De Partido Popular en de Confederación Española de Organizaciones Empresariales maken zich zorgen dat
de protesten en stakingen tegen de arbeidshervormingen een slecht beeld van Spanje in Europa
274 El Mundo, Los alemanes ven España como un país tradicional, pobre y poco fiable , 24 april 2013. Beschikbaar op:
http://www.elmundo.es/elmundo/2013/04/24/economia/1366798209.html
Eigen vertaling titel: De Duitsers zien Spanje als een traditioneel, arm en weinig betrouwbaar land.
275 El Mundo, Los alemanes ven España como un país tradicional, pobre y poco fiable , 24 april 2013. Beschikbaar op:
http://www.elmundo.es/elmundo/2013/04/24/economia/1366798209.html
Eigen vertaling: In deze 20 jaar hebben ze zich vastgehouden aan de clichés dat we een traditioneel land zijn, niet modern en andere hebben ze juist verslechterd: zo zijn we niet zo hardwerkend meer zoals ze beschouwden, we zijn niet meer zo betrouwen zoals we enkele jaren gelden waren, en het resultaat is dat dit Spaanse wonder waarvan ze spraken gedurende jaren 80-90 is geëindigd. We zijn niet de Pruisen van het zuiden, dit werkende land dat zich onderscheidde van het corrupte Italië. Dit allemaal is afgelopen, bevestigd de scherpe Noya.
276 El Mundo, 'Der Spiegel' asegura que España tuvo que quitar la siesta por la 'presión' de la troika, 29 juni 2013. Beschikbaar
op: http://www.elmundo.es/elmundo/2013/06/29/espana/1372502255.html
Eigen vertaling titel: Der Spiegel’ verzekert dat Spanje de siësta moet verwijderen onderdruk van la troika.
Eigen vertaling: Het brengt de eeuwenoude strijd op tussen de Pruisische en Mediterrane geest, tussen de protestante en katholieke cultuur, en eindigt met de identificatie van de siësta als een manier van subtiele en effectieve weerstand tegen de logica van het liberale kapitalisme: “Elk persoon die niet wenst om iets te doen, wil ook niets doen en lijkt niet in staat onderworpen te worden aan eindeloze behoeftes.”
83
vormen. Dit laat zien dat ook de Spaanse regering zich druk maakt om het Spaanse beeld in Europa. Echter geven zij geen oplossing om de stakingen en protesten te stoppen, wel geven zij aan dat als de stakingen en protesten er niet zouden zijn er een beter beeld over Spanje zou zijn. Een column uit el Mundo (2013) waarin wordt geschreven dat de Minister van Buitenlandse zaken
Margallo zich zorgen maakt over la Marca España en de reputatie die Spanje heeft in het
buitenland. Spanje komt alleen nog maar in het nieuws als het over de crisis gaat. Nieuwsberichten openen met koppen als “Pain in Spain” en als er wat belangrijks wordt bereikt dan komt er een stier in beeld. Volgens dit artikel zou het van nu weer beter moeten gaan met het beeld van Spanje aangezien de Minister zich zorgen is gaan maken en er hierdoor wel iets aan gedaan wordt: “A ver si la Marca España va bien porque al ministro Margallo le inquieta.” 277
Gelukkig zijn de resultaten nog niet zo slecht. Ook al is het beeld verslechterd, Spanje blijft in de top tien landen met de sterkste internationale projectie. Volgens de globale presentie index van
Elcano in 2010. Spanjaarden moeten wel aannemen dat er een gemeenschappelijk oorzaak is van het verslechterde beeld en dat de schuld niet alleen bij anderen ligt. Er moet een nieuw beeld worden opgebouwd dat dichter bij de realiteit ligt.278
Por tanto, ni antes estábamos tan bien ni ahora estamos tan mal como proclaman algunos medios o líderes internacionales. Aunque también deberíamos reconocer que hay una raíz común de estas visiones sesgadas, y que no toda la culpa es ajena. Los españoles nunca nos hemos dado a conocer fuera con todo nuestro potencial. Hay que reconstruir la economía, pero al mismo tiempo urge construir desde los cimientos una imagen más ajustada a la realidad de España. Para que esto sea posible, resulta fundamental forjar previamente un amplio consenso nacional al respecto, porque se trata de un proyecto colectivo y de largo aliento. Ahora sabemos bien cuáles serán las consecuencias si no somos capaces de hacerlo.279
Uit de onderstreepte zin uit het citaat hierboven blijkt dat niet alleen de economie moet worden opgebouwd, maar dat er ook een wil is om een nieuw beeld van Spanje vanuit de wortels op te
277 El Mundo, La marca va bien, 5 april 2013. Beschikbaar op:
http://quiosco.elmundo.orbyt.es/ModoTexto/salacolumnas.aspx?id=14117669&sec=El%20Mundo&fecha=05_04 _2013&pla=pla_11014_Madrid&tipo=5&d=1
Eigen vertaling titel: Het merk gaat goed
Eigen vertaling: Een zien of het met het Merk Spanje goed gaan aangezien de minister Margallo zich zorgen maakt.
278 El País, Ni tanto ni tan poco, 1 mei 2012. Beschikbaar op:
http://sociedad.elpais.com/sociedad/2012/05/01/vidayartes/1335887289_611070.html
279 El País, Ni tanto ni tan poco, 1 mei 2012. Beschikbaar op:
http://sociedad.elpais.com/sociedad/2012/05/01/vidayartes/1335887289_611070.html
Eigen vertaling: Daarom, we waren vroeger niet zo goed, noch zijn we nu niet zo slecht zoals verscheidende media of internationale leiders beweren. Alhoewel we wel zouden moeten erkennen dat er een algemene wortel is van deze scheve visies en dat niet alle schuld bij anderen ligt. Wij Spanjaarden hebben ons nooit helemaal vrijgegeven met al onze potentie. We moeten onder economie herstellen, maar op het zelfde moment moeten we ook een nieuwe beeld vanaf de grond construeren, een beeld dat beter is afgestemd op de realiteit van Spanje. Om dit mogelijk te maken, is het essentieel om een brede nationale overeenstemming te bereiken wat betreft het nationale beeld, want we hebben het over een collectief project van een langer termijn. Nu weten we wat de gevolgen zijn als we niet in staat zijn het te fiksen.
84
bouwen. Een beeld dat beter is afgestemd op de realiteit van Spanje. Dit is alleen mogelijk met een nationaal consensus, want het draait om een collectief project van langere termijn.
Modern Spanje
Welk beeld Spanje wil uitstralen is moeilijk vast te stellen. Eén ding is echter zeker en dat is dat het beeld verbeterd moet worden. Uit dit artikel blijkt dat Spanje als merk weinig prestige bezit en dat dit niet overeen komt met de realiteit. Spanje zou juist aan het hoofd van Europa moeten
staan: "España tiene que estar a la cabeza de Europa” 280
Volgens onderzoeken van het Reputation Institute bestaat er een hoge correlatie tussen de reputatie
van een land en het steungedrag van andere landen. Tot een paar jaar geleden, was de kwestie van het land-imago een thema dat weinig mensen bezig hield, de laatste tijd is dit veranderd tot kwestie van de dag en grote bezorgdheid. Dit als gevolg van de negatieve invloed van de huidige economische situatie die vooral door de internationale media wordt veroorzaakt. De geloofwaardigheid van Spanje neemt af en ook in Spanje vormen problemen zoals de hoge werkloosheid een trauma. Het oplossen van deze situatie vraagt veel steun, want van deze inspanningen hangen groei en vooruitgang af. Het zal heel ingewikkeld zijn om de negatieve perceptie te veranderen, want deze lijkt zich te vestigen op bepaalde gebieden. Als niet eerst de interne problemen worden opgelost die deze perceptie beamen, dan zal het beeld in de toekomst geschaad blijven worden.281
Met alle genoemde problemen, is het niet minder waar dat in Spanje ook een andere realiteit dan het beeld van de crisis bestaat, weliswaar grotendeels overschaduwd door de enorme moeilijkheden. Het is een werkelijkheid waarin Spanje een open en pluralistische samenleving is, goed opgeleide jongeren met een enorm talent, creatieve kunstenaars met internationale bekendheid en krachtige concurrerende bedrijven. De uitdaging van Spanje is dat deze werkelijkheid ook zo internationaal bekend komt te staan. Er wordt echter wel herhaald in het artikel, dat ze niet ontkennen dat het een grote uitdaging is. Hieruit blijkt dat het zelfbeeld inderdaad beter is dan in het buitenland bekend is. Het heterobeeld moet veranderd worden naar de realiteit van het land waarin het beeld van een modern Spanje bestaat.282
280. El País, ¿Qué marca España queremos? , 23 december 2012. Beschikbaar op:
http://economia.elpais.com/economia/2012/12/21/actualidad/1356110997_766140.html Eigen vertaling titel: Wat voor merk Spanje willen we?
Eigen vertaling: Spanje moet aan het hoofd van Europa staan
281 El País, ¿Para qué sirve la imagen de un país?, 22 oktober 2012. Beschikbaar op:
http://elpais.com/elpais/2012/10/16/opinion/1350404067_034567.html Eigen vertaling titel: Voor wat zorgt het beeld van een land?
282 El País, ¿Para qué sirve la imagen de un país?, 22 oktober 2012. Beschikbaar op:
http://elpais.com/elpais/2012/10/16/opinion/1350404067_034567.html
85
Spanje wil graag een modern land zijn, maar deze droom is vervlogen, zoals al eerder opgemerkt in 2010-2011, dankzij de gevolgen van de financiële crisis en de corruptie in de politiek. De lijn van de desillusie wordt doorgetrokken:
El golpe hoy es a la moral de los españoles. El sueño de que viven en un país moderno europeo se ha esfumado. Y lo que sienten hoy es vergüenza, humillación, rabia, decepción. Nada más.283
Het is volgens Noya wel aan de Spanjaarden zelf om zich te ontdoen van de problemen en het imago te verbeteren, hij noemt de enorme krachten die Spanje bezit als land, die de reputatie zo hoog hebben gehouden afgelopen jaren. Deze moeten Spanje er weer bovenop zien te brengen met la Marca España als hulpmiddel:
"Somos nosotros los que nos hemos caído y somos nosotros los que tenemos que levantarnos y, para eso, es necesario tener una Marca España", ha asegurado. A favor de ella, ha señalado las "enormes fortalezas" que tiene España como país y que han mantenido su reputación en los últimos años, como la lengua y cultura española, el turismo y una juventud muy bien formada. Con estos factores, España debe, según Javier Noya, diseñar una estrategia de diplomacia pública que sitúe a España en el mapa político internacional y de proyección económica exterior.284
In El ABC (2012) wordt geconcludeerd dat het negatieve zelfbeeld van de Spanjaarden niet
overeenkomt met de werkelijkheid en dat het nationale zelfvertrouwen sterker gemaakt moet worden door middel van feiten zoals el milagro español aan het eind van de vorige eeuw en dat dit
geen valse illusie was, maar het resultaat van Spaanse capaciteiten en innovatie.285
Kortom, in 2012-2013 is de economische crisis nog niet voorbij, de hoop op verbetering is vervlogen. De grote werkloosheid, de uitzichtloosheid en het pessimisme veroorzaken ene negatiever zelfbeeld dan in 2010-2011. De discrepantie tussen het zelf- en heterobeeld is gegroeid en Spanje is uit de mode. Het besef is er dat de tijd dat Spanje werd bewonderd is verdwenen en dat Spanje veel krediet heeft verloren. Behalve de economische problemen, komen ook andere negatieve belden naar boven zoals de corruptie, autoritarisme en het separatisme van
283 El País, Sombreros mexicanos, 3 februari 2013. Beschikbaar op:
http://politica.elpais.com/politica/2013/02/03/actualidad/1359922552_489848.html
Eigen vertaling: De klap van vandaag is het moreel van de Spanjaarden. De droom dat we in een modern Europees land leven is vervlogen. En wat ze nu voelen is, schaamte, vernedering, woede en teleursteling.
284 El Mundo, La corrupción hará mella en la imagen exterior del país, según Marca España, 11 februari 2013. Beschikbaar op:
http://www.elmundo.es/elmundo/2013/02/11/espana/1360594554.html
Eigen vertaling titel: Corruptie deukt het imago van het land in het buitenland, volgens Marca España. Eigen vertaling: “Wij zijn het die we hebben laten vallen en wij zijn het die weer overeind moeten komen en, hiervoor, is het noodzakelijk om een Marca España te hebben”, verzekerde hij. Ten gunste van haar (la Marca España), heeft hij “enorme krachten” gesignaleerd die Spanje bezit als land en die behouden zijn in haar reputatie van de afgelopen jaren, zoals de Spaanse taal en cultuur, het toerisme en de goed gevormde jeugd. Met deze factoren, moet Spanje, volgens Javier Noya, een publieke diplomatieke strategie ontwerpen die Spanje situeert op de politieke internationale kaart en een buitenlandse economische projectie toekent.
285 El ABC, Imagen y Realidad de España, 27 september 2012. Beschikbaar op:
http://www.abc.es/20120927/opinion-editoriales/abcp-imagen-realidad-espanaimagen-realidad-20120927.html Eigen vertaling titel: Beeld en realiteit van Spanje
86
verschillende regio’s. Dit geeft de Spanjaarden het gevoel van schaamte, vernedering, woede en teleurstelling. Er is een verkeerd beeld van Spanje in de wereld, Spanje is dan wel in crisis, maar Spanje is meer dan alleen economische en politieke problemen. Nieuw is dat Spanje wordt vergeleken met latijns-Amerika, dankzij de corrupte politiek in Spanje
Clichés van het Romantische beeld van Spanje blijven de Spanjaarden achtervolgen. Ze zijn echter, volgens de Spanjaarden, gedateerd en aan vervanging toe. Beelden die naar voren komen zijn Spanje als vakantieland, met veel feesten, indrukwekkende vrouwen, stieren, machos en siesta.
Bovendien wordt Spanje gezien als het land dat het minst tijd besteed aan werken. Het eeuwenoude debat over de verschillen tussen noord en zuid wordt door de economische crisis opnieuw opgerakeld. Dit leidt tot de visuele cirkel van wantrouwen tussen de noordelijke en zuidelijke landen en niet tot een gemeenschappelijk Europees vertrouwen in elkaar. De noord- zuidpolariteit wordt benadrukt door het feit dat de noordelijke Europese landen blijven afgeven op de Zuid-Europese landen. Spanjaarden zien zichzelf als het centrum van het zuiden en Duitsland als het centrum van het noorden. Duitsland en Spanje belichamen dan ook het wantrouwen tussen Noord- en Zuid-Europa. In 2013 staan de Spanjaarden niet meer bekend als
los prusianos del sur. Dit streven van de Spanjaarden is vervlogen, want de Spanjaarden zijn niet
meer het meest efficiënte volk van het zuiden.
In 2012-2013 is de Spaanse regering zich eindelijk zorgen gaan maken om het verslechterende beeld van Spanje en vanaf nu worden er initiatieven genomen om het beeld te verbeteren. Niet alleen de economie moet worden opgebouwd, maar het is ook noodzakelijk om een nieuw beeld van Spanje op te bouwen vanaf de wortels. Een beeld van Spanje aan het hoofd van Europa en het beeld van Spanje dat een open en pluralistische samenleving, goed opgeleide jongeren met een enorm talent, creatieve kunstenaars met internationale bekendheid en krachtige
concurrerende bedrijven bezit. Het heterobeeld moet veranderd worden naar de realiteit van het land waarin het beeld van een modern Spanje bestaat
Conclusies
De economische crisis heeft klaarblijkelijk haar effect gehad op de perceptie van het Spaanse zelf- en heterobeeld. Aan de hand van de volgende vergelijking verdeeld in vier thema’s zal duidelijk worden hoe het beeld van Spanje verandert gedurende de periode 2006 tot en met juni 2013. Bovendien komt hieruit ook naar voren waar deze beeldvorming vandaan komt en dat dit niet zomaar uit de lucht gegrepen clichés zijn. De gevolgen van de zwarte legende, Las dos Españas, het
Romantische beeld van Spanje en de noord-zuidpolariteit zijn duidelijk voelbaar in de krantenartikelen die gepubliceerd zijn door el País, el Mundo en el ABC. Dankzij de economische
crisis zijn deze beelden in negatieve zin versterkt in de internationale media, waardoor de kranten in Spanje hier sterk op reageren.
De zwarte legende en las dos Españas
Juderías introduceert het begrip de zwarte legende om te verwijzen naar de negatieve visie die het buitenland heeft van Spanje, de Spanjaarden, haar geschiedenis en haar werk in de wereld. Een beeld dat volgens Juderías niet aan de waarheid voldoet en na de publicatie van zijn boek wordt de term gebruikt om naar alle onrechtvaardige beschuldigen over de geschiedenis van Spanje te verwijzen.286 Het is opvallend dat volgens de Spaanse kranten, Spanje in 2006 nog steeds wordt
ondergewaardeerd en haar reputatie volgens de kranten niet overeenkomt met de werkelijkheid. Spanjaarden hebben het gevoel dat zij verkeerd worden begrepen in het buitenland. Dit komt duidelijk naar voren in het feit dat Spanje een belangrijk exportland is, maar dat zij hiervoor niet de juiste waardering krijgen. Ook hebben deze onjuiste berichten ervoor gezorgd dat Spanje een negatiever zelfbeeld heeft ontwikkeld dan het heterobeeld. Uit een onderzoek van het Pew Research Center is dan ook gebleken dat Spanjaarden zich meer bezig houden met gestereotypeerde
beelden over zichzelf dan het buitenland. De crisis is op dit moment nog niet op zijn hoogtepunt, maar het gevoel van onbegrip en onderwaardering is zelfs op dit moment terug te vinden in de krantenartikelen van el Mundo en el País.
In 2010-2011 is de crisis op haar hoogtepunt en dit is te merken aan de groei van berichten over de daling van het positieve Spaanse beeld in het buitenland. Het beeld van el milagro español bestaat
niet meer en de crisis stelt het internationale profiel van Spanje op de proef. Oude geruchten zoals Spanje zou niet serieus, niet productief en wel lui zijn, keren terug in de visie van buitenlanders. Spanje lijkt van haar voetstuk te zijn gevallen en wordt zelfs de zieke man van Europa genoemd. Daarbij wordt nu ook het oorspronkelijke zelfbeeld van las dos Españas of het cainismo overgenomen in het buitenland. Dit is een interessante verschuiving van een zelfbeeld
286 Julián Juderías, La leyenda negra y la verdad histórica, Madrid: San Lorenzo de El Escorial: Avantos & Hakeldama,
1986, p.22
88
naar een heterobeeld. De kranten zijn het er over eens dat de crisis heeft gezorgd voor een slechter beeld van Spanje. Het land komt steeds vaker negatief in het nieuws met oude vastgeroeste stereotypen. In 2011 lijkt het even beter te gaan met de berichten over Spanje in het buitenland, maar de crisis is nog niet voorbij en het optimisme blijkt maar van korte duur te zijn. Een groeiende groep Spanjaarden maakt zich zorgen om de steeds negatievere berichten over Spanje in de internationale pers in 2012-2013. Het optimisme van 2011 is vervlogen, want de crisis is nog niet over. Het is duidelijk dat Spanje een imagoprobleem heeft in het buitenland. Spanje is uit de mode geraakt en la Marca España is in verval. Oude clichés komen weer op.
Spanje stond bekend als modelland, maar nu is dit beeld tot het andere uiterste gekeerd, volgens onderzoek van Javier Noya van de Spaanse denk-tank Real Instituto Elcano Het beeld van Spanje is
veranderd van dynamisch naar depressief. Spanje had als doel tot een van de grootste machten van de wereld te behoren, maar de crisis heeft een groot deel van haar opgebouwde macht afgebroken. Het pessimisme is teruggekeerd in het Spaanse zelfbeeld, wat voor problemen zorgt voor het beeld dat Spanje naar het buitenland wil projecteren. Bovendien wordt er onjuiste informatie als gevolg van de zwarte legende gepubliceerd in de internationale pers. Op deze manier ontstaat er een verkeerd beeld en dit levert verontwaardigde reacties op. Spanje is dan wel in crisis, maar het is niet alleen het beeld wat gegeven wordt door de fotograaf Samuel Aranda. Er is een duidelijke cyclus van negatieve en positieve beelden van Spanje te zien door de eeuwen