In 2012-2013 is het Spaanse gevoel van onbegrip heviger dan in de periodes hiervoor. Behalve dat de discrepantie tussen het Spaanse zelf- en heterobeeld steeds groter wordt, komt nu ook duidelijker naar voren dat Spanje meer is dan alleen de economische crisis die wordt weergegeven in de internationale pers. Bovendien wordt helder dat Spanje door heeft dat er veel is gebeurd sinds het Spaanse wonder van de jaren tachtig en negentig.
Discrepantie tussen zelfbeeld en heterobeeld
Uit een artikel in el País blijkt dat een deel van de Spaanse bevolking zich zorgen maakt over het
beeld van Spanje in het buitenland dat niet overeenkomt met de realiteit van de eenentwintigste eeuw. Uit een interview met Pau Gaurdans, hoteleigenaar van Grand Hotel Barcelona volgt dat de
komst van de vele toeristen één van de weinig goede berichten is geweest in 2011. Aangezien de economie er maar niet slaagt om de impuls te herstellen. Toerisme is altijd van groot belang geweest voor de Spaanse economie en ook de toeristische sector merkt de verandering in perceptie. Spanje zou haar charme verliezen en een steeds ernstiger imago probleem krijgen in het buitenland. Het toerisme kan Spanje echter niet uit de crisis halen, maar kan wel een hefboom zijn voor veranderingen. Spanje moet nog een sprong maken, want het imago in het buitenland
heeft weinig te maken met het Spanje van de 21e eeuw. Spanje heeft een ernstig probleem met haar beeld in het buitenland, ze heeft haar charme verloren. 214
Spanje uit de mode
In 2012, met vier jaar crisis achter de rug is Spanje niet meer in de mode en is het merk Spanje erg achteruit gegaan. Oude clichés over de wijn en flamenco komen met meer heftigheid op en niemand wil meer zijn zoals Spanje, want Spanje is niets meer waard dan dat.
Ahora, con cuatro años de crisis a la espalda, cinco millones y medio de parados, y en medio de la recaída, la economía asiste también al deterioro de lo intangible, de su Marca. Se manifiesta en números muy concretos de los mercados financieros y también en algo más difuso, como el resurgimiento de viejos tópicos sobre vino y flamenco, o el desdén con el que se refieren a su vecino español líderes europeos como Nicolas Sarkozy o Mario Monti. Spain ya no está de moda, Spain cotiza a la baja.215
Vóór de crisis heerste er veel optimisme en werden de Spanjaarden bewonderd en gerespecteerd om hun voorspoed en progressie door de landen van G-8. Dit wordt benadrukt door een onderzoek van Javien Noya. Hij geeft aan dat in de Financial Times of de Wall Street Journal vier
jaar geleden, Spanje bekend stond als het modelland en het beste land van Europa was om in te wonen en te werken.216 Nu is dit beeld juist omgekeerd naar het andere uiterste:
"En el pasado nos dejamos llevar por la euforia, éramos la admiración del mundo, pero ahora nos vamos al otro extremo", lamenta Miguel Otero, director del Foro de la Marcas Renombradas, una institución que forman Gobierno y grandes empresas españolas.217
El ABC (2012) benadrukt ook dat Spanje in 1992 (500 na de verovering van Amerika) werd
bewonderd door de rest van de wereld. Twintig jaar later kondigt de Argentijnse president Cristina de Kirchner de onteigening van 51% van de aandelen van YPF uit handen van Repsol aan. Het citaat toont aan dat: “El conflicto en torno a la petrolera no es el único que indica que
214 El País, "España tiene un grave problema de imagen exterior”, 7 januari 2012. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2012/01/07/ultima/1325890802_850215.html
Eigen vertaling: Spanje heeft een ernstig imagoprobleem in het buitenland. Het heeft haar charme verloren.
215 El País, ¿La imagen de España?, 16 maart 2013. Beschikbaar op:
http://elpais.com/elpais/2012/03/15/opinion/1331809771_521899.html Eigen vertaling titel: het beeld van Spanje
Eigen vertaling: Nu, met vier jaar crisis achter de rug, vijf en half miljoen werklozen, midden in een inzinking, draagt de economie ook bij aan de verslechtering van het ontastbare, van haar merk. Ze spreekt zich uit over zeer specifieke nummers van de financiële markten en ook iets vaags, zoals de opleving van oude clichés over wijn en flamenco, of de minachting waarmee Europese leiders als Nicolas Sarkozy of Mario Monti verwijzen naar de Spaanse buren. Spanje is niet meer in de mode, Spanje staat lager in aanzien.
216 El País, Ni tanto ni tan poco, 1 mei 2012. Beschikbaar op:
http://sociedad.elpais.com/sociedad/2012/05/01/vidayartes/1335887289_611070.html Eigen vertaling titel: niet te veel, niet te weinig
217 El País, ¿La imagen de España?, 16 maart 2013. Beschikbaar op:
http://elpais.com/elpais/2012/03/15/opinion/1331809771_521899.html
Eigen vertaling: In het verleden hebben we de euforie achter ons gelaten, we waren de bewondering van de wereld, maar nu gaan we naar het andere extreme, betreurt Miguel Otero, directeur van het forum van de befaamde merken, een institutie dat de regering en grote Spaanse bedrijven vormt.
67
España tiene un serio problema con su deteriorada reputación internacional.”218 Wat is er deze
twintig jaar gebeurd dat Spanje zoveel krediet heeft verloren? Hoe is Spanje veranderd van dynamisch naar depressief en worden de Spanjaarden opnieuw beschreven als ‘veroveraars’
Fue en la década de 1990 cuando se produjo el desembarco empresarial español en Iberoamérica.
La prensa económica anglosajona, la misma que hoy lanza saetas envenenadas, lo aplaudía y hablaba de los “nuevos conquistadores”219
Echter in tijden van vooruitgang werd eventuele ontevredenheid over Spanje gedempt en sterk vijandige acties zoals die van de Argentijnse ontmoedigd. Spanje gedroeg zich als een concurrerend land dat investeerde in het buitenland. In 2000 ontwikkelde de regering van José María Aznar een Plan Estratégico de Acción Exterior met als doel Spanje tot de grootste machten in
de wereld te laten behoren220 Ook in el Mundo wordt aangegeven dat met de aankomst van de
democratie, de euro, de AVE, het internet en het economische wonder er gedacht werd dat Spanje er weer was. Helaas is deze gedachte alleen nog maar een herinnering, want na vijftien jaar constante vooruitgang, is Spanje weer terug bij armoede. “Del milagro español hemos despertado un día, otra vez invertebrados, con toreros que llevan el ojo en la mano.”221 Het pessimisme is
teruggekeerd in het zelfbeeld van de Spanjaarden en dit zorgt voor een extra probleem in het hetero-beeld, naar onderzoek van Noya (2013): “Otro problema añadido es el clima de pesimismo "más que justificado" que hay entre la propia opinión pública española, cuyo "derrotismo y falta de expectativas es algo insólito".222
Dat er een verschil is tussen het Spaanse zelfbeeld en het hetero beeld valt ook te zien in een artikel uit el Mundo:
218 El ABC, España, la soledad del conquistador acorralado, 30 april 2012. Beschikbaar op:
http://www.abc.es/20120429/espana/abci-politica-exterior-espana-201204241056.html Eigen vertaling titel: Spanje, de eenzaamheid van de nauw gedreven veroveraar.
Eigen vertaling: Het conflict rondom de aardoliemaatschappij is niet het enige dat aanwijst dat Spanje een serieus probleem heeft met haar verslechterende internationale reputatie.
219 El ABC, España, la soledad del conquistador acorralado, 30 april 2012. Beschikbaar op:
http://www.abc.es/20120429/espana/abci-politica-exterior-espana-201204241056.html
Eigen vertaling: Het was in de jaren 1990 toen ze de Spaanse handels-landing in Latijns Amerika produceerde. De Angelsaksische economische pers, dezelfde die vandaag giftige pijlen lanceert, applaudisseerden en spraken over de “nieuwe veroveraars”
220 El ABC, España, la soledad del conquistador acorralado, 30 april 2012. Beschikbaar op:
http://www.abc.es/20120429/espana/abci-politica-exterior-espana-201204241056.html
221 El Mundo, Marca España, 6 april 2012. Beschikbaar op: http://academic.lexisnexis.eu/??lni=5541-1301-JDRJ-
N1JC&csi=256121&oc=00240&perma=true’
Eigen vertaling: Van het Spaanse wonder ontwaakten we op een dag, opnieuw krachteloos en ongestructureerd, met stierenvechters die het oog in de hand dragen
222 El Mundo, La corrupción hará mella en la imagen exterior del país, según Marca España, 11 februari 2013. Beschikbaar op:
http://www.elmundo.es/elmundo/2013/02/11/espana/1360594554.html
Eigen vertaling titel: Corruptie deukt het imago van het land in het buitenland, volgens marca España.
Eigen vertaling: Een bijgevoegd probleem is het klimaat van het pessimisme “meer gerechtvaardigd” dat bestaat uit de eigen Spaanse publieke mening, wiens doemdenken en gebrek aan vooruitzicht iets ongebruikelijk is.
68
También "se multiplica por dos la imagen de España como país débil", señala el investigador del Instituto Elcano. Otro dato destacable, según Noya, es la gran disparidad entre lo que los extranjeros opinan de España y cómo los españoles se perciben a sí mismos.223
Nos miran mal: nog en keer de zwarte legende?
Uit het artikel Nos miran mal224 komt
naar voren dat er een verkeerd beeld van Spanje bestaat in de wereld. Als informatie wordt een fotoreportage van vermaard en gelauwerd fotograaf
Samuel Aranda225over Spanje in crisis
gebruikt. Op de eerste foto staat een man die eten zoekt in een grote afvalcontainer, een beeld dat deze fotograaf dagelijks tegenkwam in Madrid. 226
Verontwaardigde geluiden kwamen hierdoor naar boven. Spanje is dan wel in crisis, maar het is niet alleen het beeld dat Aranda geeft, dit wordt in het volgende citaat uitgelegd:
Gente esperando a ser desahuciada de su vivienda, pobres rebuscando en la basura, comedores de caridad repletos, inflamadas protestas callejeras, carreteras y urbanizaciones sin terminar... En efecto, no es solo eso, pero también, y cada vez más, es eso. La tragedia de España no se limita al millón de personas que ya son pobres según Cáritas, ni tampoco a los 5 millones de desempleados registrados oficialmente; la tragedia de España también es que las conversaciones cotidianas de la mayoría del resto traten sobre despidos inminentes y recortes en las prestaciones sociales, versen sobre estrecheces y miedos.227
223 El Mundo, Los alemanes ven España como un país tradicional, pobre y poco fiable, 24 april 2013. Beschikbaar op:
http://www.elmundo.es/elmundo/2013/04/24/economia/1366798209.html
Eigen vertaling: Ook “wordt het beeld van Spanje als een zwak land verergerd”, signaleert de onderzoeker van Instituto Elcano. Een ander belangrijke gegeven, volgens Noya, is de grote ongelijkheid tussen wat de buitenlanders denken van Spanje en hoe de Spanjaarden zich zelf waarnemen.
224 Eigen vertaling titel: Ze bekijken ons verkeerd
225 The New York Times, In Spain, Austerity and Hunger ,25 april 2012. Beschikbaar op:
http://www.nytimes.com/slideshow/2012/09/24/world/europe/20120925-SPAIN.html?_r=0#2
226 Bibliografie en werk van Samuel Aranda is te vinden op: http://www.samuelaranda.net, geraadpleegd op 15
augustus 2013
227 El País, Nos miran mal, 26 september 2012. Beschikbaar op:
http://sociedad.elpais.com/sociedad/2012/09/26/actualidad/1348685485_115305.html
Eigen vertaling: Mensen die hulpeloos wachten om hun huis uitgezet te worden, armen graaien door het vuilnis, stampvolle liefdadigheids gaarkeukens, ontvlammende straatprotesten, onafgemaakte wegen en verstedelijking. Feitelijk, is het niet alleen dat, maar ook, elke keer meer van dit. De tragedie van Spanje beperkt zich niet tot de miljoen mensen die al arm waren volgens Cáritas, noch tot de 5 miljoen officieel geregistreerde werklozen; de Spaanse tragedie is ook dat de meerderheid van de rest van de bevolking in de dagelijkse gesprekken de eindeloze ontslagingen en bezuinigingen in de sociale uitkeringen, en de ontberingen en angsten, tot onderwerp hebben.
69
De internationale media laat steeds meer beelden zien van Spanje in crisis. Het beeld van Spanje als modelland is in 2012 echt verdwenen, zoals blijkt uit het volgende citaat:
Es lo nuevo, esto es, lo noticioso, tras unas décadas en las que han hablado de una España de transición democrática tildada de "modélica" y, luego, de una España de éxitos económicos, culturales y deportivos. […] Y también lo es, y ahí es donde nos duele, que una España vista con admiración y hasta envidia en los últimos lustros parezca emprender el camino de la desdichada Grecia.228
De crisis in Spanje is helaas een veel besproken onderwerp in het nieuws en is veranderd in een bron van negatieve berichten. Maar dit betekent niet dat het niet noodzakelijk is om deze complottheorieën uit te leggen. Het is een logisch gevolg van de problemen die spelen en dit komt in alle landen voor:
La España en crisis […] se ha convertido en una fuente de noticias negativas […] Le ocurre a Francia cuando hay disturbios en los suburbios donde se apiñan los inmigrantes, le ocurre a Estados Unidos cuando hay tiroteos, le ocurre al mundo árabe y musulmán cuando los integristas hacen de las suyas, le ocurre a países que se suponían acomodados cuando hay crisis que llevan a millones a la miseria o la penuria…229
Sommige journalisten verwijzen naar het feit dat na zo veel jaar positieve zelfreclame, enkele chronische problemen van Spanje naar boven komen drijven, zoals de corruptie, de twijfelachtige boekhouding, het autoritarisme en het separatisme:
Hoy, tras esa etapa de un autobombo que fue, recordémoslo, bien acogido en la prensa internacional, el mundo descubre la persistencia, pese a la Transición y pese a los años de vacas gordas, de algunos males crónicos de España: la corrupción y la contabilidad dudosa, cierta tendencia colectiva a vivir la juerga con el dinero de los otros, la persistencia de pulsiones como el autoritarismo o el separatismo. Por supuesto, la mayoría de los españoles son gente honrada y laboriosa que paga ahora las facturas de una crisis que no ha provocado, pero ellos también salen en los reportajes del New York Times y otros medios230
228 El País, Nos miran mal, 26 september 2012. Beschikbaar op:
http://sociedad.elpais.com/sociedad/2012/09/26/actualidad/1348685485_115305.html
Eigen vertaling: Het is het nieuwe, dit is, het nieuwswaardige dat, na enkele decennia waarin er werd gesproken over een Spanje van de democratische transitie dat gebrandmerkt werd als “toonbeeld” en, daarna, van een Spanje van de economische, culturele en sportieve successen. […] En zo is het ook, en dat is waar het ons pijn doet, dat het Spanje dat gezien werd met bewondering, zelfs met afgunst in de afgelopen lustra, het pad richting het ellendige
Griekenland lijkt op te gaan.
229 El País, Nos miran mal, 26 september 2012. Beschikbaar op:
http://sociedad.elpais.com/sociedad/2012/09/26/actualidad/1348685485_115305.html
Eigen vertaling: Spanje in crisis […] is uitgegroeid tot een bron van negatieve berichten […] Wat er met Frankrijk gebeurt toen de rellen in de migranten buitenwijken ontstonden, Wat er met Amerika gebeurt toen er schietpartijen waren, wat er met de Arabische wereld gebeurde toen de fundamentalisten het zich toe-eigenden, gebeurt nu ook met landen die gezien worden als welgesteld, maar die nu in crisis zijn en miljoenen bewoners naar de armoede of ontberingen leidt.
230 El País, Nos miran mal, 26 september 2012. Beschikbaar op:
http://sociedad.elpais.com/sociedad/2012/09/26/actualidad/1348685485_115305.html2013
Eigen vertaling: Tegenwoordig, na deze fase van zelfpromotie die, zoals we allemaal herinneren, goed ontvangen was in de internationale pers, de wereld ontdekte het voortbestaan, ondanks de Transitie en ondanks de jaren van overvloed, van sommige slechte chronische kwalen van Spanje: de corruptie en de twijfelachtige boekhouding, deze bepaalde collectieve neiging om het feestvieren te leven met het geld van anderen, het voortbestaan van driften als
70
De conclusie van het artikel is dat er inderdaad verontrustende beelden van Spanje zijn, maar dat dit nog geen noodzaak is tot rampzaligheid. Het gaat nu niet over een nieuwe fase van de zwarte legende in Spanje als gevolg van een slechte samenzwering: “No estamos ante una nueva leyenda negra orquestada por una conjura infame”.231 Spanje is nog steeds positief bekeken in veel
Europese landen, het is de bestemming voor veel toeristen, maar ook de bestemming voor veel Europese studenten. Bovendien komen er ook veel beroemde goed werkende personen uit Spanje die het beeld van Spanje positief houden zoals Bardem, Cruz, Almodóvar en Amenábar. Opvallend is dat de zwarte legende vaak in verband wordt gebracht met hoe Amerikanen de Spanjaarden zien. In een artikel uit el Mundo (2013) wordt de zwarte legende gebruik voor het beld
van de Amerikanen over Spanje, nog steeds een negatief beeld door de nasleep ervan. Mitt Romney gebruikt Spanje als voorbeeld in zijn campagne: “no quería seguir el modelo de España."232 Het artikel is geschreven door de historicus: Felipe Fernández-Armesto en hij
probeert het negatieve beeld van Spanje recht te zetten:
Entre la retórica pesada y predecible de "crueldad" y "miseria" y "racismo", por señalar sólo tres de las muchas muestras de una ignorancia lamentable, nos cuenta que "España rechazó el camino hacia la modernización", que "la Inquisición exigió penas de tormento y muerte", y que "la Corona aplicó un sistema riguroso de separación de razas". Todas estas aseveraciones son falsas. 233
In een artikel uit el Mundo (2013) wordt volgens Henry Kamen duidelijk gemaakt dat het beeld
van Spanje erg verslechterd is en het beeld van een modern en progressief Spanje bijna volledig verdwenen is. Dit is geen nieuw fenomeen uit de geschiedenis van het beeld van Spanje blijkt dat het beeld altijd negatief is geweest. De zwarte legende is gebaseerd op onwaarden en gebrek aan juiste informatie. Daarom moeten de onderzoeken van Elcano ook niet volledig vertrouwd
worden, deze bevatten niet de mening van iedereen, maar slechts van een deel van de bevolking. Op deze manier is het mogelijk dat er een nieuwe legende ontstaat over de situatie in Spanje:
autoritarisme of separatisme. Natuurlijk, is het grotendeel van de Spanjaarden eerlijk en hardwerkend, zij betalen tegenwoordig de rekeningen van de crisis die zij niet hebben veroorzaakt, maar zij zijn het ook die in de reportages van de New York Times en andere media verschijnen.
231 El País, Nos miran mal, 26 september 2012. Beschikbaar op:
http://sociedad.elpais.com/sociedad/2012/09/26/actualidad/1348685485_115305.html
Eigen vertaling: We worden niet geconfronteerd met een nieuwe zwarte legende opgezet door een schandelijke samenzwering.
232 Eigen vertaling: Ik wil niet het voorbeeld van Spanje nemen.
233 El Mundo, La leyenda negra española en EEUU, 1 mei 2013. Beschikbaar op:
http://mundo-edicion-impresa.vlex.es/vid/leyenda-negra-espaa-ola-eeuu-434205206 Eigen vertaling titel: De Spaanse zwarte legende in de VS
Eigen vertaling: Onder de zware en voorspelbare retoriek van “wreedheid” en “ellende” en “racisme”, om maar drie van de vele voorbeelden van betreurenswaardige onwetendheid op te merken, vertelt ons dat “Spanje de weg naar moderniteit heeft afgewezen”, dat “de inquisitie dood- en martelstraffen eiste” en dat “de koning een streng systeem van rassenscheiding toepaste”. Al deze beweringen zijn fout.
71
De hecho, si hoy uno abre un periódico encuentra críticas más negativas sobre España que en cualquier otra parte del mundo. Escritores y periodistas de distintas convicciones políticas están forjando una nueva leyenda al arrojar dudas sobre todos los aspectos de la sociedad española que no les gustan.234
Wat heeft Spanje dat de rest van de wereld niet zint, tegenwoordig? Het probleem heeft weinig te maken met Spanje. Noord-Europeanen hebben altijd een neerbuigende houding gehad ten opzichte van de Mediterrane volkeren en Spanje voelt zich gekrenkt door de steeds negatievere berichtgeving over het zuiden. Uit het volgende citaat bevestigd het idee dat er al eeuwenlang een culturele kloof in Europa bestaat:
Hay una brecha cultural en Europa, y España está en el lado sur de ella. Desde el siglo XVI los europeos