In 2012-2013 wordt de lijn gecontinueerd dat volgens de Noord-Europese landen Spanje economisch gezien onder de PIIGS landen valt. In het artikel ‘”Cerditos’ en la UE: ¿Son los países católicos manirrotos?” wordt bekeken waarom de crisis een groter effect heeft op de zuidelijke katholieke staten dan de noordelijke met hun protestantse traditie. 257 Een eeuwenoud
debat over de verschillen tussen noord en zuid wordt door de economische crisis weer opgerakeld. Het vormt een rode draad in de discours van Europa, zoals blijkt uit dit citaat: “¿Son manirrotos los católicos, e incapaces sus políticos de sostener una economía capitalista creíble?”258 Hoewel de economie van de landen (Groot Brittannië en de Verenigde Staten) waarin
deze kritiek op het zuiden is ontstaan ook problemen ondervindt, blijkt de minachtig toch niet verdwenen. Het begon allemaal met de stelling van de socioloog Max Weber over de inferioriteit van het Romeinse christendom om sterke kapitalistische economieën te vormen. De vijf landen die getroffen zijn door de crisis staan bekend als katholieke landen.259
Bovendien worden de zuidelijke landen met de drie biggetjes vergeleken en Angela Merkel met de wolf, die zich in staat stelt de zuidelijke staten te helpen, maar niet zo lang de biggetjes hun huizen blijven bouwen van stro en ze het verhaal van soberheid, strengheid en offers toepassen. Het sprookje van de drie biggetjes en de wolf vormt op deze manier een nieuw metafoor voor de
256 El País, ¿Ecuador?, 24 juni 2012. Beschikbaar op:
http://politica.elpais.com/politica/2012/06/24/actualidad/1340550090_526043.html
257 El País, ‘Cerditos’ en la UE: ¿Son los países católicos manirrotos, 1 juli 2012. Beschikbaar op:
http://sociedad.elpais.com/sociedad/2012/01/07/actualidad/1325970360_782608.html Eigen vertaling: ‘biggetjes’ in de EU: Zijn de katholieke landen kooplustig?
258 El País, ‘Cerditos’ en la UE: ¿Son los países católicos manirrotos, 1 juli 2012. Beschikbaar op:
http://sociedad.elpais.com/sociedad/2012/01/07/actualidad/1325970360_782608.html
Eigen vertaling: Zijn de katholieken koopziek? En niet in staat een geloofwaardige politiek te behouden in een kapitalistische wereld
259 El País, ‘Cerditos’ en la UE: ¿Son los países católicos manirrotos, 1 juli 2012. Beschikbaar op:
http://sociedad.elpais.com/sociedad/2012/01/07/actualidad/1325970360_782608.html
78
situatie van de zuidelijke landen en Duitsland. De zuidelijke landen moeten de aanwijzingen van de wolf opvolgen om uit de crisis te kunnen komen. Het volgende citaat maakt dit duidelijk:
Ahora, la protestante Angela Merkel se presenta capaz de arreglar las cuentas y las deudas de los estados del sur, como se ayuda a un primo borrachín. Pero exige atenerse al cuento de los tres cerditos merendados por el lobo. No ayudará, a menos que los PIGS estén dispuestos a construir en cemento armado sus casas, en vez de con paja reseca, y a aplicarse el cuento de la austeridad, el rigor y los sacrificios.260
De noord-zuidpolariteit wordt benadrukt door het feit dat noordelijke landen blijven afgeven op de zuidelijke landen, volgens een analyse van Javier Noya in de bijlage Ni Tanto ni tan Poco uit el País:
En esta faceta de la economía de las imágenes, nos encontramos con ciertos factores estructurales exógenos: el más claro, el efecto PIIGS. Los países del norte siempre han albergado reticencias hacia los países del sur, y la crisis hace que afloren prejuicios muy arraigados.261
Het groeiende wantrouwen tussen de noordelijke en zuidelijke landen in Europa zorgt voor steeds meer problemen in de EU. In een artikel uit el País met de titel “En Europa
desconfiamos”( 2012) komt naar voren dat er minder vertrouwen in Europa is.262 De crisis heeft
er voor gezorgd dat de scheiding tussen noord en zuid scherper wordt. Dit wordt benadrukt in het artikel uit el País: “Falta un discurso europeo” (2013) waarin wordt uitgelegd dat de crisis
vanuit het zuiden en noorden op een verschillende manier wordt bekeken.263 Griekenland, dat
centraal staat voor Zuid-Europa, heeft een totale andere visie dan Duitsland dat het centrum van Noord-Europa vormt. De Grieken denken dat de schuld die zij betalen alleen ten goede komt aan de schuldeisers en de Duitsers denken dat de zuidelijke economische problemen niet op te lossen zijn door een Europees politiek akkoord. Dit leidt tot de visuele cirkel van wantrouwen tussen de noordelijke en zuidelijke landen en niet tot een gemeenschappelijk Europees vertrouwen in elkaar. Om deze visuele cirkel van wantrouwen te kunnen doorbreken is er maar
260 El País, ‘Cerditos’ en la UE: ¿Son los países católicos manirrotos, 1 juli 2012. Beschikbaar op:
http://sociedad.elpais.com/sociedad/2012/01/07/actualidad/1325970360_782608.html
Eigen vertaling: Tegenwoordig, presenteert Angela Merkel zich in staat om de rekeningen en de schulden van de zuidelijke staten in orde te brengen, zoals men een dronken neef helpt. Maar het is een vereiste om zich te houden aan het verhaal van de drie biggetjes die achterna worden gezeten door de Wolf. Het helpt hen niet, tenzij de PIGS in staat zijn een huis te bouwen met cementen muren, in plaats van droog stro, en het toe te passen in het verhaal van soberheid, barheid en opofferingen.
261 El País, Ni tanto ni tan poco, 1 mei 2012. Beschikbaar op:
http://sociedad.elpais.com/sociedad/2012/05/01/vidayartes/1335887289_611070.html
Eigen vertaling: In dit aspect van de economie van de beelden, treffen we zekere structurele factoren van buitenaf aan; de meest duidelijke is het PIIGS effect. De noordelijke landen hebben altijd een wantrouwen gekoesterd jegens de zuidelijke landen, en de crisis zorgt er voor dat deze diepgewortelde vooroordelen weer verschijnen.
262 El País, En Europa desconfiamos, 12 juni 2012. Beschikbaar op:
http://elpais.com/elpais/2012/06/11/opinion/1339414710_884911.html Eigen vertaling titel: We vertrouwen niet in Europa
263 El País, Falta un discurso europeo, 1 september 2013. Beschikbaar op:
http://elpais.com/elpais/2013/01/09/opinion/1357728281_291589.html Eigen vertaling titel: Er mist een Europese discourse.
79
één oplossing en dat is dat de Europeanen elkaar niet meer moeten benoemen als “zij”, maar als “wij”.264
El ABC (2012) geeft ook aan dat één van de oorzaken van de moeilijkheden in Spanje de breuk
met Noord-Europa heeft doorgezet en de daardoor gevormde clichés nieuw leven heeft ingeblazen: “Lo cierto es que las graves dificultades que atraviesa España han avivado los tópicos sobre la Europa del Sur y la fractura con el Norte”265
Zuidelijke landen verdenken het noorden van ‘het vel over het been halen’, terwijl het noorden moeite heeft met het vullen van de zakken van degene die onverantwoordelijk hebben geleefd. El ABC (2012) verklaart ook dat de zuidelijke landen van Europa als ballast worden gezien door het
noorden, vooral door Groot-Brittannië. Bovendien groeit het wantrouwen in Spanje en in de mogelijkheden om het financiële systeem te herstellen.266
Volgens el País is er opnieuw een discours ontstaan waarin de slechte stereotypen tussen de luie
zuidenaren en de noordelijke despoten voorkomen. Het volgende citaat laat dit zien: “Ha surgido, efectivamente, un peligroso discurso visceral que refleja -y alimenta- los peores estereotipos del "perezoso Sur" y el "despótico Norte"267
Bovendien laat het volgende citaat zien dat Spanjaarden zichzelf ook onder het zuiden classificeren, zelfs het centrum van het zuiden:
Hablando desde el corazón del atribulado Sur, puedo dar fe de que la necesidad de austeridad ha sido el leitmotiv del Gobierno de Mariano Rajoy, un rumbo que ha obtenido apoyo popular explícito en las recientes elecciones.268
Dit wantrouwen wordt benadrukt in het volgende artikel uit el País (2012): “la deriva europea”.
Hierin wordt het verschil tussen noord en zuid benoemd als “el desencuentro entre el Norte y el
264 El País, En Europa desconfiamos, 12 juni 2012. Beschikbaar op:
http://elpais.com/elpais/2012/06/11/opinion/1339414710_884911.html
265 El ABC. Imagen y Realidad de España Spanje, 27 september 2012. Beschikbaar op:
http://www.abc.es/20120927/opinion-editoriales/abcp-imagen-realidad-espanaimagen-realidad-20120927.html Eigen vertaling: De ernstige problemen die Spanje doormaakt hebben inderdaad de clichés over het Europa van het zuiden en de breuk met het noorden aangewakkerd
266 El ABC, La prensa anglosajona castiga la imagen de España, según un estudio de Elcano, 24 december 2012. Beschikbaar
op: http://www.abc.es/economia/20121224/abcp-imagen-espana-prensa-anglosajona-20121224.html Eigen vertaling titel: De Engelse pers straft het beeld van Spanje volgens een onderzoek van Elcano
267 El País, En Europa desconfiamos, 12 juni 2012. Beschikbaar op:
http://elpais.com/elpais/2012/06/11/opinion/1339414710_884911.html
eigen vertaling: Er is, inderdaad, een gevaarlijke diepgewortelde discourse opgekomen die de slechtste stereotypen van het ‘luie Zuiden’ en het ‘despotische Noorden’ reflecteert, en voedt.
268 El País, En Europa desconfiamos, 12 juni 2012. Beschikbaar op:
http://elpais.com/elpais/2012/06/11/opinion/1339414710_884911.html
Eigen vertaling: Pratende vanuit het hart van het turbulente zuiden, kan ik bekrachtigen dat de noodzakelijkheid van de soberheid het leitmotiv van de regering van mariano Rajoy was, een koers die de publieke steun heeft verkregen in de recente verkiezingen.
80
Sur.”269Desencuentro is een begrip dat volgens van Dale groot woordenboek Spaans-Nederlands (2003) de
betekenis heeft van een mislukte ontmoeting (het) elkaar mislopen en de betekenis heeft van een meningsverschil onenigheid, (wederzijds) onbegrip. Zuid en noord begrijpen elkaar niet, de gedachten en meningen ontmoeten elkaar ‘net’ niet en daarom groeit het wantrouwen steeds meer.
Duitsland en Spanje: belichaming tussen noord en zuid
Het wantrouwen dat tussen Noord- en Zuid-Europa bestaat, kan het best worden gedefinieerd als het wantrouwen in het bijzonder tussen Duitsland en Spanje. Tijdens de crisis, komen de meest klassieke clichés die de Duitsers over de Spanjaarden bezitten naar voren: siesta, sangría, toros y playas. Spanjaarden wijken hier echter niet ver vanaf als zij het over de Duitsers hebben; bier,
auto’s en nazi’s. Trots en luidruchtig zijn de stereotypen die de Spanjaarden krijgen opgeplakt van de Duitsers, andersom zijn de Duitsers volgens de Spanjaarden saai en hebben ze vierkante hoofden. Aan deze bestaande gemeenplaatsen zijn nog wat extra spanningen toegevoegd aan de Spaans-Duitse betrekkingen tijdens de economische crisis. Sinds een paar jaar, betekent Duitsland en vooral Angela Merkel de schuld van al het kwaad. Terwijl een groot deel van de Duitsers weer denkt dat zij Spanje betaalt voor de gevolgen van tijdverspilling, strijd van vastgoed en het gebrek aan een toekomstvisie. Het volgende citaat uit een artikel waar van de titel al laat blijken dat Spanje en Duitsland wederzijdse achterdocht jegens elkaar bezitten, laat zien dat Merkel de schuld van al het kwaad is: “En los últimos tiempos para buena parte de la prensa española Merkel es la culpable de todos los males. Los medios la dibujan como una bruja sin corazón y solo pendiente de sus cálculos políticos.”270 Behalve de crisis, zijn er nog meer redenen om het
onbegrip tussen beide landen te verklaren. Ook de geografische en culturele afstand, verschillende waardesystemen en taalbarrières dragen bij aan de stereotypen die nu verergerd worden door de crisis.
Verder in het artikel worden deze verschillen ontkracht, er zijn steeds meer Duitse toeristen in Spanje, Duitsland en Spanje bieden elkaar de meeste uitwisselingsstudenten tijdens Erasmus en
ook is Spaans de tweede buitenlandse taal die geleerd wordt in Duitsland. Cultureel gezien, bestaat er eigenlijk geen probleem tussen Duitsland en Spanje. De Spaanse correspondent Miguel
269 El País, La deriva europea, 25 april 2013. Beschikbaar op:
http://elpais.com/elpais/2013/04/25/opinion/1366913033_851663.html Eigen vertaling titel: Het Europese instinct.
Eigen vertaling: De misvatting/onenigheid/Het mislopen tussen het Noorden en het Zuiden
270 El País, Alemania-España, recelos mutuos, 15 september 2012. Beschikbaar op:
http://politica.elpais.com/politica/2012/09/15/actualidad/1347729392_430105.html Eigen vertaling titel: Duitsland-Spanje, wederzijdse achterdocht
Eigen vertaling: De laatste tijd, voor een groot deel van de Spaanse pers is Merkel de schuld van al het kwaad. De media tekent haar als een heks zonder hart en alleen afhankelijk van haar politieke inschattingen.
81
Angel García van TVE in Berlijn benadrukt dat stereotypen onwetendheid onthullen en dat het zeer moeilijk is om de cyclus van zon, strand en stierenvechters of bier en nazi´s te doorbreken. Zeker door de obsessie van de eurocrisis. Ook benadrukt hij dat Duitsland afschrikt door de taalbarrière en het Duitse cliché van saaiheid. Echter is er cultureel gezien een toenemende interesse en zijn dit redenen tot optimisme voor betere betrekkingen tussen beide landen die nu worden overschaduwd door de eurocrisis. Het wederzijdse wantrouwen zou op deze manier opgelost moeten worden.271
Deze veel voorkomende clichés van Duitsers als “systematisch” en Spanjaarden als “spontaan” wordt ook in El ABC (2012) genoemd. Onze percepties zijn nou eenmaal doordrongen van
clichés en deze worden in tijden van crisis versterkt. Er wordt een voorbeeld gegeven van een Galicisch journalist in Duitsland en dat hij niet kon wennen aan de Duitse systematiek. Voor de Spanjaarden is Duitsland een goede toeristische bestemming en Berlijn wordt gezien als belangrijk cultureel forum. Duitsers zijn efficiënt en geavanceerd, maar ook koud, saai en voorspelbaar.272
Er wordt aangegeven dat de Spaanse visie over het gedrag van de Duitsers met betrekking tot de crisis niet positief is. Echter in het fragment hieronder is de Duitse perceptie van Spanje ook niet positief:
La crisis económica ha proyectado una imagen conjunta de los países del sur de Europa como despreocupados, irresponsables o poco trabajadores. Nos ven como “un lugar de vacaciones” […] Nos definen como el país «del vino y el jamón, la fiesta y la siesta». Descubren que somos «fanáticos de la Lotería», que nos «comunicamos gritando» y que somos personas «abiertas y serviciales». Su descripción nos califica como «espontáneos, decididos y arraigados en nuestras tradiciones». Les sorprende el ruido que hay en las calles y la variedad de aspectos en el vestir, desde los más distinguidos hasta los menos arreglados. Concluyen afirmando que la impuntualidad es asociada en Alemania con los españoles. 273
271 El País, Alemania-España, recelos mutuos, 15 september 2012. Beschikbaar op:
http://politica.elpais.com/politica/2012/09/15/actualidad/1347729392_430105.html
272 El ABC, Tópicos a pie de calle, 28 maart 2012. Beschikbaar op:
http://www.abc.es/20120328/sociedad/abci-especial-alemania-sociedad-topicos-201203271738.html Eigen vertaling titel: Clichés op straatniveau
273 El ABC, Tópicos a pie de calle, 28 maart 2012. Beschikbaar op:
http://www.abc.es/20120328/sociedad/abci-especial-alemania-sociedad-topicos-201203271738.html Eigen vertaling: De economische crisis heeft een gezamenlijk beeld geprojecteerd van de zuidelijke landen van Europa als zorgeloos, onverantwoordelijk en weinig werkend. Zij zien ons als “een vakantie-plek” […] Ze definiëren ons als het land “van de wijn en ham, het feest en de siësta”. Zij ontdekken dat we “fans zijn van de loterij”, dat we “schreeuwend communiceren” en dat we “open en servicegerichte” personen zijn. Hun beschrijving kwalificeert ons als “spontaan, vastberaden en geworteld in onze tradities”. Het lawaai in de straat en de verschillende manieren van kleden verrasten hun, van de meest gedistingeerde tot de minst keurige. Zij concluderen dat in Duitsland het te-laat- komen met de Spanjaarden wordt geassocieerd.
82
Volgens een artikel uit el Mundo (2013) zien de Duitsers Spanje als een traditioneel, arm land dat
weinig vertrouwen wekt.274 Uit dit artikel blijkt dat de crisis het Spaanse beeld van el milagro español
van de jaren tachtig en negentig de das om heeft gedaan. Spanje wordt gezien als corrupt door bijna de helft van de Duitse bevolking. Bovendien wordt Spanje gezien als een toeristenplek, niet een plek waarin geïnvesteerd wordt. Volgens Javier Noya:
En estos 20 años se han mantenido tópicos como que somos un país tradicional, no moderno, y se han deteriorado otros: ya no somos tan trabajadores como se consideraba, ya no somos tan fiables como hace unos años, y el resultado es que ese milagro español del que se habló durante los años 80-90 se ha terminado. Ya no somos los prusianos del sur, ese país trabajador que se diferenciaba de la Italia corrupta. Eso se ha acabado", afirma tajante Noya.275
Uit dit citaat blijkt overigens dat Spanjaarden niet langer bekend staan als prusianos del sur. Dit
begrip was een streven van de Spanjaarden. Ze zijn niet meer het meest efficiënte volk uit het zuiden.
De Europese Centrale Bank, de Europese Commissie en het Internationaal Monetair Fonds hebben gelobbyd om de siesta te elimineren in het zuiden van Europa en de zuidelijke bevolking
te dwingen om te leven als echte Duitsers “vivir como alemanes”. Dit brengt de eeuwenoude
strijd tussen zuid en noord nogmaals naar voren, zoals blijkt uit het volgende citaat:
Trae a colación las luchas seculares entre el espíritu prusiano y el mediterráneo, entre la cultura católica y la protestante, y termina identificando la siesta como una forma de resistencia sutil y efectiva contra la lógica del capitalismo liberal: "Cualquier persona que no desee hacer nada, tampoco quiere nada y parece no estar sujeto a necesidades infinitas”.276