kercke is.
Achtens mijnen Heeren dan voor so lichten+sake sekerlijck te moghen weten welck van alle die Krcken, diemen nu ziet, die ware Kercke is? dunckt mijnen Heeren datter gheen oorsaken met allen zijn om te twijfelen of het oprechte ghebruyck
+Twyfel waer men het Nachtmael recht gebruyct.
van't Nachtmael zy by den+Gereformeerden, of by den Confessionisten, of by den Broederen, dan oft is by den Roomschen Catholijcken?
Mar.
Men kent u sulcx wel, dat ons onmogelijck is te gelooven dat ghy der Papen Broot-God soudet connen geloven te zijn het rechte Nachtmael. Can oock niet vermoeden dat ghy ons Nachtmael weet te straffen. Dus wondert ons noch al wat u hindert u daer toe te begeven.
Iob
Genomen schoon dat ic der Catholijcken Eucharistiam verstont vol misbruycx te zijn: daer uyt en volgt niet dat ic versta, wie van u ander drie, namentlijc Confessionist, Gereformeerde of broederen het rechte gebruyc hebben. Waert niet een sondelijcke vermetenheydt dat niemant sich soo blindelijck begave tot het genieten des
Nachtmaels? Immers na dien men sich door deelachtigheyt des Nachtmaels eeniger kercken sich desselvens ghemeynte deelachtigh maeckt, ende ghyluyden alle drie oock selve het rechte gebruyc der Sacramenten stellet voor een van de
voorneemlijckste mercktekenen daer aen de ware kercke Christi mach gekent worden:
met wat consciëntie of sekerheydt des ghewissens soude ick soo luttel sekerheyt van't merckteken selve hebbende als vande kercke, wy moghen begheven tot een onbekende kercke? ja dat meer is tot een kercke daer inne ick niet en vinde het ware merckteken der Kercken Christi by Christum selve (die uwe mercktekenen niet en stellet) tot eenen ontwijfelijcken merckteecken zijnder Kercken inne ghestelt? Immer tot sodanigen Kercken, daer inne ick bevinde het rechte jegendeel van dit ware merckteken Christi?
Mar.
Van wat merckteken wil dese mensch nu segghen?
Iob
+Ioan.13.35 warachtig merckteken der Kercken Christi.
Vande ware broederlijcke Liefde daer aen+(seyt de Heere) sullen sy alle weten dat ghy mijne Iongheren zijt, ist dat ghy malcanderen lief hebt. Nu is dese eendrachtige (weynig vromen in elck uytgenomen zijnde) ende vrientlycke liefde, soo luttel by elck uwer kercken te vinden, dat my onmoghelijck is te geloven dat eenige uwer kercken Christi soude zijn. Want onlochbaer ist dat het meerdeel uwer kercken soodanighe liefde draeght totten ghenen die zy verdoolt achten, en nochtans
ernstlycken na de waerheyt yveren, dat syse inde plaetse van minnelijck te soecken hatelijck van sich drijven. In de plaetse van met soetigheyt te winnen fellycken verliesen: ende inde plaetse van heure gaven te willen deelachtigh maken den onbegaefden, den selven in eenen onwijsen ende onrijpen yver deden, ende den tijdt der genaden (in welcke de ghenade God henluyden noch opten Avondt mede na den Wijngaerdt leyden ende begiftigen soude mogen) afsnijden ende beroven.
356v
Is dat oock na de aert des goedighen Godes, ende na der Liefden Christi gehandelt?
Soude elck uwer oock willen datmen hen also in zijn onverstant ombrachte? Wat is dit doch anders dan of een siende mensche die gave ende genade des ghesichts (die niemant Gode met geweldt benemen of sich self gheven mach) so tyrannelijck misbruyckte, dat hy ghemoetende eenen ghebooren blinde, die doolde, ende hem aenroerde, daeromme doodt sloegh? Waer dat niet openbare felheyt? soude dat liefde heten? mach dat het ware merckteecken der Kercken zijn? machmen 'tgheschieden van desen in velen onder u oock lochenen, ontkennen ofte versaken?
Marimuth
Wy houden (immers eenighe onser) datmen den Ketteren rechtelijck doodet, ende dat alle Christen Overheyt schuldigh is dese onse meninghe te executeren, soos y d'eere Godes niet gheheelijck achter rugge en willen stellen, ende is derhalven onnodigh dese sake nu al in twee ghedruckte boecken ontwijfelijck bewesen zijnde, te stellen in een disputeerlijcken twijfele. Maer ghenomen noch al schoon, dat sulcke kercken gheen ware kercken Christi (soo ghy't kallen wilt) en mochten zijn: so moet ghy immer noch belijden dat alle die Kercken niet en zijn van sodanigher meningen datmen Ketters behoort te dooden. Wat ghebreeckt u doch aen sulcke andere Kercken.
Iob
Vraechdy noch watte, 'tgunt voorgeseydt is, het merckteecken Christi, namentlijck liefde, ick vindese liefdeloos, ja hatelijck. Doch dat sy altsamen aen den Ketteren henluyden hate niet en bewijsen met dooden, gebreect, (soot schijnt) meer aen haer macht dan aen haer wille?
Marimuth
Het schijnt dat ghy selve hier doet dat ghy terstont in ons wilde berispen, te weten dat ghy liefdelooselijck ten quaetsten beduydet, 'tgunt beter mach verstaen worden.
Dat die broeders niemant om ghewelt of diefte (veele min int gheloove) dooden is openbaer, verborghen ist uyt wat oorsake sy sulcx laten: dit mach so wel zijn uyt onwille, als uyt onmacht. Wat doet u nu dit meer ten quaetsten, namentlijck opten onmacht, dan ten besten te weten opten onwille beduyden?
Iob
Ick segghe niet dat het sulcx is, maer dat het schijnt. Als ghyluyden van ander luyden meninge oordelt, en spreeckt ghy't niet twijfelijck, maer met sulcker ghewisser
sekerheydt uyte, als of ghy den gedachten ende herten der menschen saeckt met Gode. Dit doe ick hier niet. Maer dat het so wel schijnt als ick segge, ende dit overmidts ick achte datmen uyt het meerder het minder wel can verstaen?
Marimuth
Wy connen dit niet verstaen, wat meyndy met dit meerder ende minder?
Iob
By het meerder versta ick hier dat die broederen die gheen swaert ghebruyckende immers niemant en dervolghende noch doodende na den lichame soo gheheel vermetelijck, lichtvaerdelijck ende stoutelijck na der zielen allen anderen niet met hm eens zijnde wereltsche menschen heeten, Godloosen noemen ende verdoemen.
Wie merckt daer by niet dat syluyden, hadden sy de macht, luyden sodanigh wesende in henluyder oordeel? Int minder dats in bloet ende goet geensins verschoonen ende sparen souden? Ic spreke dit alleenlijck vanden bitteren hoofden aller deser, soo wel der Broederen als der anderer Kercken, ende gheensins vande recht vroome
vriendelijcke ende waerachtighe navolghers Christi wesende onder allen Kercken, want die wel eer sich selve metten Lam Godes als onnosele Lammerkens vande Wolven souden laten dooden, dan syluyden metten bloedighen Wolven als Wolven selve den Schaepkens verslinnen souden. Ghemerckt dese wel verstaen dat die ware Bruyt Christi altijt van aen beginne af vervolcht is gheweest, maer noyt een
vervolghster was. Ten ware dan metten gheestelijcken zwaerde des onverwinnelijcke waerheyts. Daer op ende niet opt stalen zwaert sy haer verlatende oyt den Ketteryen, maer noyt metten stalen Swaerde den Ketteren bestreden ende vernielt heeft ghehadt.
Sodanighe oprechte ende onnosele Lammerkens Christi gheloove ick waerachtelijck te wesen onder uwer alderkercken: soodanigen en mach oock dit twisten, haten, vervolgen ende dooden om religions sakene gheensins (dit ben ick seker) behagen:
ende sodanighen houde ick voor ware lidtmaten Christi, voor mijnen Medelekens ende voor mijnen broederen, God gheve oock of sy noch schoon met eenigh onverstandt belemmert zijn mogen inder Roomscher Catholijcken, inder
+ij. Catholycke Kercke.
Gereformeerden, ende Euangelischer,+of inder broederen uyterlijcke Kercke. Dit zijn Christenen, men noemtse so men wille. Papisten, Calvinisten, Lutheranen, of Doperen: WSant die hatelijcke name en mach henluyden die vrundelijcke liefde niet benemen. Dit houde ick te wesen die alghemeyne ofte rechte Catholijcke Kercke, welcke name nu by veelen is sonder wesen: ende in dese algemeyne Kercke achte ick my, 'twelck ick niet en soude mogen blijven, so ic door 'thanteren van yemants Nachtmael uwer Kercken, my begave in eenighe vande selve, want dit mach niet recht geschieden (na elck uwer Leere) sonder sich metten selven Kercke te
vereenighen. Nu is elck uwer Kercken soo gheheel af ghesneden van d'andere ende op sich selfs: dat elck zijn Kercke houdt voor die ware, ende al d'anderen scheldt voor valsche, Antichristische Satansche Kercken ende Godloose Secten: d'welck men overvloedelijck vint inden Boecken der Roomschen Catholijcken, Lutheri, Calvini, ende Mennonts. Hoe soude ick sonder sulck hatelijcke veroordeelen van allen anderen met eenige van de voorschreven Kercken, ick meyne in u luyder
oordeele een mogen zijn: Heeftmen dat niet ghesien aen Hamstedium in Engelandt, die ghebannen of in hoogher noodt was alleenlijc om dat zijn Christelijcke
vruntlijckheyt den Dooperen niet en mocht verdoemen, veroordeelen, ende van't lichaem Christi af sluyten? hoe soude ick wederomme (of ick dan sulck verdoemen van anderen Kercken toestemme) een waerachtigh ende recht Catholijck moghen blijven? Ende vanden waren merckteecken der Kercken nu comende opt recht ghebruyck der Sacramenten, d'welck ghyluyden al meest te zijn een ghewis merckteken der Kercken Christi, moet ick voor onlochbare wijsheydt achten dat yemant, die twijfelt aende sekerheyt van dit merckteecken, sich self door sulck
357r
twijfelijck merckteken soude begeven in een onbekende Kercke. Want niemant mach lochenen wat grooter twist datter nu is om dit eene merckteken vant Nachtmael? 't Welc ons nochtans tot gheen ander eynde en is ghelaten dan tot aenwijsinghe van Liefde ende eendracht. Hoe menich hondert boecken vervult met hatelijck
twistigheyden zijn hier af gheschreven? Hoe swaerlijck konnen die gheleerde (swijghe van Leken) gheraken aen 'trechte verstandt deser saken? hoe subtijle spitsvoedige ende scherpsinnighe bewijs redenen zijn hier inne over weder zijden strijdelijck te velde ghebracht jeghen malcanderen? soudet dan oock anders mogen zijn dan een openbare vermetelheyt, so ick door sulcken (my onbekende) merckteken, my ging vereenighen met een onbekende Kercke? met een Bruydegom mijnder zielen? soude die niet wel moghen zijn een Duyvel onder schijn van een Enghel des lichts? een Antichrist onder schijn van Christi?
Marimuth
Is u dit merckteecken noch oncondig. Waerom trachtet ghy niet ernstlijck (soo ghy de Sacramenten niet en veracht) na de rechte kennisse van't selve?
Iob
Macht niet wel zijn dat die hoogheyt deser saken dan kleynheyt mijns begrijps te boven gaet?
Marimuth
Dat en mooghdy niet weten, sonder te weten waer inne nu ter tijdt het meeste gheschille is gheleghen. Weet ghy dat oock?
Iob
+Gheschille int Nachtmael waer inne.
+Wat gheschille meyndy? welck die ware Kercke zy? of gheschille van't Nachtmael.
Marimuth Van't Nachtmael.
Iob
Moghelijck neen ick, doch duncket my daer inne te legghen: of Christus lichamelijck teghenwoordigh is int Nachtmael, dan niet, of (soo my meest bedunckt.) Hoe Christus daer tegenwoordigh zy: want men nu minder twijfelt of hy daer teghenwoordigh zy:
dan hoe. So dat alle die twijfele schijnt te wesen, de modo, dats vande maniere hoe Christus daer zy.
Marimuth Dat is alsoo?
Iob
Wat subtijler disputatien men nu houdet van de over-al-heyt des lichaems Christi, van figuerlijcke ende eyghentlijck spreecken, met hondert dierghelijcke saken, is u niet verborghen, ende ick hebs oock meer connen lesen dan verstaen. Waert nu noch so dat het dolen in desen sodanigh te wesen gheseyt werde, dat het den doolder in desen noch liet blyven die Christelyckheyt. Men soudet noch eenighsins mogen waghen. Maer nu elck hier af makende een soo nootlijcken Artijckel des gheloofs dat elck ander hier inne (soo elck meynt) missende, den Christen name beneemt, Sacramentschender noemt, ende als een Ketter veroordeelt: Wat voorsichtigh mensche desen grooten gevaerlijckheydt zijnder zielen, met d'onsekerheydt zijns oordeels in desen verstaende, sal sich mogen begheven tot het hanteren van so periculosen als hem onbekende sake?
Marimuth
Nochtans leert die Heylige Schrift daer af ende dat niet vergeefs, maer op dat wy't verstaen souden.
So doetse, ende desghelijcx mede vande onderscheyt der persoonen inde Godheydt, maer daerom en versta icx niet al te recht, al ist daer schoon recht gheschreven.
Marimuth
Wat nu? wildy dan segghen dat de Heylighe Schrift duyster zy?
Iob
Dat segghende soude ick niet anders segghen dan eenighe onder u luyden selve tegen d'andere oock eenighe teghen hem selve seggen ende leeren: doch is dat mijn segghen niet, maer wel dat die duysterheydt is in mijn schemerighe of (moghelijck) blinde ooghen, ende geensins int sonnen licht der H. Schriftueren?
Marimuth
Dit wondert my. Hoe mooghdy met goeden gheweten rusten in sodanighen twijfele, van sulcken hooghwichtigen sake?
Iob
Wondert u oock dat Meester Iohan Calvijn in eenighen saken recht leert?
Marimuth
So weynigh, dat ick niet gheloove dat hy in eenigen saken onrecht leert?
Iob
So wondert u ooc niet dat yemant Calvino daer inne ghelooven, ende van gelijcken in sulcx rusten mach?
Marimuth
Neen, maer wat schrijft Calvijn hier af?
Iob
+Inst.xviij.71.
Ditte: daeromme indien int achter weghen+laten van't teecken gheen traegheyt en is, noch verachtinghe, noch versuymelheyt, soo zijn wy veyligh van allen
ghevaerlijckheydt, nu weet ick dat deser stucken gheen in my en is. Siet so mach ick na Calvijns Leere selve rusten in dese sake?
Marimuth
Waeromme en ondersoeckt ghy de Heylige Schrift niet, of sy also hout als wy leeren?
Iob
+Hoe men comt tot ware kennisse des Nachtmaels.
Ick arbeyde metter hulpen Godes meer+om 'tgene ick nu al ontwijfelijck recht te wesen versta dadelijck te beleven met afwijckinge van't quade ende hanteringe van't goede. Dan ick vlijte doe omme met versuym van't gheweten goedt int werck te brengen, noch meer liefdeloose ende opblasende wetenschaps inne swelghende, vanden verboden Boom te eten. Dit doende scheyde ick uyten speloncke mijnder duysternissen, ende ghenake het licht des Werelts Iesum Christum, sonder 'twelck ic niet een letter schrifts recht mach verstaen, al stonden my oock open alle des Boecx segelen. Acht ghy dat oock voor een ruste in twijfelachtigheyt? Versuym ick oock int naerstigh leeren van desen uytganck mijns selfs? Is dese verlatinghe niet d'eerste A.B.C. alder Iongheren Christi? die haddens nu uyterlijck al verlaten, Christum na ghevolght, den volcke gheleert, ende wonderdaden ghedaen, eer de eenighe Meester henluyden gaf dese hooge lesse. Waert dan voor my niet een openbare vermetelheydt desen eersten Lesse of A.B.C. te verlaten voort komen, ende soo hooghen Lesse voor handen te nemen? Immer het waer een rechte onsinnigheyt. Want eenen so
onmogelijck alst is dat yemant sonder letteren te connen, lesen fouke moghen leeren, of hy't schoon duysendt jaren lanck bestont: even soo onmogelijck houde ickx dat yemant sonder te scheyden uyt zijn duysternissen, totten lichte ende ware kennisse Christi soude moghen comen.
357v
Iob
Wy houden het Nachtmael inne gestelt voor den swacken ende kinderen, maer na ghy clapt soudet alleen voor den stercken ende bedaechden mannen zijn.
Iob
Is nu het hooft-gheschille niet de modo? te weten hoe of in wat wijse Christus int Nachtmael teghenwoordigh zy?
Marimuth 'tIs.
Iob
Verstaet ghy dit grontlijc? bedenct u recht, Calvijn selve bekent dat hy't niet en verstaet.
Marimuth Waer?
Iob
+Inst.xviij. Calv. selve bekent dat hy niet en verstaet de Hooftquestie des
Nachtmaels.
+Daer. Ick salt u lesen in desen zijnen boecke, dat ick hier sie open legghen, daer ist, ende staet hiet aldus. Maer want dese verholentheydt uyt eyghender aert onbegrijpelijck is, soo stelt hy ons daer het beelde van dien in sienlijcke tekenen.
Marimuth
Daer en spreeckt hy niet dat hy niet en verstaet, so ghy seght.
+Inst.xviij.15.
Iob+Verstaet ghy dan niet dat hy niet en mach verstaen 'tgunt hy selve schrijft onbegrijpelijck te zijn uyt zijn eyghen aert? Is u dan dat noch niet ghenoegh,
+Inst.xviij.30.
soohoort noch ditte: Ick sie nochtans dat icx met mijner gemoede niet genoegh+en begrijpe, ende bekennet derhalven gaerne, op dat niemant de hoogheyt van dien en soude meten na zijne kintsheydt. Wildys noch meer, soo hoortmen oock dese zijne eygen woorden. Som y yemant vraeghde, de modo, (dat is hoe dit gheschiedt) ick schame my niet te belijden, dat dese verborgentheydt te hooghe is, dan dat het begrepen soude connen werden met mijnen verstande. Seght nu mijn Heeren, mooghdyer nu oock noch aen twijfelen dat Calvinus selve het verstandt deser questien niet en heeft connen begrijpen? Vermocht die Hooghgheleerde ende (soo ghyluyden dat hout) die hoogh-begaefde man, dat niet. Soudy my niet met recht voor een verwaende Geck schelden, soo ick ongheleerde Idiot my onderwonde sulckx te willen verstaen? ondersoecken? naspeuren? Weet ick dan oock met Calvino dat ick niet en versta: hoe mach ick met goeden gheweten soodanighen Heylighen sake in onverstant (swijghe van twijfele) bestaen te hanteren?
Marimuth
Of mens schoon al niet heel mochte begrijpen: mooght ghy dat onverstandigh hanteren des Nachtmaels noemen, alsment ghebruyckt tot dien eynde daer toe het van Christo selve is inghestelt? Dat is Liefde, Eendracht, ende ghedenckenisse zijns onschuldigh lijdens?
Iob
Noemt ghy dat te recht des Heeren onschuldigh lijden te ghedencken, als d'een d'ander onschuldigh lijden aen doet? Soude dat eendracht heeten daer d'eene partye teghen d'ander dit misbruyckt tot een partijdighen t'samensweringhe ende geensins tot een onpartijdighe ende alghemeene eenigheydt? Of machmen dat Liefde noemen daer d'een d'ander veronghelijckt, lastert, ja vervolght? daer niemant des anderen onverstaat wil dragen, maer d'een d'ander veroordeelt, verdoemt, ende voor godloosen hout?
ghyluyden merckt altsamen selve wel dat sulcx so plat contrarie blijckt, dat geen van u alder Kercken dit ware merckteken der Iongheren Christi by Christum selve tot een ontwijfelijck meckteken inne gestelt, tot noch toe tot een merckteecken van dien heeft derren stellen, waerom doch anders dan om dat elck uwer in zijn selfs gheweten veroordeelt zijnde voor liefdeloos, ende daer by wetende datmen gheen ding minder dan liefde aen u luyden en can spooren, hem wel ghewacht heeft dit ware merckteken voor te wenden? want dat waer alleen ghenoegh geweest tot bewijs dat ghy geen ware Kercken Christi en zijt.
Marimuth
Ghy wijckt af van't voorstel, wy spraken vant niet hanteren deser saken om
'tonverstants wille. Watte? soude dan die ordonnantie Christi om 't onverstants willen achter blijven? moeten wy niet nootsakelijck dat ghene onderhouden dat van Christo is inneghestelt.
Iob
+Of men 't Nachtmael met onverstant recht mag hanteren.
Ick wijck niet af, maer antwoorde u op u+woorden, die waren van Liefde, EendrachtIobende ghedenckenisse van't lijden Christi. Van de Liefde moet ick noch wat segghen naer dat ick dit u laetste segghen oock sal beantwoordt hebben.
Dat is van't onderhouden 'tgunt van Christo is inne-ghesteldt. Seght doch mach oock eenigh werck recht ghedaen werden sonder rechte kennisse van't ghene ghedaen werdt? Waerom en antwoordy niet?
Marimuth
Elck moet zijn eyghen segghen bewijsen.
Iob
Dit behoeft so weynigh bewijs, alst behoeft dat niemant recht oordeelen mach sonder kennisse van saken, of dat niemant recht lesen mach sonder kennisse van Letteren.
Seker wildy dat wederspreken, so en gelt by u gheen waerheydt spreken. Of soudy nu al ghelijck willen segghen 'tgunt veele onder u eenen anderen in gestraft hebben, dat is dat alle werck Gode aenghenaem zy, alst maer gheschiet uyt een goede meyninghe, al waer daer schoon geen goedt of recht verstant by?
Marimuth
Dats ons meyninghe niet, soo ghy selve wel weet.
Iob
Moetmen my dan toestaen dat gheen werck recht mach ghedaen werden sonder rechte kennisse van't selve: soo mach oock het Nachtmael sonder rechte kennisse van dien niet recht ghehanteert werden. Hoe macht Christo dan behaghen alsment teghen zijnen meyninge t'onrecht hanteert. So volght noch al nootlijc dat het beter ghelaten is dan onverstandelijck ghepleecht. Ende om nu noch wat te segghen van de liefde, daer met ghy voor't quaemt, soo is nu al ghebleken (wie siet dat oock niet voor ooghen onder elck uwer ghemeenten teghen den anderen?) dat ghyluyden die Christelijcke liefde niet en hebt. Sonder dese acht het d'Apostel Paulus alles niet, al gaef oock yemandt zijn lichaem ten brande. Soo leese ick mede by Menno selve (welcx ghemeenten doch boven allen anderen meynen het recht Nachtmael te hebben) dat hy onder anderen dinghen oock die Christelijcke Liefde wil hebben by den ghenen
+Folio 50. verso.
diet Nachtmael ghebruycken, sluytende, dat+daer sulckx niet en is, dat daer oock niet en zy des Heeren Nachtmael, maer dat het daer is een verachtinghe ende bespottinghe des bloedts ende doodts Christi, eenen troost die onboetvaerdigh, een vervoerische beveynsheydt,
358r
ende eenen openbaren Gods-laster ende Afgoderye. Dat schrijft also der broederen Leeraer daer van. Nu ist my tot noch toe onmoghelijck gheweest onder u allen ende elcken uwer te bespeuren oock maer den schijn der liefden (ick meyn by den Leeraren ende Hoofden oock den ghemeynen hope weynigh vroomen uytghenomen) swijghe de liefde sels: mach ick my dan met goeden gheweten tot sodanigen Godslasteringhe ende Afgoderye (soo Menno dat selve noemt) oock eenighsins begheven?
Marimuth
Altijdt wijckt ghy van 'teen opt ander vande twijfelachtigheyt ende onverstant was ons reden. Daer come ick weder op ende vraghe u, of men in desen sake yet te recht mach doen uyt twijfel?
Iob
Ick heb terstont al self neen gheseyt.
Marimuth
+Van't laten uyt twyfele.
Dat is so. Machmen dan oock wel een sake+te recht uyt twijfel laten?
Iob
Oock niet want het laten heeft so veele rechts als het doen.
Marimuth
Nu prijse ick u onbeveynstheyt, maer schekde daer by u botte plompheydt. Merckt ghy dan niet magister noster, dat ghy hier ghevallen zijt in u eyghen grachte? dat ghy gevangen zijt in u eyghen stucke? ende dat u eyghen misverstant u hier brenght in een verwerringhe, daer uyt ghy sonder openbare beschaemtheydt niet en mocht gheraken?
Iob
Neen ick geensins.
Marimuth
Ick salt uwe botheydt met botte reden haest bottelijck doen mercken, hoort maer toe.
Segdy nu niet dat ghy laet ons Nachtmael te hanteren om u twijfelachtigheyts wille?
Iob
Ick segghe:
Marimuth
Want ghy bekent dat het doen uyt twijfele onrecht waer, ende van ghelijcken het laten. Hoe mooghdy dan nu ontkennen dat ghy 'tonrecht laet, na dien ghy bekendt dat ghy't uyt twijfele laet? mooghdy u daer oock uyt redderen?
Iob
Dats gheen diepe gracht, geen vaste stuck, noch gheen verweringhe altoos mijn Heeren? Ick zie dat ghy mijnen woorden niet recht en hebt verstaen ende wil daerom mijne meyninge wat naeckter verclaren. Mijn woorden van't doen ende laten in dese strecken totten ghenen die sulckx niet en hebben ghedaen of ghelaten, ende niet vande andere verstaet my. Soo yemant een Roomsche Christen tot noch toe den Hostie genoten hebbende nu al schoon soo versekert ware vanden misbruyck des selvens. Dat hy't niet uyt twijfele maer met een ghewisse wetenschappe verliete, ende doch noch niet gewis versekert ware van't rechte ghebruyck des Nachtmaels van eenigh uwer Kercken: Dese soude in sulck verlaten recht doen, maer onrecht so hy uyt twijfele ende sonder sekerheyt bestont te doene 'tgunt hy noch niet en hadde ghedaen. Want waer inne yemant onseker is, daer inne mach hy doolen, ende wat quaedts of onrechts aen nemen, daer hy waent wat goedts aen te nemen. Wederomme soo yemant ghebooren ende opghevoedt zijnde inde Leere ende Sacramenten vande Ghereformeerde of oock vande broederen, nu aen 't Nachtmael by hem daer altijdt gebruyckt twijfelachtigh waer geworden, oft oock het rechte ware. Dese soude oock, mijns bedunckens, ja na u eyghen oordeele onrecht daer aen doen, soo hy 'tselve uyt sulcken onsekeren twijfel na het, ghemerckt hy soo wel wat goedts als wat quaets (immer na uwen oordeele dan wat goets) verlaten soude. Hier teghen en meyne ock dan niet dat yemant van mijnen Heeren selfs soude willen spreken. Sulck laten van't ghene men ghepleecht heeft machmen swaerlijck inne doolen, 'twelck men
eygentlijcker mach noemen verlaten dan laten. So datmen by het laten verstaet een werc datmen niet ghedaen heeft, maer by 'tverlaten een werck datmen al te vooren ghewoonlijck was te doene. Dit verlaten van 'trechte gebruyck ben ick vry af oock na u alder oordeel, want ick was noch noyt in ander Kercke dan in die Roomsche, die en heeft na u alder segghen selve by onsen leven noyt ghehadt des Nachtmaels rechte ghebruyck. Weet ick dit mede verseeckertlijck ende verlate icx alsoo niet uyt twijfele, maer uyt weten, so en mach ick in sulck verlaten niet ghedoolt hebben. Die wijle ick nu niet sekerlijck en wete, by welcke van alle die ghemeynten nu ter tijdt
het Nachtmael te recht na Christi insettinghe werdt ghebruyckt. Na dien ick daer by vast wete dat ick mach, ja moet doolen int bestaen van saken die my onbekendt zijn:
ende ick boven dien oock zie dat elck uwer in die doolen verdoemenisse stelt, als int aennemen van misbruyck der Sacramenten, valsche Leere, ende valsche Kercke: hoe mach ick verstaen dat ick te recht van u luyden beschuldight werde om dat ick niet besta ofte late aen te nemen soo perticuloosen als onbekenden handel? Ick laet dan sulcx niet (om eyghentlijck te spreken) uyt twijfele, maer uyt een ghewisse
versekertheyt: te weten daer uyt, dat ick sekerlijck wete, dat ick niet en wete waer 't rechte ghebruyc is, dunckt u dat noch twijfelachtigheyt? Dit mijn laten of niet bestaen is dan geen zonde maer deughde: gheen verachtinghe, maer sorghvuldigheyt: gheen roeckelosigheyt, maer Serpentijnsche omsichtigheyt, ende niet sorglijck, maer veyligh ende seker, tot dat my God door zijn Licht der ghenaden inder waerheydt sal versekeren, welck ende waer het recht ghebruyckt sy: want dan sal ickx heylichlijck ende veylighlijck moghen hanteren, maer nu niet, so ick bestondt sonder licht te willen sien, sonder kennisse te willen oordeelen, ende sonder waerheyt te willen weten. Neen ick weet dat voor ghedaen ende na bedacht menigen menschen in lijden heeft ghebracht. Het geldt hier gheen gelt, maer zielen ende eeuwighe saligheydt.
Voor den proef der geesten of sy ooc uyt Gode zijn en behoortmen gheen te ghelooven, ende voort erkauwen der spijsen en behoortmense niet inne te slocken.
Dit heet de Heere int Licht (dat is met kennisse van saken) wandelen: want die sulckx doet en stoot sich niet alsoo sy siet het licht des Wereldts dats Christum die de
+Ioan.11.10.11.
waerheyt is: maer alle wie daer wandelt,+handelt, ende wat doet inden nachte zijns duysteren twijfels ende waenlijcke goedtdunckenheydt, die stoot ende qeuset sich, want het licht des ontwijfelijcke waerheydts Christi Iesu en is niet in hem.
358v
Marimuth
Het licht der waerheyt is voorwaer niet in u, soo men wel merckt aen u guychelinghe van de subtijle onderscheyden tusschen laten ende verlaten, doen ende bestaen, die ghy selve noch niemandt en verstaet. Maer ick versta seer wel dat ghy so sprekende den Afgodischen Papisten hartneckelijck verstijft in hare betoverschen Broodtgod t betrouwen. Want na u kallen soude yemant onder henluyden al schoon aen de waerheyt van Meelis twijfelende, dien meelgodt noch moghen opslocken sonder Afgoderye te pleghen. Wie hoorde opt mensch so onschamelijcken blasphemeren?
Iob
+Afgoderye.
+'t Is so ick mercke, u gheoorloft te spreken al wat u lust, daer teghen heb ick gheleert te hooren dat my niet en lust. Ghy spreeckt voorwaer meer toornichtlijck dan bescheydelijc. Ick zie dat ghy niet recht en handelt vande Afgoderye in desen, ende oock dat ghy niet en let op die twijfelachtigheydt in sodanighen wesende, want dat is ontwijfelijck waer, dat soo waer twijfel is, gheen vast betrouwen ofte seeckere toeverlaet en mach wesen, waer sulcx niet en is, en mach gheen ware Afgoderye zijn. Want recht Afgoderye is soo weynigh gheleghen in eenigh uyterlijck ghebare, als die rechte Godsaligheydt weynigh in uyterlijcken ghebare is ghelegen. Het uyterlijcke gheeft wel een schijn daer van, maer gheen seeckere ghetuychnisse, want anders mosten alle hypocrijten die het uyterlijcke ghebaer opt aldernauste gemeenlijc onderhouden, rechte Dienaren ende eerders Godes wesen. Dus verde van daer: so ist oock met het jeghendeel. Maer dat is ware Afgoderye, ende maeckt zijn teghenwoordigheydt ofte hanteeren allen den ghenen daer by hy is of dy hem hanteeren tot rechten Afgoden Dienaers. Die des menschen herte, ziele, ofte ghemoedt afkeert van Gode (daer af het den name van Afgoderye oock heeft, ende niet die begeerlijcste hope, hooghste liefde, ende meeste betrouwen doet hopen, lieven, ende sich verlaten op yet dat God selve niet en is, sulcx dat dat ding des menschen hooghste lust, troost, toeverlaet, ende betrouwen is. Dit is rechte ende ware Afgoderye door den gantschen Bybel sulckx betuyght, ende want sulcx voorneemlijck gheschiet met het ding 'twelck den vleeschelijcken menschen meest schijnt te vorderen tot
verkrijginghe van heuren aertschen begeerten als wellust, macht, hoogheyt, eere ende derghelijcken meer, 'twelck is het van elck gheliefde gelt”soo heeft de Apostel met rechter bescheydenheyt den gierigheyt genoemt eenen dienste der Afgoden, 'twelck de Heere Christus oock te kennen geeft metten Mammon diemen niet ghelijck neven Gode en mach dienen noch lief hebben, want elcx herte daer is daer sijn schat is, dat is 't gunt elck boven allen dinghen bemint, begeert, ende betrout, door dien hy vast ghelooft sulckx hem aller nutste ende beste te wesen. Nu condy licht mercken dat dese Romanische twijfelaer in desen staet gheensins en mach wesen, want twijfelt hy nu maer of die Hostie oock Godt is: hoe is hem moghelijck daer op vast te betrouwen? zijn vaste hope daer op te stellen? hem vastelijck daer op te verlaten?
mach twijfel ende sekerheydt oock teffens bestaen in een selve sake? dat sal niemandt segghen. Soo volght hier uyt nu claerlijck dat ghy my onrecht aen berichten, dat mijn segghen den Papisten in henluyden Afgoderye soude verstijven. Ghemerckt hier blijckt dat by een recht twijfelachtige geen vast betrouwen, ende erhalven oock gheen Afgoderye en mach wesen. Ghelijck nu het twijfelen aen der waerheydt quaet is, so moet sulck twijfelen aen der loghen (na het vast betrouwen opte loghen volghende) goet zijn. Want daer mistroutmen die logen, ist goet hoe macht Afgoderye zijn of veroorsaken? Des niet te min bekenne ick voor waerheydt, dat sulc misbruyck int Nachtmael een ghebreck is ende Gode gheensins aenghenaem. Maer daer by houde ick mede voor waerheydt dat die lieve God den goetwilligheyt ende rechtvaerdighen herten, die alleen opt funsament dat Christus is bouwende, betrouwende, ende sich verlatende, sulcken fauten niet toe rekenen, maer genadelijck bedecken sal, soo dat syluyden noch selve als deur vier saligh sullen worden, of schoon die voorghemelde stoppelen van misbruyck verbranden sullen ende verdwijnen.
Marimuth
Wat u meninghe is en achten wy niet op. Maer weten dat wel dat die ghemeyne man in soo hooghen saken zijn verstant moet ghevanghen gheven.
Iob
Onder wien? onder Calvijn? die bekent selve dat hy't niet verstaet. Ick weet mede dat ickx niet versta: soude ick dan uyt zijne eyghen belijdinghe oock wetende dat hy daer inne soo blint is als ick, sulcken blinden Leytsman volghen? wat souder anders uyt moghen volghen, dan dat ick met mijnen blinden Leydtsman in der grachten moste vallen? maer soudy willen segghen dat wy hier behooren te gheloven impliate
+Inst.v.3.4.
of bedecktelijck sonder verstaen? so moste+ick teghen u luyden oock segghen 'tghene Calvijn selve seyt jeghen den Romanisten, te weten ditte? die versieringe van't bewimpelde ofte bedeckte ghelove en begraeft niet alleen het ware geloove, maer het vernielt dat gantselijc, soude dat ghelooven zijn, niet te verstaen, als ghy maer u ghevoelen den kercke onderdanichlijck onderwerpt? niet in wetenheydt, maer in kennisse bestaet het gheloove.
Marimuth
Wildy hier inne 't verstant niet ghevanghen gheven onder 'tonse: ende vermooghdy niet 'tselve te verstaen, so ghy zeght: wat wildy in desen dan doen?
Iob
't Gene ick nu al doe, dat is hier inne ledigh staen, van selfs niet blindelijck lopen, gheen blinde Leytsluyden volgen, maer metten blinde stille sitten by den weghe,
verwachtende het Licht des Werelts Christum, ende den Vader des Lichts om wijsheydt bidden. Hadde Calvinus, Luther, ende oock Menno (niet min met zijn Dopen dan d'ander met heuren Nachtmale) oock soo ghedaen sy en waren niet voor Christum ghekomen, sy en hadden sich selfs ende anderen met soo veelen stricken niet verwerret, ende hadden so menigh duysent goedtwillighe zielen niet in eenen onrijpen doodt gebracht, 'twelck Menno niet merckende op zijn ghelijcke mishandel tot kijven om 'tgebruyck vanden Doope, dan d'anderen inden handel van't Nachtmael wel weet toe te schrijven. Rechts of daer minder bloedts om henluyder Jarich-Doopen, dan om der anderen Nachtmael vergoten waer gheweest: zijne woorden zijn dese.
359r
+Menno F. 44. van dat Nachtmael.
+Over welcke woorden die gheleerden wel hart ghestreden hebben, ende hebben (eylacen) haerder een part niet weynigh onschuldigh bloets met haren Afgodischen misverstandt, soo het anders mis verstandt ende niet hooghmoet heten sal, inden doodt gheschreven. Is dat niet wonder dat dese goeden man niet en merckte dat hy slve inden Doope bedreef, 'tgunt hy van anderen inden Nachtmael beklaeghde? Soo leest men oock dat Xerxes der Persen Coninck ziende van eenen Berghe over hope thien hondert duysent mannen begon te weenen, alleenlijck om datter over honderdt jaren van alle die menichte niet een man in leven soude wesen: rechts of hy de nature vn wreetheyt beschuldight ende des volcx jammer beclaeght hadde ghehadt, sonder dat die onwijse man bemerckte dat hyse self opten Vlesbanck ende int jammer des doodts voerde, die noch moghelijck een wijle vande natuere int leven ghespaert souden zijn gheweest, soo zijn hoogmoet henluyder doodt niet verhaest en hadde ghehadt, also ginckt mede met Calvijn, die beclaeghde sich doorgaens in zijnen schriften over den Romanisten dat syluyden den zijnen om 't Nachtmaels willen by menichten als onnosele schapen vermoorden: maer dat hy gemerct soude hebben dat hy den zijnen onwijslijck in eenen onrijpen doodt voerde, en betoonde zijn volherden in sulcx gheensins. Seker na dien hy self kende dat hy desert saecken gront niet grontlijck en verstont (so ick nu al betoont hebbe uyt zijn eyghen schriften) soo duncket my onrecht dat hy daer inne so versekertlijck dorste sluyten, soo vromelijck anderen leeren, ende soo hatelijck twisten van een sake die hy self bekende niet te verstaen. Wast dan oock onnodigh te verstaen hoe Christus int Nachtmael zy, wat noot wast dat hy serhalven so vuyrichlijck in desen aengeheven verderflijcken brant, zijn twist Olie te gieten?
Marimuth
Calvijns doen tegen u Idiot te verantwoorden is onnodigh. Maer u is nodigh te bewijsen dat Christus zijn Nachtmael te vergheefs inghestelt heeft, soo dat hy't niet en wil onderhouden hebben, 'twelck in u macht niet en is: of te bekennen dat alle gheloovighe schuldigh zijn te arbeyden om te komen aen 'trechte verstant des Nachtmaels, ten eynde sy dat mogen deelachtigh werden.
Iob
Hebbe ick nu niet al gheseydt dat ick arbeyde omme te komen int licht, ende midtsdien totten rechten verstande des Nachtmaels? maer als ick dat noch al schoon hadde becomen, so waer u luyden noch eerst nodigh te bewijsen dat het rechte gebruyck van dien is by u luyden alleen. Maer dat en moogdy niet doen, sonder bewijs dat u leere van't Nachtmael ende anderen stucken recht sy? nu en mooghdy dit oock
+En la troysieme harange Bele Liure 7. des
commentaries de lestat de religion &c. Imprimee, An.
1565.
geensins+bewijsen sonder ontwijfelijck te bewijsen dat die oprechters ofte Reformeerders uwer kercken Leere ende Sacramenten van Gode zijn ghesonden, ende dat oock om sulckx te doen. Welckbewijs ick houde u luyden onmogelijck te wesen. Immers ick en hebbe sulck bewijs noch noyt by den uwen connen bevinden, maer wel dat Besa selve gheseyt heeft inde vergaderinghe van Vranckrijck totten Coninginne dat die disputatie vande sendinghe sorglijck is.
Marimuth
Soudemen 'tghebruyck (der Sacramenten na laten daer schoon gheen ordentlijcke sendinghe en bleeck, so moestmen oock het schriftlijck ende montlijck leeren na laten ende moste dan alle uyterlijcke vermaninghe op houden. Wat wildy vande gheloovighen maken? swijnen?
Iob
Ick houdet min schadelijck datmen niet en leerde dan datmen in hooftsaken
verderflijcken leert. God self wil niet dat yemant onghesonden leert, dus sondighthy niet die sulcx met Gode wil. Doch en sluyt u qualijck voortgebrachte ongesichtheyt niet, want al heel schoon erghens op het leeren der Predicanten over gemeenten die als authoriteyt hebbende ende gesonden zijnde leeren: soo en soude daerom God niet op houden den gheloovigen te leeren doort middel vande H. Schrift ende 'tgroote boeck der Schepselen dat elck lesen of hooren leesen ofte sien mach, ooc mede door't middel vanden versochten ghelovighen die gheoeffende sinnen hebbende, niet en soude moghen laten heuren even mensche heuren dolingen ende oock den rechten wegh te ontdecken ende aen te wijsen, ende dit oock of uyt liefde, of uyten
alghemeynen wet der natueren van eenen anderen te doen, so men wilde dat hem gheschiede, maer niet door een valsche ende grootschijninghe van selfs aengenomen autoriteyt ja temeriteyt van allen anderen anders gevoelende te verwerpen, te veroordeelen, ende te verdoemen. Neen, maer broederlijck soo twee over wegh gaende, d'een d'ander vermanen of waerschouwen van voor sich te sien ende van sich te hoeden voor vallen. Dit vermanen is natuerlijck, ende altijdt geweest ende soude daerom niet op houden of ooc schoon 'tghebruyck der Sacramenten voor eenen tijdt op hielt, d'welck niet altijdt en is geweest. Het broederlijck vermanen gheschiedt ooc recht sonder speciael bevel: maer machmen den Sacramenten sonder specialen bevelen ooc hanteren? Soude dan het niet Predicken vande onghesonden Predickers swijnen maken vande gheloovighen? waren Noe, Abraham, Isaac, ende Iacob om dat sy gheen mondelijcke Predicanten en hadden dan Swijnen in uwen oogen? Nu ghy swijght mach ick niet swijgen. Ghy dringht immers dus harde dat elck behoort te arbeyden om te komen ten rechten verstande van't Nachtmaelseght my doch daeromme: comt oock yemant tot recht verstandt in Godlijcken saken, dan door die ghenadighe verlichtinge vande geest der waerheyt.
Mar.
Neen?
Iob
Is de Heylighe geest met zijn verlichtinghe den Nachtmael soo onverscheydelijck ingelijft, als die Hette den vuyre: sulckx dat sy alle die by u luyden ten Nachtmael gaen, soo ontwijfelijc verlicht werden vanden H. Gheest, als sy alle die 'tvuyr ghenaecken branden of heet worden?
Mar.
Neen, men hoort ons sulckx oock niet leeren.
Iob
+Inst.xvj.9.
Dats waer Calvijn selve schrijft dat dese inwendighe Leer-meester, namentlijck de+ Geest Gods niet altijt en is by alle die 't Nachtmael uyterlijck deelachtigh zijn.
359v
Marimuth
+Sacramenten tot des gheloofsvermering.
+Dat bekennen wy wel, maer sy schrijft mede dat die Sacramenten inneghestelt zijn vanden Heere tot vermeerderinghe ende bevestinghe van't gheloove. Nu weetmen immer wel dat het gheloofs toenemen den menschen bequaem maeckt om verlicht te werden metten geest der waerheyt.
Iob
Dat versta ic niet wel, want wy zijnt daer inne nu al eens gheweest dan't niemant recht mach handelen in saken die hy niet recht en kent. Van ghelijcken dat niemant een recht geloove mach hebben van eenighe dinghen sonder kennisse der selver, ende van gelijcken dat het alles zonde zy wat niet en gheschiet uyten gheloove. Waer uyt dan immers moet volghen dat alle die by u ten Nachtmale gaen, eer sy die saecke kennen, 'tselve niet recht onderscheyden nochte hanteren moghen. Ia dat syluyden sulck werc niet uyten gheloove gheschiedende moeten zondighen. Is nu dit alles waer, hoe sal mogen waer zijn dat het hanteren des Nachtmaels sonder rechte kennisse van't selve ('twelck zondighen is) den mensche totter verlichtinghe des Heyligen Geest bequaem soude maken? mach oock yemant sulcx ghelooven? siet ende oordeelt ghy nu selve, of ghy my oock recht aen wijst tot het ghebruycken der Sacramenten
+Leeren dat de mensch door syn werck bequaen wert.
met onverstant,+omme daer door bequaem te mogen worden totte verlichtinghe des Heylighen Geests? Is dat niet aen gewesen tot een menschelijck werck om door sulcx bequaem te worden? Dit schelt ghyluyden selve hoogh in een vanden uwen.
Marimuth
Dit werck is van Gode selfs bevolen.
Iob
Is dan 'twerck der barmhertigheydt niet van Gode bevolen? ick meyne vryelijck ja:
Laet ghyluyden wel toe dat yemant daer door bequaem soude worden tot des Geests verlichtinghe? Voorwaer my dunckt dat ick noch al den rechten wegh voor hebbe, daer inne datmen zijn eyghen vernuft ende loghen-geest verlatende, ende uyt eyghen goedtdunckenheydts duysternissen gaende, overmidts het volghen vande Godlijcke crachte ende bestieringhe, veel eer bequaem soude werden om die verlichtinge vande gheest der waerheydt ontfanckelijck te zijn.
Marimuth
Alle uwe redenen betuyghen claerlijck dat onse ghemeenten u te recht houden voor een verachter er Sacramenten, want ghy houdt (so men siet) datmen 't Nachtmael, als oft onnodigh waer, wel mach ontberen.
Iob
Dat sluyt ghy niet recht uyt mijnen woorden, maer soudet te recht daer uyt moghen
+Twyfel om des menschen onbequaenheyt.
sluyten mijn meyninghe te zijn, dat het beter is het+Nachtmael niet te ghenieten dan te misbruycken. Wel aen. Laet ons nu noch te rugghe stellen die spitsvondige questien die oneyntlijcken veele in dese sake nu opte bane zijn: ende nemen die
+Inst.xviij.38.
sake als of ic sonder twijfel het rechte+ghebruyck des Nachtmaels alleen ware by de
+Gedaente der geenre die waerdelyc ten Nachtmale gaen.
Zwinghelsche Kercke: ende ick boven dien+noch verstont hoedanigh de ghene ghesteldt behoort te wesen, die dat salichlijck deelachtigh sal moghen zijn, te weten (naer Calvijns leere) aldus, dat hy met herten betrouwet zijnen Salighmaker Christo, dat hy met een ware ernst na onnoselheydt ende heylicheyt trachte tot een navolginge Christi: dat hy na desselvens voortbeelt bereyt zy sich self te
+Menno F. 49. Van't nachtmael.
schencken zijnen broederen ende die als zijn eyghen lidtmaten met+het zijne te erven, te voeden ende te helpen, ofte (na Mennons leere) dat hy na den inwendighen mensche verandert, uyt Gode herbooren, ende des Heeren woordt ghehoorsaem zy: ofte (na die leere van Besa) dat het herte eerst suyver ende net zijn, soo alle
+Ann.mat.9.11.
Ceremonien sonder+sulcx Gode mishaghen. Welck seggen Bese over een stemt met den sproke Christi daer op hy dat annoteert, metten sproke Pauli, Titum1.15.
Salomonis Prov.21.8. Oock Christi selve noch, Matt.6.22. ende hondert anderen.
Laet ons (segghe ick noch) nemen of ick alle sulcx wel verstont, wiste, ende seker ware: maer laet ons daer by noch nemen dat ick alle sulckx in my niet en bevinde als elcx vanden uwen eyscht vanden genen die daer na 'tbehoren het Nachtmael sal ghebruycken: soude u oock wel duncken dat ick my soo niet ghesteldt vindende met goeden gheweten totten Nachtmael sal mogen treden? of eyschen alle uwe Leeraren t'onrecht sulcx vanden ghenen die daer toe wil gaen? of ghebiedt d'Apostel te vergeefs dat wy ons selve eerst proeven sullen? of wil hy dat wy ons niet bequaem daer toe bevindende onwaerdelijc van desen broode eten, ende van desen Kelcke drincken sullen? Vryelijck neen. Dats zijn meninghe geensins, maer hy arbeyt veel eer om ons allen daer voor af te schricken, ons waerschuywende van't schuldigh weren aen den hooghwaerdighen Lichame ende bloede ons Heeren. Bevinde ick dan in my niet sodanigen ghestaltenisse des gemoedts, als Calvijn, Besa, ende Menno selve hier toe zijn eyschende: wil d'Apostel niet dat die sulcx niet en zijn van desen broode eten, ende van desen Kelcke drincken: ende laet ick ten Nachtmale te gaen alleenlijck om mijn onbequaemheyt, ende dit na den bevele den Apostels selve: wie sal my doch
+Gedaente der gener die onwaerdelic ten Nachtmale gaen.
om sulck recht laten met recht mogen schelden voor+een verachter der Sacramenten?
Of soudet ghyluyden wel voor prijselijcker achten dat yemant die sich onbequaem ten Nachtmael kende inder waerheyt, hem selve met loghen bequaem te zijn, veynsde ende hypocritie hier inne pleegde? Ist veynsen ende liegen zonde in gemeyne saken: sal't deughde moghen zijn inde Heylige oeffeninghe van soo Godlijcke saecken? waert niet een zondelijcke ende valsche schijndeughde dat yemant meer ghesint sijnde om zijnen broeder het syne te ontguychelen met loch ende
bedrogh, dan om zijn eyghen have den behoeftighen broeder met te deylen, sich door't genieten des Nachtmaels onder Want te veynsen dat hy een waerachtigh Lidtmaet waer aen't Lichaem Christi? dat temant in allen zijn eyghen bate, oock met zijns broeders schade soeckende, sich ghelaten soude als of zijns naestens als zijn eyghen nut benaerstichde? Dat yemant hem self met alle 't zijn in eygendomme besittende huychlen soude alle 'tsijne met zijne behoeftigen medeledekens in onverscheyden ghemeenschappe te besitten? waer alle sulckx niet openbaerlijck ghedaen teghen Calvinus eyghen Leeringhe? Nu eyscht Menno hier toe veranderinghe, den wedergheboorte ende ghehoorsaemheydt Godes: soo ick dan noch in mijnen ouden huyde steke, noch onherbooren zijn ende daghelijckx zondighe: moghen't die zijne my oock qualijck af nemen, dat ick doe na heur Leeraers bevelen int niet gaen totten Tafele des Heeren? Alsoo wil Besa dat het herte eerst suyver sal zijn ende
