Tweede Boeck Van Nieuw Groenland
XI. Hoofdstuck. Eygentlijcke Beschrijvingh van Spitsbergen, en Seldsaemheden deeses Gewests
DIt Gewest (Spitsbergen) leyd op de Hooghte van aghtentseventigh Graden, op
+
Spitsbergen, waer van daen
soo genoemd.
Kreys-trappen.+
Werd billijck den naem van Spitsbergen gegeven, wegens de spitse geberghten, waer mee dit Land gelijck als besaeyd of beplant is. Deese Bergen bestaen uyt grof Sand en kleyne platte Steentjens, gelijck als kleyne stuckjens van
+
Aenwassende Bergen.
grauwe Keyen, over en op malkander geleghd.+
Sy werden voort-gebraght van dese kleyne Steentjens en 't Grof Sand, door de Winden op malkander gehoopt, of die de Dampen verheffen. Oogenschijnlijck werdense grooter, en de Schiplieden vinden
+
't Gantsche Gewest is by nae niet als Spitse Bergen.
yeder Iaer eenige nieuwe.+
Leonin sigh dieper in 't Land begevende, sagh by nae
niet anders, als alleen soodaenige spitse Bergen, waer meë de heele grond gelijck als bedeckt is. Oock is hem onderweegen niets bejegend, als eenige Reen-Dieren, welcke voor-by hem heenen liepen.
Niet weynigh wierd hy verbaesd, als hy op de hooghte deeser Geberghten, ruym een Mijl-weeghs van de Zee gelegen, een kleyne Schips-Mastboom gewaer wierd,
+
Mast eens Schips gevonden op deselve, seer verr' van de Zee.
aen wiens eynd een Rol hingh.+
Als hy nu de Schiplieden, welcke hem begeleyden, vraeghde, wie doch deese Mast hier heenen moght gedraegen hebben, soo gavense hem tot antwoord, datse sulcks niet wisten, maer datse deselve altijd daer gesien hadden. Vermoedelijck is 't, dat voortijds de Zee aen dit Geberght heenen geloopen
+
Beemden met gantsch kort Gras.
heeft: En dat deese Mast noch een overblijfsel is van een oude Schipbreuck.+
Men vind hier oock eenige Beemden, doch 't Gras, 't welck daer op wast, is soo kort, datmen 't nauwlijcks boven d'Aerde, of liever boven de Steenen sien kan: Want
+
Mos, van de Reen-dieren tot haer onder-houd gebruyckt.
om eygentlijck te spreecken, dit Land heeft geen Aerde, maer kleyne Steentjens.+
Tusschen deselve en dit Gras wast een seecker slagh van Mos, even gelijck sijnde 't Mos, 't welck men gemeenlijck vind aen de Boomen onses Lands. Van dit Gewas geneeren sigh de Reen-Dieren, en werden daer van soo gantsch vet, dat de Heer Rijcks-Hofmeester, eene der selver tot hem gebraght sijnde, bevond, dat'er vier vingeren dick Speck (of Veth) op 't Lichaem sat.
Dit Land is onbewoond: kan oock niet bewoond werden, weegens de seer felle
+
Wegens de felle koude kan dit Land niet bewoond worden.
Koude.+
Want schoon de Son ter deeser Plaets in vier volle Maenden niet ondergaet, en in ses Weecken niet dieper onder den Horizont of Gesight eynder koomd, als drie Ellen, om nae Deensche wijs te spreecken, gelijck als Virgilius den Hemel heeft gemeeten; Dat is:
sigh ten ondergangh niet neyghd, als ontrent op 9. of 11. Graden des Horizonts, soo is echter de Koude soo veel te heviger, als de Son klaerder schijnd.
Men kan nergens by deese Bergen (welcke geen vastigheyd hebben) langh blijven,
+
By de Bergen magh men niet langh blijven staen.
+
naedien uyt deselve sulck een kouden Damp opstijghd, datmen (wanneermen maer een weynigh by haer bleef staen) terstond sou bevriesen. Om nu van dit Onheyl der Verstijvingh bevrijd te sijn, moet men sigh begeven nae een Plaets, welcke de Son van alle sijden beschijnd.
+
Witte Water en Land-Beeren.
Veele Beeren werden in dit Gewest gevonden;+
doch gesaementlijck wit; en veel meer sijn'er, die sigh in 't Waeter, als op 't Land houden. Men siet eenige der selver in de volle Zee daer heenen swemmen, en op de groote stucken van 't Ys klauteren. De meergedaghte Rijcks-Hofmeester heeft eenige deeser Dieren levendigh tot hem laeten brengen, welcke hy te Koppenhagen deed opvoeden. Als hy voor sijne goede Vrienden een behaeghlijck Kortswijl wou aenrighten, soo liet hy deese Beeren aen een Sandaghtige en diepe, doch klaere plaets, (op datse op de grond gesien moghten worden) in 't Water springen. Hy verhaelde my, dat het een gantsch sonderlinge lust was, deese Beesten, wel twee of drie uyren langh, op den grond der Zee met malkander
+
Konnen sigh veele daegen langh op de grondt der Zee onthouden.
te sien speelen.+
En voeghde daer by, datse wel de tijd van aght daegen sonder eenige beswaerlijckheyd daer souden konnen blijven, indien men haer niet weer nae boven trock met de Keetenen en Touwen, aen welcke sy vast gebonden sijn.
+
Geweldigh groote Walvisschen.
De Spitsberghsche Zee heeft veele Walvisschen.+
Van dit slagh werden'er gevangen, welcke 200. voeten langh zijn. De dickte is nae de maet der lenghte. De gemeene sijn van 130. oock van 160. der selver voeten. Wanneermen deese
+
Handen vol Spinnen in der selver ligchaem, nevens eenigh Groenkruyd.
onguer-groote Ligchaemen opend,+
soo vindmen daer in niet anders als ontrent thien of twaelf vuysten vol kleyne swarte Spinnen, welcke werden voortgebraght uyt de vervuylde Lught van deese Zee, nevens een weynigh Groen-kruyd, van de grond des Waters opgeworpen. Vermoedlijck is 't, dat deese Walvisschen noch van 't gedaghte Kruyd, noch van de Spinnen sigh geneeren, maer van 't Waeter, 't welck soodaenigh een Kruyd en sulcke Spinnen voortbrenghd. Deese Zee is somtijds van dit Ongediert gelijck als bedeckt; jae soo t'eenemael, datse over al swart daer
+
Teecken van een geluckige Walvisch-vanghst.
van is.+
Dit is voor de Visschers een onfeylbaer teecken van een aenstaende geluckige Vanghst: Want de Walvisschen volgen 't Waeter, 't welck dit vergiftigh goedt doet voortkoomen. Ter selver tijd vangense soo veele en groote deeser Visschen, dat de Schiplieden de Traen, die van deselve gebrand word, niet al t'saemen konnen weghvoeren, maer ten deelen in 't Land laeten, om in 't volgende Iaer te koomen afhaelen.
+
Doode Ligchaemen verrotten,
verderft of verrot.+
De Ligchaemen, welcke alreeds voor dertigh Iaeren begraven sijn geworden, sijn noch soo schoon en volkoomen, alsse waeren doese haeren Geest opgaven. Men heeft voor lange Iaeren hier Hutten gebouwd tot de
Traen-koockery; doch deselve sijn noch heden gelijckse voor een geruyme tijd, jae
+
Noch 't Hout vermolmd hier niet.
doese eerse opgeright wierden, sijn geweest.+
Al 't daer aen sijnde Hout is noch soo
+
Dit Land is goed voor de doode, quaed voor de levende.
gaef, als of 't eerst varsch van den Boom was gehouwen.+
Om de waerheyd van dit Noorder-Gewest te seggen, de Doode hebben 't hier wel, maer de Gesonde werden'er sieck. 't Voorbeeld van den armen Leonin kan ons dit betuygen, want hy quam van deese Reys weer t'huys, t'eenemael verlamt van de grimmige koude en onlijdelijcke Vorst. Is oock korts daer nae gestorven.
't Gevogelt deeses Lands bestaet enckelijck in Water-Vogelen, en geene derselver
+
Water-vogelen en Enden.
leefd op d'aerde.+
Men vind hier een groote meenighte Enden; daerenboven seer veele Pluym-gedierten, welcke by ons gantsch onbekend sijn, soo van gestalte als van aert. De Heer Rijcks-Hofmeester van Deenemarcken heeft eenige derselver dood
+
Slagh van Vogelen, de Papegayen gelijck.
nae Koppenhagen laeten brengen, wijlmense niet leevendigh kan bekoomen.+
Aen de Snavels en Vederen sijnse de Papegayen gelijckvormigh en gelijckverwigh. Maer de Voeten sijn als die van d'Enden. De geene welcke deese Vogelen vangen,
+
Singen boven maten lieflijck.
verhaelen voor waeraghtigh,+
datse boven maeten lieflijck en aengenaem singen. En wanneer'er verscheydene by malkander sijn, dat dan een welklinckende Harmony, of t'saemenstemmingh, op de Zee gehoord werd.
+
Tijd tot den
Walvischvanghst is van Hoymaend tot half Ooghstmaend.
De Schiplieden, welcke nae Spitsbergen vaeren, om Walvisschen te vangen,+
koomen aldaer in Hoymaend aen, en trecken in 't midden der Ooghstmaend weer wegh. Want indiense vroeger in 't Iaer daer heenen voeren, soo soudense, weegens de veelheyd van 't Ys, niet konnen aenkoomen: En om even deselve oorsaeck, indiense laeter in dit Gewest bleven, niet weer daer van daen konnen geraecken:
+
't Ys hier somtijds 70. ja 80. Vademen dick
Derhalven moet de gedagte tijd van haer waergenoomen sijn.+
Men vind in deese Zee wonder groote Ys-hoopen, welcke over de 70. jae 80. Vademen dick sijn.
Quae tantum vertice ad auras Aërias Quantum radice ad Tartara tendunt.
Dat is:
Die in de lught soo hoogh met haere Toppen staen, Als haere Wortels nae den Afgrond heenen gaen.
+
Ysbergen boven 't Water.
Want aen eenige plaetsen is deese Zee van de grond af tot boven toe bevrooren.+
Iae d'Ys-schollen kruyen dickmael soo hoogh op malkander, datse immers soo een verhevenen Ys-bergh boven 't Waeter maecken, als de Zee daer onder diep is. Dit
+
Gevaerlijkheyd eeniger Stroomen.
Ys is doorsightigh, en blinckt gelijck Glas.+
't Geen deese Schipvaert seer gevaerlijck maeckt, is, dat het in sommige Streecken verscheydene Stroomen geeft, in welcke 't Ys terstond smelt, en dan weer bevriesd.
+
Wederkeringh tot de Vraegh,
Men laete sigh nu niet vreemd voortkomen,+
dat wy op d'eerste Twijffel-vraegh niet
+
Of Groenland aen America en Tartarijen grensd, of niet?
seeckers konnen antwoorden noch besluyten,+
te weeten, of Groenland aen
America en Tartarijen grensd, of niet. De verr'-afgelegentheyd van onse Zee; de
toegevroorenheyd der andere; d'onseeckerheyd, of deselve oyt open of sonder Ys sou mogen gevonden worden; de weynige kennis van dit Meir; De Woestenijen welcke hier worden aengetroffen; de groote Stormen, welcke sigh op de Wateren verheffen; en, 't geen noch alder-onbequaemst is, 't gebreck van nodigh onderhoud in deese Wildernissen; al deese Swarigheden by malkander koomende, kanten sigh tegen 't voorneemen der Nieuwsgierige, en snijden haer alle Middel af, om de gesoghte en begeerde gewisheyd daer van te verneemen.
Even deselve bezwaernissen, en dienvolgens deselve ongewisheden, bevinden
+
Ten anderen, of Groenland aen America vast is, of niet.
sigh desgelijcks in d'andere Twijffel-vraegh;+
derhalven men oock even soo onseecker moet blijven, of Groenland aen America vast is, of niet. Alles wat ick u, mijn Heer, hier van kan seggen, is uyt 't Beright (van 't welck ick hier boven belofte
+
Reys van Johan Munck.
heb gedaen) des Deenschen Hoofdmans JOHAN MUNCK,+
die een Vaert nae 't Oosten heeft gesoght door de Straet nae 't Noordwesten, tusschen America en
Groenland, waer van ick alreeds te vooren eenigh gewagh heb gemaeckt.
'k Meen niet, buyten mijn voorgestelde Paelen te sullen treeden, wannneer ick u 't gedaghte Beright hier nevens over sende. Want behalven dat het seer lustigh is, soo heeft het oock sijn opsight op Groenland en d'aenleggende Eylanden.