Tweede Boeck Van Nieuw Groenland
VII. Hoofdstuck. Verhael van de derde Vaert nae Groenland, aengesteld door even den selven Koningh Christiaen de IV
Een vermeeten Deensch Soldaet waeghd sigh onder deese woeste menschen;
Als nu de Deenemarckers ten derden mael 't Ancker uytwierpen,+
soo versoght een der Knechten van Gotzke Lindenauw (een seer vermeeten en gantsch dol-koen Soldaet) met seer grooten ernst aen sijnen Heer, dat hy hem wou veroorlooven, alleen aen Land te mogen treden, om de Wilde te besoecken, en te sien hoe 't daer gesteld was. Hy beloofde, sigh te sullen bemoeyen, om haer te bevreedigen door de Waeren, welcke hy mee wou neemen, of indiense yets quaeds tegens hem ter hand wilden trecken, sigh dan door de Vlught tijds genoegh te sullen redden. Door sijn gantsch onstuymigh aenhouden liet sijnen Heer sigh beweegen, om hem sijne Beede
+
Doch werd ellendigh van haer onthaeld.
te vergunnen.+
Doch hy had soo haest sijnen voet niet aen Land geset, of de Wilde betrapten hem; sloegen hem dood; scheurden hem in stucken; liepen daer nae wegh, en verberghden sigh voor 't Geschut der Deenen.
De Messen en Deegens deeser Wilde sijn gemaeckt van Hoornen of Tanden der
+
Stof haerer Messen en Degens.
Visschen, welcke men noemd Eenhoornen.+
Sy werden gesleepen en scherp gemaeckt met Steenen. Snyden niet minder, dan ofse van Yser of van Stael waeren.
Gotzke Lindenauw siende, dat voor hem in dit Land niet te doen was, rightede
+
Wanhopige dood van een gevangene Wilde.
de Seylen weer nae Deenemarcken.+
Eenen uyt de Gevangene Groenlanders sigh boven maten seer bedroevende, dat hy sijn Land moest verlaeten, stortede uyt wanhoop sigh selven in de Zee, en verdronck.
Onder weegen vonden de Deenen haer vijfde Schip, 't welck in de derwaerts-reys
+
Te rugg'-reys nae
Deenemarcken.
door den Nevel van haer was verdwaeld.+
Doch bleven niet langer als vijf daegen weer by een. Want een schielijck opkoomend' Onweer verwierp haer al t' saemen d'een van d'ander, soo datse malkander niet weer in 't gesight kreegen, voor nae
+
Daerse behouden aenkoomen.
een Maend tijds, als nu de Storm bedaerd was.+
Eyndelijck quaemense, nae veelerley uytgestaene moeyten en gevaeren, op den vijfden der Wijnmaend in haer
Vaderland, en te Koppenhagen aen.
VII. Hoofdstuck. Verhael van de derde Vaert nae Groenland,
aengesteld door even den selven Koningh Christiaen de IV.
Hoedaenigh sigh de Gevangene Wilde in Deenemarcken droegen.
Gedaente haerer Scheepjens. Mossel-Paerlen in Deenemarcken.
KOningh Christiaen de IV. van Deenemarcken ondernam sigh de derde (en even
+
Derde Toerustingh des Koninghs van Deenemarcken nae Groenland.
deese was sijne laetste) Reys nae Groenland.+
Liet derhalven twee groote Scheepen toe-rusten, en stelde daer over ten
Bevelhebber een Holsteynsch Hoofdman, genoemd Karsten (of Christiaen)
Richards-Soon. Deesen voeghde hy toe Noorweeghsche en Yslandsche Schiplieden,
om hem in alles behulpigh te sijn.
Hy voer, volgens 't verhael der Deensche Kronijck, uyt de Sond af op den
+
Doch te vergeefs, wegens de meenighte van 't Ys.
derthienden der Bloeymaend, sonder uyt te drucken in wat Iaer.+
Den aghtsten der Somermaend sagh hy de Spitsen der Groenlandsche Geberghten, doch kon niet aen dit Gewest koomen, wegens de veelheydt van 't Ys, 't welck sigh van dit Land
+
Groote Ys-klippen.
af tot seer verr' in de Zee uytstreckte.+
d'eene Ys-schol was op d'andere geschooten, tot sulck een hooghte, datmen groote Klippen meende te sien. De
Geschied-schrijver seght hier, dat het Ys van dese Landstreeck in eenige Iaeren, selfs oock in de Soomer, gantschlijck niet smelt.
Dit veroorsaeckte, dat de Holsteynsche Hoofdman gedwongen wierd, sonder eenige
+
Eene der Schepen verworpen door Storm.
verrightingh weer nae Huys te keeren.+
't Geen hem noch meer hier toe bewoogh, was, dat sijn ander Schip door Onweer van hem was geraeckt, en hy alleen by 't gedaghte Ys was aengekoomen. Derhalven nam de Koningh van Deenemarcken sijne verontschuldigingh en voorgewende onmogelijckheyd voor gewightigh aen.
Veellight sal my hier gevraeghd worden, waer de drie eerste en de vijf laetste Wilde (welcke noch van beyde d'eerste Reysen waeren overgebleven) heenen
+
Bedrijf der Wilde in
Deenemarken.
gekoomen zijn?+
'k Sal u, mijn Heer, een kort beright hier van doen.
Sijne Majesteyt van Deenemarcken voeghde haer eenige Persoonen toe, om haer van alle nooddruft te versorgen, en wel nauw aght op haere bewaeringh te
+
Haere Bewaeringh, Spijs en Dranck.
slaen,+
doch op sulck een wijs, datse gaen moghten waerse wilden. Men spijsighde haer met Melck, Boter en Kaes; desgelijcks met rauw Vleesch en rauwe Visch, gelijckse in haer Landt gewoon sijn t'eeten. Want sy konnen sigh niet gewennen tot het nuttigen van Brood, oock niet van gekoockte Spijsen, veel min van Wijn, als
+
Niets drinckense liever als Traen.
al t' saemen tegens haere Natuer strijdende.+
Onder alle andere Voghtigheden dronckense niets liever, als groote teugen Oly of Traen, waer in sy een bysonder groot behaegen hadden.
Dickmael wendedense haere Oogen nae 't Noorden, en sughteden met een
+
Onderstaen sigh over Zee na haer Vaderland te vlieden.
uytsteeckend groot verlangen nae haer Vaderland.+
Alsmen eens versuymd had op haere hoede nauw aght te slaen, soo hebben de geene, welcke haere Scheepjens en Riemen konden maghtigh worden, sigh in de Zee begeven, en onderstonden
+
Maer werden weer gevangen.
haer wegh te vaeren.+
Doch een geweldigh Onweer overviel haer, en wierp haer thien of twaelf Mijlen weghs verr' van de Sond af, aen de syde van Schoonen, alwaerse van de Boeren gevangen, en weer nae Koppenhaegen gebraght wierden. Nae deese tijd wierdense beeter bewaerd, en hadden minder Vryheydt om uyt te
+
Haere Dood.
gaen.+
Maer eyndelijck wierdense sieck, en stierven van maghteloosheydt, enckelijck veroorsaeckt door quellingh en treurigheyd.
Noch vijf levendige en gesonde waeren'er overigh, doe de Gesant uyt Spaenje in
+
Gesant van Spaenje siet deese Wilde.
Deenemarcken aenquam.+
Om deesen Aensienlijcken Heer een tijdkortingh te geven, soo liet de Koningh hem deese Wilde sien, en sy moesten met haere Scheepjens sigh op de Zee oeffenen.
+
Gedaente harer Schuytjens.
Om nu de Vorm en gedaente deeser Scheepjens dies te beeter te begrijpen,+
soo beelde mijn Heer sigh selven in een Wevers Spoel, langh thien of twaelf voeten, gemaeckt uyt de deelen der Walvisch-vinnen, sijnde gelijck als Latten, ontrent een vinger breed en dick, boven en onder overtrocken met de Huyden van Zee-honden,
+
Van welcke Stof,
of Zee-kalveren, met Snaeren aeneen genaeyd.+
In 't midden deses Wercks is een rond gat, soo wijd als de dickte van een Man in sijn midden. Aen 't eynd loopen deese Schuytjens spits toe. De sterckte en voegingh bestaet in beyde deese Spitsen, waer in de stucken der Walvisch-vinnen t' saemen koomen en vastgebonden zijn; in 't Gat, dat is, in de boven-kringh, waer aen al de bovenste Vin-stocken aenstooten, en in de halve onder-kringh, die aen de boven-kringh vast is, gelijck een omgekeerd
+
En op hoedaenigh een manier deselve ghemaekt sijn.
handvat aen sijnen Brood-korf.+
Hy beelde sigh in, dat al d'onderste Vin-stocken, of veel liever Vin-beenen, door deese halve Kringh door-gaen, of daer aen-stooten: En dat alles soo wel t' saem gevoeghd, genaeyd en overtrocken is, dat deese Schuytjens, wegens de lightigheydt en aerdige t' saemen-voegingh, in d'oopene Zee vermoogen uyt te staen 't geweld van oock selver sware Storm-winden. De bygevoeghde Afbeeldingh, nae 't leven gedaen, sal den Leeser dit noch duydlijcker voor oogen stellen.
De Wilde setten sigh daer in door 't Boven-gat, met uytgestreckte voeten, nae 't
+
Hoe sigh de Wilde in dese haere Schuytjens setten.
een of 't ander van beyde d'eynden toe:+
Stoppen 't gedaghte gat rondom met haere Voeder-hembden, welcke gemaeckt zijn van Zee-honden of Zee-kalveren Huyden, en boven gegord worden; binden de Mouwen voor aen de Hand vast toe; en setten een Kap op haer Hoofd, welcke geheght is boven aen 't gedaghte Voeder-hembd, of
+
Vraegen na geen Storm-winden.
Overtrecksel.+
Soo dat, ofse schoon door een Storm-wind in de Zee werden om en om gewenteld (gelijck dan al meenighmael geschiedt) 't Water echter nergens noch in haer Schuytje noch aen haer Kleederen kan geraecken. Sy koomen altijd weer boven, en weeten sigh veel beeter te redden in tijd van Onweer, als ofse in een groot Schip waeren.
Sy gebruycken maer een kleyne Riem, vijf of ses voeten langh, aen beyde d'eynden plat, ontrent de breette en lenghte van een halve voet, doch de lenghte wat meer als
+
Gebruycken maer een kleyne Riem, en hoedaenigh die gestelt is.
de breette.+
Deese Riem vattense in 't midden, daerse rond is, met beyde de vuysten, en diend haer eens-deels om haer als in een gelijcke Waegh in 't gewight te houden, anders-deels tot een dubbele Riem, om op beyde de syden daer mee voort te roeyen.
Niet sonder oorsaeck heb ick deese Schuytjens by een Wevers-spoel vergeleecken;
+
Loopen boven maeten geswind op 't Water, soo snel als een Wevers-spoel.
+
uyt-geschooten werdende, konnen soo geswind niet op of door haer Werck loopen, als deese Schuytjens, door de geschicktheydt der Wilde met de gedaghte haere Riemen geregeerd, over 't Water heenen snellen. De Spaensche Gesant sagh met de hooghste verwonderingh, hoe deese Wilde des Koninghs van Deenemarcken sigh hier
oeffenden. Sy liepen kruys-wijs door malkander, soo t'eenemael geswind, dat d'oogen der toe-sieners daer door verbysterden, en soo juyst, dat geen van allen d'andere aenroerde.
De Koningh wou de vaerdigheyd van een deeser Scheepjens doen beproeven
+
Proef, door de Koningh van
Deenemarcken daer van
laeten doen.
tegens de voortgangh van een Chaloup, voorsien met ses goede Roeyers:+
Doch deese had meer als werck genoegh, om 't Schuytje te volgen. De Gesant schonck yeder van haer een stuck geld, 't welckse uytgaven aen Deensche Kleedingen. Eenige van haer vercierden sigh oock met Pluymen op de Hoeden, Laersen en Spooren. Lieten oock de Deensche Majesteyt aen-seggen, datse hem voor Soldaten te Paerd wilden dienen.
Maer deese haere moedigheyd duerde niet langh. Want stracks daer nae vielense
+
Traghten geduerigh nae haer Vaderlandt.
weer in haere gewoone Treurigheyd.+
Geduerigh waerense bedaght, om middelen
+
Twee van de haere loopen ander-mael wegh.
uyt te vinden door welckese weer in haer Vaderland souden mogen koomen.+
Twee van de geene, welcke voor deesen sigh in Zee hadden begeven, doch door een hevige Storm aen Schoonen waeren aengeslaegen geworden (voor welcke men nu alderminst bekommerd was, vermits men meende, datse, eenmael 't groot gevaer ontworsteld sijnde, ten tweedenmael sigh niet weer daer in souden willen begeven) maeckten sigh Meester van haere Schuytjens, en voeren Noordwaerds aen.
Soo haest men sulcks gewaer wierd, heeft men haer na gesneld, en alreeds waerense
+
Den eenen werd wederomgekregen.
aen den Ingangh der volle Zee gekoomen.+
Alleen den eenen kreegh men weer, den anderen ontquam haere Handen. Vermoedlijck is hy verlooren gegaen, want 't is niet wel gelooflijck, dat hy oyt weer in Groenland sou aen-gekoomen sijn.
Men bemerckte aen deese Gevangene Wilde, nu weer in de handen der Deenen
+
Weend, als hy een Kind aen de borst siet; waer uyt men besloot, dat hy getrouwt was.
gevallen,+
dat hy, soo dickmael hy een Kind aen de borst of op d'armen sagh, begon te weenen: Waer uyt men een besluyt maeckte, dat hy in sijn Vader-land
gehouwlijckt moest sijn; sijne Vrouw en Kinderen aldus betreurende. d'overige Wilde, welcke noch te Koppenhagen waeren, wierden voortaen scharper bewaerd als voor deesen: 't Welck dies te meer in haer vergrootte 't Verlangen nae haer Land, en te gelijck oock de Wanhoop, van oyt 't selve weer te sullen sien.
Sy Stierven by nae alle door verdriet, soo dat niet meer als twee van deese ongeluckige Groenlanders overbleven; welcke noch thien of twaelf Iaeren leefden
+
Sterven van enckel verdriet, op twee nae.
nae de dood haerer med-gesellen.+
De Deenen wendeden alle mogelijcke vlijt aen, om haer liefde tot het leven te doen krijgen,
en gaven haer te verstaen, datse met haer omgaen wilden, als met haere goede
+
Konnen de Deensche Sptaeck niet leeren.
Vrienden en Landslieden.+
Sy toonden, datse dit eenigermaten verstonden. Men bemoeyde sigh, om haer tot 't Christendom te brengen: Doch sy konden de
Deensche spraeck niet wijs worden; en derhalven onse Geheymenissen des
Godsdiensts niet leeren, wijl 't Geloof koomd uyt het Gehoor.
De geene, welcke nauw aght op al haer doen sloegen, saegen, datse dickmael haere
+
Bidden d'opgaende Son aen.
oogen ten Hemel verhieven, en d'opgaende Son aenbaeden.+
Eenen van haer stierf te Koldingen in Jutland, aen een Siekte, welcke hy sigh op 't lijf had gehaeld, vermits hy in de Winter Paerlen had gevischt. Want de Mosselen in Deenemarcken
+
Deensche Mosselen, vol
ontijdige Paerlen.
sijn vol ontijdige Paerlen:+
En de geene, die van deese Spijs eeten, krijgen bynae niet anders tusschen de Tanden, als grof Paerlesand. Deese Mosselen vischtmen met groote hoopen in de Koldinghsche Vloeden. Eenige onder deselve geven fijne Paerlen; meerendeel kleyn, alhoewel oock eenige groote en ronde daer onder gevonden worden.
Deese Groenlanders hadden laeten blijcken, datmen in haer Landt Paerlen vischte,
+
Groenlandsche Wilde inde
Paerle-Visschery ervaren.
en datse in deese Visschery wel ervaeren waeren.+
Ter deeser oorsaeck voerde de
Koldinghsche Stadhouder haer met hem in sijn Gebied, en bestelde haer alles
watse van nooden hadden, om sigh in deese Rivier, welcke Paerlen heeft,
+
Doen te Koldingen een proef daer van.
t'oeffenen. Sy wierden hier aengesien gelijck als Wonderen.+
Den eenen, (insonderheyd hier in afgeright,) gingh onder Water als een Visch; en quam niet weer boven, voor dat hy Mosselen had, waer in Paerlen waeren. De Stadhouder, beeldde sigh in, indien deese Visschery soo voort gingh, dat hy in weynigh tijds de Paerlen met gantsche Mudden sou konnen uytmeeten: Doch sijn onmaetige Gierigheyd
+
Doch de gierigheyd des Stadhouders veroorsaeckt den eenen de Dood.
maeckte al sijne hoop te niet. Want even ter selver tijd quam de Winter aen.+
Evenwel wou hy niet waghten tot dat de Somer een bequaemer We'er sou veroorsaecken, maer sond, om sijne Paerle-Visschery voort te setten, deesen armen Groenlander geduerigh in 't Water, even gelijck een Waterhond, en liet hem soo dickmael onder 't Ys duycken, tot dat hy eyndlijck van koude en ongemack kranck wierd, en alsoo den Geest gaf.
Sijnen Medgesel was over dit verlies soodanigh bedroeft, dat hy sigh selven niet
+
De laetste Wilde, noch overgebleven, neemd de vlught,
kon troosten, noch sigh van andere laeten troosten.+
Soo haest de lustige Lentedaegen aenquaemen, vond hy door behendigheyd Middel, om een van haere kleyne
Schuytjens te bekomen, settede sigh daer in, en voer door de Sond, eermen sulcks
+
Maer werd aghterhaeld en weer nae Koppenhagen
gewaer wierd.+
Men vervolghde hem met alle doenlijcke vlijt, maer wijl hy de Voor-uyt-wegh had, soo kon men hem niet aghterhaelen, voor dat hy alreeds wel dertigh of veertigh Mijlen verr' in Zee was. Men gaf hem door teeckenen te kennen, dat hy Groenland nimmermeer aengedaen sou hebben; maer onfeylbaer door de Baeren sou verslonden sijn. Doch hy antwoorde,
des-gelijcks door teeckenen, dat hy (indien hy niet weer in haere Handen waer gevallen) wou hebben gehouden de sijde van Noorweegen, tot op een seeckere Hooghte. Dan
+
Sterft aldaer oock door verdriet.
wou hy voorts sijn overgescheept door hulp en begeleyd der Starren.+
Als hy nu weer te Koppenhagen quam, viel hy in een Sieckte (veroorsaeckt door herten-leed) en stierf.
+
Gestaltenis deeser
Groenlandsche Wilde.
Dit is geweest den uytgangh deeser ongeluckige Groenlandsche Wilde.+
Sy waeren (even gelijck ick in een ander Beright aen u, mijn Heer, de Laplanders heb
beschreven) van een kleyne gestalte, doch welgeset en dick-lijvigh; bequaem tot den arbeyd, en sterck om de Wapenen te konnen handelen. Sy hadden een bleke Verwe, platte Neusen, even als de Lappen, breede opgeworpene of omgekrulde Lippen. Den Buyt, in haere Schuytjens gevonden, als Riemen, Bogen, Pijlen, Slingers
+
Haere gedaghte Schuytjes,
en Kleederen, sijn in Deenemarcken gebleven.+
Twee der gedaghte Schuytjens met haer toebehooren hebben wy te Koppenhagen gesien; 't een by de Heer Worm, en 't ander by den Waerd van de Heer Gesant; tot onse groote verwonderingh.
Haere Kleederen gemaeckt van de Huyden der Zee-Honden en Zee-Kalveren; haer Hembden, van 't Ingewand der Visschen; en haere Voeder-Hembden, van
+
Desgelijks haere Kleederen, Hembden, e.s.v. sijn noch te sien by de Heer Worm.
Vogels-vellen, met haere Vederen van verscheyde verwen,+
sijn, als een seldsaeme seldsaemheyd, opgehangen inde Kamer van den meergedaghten Heer Worm, gelijck oock haere Boogen, Pijlen, Slingers, Messen, Degens en Werp-pijlen, welcke sy gebruycken ter Vischvanghst, voor aen voorsien met Spitsen van Hoornen of Tanden.
Wy hebben hier oock gesien een Groenlandschen Almanack, gemaeckt uyt
+
Groenlandschen Almanack.
vijfentwintigh en dertigh Spillen,+
welcke geheght sijn aen een Riem van 't Vel eens Hamels. Doch niemand, wien hy oock is, kan deselve gebruycken, als een geboorne
Groenlander.