Tweede Boeck Van Nieuw Groenland
II. Hoofdstuck. Handelende van den laetsten Bisschop in
En eyndelijck t'eenemael te niet gingh.
gesonden, doch deselve sijn noyt weer voor haer gesight gekomen.+
Oock heeftmen naederhand niets van haer konnen hooren, soo datmen onseecker was, ofse te grond waeren gegaen, of ergens elders heenen geraeckt. Dit heeft d'Oude Schippers in Noorweegen een groote vrees aengejaeght, soo datse sigh niet meer op deese Zee wilden begeven. Oock heeft de Koningin, nu met de Kroon Sweeden in Oorlogh gevallen, haer tot deese Vaert niet gedwongen; jae selfs op Groenland geen aght meer geslaegen.
II. Hoofdstuck. Handelende van den laetsten Bisschop in
Oud-Groenland. Desgelijcks van eenige Koningen in Deenemarcken,
welcke sigh bemoeyd hebben, om Oud-Groenland weer op te soecken.
DE Deensche Kronijck, uyt welcke ick deese Historische Beschrijvingh heb genomen,
+
Henrick den laetsten
bekenden Bischop van Garde in Groenland.
beright ons,+
dat korts nae deese tijd, te weeten, in 't Iaer der genaede 1406. de Bischop van Drunthen, genoemd Eskild, tot betooningh van een gelijckmatige voorsorge over Groenland, als sijne Voorsaeten hadden gehad, eenen Andreas daer heenen heeft gesonden, om te treeden in de plaets van Henrick, Bischop van
Garde, indien hy gestorven; of anders, indien hy noch in 't leven was, eenighe tijdingh
+
Eenen Andreas werd derwaerts gesonden, maer heeft men noyt yets van hem gehoord.
van hem te brengen.+
Maer van dien tijd af, dat de gedaghte Andreas 't Scheep was gegaen, en de Zeylen aen de Winden had bevoolen, hadmen noyt yets van hem gehoord, noch, wat moeyte men oock aenwendde, konnen verneemen, wat sigh met hem en Bischop Henrick had toegedragen. En derhalven is deesen Henrick (of misschien Andreas) den laetsten Bischop, die uyt Noorweegen nae Groenland is gesonden geworden.
Even deselve Kronijck beschrijft vervolgens nae malkander al de Koningen van
+
Verhael der Koningen van
Deenemarcken,
Deenemarcken,+
van Koningin Margaretha af, tot op den nu Regerenden Koningh
Christiaen den vierden, om aen te wijsen, hoe den eenen sigh weynigh met Groenland heeft bekommerd, maer in tegendeel den anderen sigh veel liet geleegen
+
Welcke sigh bemoeyd hebben, om 't verloorne
Groenland weer te vinden.
sijn, om 't selve weer te mogen vinden.+
Ick oordeel niet ongeraedsaem te weesen, dat ghy, mijn Heer, beright ontfanghdt van 't 't Vervolgh deeser Geschiedenissen, of veel liever
ongeluc-ken, welcke ons hebben benoomen d'eygentlijcke kennis eens seer beroemden Lands, voortijds aen de Volckeren van deese onse Wereld bewust, en oock van deselve met voordeel bewoond.
+
Inwerp des Vertaelers.
Oock meen ick,+
dat de Leesers niet onbehaeghlijck sal sijn, indien ick hier invoegh een kort begrijp van de voornaemste Verrightingen der Koningen, van welcke onse Schrijver hier gewagh maeckt, en te gelijck aenteecken de geene welcke hy voorby gaet.
+
Koning Erick uyt Pomeren.
Op Koningin Margaretha volghde Erick uyt Pomeren.+
Die, vermits hy een vreemd Vorst, en een nieuwen Inkomelingh in Deenemarcken was, niet eens de moeyte heeft gedaen, om te verneemen, of'er oock een Gewest in de Weereld was te vinden, 't welck de Naem van Groenland droegh.
Byvoeghsel.
DE Koningin Margaretha, Dochter van VValdemar de III. werd genoemdt de
+
Koningin Margaretha, de
Duytsche Semíramis en Deensche Amazoon.
Duytsche Semiramis, wegens haere dappere daeden.+
Noyt was Deenemarcken, t'sederd de Regeeringh van Koningh Kanut de Groote, soo maghtigh geweest, als onder de Scepter van deese Zeegrijcke Heldin. Boven Deenemarcken en
Noorweegen heeftse oock 't Koninghrijck Sweeden Koningh Albert, Hertogh van Mekelenburgh, afhandigh gemaeckt, en alsoo de drie Noordsche Kronen met
malkander vereenighd. In Kinds-plaets namse aen haeren Neef Erick, Soon des Hertoghs VVratislai van Pomeren. Deese Deensche Amazoon stierf in 't Jaer 1412.
+
Erick de IX. verlaet sijn
drie Kronen, om een gerust leven te voeren.
Aldus volghde haer deesen Erick de IX.+
Hy soght het vervallene Sleeswijckse Leen weer tot de Kroon te brengen, wie Hertogh Gebhard van Ditmarssen verslaegen was geworden. Waer over tusschen Deenemarcken en Holsteyn een grooten Oorlogh ontstond. Sweeden wierd tegens hem oproerigh. Als hy derhalven sagh, dat de drie Kronen hem seer te swaer woegen, soo danckte hy al deselve af in 't Jaer 1438. Begaf sigh met een grooten Schat na Pomeren, en voerde aldaer een gerust leven tot 't Jaer 1459, wanneer hy stierf. Andere seggen, dat de Deenen hem de gehoorsaemheyd opseyden, en Christoffel, Paltzgraef aen den Rhijn, de Kroon
+
Kostlijcke
Houwlijckspenningh.
opdroegen.+
Met sijn Gemaelin Philippa kreeg hy ten Houwelijck een Penningh, die op een Tonne Gouds wierd gewaerdeerd.
[Einde Byvoeghsel]
+
Christoffel van Bayeren.
Christoffel van Bayeren,+
Naevolger van Erich, wendede al de kraghten des Rijcks aen, om de Wenden (welcke sijn die van Pomeren) te beoorlogen.
Byvoeghsel.
DEesen Christoffel de III. Soon van Paltzgraef Iohan van Nieuwburgh, en van
+
Heeft seer weynigh verright.
Catharina (Dochter van VVratislaus,+
Hertogh van Pomeren, Suster van Erik de IX.) volghde sijnen Oom in de Regeeringh der drie Kroonen. Als hy uyt Sweeden weer te rugg' trock, nam hy wel een groote Schat meê, doch deselve wierd Buyt der onstuymige Golven. De Schrijvers van dien tijdt begrooten dit verlies op Honderdt duysendt guldens; en noemen dit een Grooten Rijckdom. Maer wat sou doch sulcks ter deeser tijd geaght worden? Haest daer nae, te weeten in 't Jaer 1448. stierf hy sonder Kinderen. Derhalven verkooren de Deensche Standen Hertogh Adolph van
+
De Deensche Kroon koomd aen 't Huys Oldenburgh.
Sleeswijck, uyt 't Geslaght van Koningh VValdemar III.+
Doch hy wou de Kroon niet aenvaerden, maer sloegh de Standen voor de Soon van sijn Suster Hedwigh, Graef Christiaen van Oldenburgh; die oock van de Deenen aengenoomen wierd. Doch in Sweeden wierd Karel, des Rijcks-Maerschalck Kanuti Soon, de Scepter overgegeven.
[Einde Byvoeghsel]
't Oldenburghsche Huys, 't welck heden in Deenemarcken regeerd, heeft beginnen
+
Christiaen den I.
de Heerschappy te voeren in 't Iaer 1448.+
Koningh Christiaen den eersten diens Naems, in plaets van sijne gedaghten nae 't Noorden te wenden, keerde deselve
+
Brenght Ditmarssen tot de Kroon Deenemarcken.
nae 't Zuyden.+
Deed een Bedevaert nae Roomen, en verkreegh van de Paus 't Land
Ditmarssen tot de Kroon Deenemarcken, gelijck oock de Vryheyd, om te Koppenhagen een Hooge School te mogen oprighten.
Byvoeghsel.
DEesen Christiaen was de Soon van Theodorus de Geluckige, Graef van Oldenburgh,
+
Bemoeydt sigh seer, om
Sweeden weer by stucken aen
sigh te brenghen.
en Delmenhorst,+
en van de voorgedaghte Hedwigh, welcke deesen haeren Echtgenoot toebraght 't Hertoghdom Sleeswijck, en de Graeffschappen Holsteyn, Stormar,
VVagrien en Ditmarssen. Hy (Christiaen, of Christiernus) bemoeyde sigh seer,
om 't Koninghrijck Sweeden weer met stucken aen sigh te brengen. Trock met een Heyr in Gothland, sijnde als de Moeder van Sweeden: Bedwongh 't selve, en veroverde (1449) de Stad VVisby. Korts daer nae wierden de Sweeden de Regeeringh van Koningh Karel Kanut verdrietigh, setteden hem af van de Koninghlijcke Waerde, en droegen
+
Krijght de drie Kroonen op sijn Hoofd.
deselve op aen deesen Christiaen.+
Aldus wierden de drie Kroonen weer onder een Hoofd, of liever op een Hoofd gebraght, in 't Jaer 1457. Maer vermits sijne
Amptlieden de Sweedsche Onderdanen te seer druckten, soo wierdense oproerigh.
+
Maer verliest Sweeden weer.
Hy trock gewapenderhand derwaerts, om alles weer in rust te brengen:+
Doch deed een ongeluckige Slagh met de Sweeden: Moest vlieden, en 't Rijck weer aen Kanut overlaten. Hy stierf in 't Jaer 1482. nae een vierendertigh-jaerighe Regeeringh.
+
Sijne ongeleerdheyd.
Als hy in 't Jaer 1473. den Paus te Romen besoght,+
en alleen door een Tolck 't woord liet doen, wijl hy de Latijnsche Tael niet verstond, soo verwonderde dese
Sixtus de IV. sigh ten hooghsten, dat soo een maghtigh Koningh soo ongeleerd was.
't VVerd als wat bysonders van de Schrijvers deeser Eeuw aengemerckt, dat deese Toght (in welcke hy noch door verscheydene andere Landen trock, en in Neder-Saxen groote vlijt aenwendede, om Hertogh VVillem van Brunswijck te bevredigen met Hartogh Magnus van Meeckelenburgh) hem gekost heeft 25000. Rhijnsche guldens. [Einde Byvoeghsel]
Deesen volghde Christiaen of Christiernus de II. die by sijne Kroningh Heylighlijck
+
Christiaen of Christieraus
de II. om sijn seer groote wreedheden
beloofde,+
alle mogelijcke vlijt te sullen aenwenden, om Groenland weer te vinden. Maer in plaets van een Land te winnen 'twelck sijne Voorsaeten verlooren hadden, verloor hy selver den Stand die hy besat. Sijne seer groote wreedheyd dreef hem uyt Sweeden; 'twelck Koningin Margaretha had gevoeghd tot beyde de Kroonen
Noorweegen en Deenemarcken, en alsoo van drie eene gemaeckt. Daer op begaf hy
sigh nae Deenemarcken, pleegende aldaer een even gelijcke woedende onsinnigheyd,
+
Verdreeven uyt Sweeden en
Deenemarcken.
als hy in Sweeden had gedaen.+
Maer de Deenen, deselve even soo weynigh konnende verdraegen als de Sweedsche Onderderdaenen, hebben hem van 't Rijck verstooten. Ter deeser oorsaeck werd hy onder de Koningen van Deenemarcken afgebeeld met een gebroockene Rijcksstaf in de Hand.
Sijnen Cancelier Erick Valckandor, een Deensch Edelman van uytsteeckende
+
Aerts-Bischop van
Drunthen, traght 't verloorne Groenland weer te vinden.
Deughden en een voortreflijck Gemoed,+
wierd, nae dat sijnen Heer in ongunst was geraeckt, Aerts-Bischop van Drunthen. Hy begaf sigh in dit sijn Aerts-Bisdom, en stelde al sijne Gedaghten op de weervindingh van Groenland, en op de Middelen om daer toe te geraecken. Al de Boecken, welcke hier van schreeven, doorlas hy. Ondervraeghde daerenboven alle Kooplieden en Schippers van Noorweegen, welcke eenige kennis daer van hadden; en liet een Kaert maecken van de Vaert, welcke men houden moet om daer heenen te koomen. Maer als hy nu meende sijn voornemen in 't werck te stellen, geraeckte hy in
+
Doch werd daer in verhinderd.
't Iaer 1524.+
met een groot Heer in Noorweegen in twist, die hem dwong sijn Aerts-Bisdom, en te gelijck oock 't Koninckrijck te verlaeten. Daer op vlood hy nae Romen, en is aldaer overleeden.
Byvoeghsel.
TUsschen Christiaen den I. en den II. heeft geregeerd Johannes, Soon van den
gedaghten Christiaen den I. in beyde de Koninghrijcken van Noorweegen en
+
Iohannes, Koningh van Deenemarcken, brenght Sweeden met geweld onder
hem.
Deenemarcken.+
Hy streefde nae de Sweedsche Kroon, en nam dit Rijck met geweld in. Maer weer te rugg' gekeerd sijnde, soo begonden de Sweedsche oproerigh te worden. Hy gingh andermael daer heenen, om haer te stillen, doch wierd uyt het Land geslagen, en in 't Jaer 1502. van de Kroon ontset. Voor deesen Oorlogh streed hy oock met Ditmarssen, 'twelck sigh geduerigh de gehoorsaemheyd der
+
Doch verliest dit Rijck weer.
Kroon ontrecken, en den Aerts-Bischop van Breemen onderworpen sijn wilde;+
doch soo ongeluckigh, dat hy nauwlijcks door de vlught sijn leven kon behouden. Dit geschiede in 't Iaer 1500. Onder sijne Regeeringh (1484.) onstond in Deenemarcken een onlijdelijcke Hongers-nood en Pest, waer door in 't gantsche Koninghrijck meer als de helft der Menschen en Beesten stierven. Hy overleed in 't Jaer 1530.
Christiernus de II. volghde als een ongeluckige Soon sijnen ongeluckigen Vader.
+
Christiernus de II. geeft sigh geen rust, voor dat hy
Sweeden had bekoomen.
+
Hy gaf sigh geen rust, om Svveeden weer te veroveren: En moest derhalven met
Steeno Sturm de jonge eerst swaere oorlogen voeren. Eyndlijck naemen eenige Svveedsche Standen (1520.) hem tot haeren Koningh aen, en daer nae wierd hy
pleghtlijck gekroond. Maer vermits hy soo grouwlijck handelde met de groote Heeren des Svveedschen Rijcks, en 94. voornaeme Persoonen op eenen dagh door de Beul liet om 't leven brengen; drie daegen langh onbegraven leggen, en daer nae verbranden, behalven noch veelerley andere onmenschlijcke Woederijen, soo hebben de Svveeden hem verworpen, dat hy geenen Koningh meer over haer was, en
+
Verliest niet alleen dit Rijck weer, maer oock
Deenemarcken en Noorweegen.
verkooren een ander.+
Als nu Christiernus in Deenemarcken sigh even soo bloedgierigh betoonde, als in Svveeden, soo wierd hy oock van de Standen deeses Rijcks verdreven; en eyndlijck in 't Iaer 1532. nae een thienjaerige Vlught, gevangen gesteld; doch Vorstlijck onderhouden. Hy stierf in deese Gevancknis (1559.) met groot berouw en erkentenis der Godlijcke Reghtvaerdigheyd. Behalven sijn kuysche en vroome
Gemaelin Isabella, Dochter des Koninghs Philippi van Spaenje, hield hy noch een Bysit, welcke in de Noordsche Rijcken veel ongelegentheden en onrusten heeft verweckt.
[Einde Byvoeghsel]
Frederick de I. Oom van Christiernus, maeckte sigh meester van de Koninghrijcken
+
Frederick de I. verhinderd
de weersoeckingh van
Groenland.
Deenemarcken en Noorweegen.+
Vermits nu den Oproer tegens Christiernus noch niet ten vollen gestild was, soo wierp hy een arghwaen op den gedaghten
Aerts-Bischop Volkander, en vreesde niet weynigh voor hem. Hy deed hem derhalven uyt 't Rijck jaegen, en sloegh 't Geselschap, van hem aengesteld om
Groenland weer op te soecken, den Bodem in.
Byvoeghsel.
+
Verkreegh de Bynaem van de Vreedsaeme.
DEese Frederick was de Broeder van Johannes.+
Bequam de Bynaem van de Vreedsaeme. Wierd van de Deensche Standen verkooren in plaets sijns Neefs
Christierni, gebrandmerckt met den naem van Tyran: Die in 't Jaer 1532. met 25.
Hollandtsche Oorloghs-Scheepen aenquam, om 't Rijck weer in te nemen; en oock van de Noorweegers op nieuws wierd gehuldighd. Doch nae sijne Gevancknis kreegh
+
Onder hem is 't light des
Euangeliums in
Deenemarcken opgegaen
Frederick rust.+
Onder wiens Regeeringh 't Light des Euangeliums in Deenemarcken opgingh, en van hem wierd ingevoerd. Hy stierf in 't Jaer 1533. Sijn Ligchaem in de kist leggende, heeft seer veel Bloedt van sigh laeten vlieten; 't Welck van veele wierd gehouden een Voorteecken van de naevolgende Landplagen, Straffen en Bloedvergietingen. Dese vreedsaeme Frederick had sigh met de Koningh van Sweeden vergeleecken, en afstand gedaen van sijne Aenspraeck op dit Rijck.
[Einde Byvoeghsel]
Hier op volghde Christiaen de III. die een proef deed neemen van de Vaert op
+
Christiaen de II. poogd de
Vaert na Groenland weer te vinden.
Groenland;+
doch de geene, welcke hy ten dien eynde uytsond, konden deselve niet vinden. Even hier door wierd deese Koningh bewoogen, om gantschlijck te niet te doen 't scharp Verbod, gegeven van de Koningen sijne Voorsaeten, welcke de
+
Steld deselve voor yeder open.
Vaert op Groenland niet wilden toelaeten, sonder uytdrucklijck verlof.+
In tegendeel vergunde hy aen een yeder, die eenige lust hier toe moght hebben, nae
Groenland te mogen overscheepen, sonder datmen daer toe bewilligingh behoefde
te versoecken. Doch de Noorweegers waeren doemaels soo zwack van Kielen, en daerenboven soo gantsch arm, datse geen Middelen hadden, om sigh behoorlijck toe te rusten tot sulck een zwaeren en gevaerlijcken Reys.
Byvoeghsel.
DEesen Christiaen de III. Soon van Frederick den I. was een uytsteeckend vroom,
+
Is een seer vroom, regtvaerdigh, bescheyden, wijs en dapper Vorst.
reghtvaerdigh, bescheyden, wijs en dapper Vorst.+
De hem aengeboodene Kroon weygerde hy beleefdelijck, willende veel liever verwaghten den uytslagh der ellendige tijden, ontstaen door de verdeeldheden der Rijcks-Raeden, en de Wapenen eeniger Hanseesteden, als op sijne schouderen laeden den beswaerlijcken en
onseeckeren last der Regeeringh. De grootste onrust wierd hier veroorsaekt door de Heeren Geestlijcke, welke noch goed Paus gesind waeren, en tot over d'ooren toe in
+
Weygerdt in 't eerst de Kroon aen te neemen.
d'Eergierigheyd en Geld-Gierigheyd staecken.+
De Gevancklijck-bewaerde Koningh
Christiaen de II. hielp d'innerlijcke Twisten geweldigh vergrooten, verhoopende
daer door sijne vrijheyd en de verloorne Scepter te sullen weer bekoomen. Hier by quam noch, dat Graef Christoffel van Oldenburgh een Krijghsheyr op de been braght, om de gedaghte Gevangene Koningh te verlossen. Hertogh Christiaen siende, dat hy hier over Hayr sou moeten laeten, wendde d'onreghtvaerdige Wapenen van sigh af, verwoestede eenige Zee-steeden, en nam, nae de bekoomene Zeege, de Kroon
+
Is Zeeghrijck, Reformeert, laet de Bybel in de Deensche Spraeck oversetten, en op sijne kosten drucken.
opentlijck aen.+
Hy dempte oock de Funen, die 't met Christierno hielden, en sijnenthalven de Wapenen aengrepen. Daer nae begon hy te Reformeeren, en door hulp van D. Johannes Bugenhagen d' Euangelische Leer reght in swangh te brengen. Liet oock de Bybel in de Deensche spraeck over setten, en op sijne kosten drucken. De Russische Kroon wierd hem aengeboden, doch hy weygerde deselve t'aenvaerden. Hy overleed in 't Jaer 1559. en alsoo even in 't selve, waer in oock
Christiernus de II. den geest gaf. Sijne Godtvrughtigheyd bleeck hier in, dat hy
dagelijcks sijne Gebeden knielende na de Hemel sond. [Einde Byvoeghsel]
Frederick de II. volghde sijnen Vader Christiaen de III. soo wel in sijn voornemen,
+
Frederick de II. Send Mognus Heignings uyt, om Groenland op te soecken.
als in de Regeeringh.+
Sond Mognus Heignings uyt, om Groenland te gaen opsoecken: En indien waeraghtigh is 't geen de Geschiedschrijvers van hem verhaelen, soo is hem gewisselijck een onbekend geheym, en verborgene saeck bejegend, regelrecht strijdende tegens sijn opset, om dit Land weer uyt te vorsschen. Nae veel Omzwervens vond Mognus Heignings eyndlijck 't gesoghte Groenland, niet sonder veel uytgestaene zwaerigheden, en wederwaerdige Toevallen. Maer wat was 't?
+
Die dit Gewest wel in 't gesight krijghd,
Hy kon'er niet aenkoomen.+
Want soo haest 't gedaghte Land hem in 't gesight quam, stond sijn Schip t'eenemael stil; waer over hy niet weynigh verschrickt was; en seecker niet sonder Reden.Want dit geschiede in de volle Zee, en gantsch diep Waeter. Daer dreef geen Ys, 't welck hem had konnen ophouden; en daerenboven woey de Wind tamelijck hard. Als hy nu geenssins verder vermoght te koomen,
+
Doch door een wonderlijck toeval verhinderd werdt daer aen te koomen.
moest hy weer aghterwaerts vaeren, en nae Deenemarcken keeren:+
Al waer hy vertelde 't geen hem bejegendt was; en tot den Koningh seyde, dat hier op de Grond der Zee een groote Magneet of Seyl-steen moest sijn, welcke sijn Schip ter dier plaets had opgehouden. Indien hem bekend geweest was de Historie van de Visch Remora (Schip-tegen-houder) veellight had hy deselve tot sijn behoef en verontschuldigingh ingebraght op een gelijcke wijs, als deese van de Magneet. Dit heeft sigh toegedraegen ontrent 't Iaer Christi 1588. onder de Regeeringh des gedaghten Fredericks.
Byvoeghsel.
DEese Frederick de II. voerde met Koningh Erick van Svveeden een seven-jaerigen
+
Kooningh Frederick beoorloghd de Kroon
Sweeden.
Oorlogh,+
doch in 't Jaer 1570. wierd de Vreede gemaeckt. Hy bouwde 't Kasteel
Kroonenburgh, en seyde dickmael onder dit werck: Indien ick wist, dat mijn
Onderdanen eenen Steen in deese Mueren betaeld hadden, soo sou ick deselve daer in niet lijden. Hy gingh den wegh alles Vleeschs in 't Jaer 1588.
Sijnen Soon Christiaen de IV. quam tot de Kroon in 't elfde Jaer sijns Ouderdoms.
+
Christiaen de IV.
desgelijcks, doch niet geluckigh.
+
Hy bouwde Christaenprijs, Christiaenstad, Christianien, Christianopolis en
Geluckstad. Voerde met de Koningen van Svveeden Carolus, en Gustaef Adolph,
oock met Koningin Christina, langduerige, doch aen sijne sijde niet seer geluckige
+
Menghd sigh tot sijn schade, inden Duytschen Oorlogh.
Oorloghen.+
Vermenghde sigh in 't Jaer 1625. in de Duytsche Onrusten, doch moest, wijl de beloofde Onderstanden der Verbondene aghterbleven, nae eenige Nederlaeghen in 't Jaer 1629. Vreede maecken. Met sijn Bywijf, Catharina Monck, teelde hy veele Kinderen, onder welcke oock was Graef VValdemar, verloofd aen de Dochter van den Muscovischen Czaar, derhalven hy derwaerts trock, doch een tijtlangh gevangen bleef, om dat hy de Russische Godsdienst niet wou aenneemen, noch sigh laten omdopen. Deesen Christiaen stierf in 't Jaer 1648.