Door het toenemende pessimisme van de Spaanse perceptie op het zelfbeeld en de inkadering van Spanje als Romantisch of zuidelijk land in negatieve zin, ontstaat er een bewustzijn dat hier iets aan gedaan moet worden. Het Spaanse beeld in het buitenland moet positiever worden en er wordt bewust nagedacht om een nieuw beeld van Spanje te creëren.
Serieus en bekwaam
Spanje is een serieus land, maar wordt niet meer zo gezien. De Minister van Binnenlandse Zaken Alfredo Pérez Rubalcaba verdedigt Spanje met het feit dat zij een serieus land is die haar schulden betaalt en bekritiseert de Partido Popular die het imago in het buitenland schade aan doet in tijden
van de crisis en van wantrouwen in de Europese economie in een artikel uit el Mundo (2010):
“Rubalcaba subrayó que España es un país "de gente que trabaja", un país "que sabe hacer bien las cosas.”206 Als Spanje vergeleken wordt met Griekenland dan wordt het beeld van Spanje als
serieus en bekwaam op het spel gezet.
Spanje wil het beeld van serieus en bekwaam graag behouden. Het beeld van het land van vertier komt uit het Romantische beeld van Spanje en is een stereotype dat hardnekkig blijft hangen in de buitenlandse visie op Spanje. In tijden van crisis wordt het beeld dat Spanjaarden geen goede arbeiders zijn steeds vaker aangehaald en dit moet veranderen, want de realiteit is dat Spanje veel goede arbeiders bezit en meer werkuren maken dan de Duitsers.
Modern
Het is een langdurig proces om een bepaald beeld van een land te construeren. Spanje heeft altijd het beeld gehad van een tweede wereldland. Het heeft veel moeite gekost om een beeld van moderniteit te creëren en deze crisis heeft de verworvenheden van de laatste tien jaar helemaal teniet gedaan207
Requirió un gran esfuerzo construir una imagen de modernidad; esta crisis, y la forma de gestionarla, ha tirado por tierra lo conseguido en, como mínimo, los últimos 10 años.208
Uit het bovenstaande citaat blijkt dus dat Spanje veel moeite heeft gestopt om een beeld te construeren van moderniteit en dat de crisis deze moeite heeft doen vervagen. Het gerucht van
206 El Mundo, Rubalcaba defiende que España es un 'país serio' y critica la imagen que da el PP, 6 juni 2010. Beschikbaar op:
http://www.elmundo.es/elmundo/2010/06/06/espana/1275829711.html
Eigen vertaling: Rubalcaba benadrukt dat Spanje een land is waarin de mensen werken en weten hoe dingen gedaan moeten worden
207 El País, El perfil internacional de España se pone a prueba, 23 mei 2010. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2010/05/23/sociedad/1274565601_850215.html
208 El País, El perfil internacional de España se pone a prueba, 23 mei 2010. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2010/05/23/sociedad/1274565601_850215.html
Eigen vertaling: het vereiste een grote inspanning om een beeld van moderniteit te construeren: deze crisis en de manier van bewerkstelligen, heeft het behaalde resultaat doen mislukken in, op zijn minst, de afgelopen tien jaar.
62
Spanje als een niet serieus land is terug te voeren op het Romantische beeld van Spanje toen Spanje inderdaad als niet serieus werd bestempeld. Ook is het zelfbeeld van de Spanjaarden als niet modernland terug te voeren op het Spaanse zelfbeeld van la incapacidad de la ciencia, zoals
besproken in hoofdstuk twee, moet Spanje ook ditmaal gemoderniseerd worden.
Bewuste zelfconstructie
Los rumores, nos guste o no, son el combustible principal que alimenta el mecanismo de comunicación triunfante en esta nueva economía, el boca a oreja. […] Por tanto, para construir la imagen de España no debemos tratar como incendio lo que en realidad es necesaria combustión. Como gestores de nuestra imagen exterior precisamente debemos abrazar, nos guste o no, el mecanismo del rumor, y entender por qué se han convertido en uno de los motores de la nueva Economía de la Atención. 209
Roddels of geruchten zijn erg belangrijk in de beeldvorming, ze lijken namelijk op stereotypen en clichés. Vooral in de huidige economie zijn geruchten erg belangrijk volgens het artikel “España será lo que se rumoree” uit el País (2010). De voortdurende verwerking van dergelijke speculaties
is juist de motor achter de aandacht van de burgers en is noodzakelijk om sociale samenhang en een gemeenschappelijke visie te vormen voor het gezamenlijke probleem. Om het imago van Spanje te construeren moeten deze geruchten niet worden behandeld als het kwaad, maar juist als het noodzakelijke. Volgens Antonio Nuñez de journalist van dit artikel en specialist in
verhaalvertelling: “Debemos crear relatos sobre España que los ciudadanos y creadores de opinión extranjeros puedan contarse de primera mano, mediante el más creíble proceso del boca a oreja.”210 Het nieuwe beeld moet gecreëerd worden uit nieuwe stereotypen die verspreid
worden door geruchten. Spanje kan hier beter voor open staan, want een land dat zwijgt in het nieuwe communicatie model is gedoemd tot isolatie en wantrouwen. Bovendien bevestigt het de geruchten die rond gaan. De meest geloofwaardige en effectieve ambassadeurs van het Spaanse
209 El País, España será lo que se rumoree, 16 augustus 2010. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2010/08/16/opinion/1281909605_850215.html Eigen vertaling titel: Spanje zal zijn wat er wordt geroddeld.
Eigen vertaling: De geruchten, of we ze nu leuk vinden of niet, zijn de hoofdmotor achter het voeden van het mechanisme van de communicatie en deze nieuwe economie, van mond tot mond […] Daarom, om het beeld van Spanje te construeren
210 El País, España será lo que se rumoree, 16 augustus 2010. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2010/08/16/opinion/1281909605_850215.html
Eigen vertaling: We moeten verhalen creëren over Spanje die de burgers en de buitenlandse opiniepeilers kunnen vertellen uit de eerste hand, door middel van het meest geloofwaardige mond tot mond proces. Daarom, om het imago van Spanje te construeren moeten deze geruchten niet worden behandeld als het kwaad, maar juist als het noodzakelijke. Als tussenpersonen van ons beeld in het buitenland moeten we het mechanisme van de geruchten juist omarmen, of we nu willen of niet, en begrijpen waarom dit juist is uitgegroeid tot een van de motoren achter Economie van belangstelling.
63
beeld in het buitenland zijn de Spanjaarden zelf. “Con nuestro pesimismo u optimismo, componemos la red de comunicación boca a oreja más extensa con la que cuenta el país.”211
Kortom, het gevoel dat Spanjaarden verkeerd worden begrepen komt sterker naar voren door de gevolgen van de economische crisis in 2010-2011. De reputatie die Spanje had verworven door el milagro español is door de economische crisis op de proef gesteld. Er is een bewust besef ontstaan
dat Spanje grote economische problemen en een onstabiele politieke situatie heeft en dat dit het beeld van Spanje schaadt. Er gaan negatievere clichés rond over Spanje zoals: de zieke man van Europa, de vergelijking met de Spaanse griep en het Spaanse zelfbeeld van het cainismo wordt
overgenomen in het heterobeeld van Spanje. Het Romantische beeld van Spanje blijft bestaan en de nadruk wordt gelegd op de passie, kunst, siësta, charme en Spanje als een land om te genieten, niet om te werken. Bovendien wordt het beeld van de stier continue in verband gebracht met Spanje, op zowel positieve als negatieve wijze. De economische crisis zorgt tevens dat de verschillen tussen de noord en zuid opnieuw worden benadrukt. Spanje wordt onder de zuidelijke landen gekwalificeerd die spottend PIGS worden genoemd. Bovendien wordt Zuid-Europa de
periferie genoemd, terwijl Noord-Europa juist het centrum vormt. Spanje zelf vindt echter dat zij hier niet onder vallen. Ook wordt de term los prusianos del sur opnieuw gebruikt. Ditmaal om
duidelijk te maken dat Spanjaarden liever gezien worden als de Pruisen van het zuiden dan een
PIGS-land. In 2011 lijken de berichten over Spanje positiever te worden in de internationale pers,
maar wordt ook duidelijker dat Spanje het eens is dat zij onder Zuid-Europa valt. Dankzij de economische problemen en de onstabiele politieke situatie is er in 2010-2011 een bewust besef dat het beeld van Spanje veranderd moet worden. Spanje wil het beeld van serieus, bekwaam en modern behouden. Ten slotte wordt duidelijk gemaakt dat de Spanjaarden zelf degenen zijn die het beeld kunnen veranderen.
211 El País, España será lo que se rumoree, 16 augustus 2010. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2010/08/16/opinion/1281909605_850215.html
Eigen vertaling: Met ons pessimisme of optimisme, vormen wij het communicatienetwerk van mond tot mond dat het land verteld.
64
V Perceptie van ’t Spaanse zelfbeeld in 2012 tot juni 2013
Gedurende de jaren 2010-2011 zien we dat Spanje steeds vaker wordt vergeleken met de zuidelijke landen Griekenland, Portugal en Italië, samen worden zij ook wel spottend de PIGS
landen genoemd. Hiermee wordt de noord-zuidpolariteit nogmaals duidelijk gemaakt. Bovendien worden negatieve zelfbeelden, die zijn ontstaan in de kielzog van de zwarte legende, zichtbaarder en wordt ook het Romantische beeld van Spanje vaker negatiever gebruikt. In de periode 2012- 2013 zullen deze stereotyperingen en negatieve berichten nog genuanceerder naar voren komen. De huidige economische crisis heeft een significante invloed op de internationale reputatie en geloofwaardigheid van Spanje. Het land dat ooit werd gezien als een van de grote succesverhalen van de tweede helft van de twintigste eeuw is veranderd in de ‘zieke man van Europa’. Doordat Spanje hulp is gaan zoeken in het buitenland, is het beeld ontstaan dat Spanje niet meer in staat is om zelf effectief te regeren.212 Niet alleen de economische crisis, maar ook de problematische
politieke situatie beïnvloeden het beeld van Spanje in het buitenland, en daarmee ook de perceptie van de Spanjaarden van hun zelfbeeld.
Eind maart 2012 was het werkloosheidspercentage opgelopen tot 24,4 procent. Op woensdag 23 mei 2012, tijdens de informele Europese top in Brussel, luidde premier Rajoy de noodklok over de hoge rente die het land moet betalen over de staatsleningen. Deze rentebetalingen staan de economische groei in de weg. In maart 2013 wordt bekend dat de Spaanse economie in 2013 net zo sterk zal krimpen als in 2012, dit veroorzaakt veel pessimisme onder de Spanjaarden. Het bruto binnenlands product gaat met 1,5 procent achteruit, terwijl wordt voorspeld dat de werkloosheid zal oplopen tot 27,1 procent.213 Deze grote werkloosheid en de negatieve
vooruitzichten onder de Spanjaarden veroorzaken een nog negatiever zelfbeeld dan in 2010-2011. De hoop is namelijk vervlogen.
Kranten publiceren beduidend meer artikelen over de kritieke economische situatie in Spanje en de gevolgen hiervan voor het Spaanse imago in het buitenland in 2012-2013. Ook komt in deze artikelen de perceptie van het Spaanse zelfbeeld duidelijk naar voren. Wat vooral helder wordt, is dat de lijn wordt gecontinueerd dat de Spanjaarden niet op de juiste waarde worden geschat door de rest van de wereld. El País en el Mundo hebben in 2012 22 dergelijke berichten gepubliceerd,
waarvan ik er elf uit el País en twee uit el Mundo heb gebruikt. Bovendien, in 2012 heeft ook de
212 Charles Powell, The pain in Spain: political, social and foreign policy implications of the European economic crisis (31 december
2012),
http://www.realinstitutoelcano.org/wps/portal/rielcano_eng/Content?WCM_GLOBAL_CONTEXT=/elcano/El cano_in/Zonas_in/Powell_Pain_Spain_Europe_Trouble_Oct12, geraadpleegd op 7 juli 2013
213 s.a. Begrotingstekort Spanje ( 2013) http://www.europa-nu.nl/id/virk9y3gmztj/begrotingstekort_spanje,
geraadpleegd op 22 juni 2013
65
conservatieve krant el ABC een aantal informatieve artikelen gepubliceerd, waarvan ik er vier heb
gebruikt, omdat dit een extra kijk geeft op de perceptie van de Spanjaarden op hun zelfbeeld. In 2013 heeft el Mundo voor het eerst meer berichten gepubliceerd over het Spaanse imago dan el País. Namelijk negen berichten in el Mundo en vier berichten in el País. Van deze artikelen heb ik
een selectie gemaakt van vier artikelen uit el País en zeven artikelen uit el Mundo. De selectie, uit
zowel 2012 en 2013, is gebaseerd op het feit dat deze artikelen het meest overeen kwamen met het onderzoek naar de beeldvorming gebaseerd op de zwarte legende, Romantisch Spanje en de noord-zuidpolariteit.
Het hoofdstuk zal opgedeeld worden in vier delen. Net als in het vorige hoofdstuk komen de negatieve beelden naar voren van het Spaanse gevoel van onbegrip, het Romantische beeld en de onderverdeling van de PIGS landen. In deze periode zal duidelijk worden dat deze beelden nog
sterker en negatiever naar voren komen. In dit hoofdstuk zal extra aandacht worden besteed aan de invloed van de corrupte politiek op het beeld van Spanje en hoe Spanjaarden daar tegenaan kijken. Ten slotte zal het hoofdstuk worden afgesloten met de paragraaf over de bewuste zelf- constructie van het land.