om; om den Doortoght te vinden na Cathay en China.
+
Toerustingh van Schepen, om den Doortoght te vinden.
DIt Werckje aldus volbraght sijnde,+
heefr de Drucker goed gevonden, dat wy noch op 't alderkortste souden uyttrecken 't voornaemste uyt d'eerst Schipvaerden der
Hollanders en Zeeuvven nae Nova Zembla en de VVaygats, om te soecken den
Doortoght nae de Koninghrijcken Cathay en China: Derhalven wy dan oock dit volgende hier noch by voegen.
TOt de verrightingh van 't gedaghte voorneemen sijn in 't Iaer 1594. met bewilligingh
der Heeren Staten Generael drie Scheepen toegerust, een t'Amsterdam; een in Zeeland,
+
Uytvaert uyt Texel.
en een t'Enckhuysen.+
Op 't eerst genoemde was Stierman Willem Barentsz. vander
Schellingh, Burger t'Amsterdam, seer bedreven in de Zeevaert. Deese voeren den
+
Komen te Kilduyn.
5. der Somermaend uyt Texel.+
Quaemen den 23. te Kilduyn in Muscovien. Den 4. der Hoymaendt peyldense de Son, 's naghts als deselve op 't laeghste was, tussen N. N. O. en O. ten N. op 73. Graden 25. Min. Polus hoogte. Doemaels waerense 5.
+
Langenes.
of 6. Mijlen van Nova Zembla.+
Na 5. Mijlen Seylens quaemense by een laege uytsteeckende Hoeck, diense Langenes noemden. Nae 't Oosten deeses Hoecks was een groote Baey. Hier gingense aen Land met de Boot, doch vonden geen Volck.
+
Loms-bay.
+
Voorts deedense oock de Loms-bay aen, soo genoemdt nae de meenighte der Vogelen, welckese hier vonden, groot van Ligchaem, maer soo kleyn van Vleugels,
+
Vogels genoemd Lommen.
datse sigh verwonderden, hoe deselve so een zwaer Lijf konden draegen.+
Soo weynig waerense voor de Menschen bevreesd, datse sigh in haere Nesten lieten vangen; sonder dat d'andere daer by sijnde wegh vlogen. Deese Lommen werden oock
+
Admiraliteyts-Eyland.
Van hier seyldense nae 't Admiraels-Eyland.+
Quaemen den 6. der Hoy-maend voorts
+
Swarten-hoeck.
by den Swarten-hoeck,+
gelegen op 75. Gr. 20. Min. en 8. Mijlen van daer aen
Willems-Eyland, op 75. Gr. 55. Min. Den 9. liepense in Beeren-fort, onder
+
Kruys-Eyland, en andere.
Willems-Eyland.+
Den 10. bevondense sigh by 't Kruys-Eyland, 2. Mijlen van 't vaste Land, gantsch Klippigh en onvrughtbaer. Ontrent 8 Mijlen van daer leyd Capo
de Nassouw op 76. Graden. Den 12. quaemense dight by Nova Zembla: Doch wierden
door de menighte van 't Ys verhinderd aentekomen. Den 19. bevondense sigh weer
+
Nova Zembla.
naeby Zembla. Den 26. aen Capo de Troost.+
Den 29. waerense op 77. Graden; reght Oost van haer lagh den aldernoordlijcksten hoeck van N. Zembla, genoemd den
Ys-hoeck. Hier vondense eenige Steentjens, glinsterende als Goud, en derhalven
genoemd Goud-steentjens. Den 31. seyldense tusschen 't Land en 't Ys nae d'Eylanden
+
Walrusschen.
van Oranje.+
Aen eene der selven vondense by de 200. Walrussen, baeckerende sigh op 't Sand in de Son. Hoese oock met Bijlen, Kortelassen en Spiesen daer op staecken, sy konden'er niet eenen dooden, maer sloegen haer Geweer daer op in stucken.
Willem Barentsz. aldus met sijn Schip aen d'Eylanden van Oranje gekoomen sijnde,
+
Verhinderingh der voorgenoomene Reys, wegens 't Ys.
sagh geen kans om door 't Ys te breecken,+
en alsoo sijne begonnene Reys te voldoen. Nam derhalven met sijn Volck voor, sigh weer by d'andere Scheepen te begeven, die haeren Streeck hadden genoomen nae de Waygats, of Straet de Nassauw, om
+
Keeren weer nae huys, en koomen t'Amsterdam aen.
te sien, of deese eenige openingh moghten gevonden hebben.+
Seylde daer op te rugg' voorby den Yshoeck, Capo de Troost, Capo de Nassauw, 't Swart Eyland (soo genoemd om dat het boven swart was) Constintsarch, Kruys-hoeck, S.
Laurens-hoeck (alwaerse 6. Sacken met Roggen-meel begraeven vonden, oock eenige
Hutten saegen, en derhalven bemerckten, dat hier Volck woonde, doch voor haer gevlooden waeren) en quaemen eyndlijck by d'Eylanden Matsloe en Dolgoy, daerse d'andere Scheepen uyt Zeeland en Enckhuysen vonden; en alsoo voerense
gesaementlijck weer nae Huys; komende den 16. der Herfst-maend t'Amsterdam, mee brengende een Walrusch, welckese op een Ysschol gevangen en gedood hadden.
+
Walrusschen en derselver gedaente.
+
Deese Walrusschen sijn wonderlijcke en stercke Zee-monsters; grooter als een Os. De Huyd is als die der Zee-robben, met seer kort Hayr. De Muyl als die van de Leeuwen. Hebben vier voeten, maer geen Ooren. Brengen maer een of ten
hooghsten twee Iongen voort. Twee groote uytsteeckende Tanden staen aen beyde de sijden des Muyls, langh ontrent een half El. Deese werden immers soo waerdigh geaght als Yvoir of Elephants Tanden, insonderheyd in Muscovien, Tartaryen en elders. Gantsch beswaerlijck zijnse dood te slaen, ten sy dan datse in 't Slaep van 't Hoofd werden getroffen. Men souse bequaemlijck Zee-Elephanten mogen noemen.
+
Andere toerustingh van 7. Schepen nae de Way-gats.
weest sijnde,+
soo verloormen echter daerom de moed niet, om den doortoght te vinden; te meer, wijl die van 't Zeeuwsche en Enkhuysensche Schip, daer Jan
Huygen van Linschoten Commis op was geweest, vry breed voorgaven, datmen
door de Waygats (daerse sigh voor haer deel bevonden hadden) wel sou konnen
+
Om den doortoght te vinden.
doorgeraecken.+
Dit bewoogh d'algemeene Staten en Prins Maurits. om in 't volgende Iaer op nieuws 7. Schepen nae de Waygats te senden, waer van de 6. geladen waeren met allerley Koopmanschappen en Geld, om handel te drijven in de
+
Uytvaert uyt Texel.
Koninghrijcken van Cathay en China, indiense konden door-komen.+
Deese voeren den 2. der Hoy-maend uyt Texel. Den 14. der Ooghst-maend bevondense sigh op de Hooghte von 70. Gr. 47. Min. Den 18. saegense de Waygats ontrent 5. Mijlen van haer leggen. Van 70. Gr. af tot aen de Waygats toe moestense meest door gebroocken Ys seylen. 't Reghte Gat tusschen den Afgoden-hoeck en 't Land der Samoieden was'er soo vol af, dat'er niet door te koomen kon sijn: Derhalven liepense in de Traen-bay,
+
Treeden in de Waygats aen Land.
sijnde een goede gelegentheyd, om voor den Ys-gangh verseeckerd te leggen.+
Den 21. traden 54. Persoonen op 't Land van de Waygats, en ontrent 2. Mijlen
voortgegaen sijnde, vondense verscheydene Sleden met Vellen, Traen en andere Waeren, oock voetstappen van Menschen; doch konden echter niemand aentreffen, om beright van deese Zee-vaert te mogen bekomen. Sy vonden een gemaeckte Wegh
+
Meenen een openinph te sien.
in Moeras, en quaemen door deselve aen den Oever.+
Meenden datse een Openingh in de Zee saegen, en soo weynigh Ys, datse geloofden wel door te sullen geraecken. Braghten derhalven deese nieuwe Tijdingh 't Scheep. De Schipper had oock een Roey-Iaght uytgesonden, om te sien of de Tartarische Zee open was, doch kon, wegens 't Ys, niet voort. Sy liepen over Land nae de Twist-hoeck, en saegen dat 't Ys der gedaghte Tartarische Zee aen de Kusten van Rusland en de Waygats in den
+
Beright eener Lodgie van
Pitzora.
Hoeck vol gestouwd was.+
Den 23. vondense een Lodgie van Pitzore, t' saem genaeyd van Basten. Had Noordwaerts op geweest, om Walrus-tanden, Traen en Gansen te haelen; welcke Waeren hy in had tot ladingh voor de Scheepen, die uyt Rusland door de Waygats verwaght wierden. Sy seyden, dat deese Scheepen souden komen, om in de Tartarische Zee te seylen voorby de Rivier Oly, om t'overwinteren t'Ogolita, een plaets in Tartarijen, gelijckse yeder Iaer deeden. Dat het oock noch wel 9. of 10. weecken sou aenloopen, eer 't Gat toevroor; maer datmen dan over 't Ys kon loopen tot in Tartarijen toe, over de Zee, welckese noemen Marmare. Den 31. voer Willem
+
Wilde Sanojeden, en beright, van deselve gedaen.
Barentsz. nae de Zuyd-sijde der Waygats aen 't vaste Land.+
Hier vondense eenige Wilde Samojeden, die haer echter vriendelijck bejegenden, en berighteden, datse, alsse een hoeck waeren voorby gevaeren, ontrent 5. Daegen reysens nae 't N. O. souden koomen by een groote Zee Z. Oostwaerts op. 't Welkse seyden, seer wel te weeten, wijl eenen der haere van haers Koninghs weegen met deel Volcks daer geweest was. Den 3. der Herfst
+
Twist-hoeck.
+
Staten-Eyland.
maend maecktense weer Zeyl.+
Quamen dight by de Twisthoeck.+
Voeren ontrent 6. Mijlen N. op: maer vervielen door de veelheyd van 't Ys en dicke Mist op
+
Beer vernield twee Mannen.
d'Oostsijde van 't Staten Eyland.+
Hier wierden twee der haere jammerlijck verscheurd van een witte Magere Beer. Die, onaengesien hy van d'andere met een Kogel by d'oogen in 't Hoofd wierd geschoten, evenwel sijnen onder hem hebbende Man vasthield. Doch als hy eyndlijck begon te suysebollen, wierd hy met de Kolf van een Musquet op de Neus geslagen, en soo voorts de Keel afgesneden. Wat moeyte
+
Deese Vaert is weer vrugteloos.
sy aenwendeden, om haer voorneemen voort te setten, 't was te vergeefs.+
Den 11. seyldense wel weer nae de Tartarische Zee, maer geraeckten soodaenigh in 't Ys, datse weer nae de Waygats moesten vaeren; en eyndlijck gedwongen wierden, sigh weer nae Huys te begeven. Den 18. der Slaght-maend quaemense in de Maes aen, uytgeweest sijnde 4. Maenden en 16. Dagen.
Deese tweede Uytrustingh andermael aldus misluckt sijnde, hebben d'Algemeene Staten wel in beraed genoomen, of men ten derden mael, van wegen 't gemeene Land,
+
Derde uytrustingh van twee Schepen.
de saeck noch eens sou besoecken, maer wierd afgestemd.+
Doch soo eenige Steeden of Kooplieden sulcks op eygene kosten wilden aengaen, soo woudense, indien de Reys geluckte, en blijcken kon, dat de Doortoght te beseylen was, van 's Lands weegen haer een goede vereeringh doen. Hier op sond de Stad Amsterdam twee Scheepen uyt; deselve bemannende meest met ongetrouwde Personen, op dat de drift
+
't Volck op bysondere voorwaerden aengenoomen.
nae Wijf en Kinderen haer niet dies t'eer nae Huys moght jaegen.+
Sy wierden oock aengenoomen op bysondere voorwaerden; te weeten: Watse souden hebben
indiense vrughteloos weer quaemen, en wat, indiense de Doortoght vonden en haere reys volbraghten; om haer dies te meer tegens d'ongemacken aen te moedigen. De Schippers waeren Jacob van Heemskerck, by hem hebbende de meergedaghten
Willem Barentsz.; en Jan Cornelisz. Rijp. Den 18. der Bloey-maend 1597. seyldense
uyt 't Vlie. Den 30. waerense op de hooghte van 69. Gr. 24. Min. Den 2. der
Somer-maend op de hooghte van 71. Gr. Hier ontstond verschil tusschen de Hoofden van beyde de Scheepen, d'eene een andere streeck willende houden, als d'andere. Den 5. saegense 't eerste Ys. Den 7. waerense op 74. Gr. en quaemen geduerigh in noch meer Ys. Den 19. bevondense sigh op 80. Gr. 11. Min. en saegen daer Land, 't welck seer groot was. Sy seylden westelijck daer voorby tot op 79. Gr. en quaemen
+
Komen by 't
aldernoordlijckste Land, soo veel tot noch toe bekend is.
by een goede Reede.+
Sy meenden dit Gewest Groenland te sijn; doch was 't alder noordlijckste Land, 't welck tot noch toe bekend is geworden, gelegen tusschen
Groenland en Nova Zembla: ten Noorden recht tegens over Finmarcken; streckende
sigh (voor soo veel men weet) van 76. tot over de 80. Gr. en is alsoo meer als 60. Duytsche Mijlen langh. Dit nieuwe Land werd van d'onse Spitsbergen genoemd; en is, wegens de
+
Korte beschrijvingh van 't selve.
felle koude, onbewoonbaer.+
Evenwel is hier 's Somers (in de Baey der Engelsche) een langen Dagh van 127. mael 24. uyren, of 12. Weecken en 1. Etmael; en in 't geheele Somer-half-jaer gaet 't Light niet van den Hemel wegh. In 't
Winter-half-jaer sijn twee volle Maenden, dat de Son in 't Suyden Daegen maeckt van 12. 11. 10. 9. en soo voorts tot 1. uyr langh: En niet te min is in geene Landen,
+
Voor sooveel men noch daer van weet.
benoorden de Middellijn gelegen, korter Somer en minder warmte.+
d'oorsaeck is, om dat de Son hier ten hooghsten maer klimd tot 33. Gr. 40. Min. boven de Kim, derhalven de stralen soo scheef by 't Veld heenen schieten, datse swaerlijck de grond konnen verwarmen: soo dat de Dampen, uyt d'aerd oprijsende, door de hitte niet konnen verdreven worden. Dit veroorsaeckt, dat'er oock niets kan wassen; immers voor soo veel men weet. Want dit Gewest is noch maer alleen bekend langhs de Zee-kusten, daer men niet anders siet als hooge besneeuwde Bergen en sommige Daelen. Witte Beeren sijn hier seer veel, grooter als Ossen; witte, grijse en swarte Vossen; oock Rheen, of Harten.
Den 25. der gedaghte Somer-maend seyldense langhs heenen op 79. Gr. Vonden
+
Vervolgh haerer Reys.
een geweldigen Inham.+
Voeren'er wel 10. Mijlen weghs in, maer moesten'er, vermits tegen-wind, weer uyt laveeren. Den 29. waerense gedwongen van 't Land af te
+
Beeren-Eyland.
wijcken, weegens de meenighte van 't Ys, en seylden tot op 76. Gr. 50. Minuten.+ +
Verschil onder de Hoofden.
Den 1. der Hoy-maend kregense 't Beeren Yyland weer in 't gesight.+
Hier rees weer verschil onder de Hoofden der beyde Scheepen. Jan Cornelisz. seylde weer op 80. Gr. meenende aen d'Oost-sijde deeses Lands lightlijck te sullen door-geraecken; en gingh alsoo N. aen; maer Willem Barentsz. Z. wiens bejegeningen wy nu sullen vervolgen, doch alleen overloopender-wijs. Den 17. quam hy op de hooghte van 74.
+
Kruys-Eyland.
Gr. 40. Min. en kreegh Nova Zembla in 't gesight.+
Den 20. setteden hy 't onder 't
Kruys-Eyland, wijl hy niet verder kon komen, wegens 't Ys. Aght der sijne roeyden
aen Land, doch wierden van twee Beeren overvallen, soo datse, sonder Geweer sijnde, sigh in grooten anghst bevonden; evenwel ontquaemense haer noch.
+
Hoeck van de Troost.
Diergelijcke bejegeningen met Beeren vielen haer dickmael voor.+
Den 7. naerderdense den Hoeck of Capo de Troost, daerse langh nae verlanghd hadden. 's Avondts moestense (weegens 't mistigh We'er) haer Schip aen een Ys-schol vastmaecken, die 36. vadem onder Water vast lagh, en meer als 16. vadem daer
+
Geweldige Ys- Schollen.
boven; soo datse over de 52. vadem dick was.+
Meer andere soodaenige Ys-schollen wierdense gewaer. Een derselve, daerse sigh oock aen vastgemaeckt hadden, scheurde met een verschricklijcke barst in meer als 400. stucken onder 't Waeter, daerse op de grond lagh. Den 12. begaevense sigh dighter onder Land, om van 't Ys
+
Kleynen Ys-hoeck.
niet geschoven te worden. Hier was een groote afwateringh van 't Geberght.+
Sy maeckten haer weer vast aen een Ys-schol, en noemden dien hoeck den
Kleynen Ys-hoeck. Den 16. roeydense met haer thienen nae 't vaste Land van Nova Zembla, klommen op een hoogen Bergh, en bevonden dat 't Land Z.O. en Z.Z.O.
+
Vergeefsche blijdschap.
daer nae noch meer ten Z. van haer lagh.+
Dit gaf haer een quaed vermoeden, dat het sigh Z. streckte. Maer hooghlijck verblijdedense haer, wanneerse in 't Z.O. en O.Z.O. open water saegen, meenende dat de Reys nu gewonnen was. Schielijck sneldense sigh nae 't Schip, om Willem Barentsz. hier van te berighten. Den 18. maecktense sigh gereed om t' seyl te gaen, maer moesten, nae grooten arbeyd, weerom
+
Hoeck van begeerte.
keeren nae de plaets daerse van daen gescheyden waeren.+
Den 19. quaemense boven den Hoeck van begeerte; maer geraeckten alweer in 't Ys, soo datse sigh weer
+
Ys-Haven
aghterwaerts moesten wenden.+
Den 21. seyldense een stuck weghs in d' Ys-haven, maer 's morgens voerense weer daer uyt, en maeckten 't Schip vast aen een
Ys-schol, daerse boven op klommen, en sigh verwonderden over de seldsaemheyd
+
Seldsaeme Ys-Schol.
des selven. Dit Ys lagh boven vol aerde,+
was lasuer-blauw, en sy vonden over de 40. Eyeren daer op. De dickte onder en boven water was wel 28. vadem.
Den 25. der Ooghstmaemd meendense bysijden om Nova Zembla aen de Weygats
+
De hoop, om de Doortoght te vinden, verdwijnd.
te seylen, Westwaerts aen.+
Want wijlse N. Zembla nu al voorby waeren, en nergens geen openingh vonden, soo gavense de moed van door te koomen verlooren, en wilden weer nae huys trecken. Maer by de Stroom-bay komende, soo moestense weer te rugg', vermits daer 't Ys gantsch vast lagh. Den 26. voorby d' Ys-haven vaerende, begon 't Ys soo geweldigh te drijven, datse daer in beset bleven. Al haeren arbeyd, om los te geraecken, was te vergeefs. Op dien selven dagh 's Avonds
+
Sy werden van 't Ys gantsch beset.
quaemense aen de West-sijde van d' Ys-haven.+
Den 17. dreef 't Ys rondom 't Schip. Eenige van de Maets gingen aen Land. Stracks begon 't uyt den Z. O. te waeyen, en 't Ys geweldigh voor den Boegh aen te drijven, 't Schip voor soo hoogh
opkruyende, dat het aghter als in de grond scheen te sitten. Die in 't selve waeren, meenden dat het vergaen sou hebben, en setteden derhalven de Boot uyt, om haer leven te behouden, indien de Kiel had mogen barsten. Den 31. wierdense op nieuws,
+
Groot-gevaer van 't Schip.
door 't schricklijck drijven van 't Ys,+
wel 4. of 5. voeten met de voorsteven opgeschoven. 't Aghter-deel sat in een Ys-kloof. Maer ontrent 4. uyren daer nae wierd 't Schip weer vlot, tot haer seer groot blijdschap; die echter niet langh duerde; want op den 1. der Herfst-maend begon 't Ys al weer te schuyven, en de gantsche Kiel meer als twee voeten op te dringen. Den 2. begon 't Schip soodaenigh te kraecken en te barsten, datse geraedsaem vonden, onaengesien 't seer quaed we'er was, de Schuyt aen Land te brengen, met 13. Tonnen Broods, en 2. Vaetjens Wijn, om sigh
+
Geweldige Ys-bergen.
in tijd van nood daer meë t'onderhouden.+
Dight aen 't Schip dreven Ys-schollen, soo groot als de Sout-bergen in Spaenje. Den 5. wierd het soodaenigh
geparst, dat het gantsch over sijde begon te hellen; evenwel bleef't noch dight. In deese nood braghtense noch meer andere Voorraed aen Land, nevens Kruyd, Loot, en Musquetten. Eyndlijck, siende dat'er geen hoop was, om weer uyt 't Ys te sullen
+
Moeten besluyten, hier t' overwinteren
geraecken, soo naemense voor,+
hier te willen over-winteren, ten besten datse souden
+
Vinden, tot haer geluck, een deel Houts;
konnen, verwaghtende wat God voor een uytkoomst sou gelieven te geven.+
Ontrent 2. Mijlen Land-waerts in vondense een soete Rivier, en daer by, tot haer groot geluck, een groot deel Hout, 't welck daer was koomen aendrijven. Hier van bouwdense een Huys (of Hut), en voerden oock een groot deel stucken wegh tot Brandhout. DIckmael quaemen haer Beeren besoecken, doch sommige derselver moesten 't met 't leven betaelen. Den 25. der Herfst-maend begondense vast haer Huys te timmeren. Sy waeren doe noch 16. Man sterck, want twee daegen te vooren
+
Waer van sy een Huys beginnen te timmeren
was haeren Timmer-man gestorven.+
Den 27. vroor 't soo geweldigh, dat, alsse een Spijcker in de Mond naemen, gelijck men in 't Timmeren gewoon is te doen, 't Vel daer aen bleef hangen, soo dat'er 't Bloed nae volghde. Den 31. maecktense een goed vyer by 't Huys, om d' aerde t' ontdoyen, en deselve rondom in te stouwen, op dat het te dighter moght sijn; doch deselve was soo vast en diep bevrooren, datse niet ontlaeten wou. Den 2. der Wijn-maend rightedense 't Huys op, en setteden in 't bovenste een May-boom van bevroorene Sneeuw. Dien selven dagh braeckense 't Vooronder van 't Schip op, om met deese Deelen 't Huys te decken; en kregen 't noch
+
Mercklijcke reddingh uyt de Klauwen eens Beers.
voor den avond meest dight.+
Korts te vooren haddense een Beer geveld, en over eynd op sijn Poten gesteld, om hem te laeten bevriesen. 't Gebeurde nu op den 10. dat eenen van 't Volck, met sommige andere nae 't Schip gegaen sijnde, en weer daer uyt koomende, een Beer in 't gemoet liep, die hem op 't lijf was eer hy 't gewaer wierd. Dapper stelde hy sijne Beenen te werck, om weer in 't Schip te koomen, en