Gewaghmaeckingh van noch meer andere.
Schrijvers aen te wijsen,+
hem met sijn eygene woorden te weerleggen, en hem nae 't Land der Gesighten en Droomen te versenden. Doch naedien hy sijnen laetsten Slaep slaept, soo laeten wy hem billijck rusten, en eyndigen onse Reeden, tot onser beyder vergenoegingh.
+
Besluyt deses Berights.
Ich maeck my gewisse, mijn Heer,+
dat ick uwe soo geleerde en voortreflijcke Wercken, welcke ghy ons daeghlijcks met voller hand toereyck, afbreeck door 't leesen van dit Geschrift, 't welck noch aen zwier noch aen waerde sigh met uwe Heerlijcke dingen vergelijckt. Hoe grooten gunst ghy my oock toedraeghd, soo verseecker ick my echter, dat ghy niet soo blijde sult sijn, deesen Brief ten eynde te hebben geleesen, als ick wel verheughd ben, dat ick den selven heb volvoerd, en mijn Heer kan vergewissen,
Dat ick ben
Sijnen gantsch ootmoedigen en toegenegensten Dienaer. 's Gravenhage, den 18. der Soomermaend Jaers MDCXLVI.
Verklaeringh der bygevoeghde Kaert van Groenlandt.
DAt de Heer Capellaen de waere oorsprongh deeser bygevoeghde Kaert is, kan ick
gewisselijck seggen, naedien hy deselve noodwendigh heeft geoordeeld, tot dies te beeter verstand van mijn Beright: Oock heb ick gemeendt niet quaelijck te sullen doen, volgende den raed van soo een voornaem en aller-wegen wel-geaght Persoon. 'k Heb derhalven deese Kaert geright op vier verscheydene Polus-hooghten, welcke my boven alle andere sijn bekend geweest; als, van 't Voorgeberght Farwel, van
Ysland, van Spitzbergen, en van 't Gewest der Christaens-Zee, alwaer Hooftman Munck van 't Ys wierd opgehouden, 't welck alhier genoemd word Portus Hyemationis Munckii, dat is, Muncks Winter-haven. De Kreytz-lenghte
(Longitudo) of de wijdte van al deese Plaetsen werd, volgens d'aenleydingh van den wijdberoemden Wiskonstenaer de Heer Roberval, en des voortreflijcken
Aerdkloot-beschrijvers Samsons (wiens raed ick in de vervaerdigingh deeser Kaert heb versoght) van de Meridiaen of Middaghs-linie des Yser-Eylands, behoorende tot de Canarien, genoomen.
Voor alle andere is de Kreyz-lenghte of wijdte van Muncks Winter-haven my nauwer bekend door de verduysteringh der Maen, waer van Hoofdman Munck in sijn Beright gewagh maeckt, seggende, dat hy deselve heeft gesien op den 20. der Winter-maend des Iaers 1619. 's avonds ontrent ten 8. uyren. Deese Verduysteringh moestmen, volgens de Tafelen der Hemelsche Beweegingen, te Parijs gesien hebben op den 21. der selver Maend, 's morgens ontrent ten 3. uyren. Vermids nu deese
Ecclips drie uyren en noch langer heeft geduerd, en Hoofdman Munck ons niet
verwittighd, of hy deselve heeft waergenoomen in 't begin, of in 't midden, of in 't eynd, soo heeft de Heer Gassendus, wiens voortreffelijckheyd alle Liefhebbers der vrye Konsten genoegh bekend is, en aen wien ick in dese Twijffelingh toevlught had genoomen, my geraeden, dat ick, tot de meeste vermoedlijcke seeckerheyd, en om de saeck noch te veel noch te weynigh te doen, sou stellen, dat de verduysteringh in
Muncks Winter-haven van hem is gesien tusschen 't begin en 't eynd, dat is, in 't
midden van den tijd dat deselve geduerd heeft, en ontrent dien, in welckese te Parijs had moeten gesien worden. Waer uyt dan volghd, dat wanneer te Parijs 's morgens de derde uyre loopt, in Muncks-Haven werd geteld d'aghtste uyre van den avond des voorigen Daghs; soo dat het onderscheyd van d'eene plaets tot d'andere bestaet in seven uyren. Vermits nu de Regelen der Konst yeder uyr vijfthien Graden toe-eygenen, soo sal volgen, dat de Meridiaen (of Middaghs-lijn) van Muncks-haven afgelegen is van de Parijssche 105. Graden wijdte; en alsoo, nadien, Parijs leght onder 23. Graden en een halve, moest Muncks-Haven geset worden onder den 278. Graeden en een halve der Kreytz-lenghte, naementlijck 81. en een halve Graed aen geene sijde der Middagh-lijn van de Canarische Eylanden. Oock blijckt hier uyt, dat Muncks-haven van Parijs is af-gelegen ontrent 1260. gemeene Fransche Mijlen.
De Suyd-sijde van Groenland by 't Voorgeberght Farwel heb ick, gelijck hier te sien is, afgedeeld in twee Eylanden; niet nae de Deensche Beschrijvingen, welke ik in mijn Beright heb gebruykt, want deselve melden niets met allen daer van; maer nae sekere Kaert uyt de Bibliotheeck of Boek-kamer van de Heer Kardinael Mazarin, my grootgunstigh mee gedeeld van de Heer Naudęus, de Ziel van 't grote Ligchaem so veeler Heerlijcker Boecken en vlijtige naevorsschingen, uyt welcke dese
voortreflijcke Boeckery bestaet. Onder aen de gedaghte Kaert staen dese woorden:
Haec deliniatio facta est per Martinum filium Arnoldi, natum in Hollandia, civitate dicta
den Briel, quibis navigationem ad Insulam dictam, Antiquam Groenlandiam, instituit, tanquam supremus gubernator, annis 1624. & 1625. Dat is: Deese Afteeckeninge
is gedaen door Marten Arnoudsz, gebooren in Holland, in de Stad genoemd den
Briel, die tot tweemaelen toe, in de Iaeren 1624. en 1625. als opperste Bevelhebber
de Reys heeft gedaen nae 't Eylandt, genoemdt Oud-Groenlandt.
Deesen Marten Arnoudsz. noemd Groenland een Eyland, daermen doch noch niet weet, of 't een Eyland, of Vast Land, of uyt veele Eylanden t' saem geset is. Hy seght, dat het de Kaert is van Oud-Groenland, maer beeter moghtmen seggen, van Oud en
Nieuw-Groenland te gelijck, naedienmen tot op heden toe noch geen kennis heeft
van een ander; en 't geen nu bekend is, behoord billijcker Nieuw als Oud-Groenland genoemd te worden. Want ofschoon Oud-Groenland buyten twijffel moet gelegen sijn aen een deel van de hier beschrevene Aerde, en oock Westwaerts van Ysland af, soo soumen echter dit Gewest niet wel konnen bepaelen of afteeckenen, naedien 't oock selfs de Noorweegers onbewust is, onaengesien haere Voor-vaeders 't selve gevonden en een langen tijd bewoond hebben, gelijck uyt 't voorgaende Beright ten vollen blijckt.
't Geen nu volghd aen geene sijde van 't Voorgeberght Farwel, met d'Enge en Wijde Christiaens-Zee, desgelijck 't geen aen Muncks-Winter-Haven grensd, sulcks is genoomen uyt de Kaert van Hoofdman Munck, welcke hy van sijne Reys heeft laeten vervaerdigen, en by sijn Beright doen drucken. 'k Heb deselve dies te liever gevolghd, wijlse over-een-koomd met de Kaert van Hoofdman Hotzon, den eersten Vinder deeser Enghte en Zee: Welcke de Heer Capellaen (niet min Hoflijck als sorghvuldigh) aen my heeft behandighd, op dat ick by gelegentheyd deselve moght vergelijcken met die van Munck.
Ondertusschen derf ick niet seggen, dat de gantsche Streeck der Christiaens-Zee en des selven sijde nae 't Westen (alhier geteeckend tusschen d'Enghte Davids en
Muncks-Winter-Haven) sou behooren tot Groenland: Naedien 't wel sijn kan, dat een
mercklijck groote Rivier, of eenige Enge Zee, ter deeser tijd noch onbekend, 't gedaghte Land daer van af-snijd, en Groenland van America af-sonderd.
't Geen my diens aengaende aldermeest in twijffel steld, is, dat ick noyt in
Deenemarcken heb gehoord, dat deese sijde Groenlandsch was, gelijck sulcks wel
geseght word van de Noord-Ooste-Sijde tusschen Farwel en Spitsbergen. Doch d'ontknoopingh deeses twijffels laet ick aen de geene, welcke uyt d'Engelsche en
Hollandsche Schipvaerden naerder beright hebben genoomen, wijl mijn voorneemen
alleen is geweest, enckelijck hier aen te teeckenen 't geen ick uyt de Deensche Boecken en de t' saemen-spreeckingen met Deensche Geselschappen heb konnen uytvorssen.
N. B. De Heer Gesant, van welcke in dit Beright dickmael meldingh geschied, is de Heer de la Thuillerie, door wien de beroemde Vreede tusschen de Noordsche Kroonen is te weegh gebraght.