Onder Spanjaarden komt vaak het gevoel naar voren dat zij niet worden begrepen en worden ondergewaardeerd door de rest van de wereld. Dit negatieve zelfbeeld bestaat al sinds de zwarte legende en heeft hierdoor groot effect gehad op de beeldvorming van Spanje. In de periode 2006- 2009 kwam dit al redelijk sterk naar voren, maar door het effect van de economische crisis in 2010-2011 wordt het negatieve zelfbeeld versterkt, dit komt op verschillende wijzen naar voren in de geanalyseerde krantenartikelen.
Daling Spaans imago
Het beeld in het buitenland van Spanje als economisch machtig land: el milagro español lijkt te
kelderen als gevolg van de economische crisis in 2010. Deze voorspoed heeft de reputatie van Spanje doen opbloeien, Spanje werd opgenomen in de Europese Unie, de economie bloeide op en ook de politiek veranderde in een democratie:
153El País, Imagen de crisis, crisis de imagen, 9 mei 2010. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2010/05/29/economia/1275084008_850215.html Eigen vertaling titel: Het beeld van de crisis, de crisis van het beeld.
Eigen vertaling: Verschillende factoren hebben ons geleid naar na de huidige situatie […] bij de economische problemen worden nu ook de politieke problemen toegevoegd.
48
Antes, España gozaba de una reputación de milagro, tanto económico como político. Ahora vemos que los méritos económicos no eran para tanto; y el deterioro actual también podría ser un poco exagerado.154
In het citaat hierboven wordt vermeld dat Spanje de afgelopen jaren enorme inspanning heeft geleverd om het imago in het buitenland te verbeteren en profiteert van een reputatie van zowel politieke als economische wonderen , maar uit het volgende citaat blijkt ook dat de economische crisis het internationale profiel van Spanje op de proef stelt in 2010:
Pero la crisis económica está poniendo a prueba el perfil internacional español. Se imponen algunos recortes presupuestarios. Mientras, la imagen en el exterior ha sufrido un severo golpe.155
Van een land dat zich probeert te verlossen van een autocratisch verleden onder de macht van Franco, is Spanje uitgegroeid tot een mogendheid die streeft naar het hebben van een stem in de wereld en die haar uitgaven in de buitenlandse politiek heeft vergroot. Echter, de economische crisis heeft toegeslagen en een enorme beroerte veroorzaakt in het zogenaamde Spaanse economische wonder waardoor het Spaanse beeld in Spanje snel is gekelderd. “Ha vuelto el rumor de que España no es un país serio” volgens Fernando Cortiñas, professor van IE Business School.156 Dit laatste citaat laat zien dat de geruchten dat Spanje geen serieus land zou zijn, zijn
teruggekeerd. Spanje had dit stempel verloren tijdens de voorspoedige jaren, maar nu, tijdens de crisis, keert deze weer terug.
Bovendien werden de Spaanse investeringen in Latijns Amerika in de jaren negentig gestigmatiseerd als een nieuwe imperialistische conquista.157 Dit is duidelijk een voortvloeisel uit
het beeld van de zwarte legende waarin Spanje werd gekarakteriseerd als de grote veroveraars van de wereld.158
De zieke man van Europa
In de jaren van welzijn was het Spaanse beeld te goed, nu in tijden van crisis is het beeld slechter dan het verdient, volgens el País (2010). De Duitsers blinken niet uit in hun gevoel voor humor,
154 El País, El perfil internacional de España se pone a prueba, 23 mei 2010. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2010/05/23/sociedad/1274565601_850215.html Eigen vertaling titel: Het internationale profiel van Spanje wordt in twijfel getrokken
Eigen vertaling: Vroeger, genoot Spanje van een wonderlijke reputatie, zowel economisch als politiek gezien. Tegenwoordig zien we economische verdiensten nog niet zo slechts zijn; en de huidige achteruitgang kan ook een beetje zijn overdreven.
155 El País, El perfil internacional de España se pone a prueba, 23 mei 2010. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2010/05/23/sociedad/1274565601_850215.html
Eigen vertaling: Maar de economische crisis stelt het internationale profiel van Spanje op de proef. Se leggen enkele begroting-bezuinigingen op. Ondertussen, lijdt het beeld aan een meedogenloze klap.
156 El País, El perfil internacional de España se pone a prueba, 23 mei 2010. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2010/05/23/sociedad/1274565601_850215.html Eigen vertaling; Het gerucht is terug gekeerd dat Spanje geen serieus land is
157 Vertaling: verovering
158 El País, Imagen de crisis, crisis de imagen, 9 mei 2010. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2010/05/29/economia/1275084008_850215.html
49
en de banken al helemaal niet. Echter, volgens de Deutsche Bank was Spanje in 2007 “la variedad
feliz del capitalismo”159, dit betekent dat de Spaanse bevolking tevreden was met het
kapitalistische systeem en dat Spanje een van de meest indrukwekkende succesverhalen was van de laatste decennia. Dit was het imago van het merk Spanje een paar maanden voor de klap van crisis. In 2010 is het beeld gekelderd, het gouden tijdperk is aan zijn einde gekomen. In het artikel “La ‘Marca España’ se cae del pedestal” uit el País (2010) wordt beschreven dat Spanje van haar
voetstuk valt. Het gouden tijdperk is over en de laatste drie jaar in de crisis was een manier van ontwaken uit een droom, een fata-morgana van vijftien jaar voorspoed die is veranderd in bergen van schuld:
En clave española, los tres últimos años han sido una forma de despertar de un ensueño, del espejismo que dejó un largo viaje de 15 años de bonanza sustentados en montañas de deuda -pública, pero sobre todo privada-, en una burbuja inmobiliaria, en una época dorada que toca a su fin.160
Bovendien wordt Spanje de zieke man van Europa genoemd door deskundigen: "España es el enfermo de Europa", aseguran los más críticos”161, maar nog niet zo ziek als Griekenland. Spanje
is duidelijk één van de slechteriken in dit verhaal en dit komt omdat het Spaanse beeld is gedaald, het negatieve marktsentiment met betrekking tot Spanje en het wankelende wantrouwen dat zich bindt aan de Spaanse versie van de crisis. El milagro español van een paar jaar geleden is
verdwenen:
La Marca España está tocada porque la economía se ha situado en el ojo del huracán, por el contagio de la crisis griega. El milagro español que todo el mundo citaba hace unos años se ha desvanecido.162
Het bovenstaande citaat laat zien dat er steeds vaker clichés rond gaan, maar behalve dat er gepraat wordt over de zieke man van Europa, gaat ook het cliché van de Spaanse griep rond. Dit is een verwijzing naar de Spaanse griep van 1918-1919. Deze wereldwijde epidemie eiste toen
159 El País, La 'marca España' se cae del pedestal, 28 mei 2010. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2010/05/28/economia/1274997612_850215.html Eigen vertaling titel: Het ‘merk Spanje’ valt van haar voetstuk
Eigen vertaling: De gelukkige verscheidenheid van het capitalisme
160 El País, La 'marca España' se cae del pedestal, 28 mei 2010. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2010/05/28/economia/1274997612_850215.html
Eigen vertaling: Van uit een Spaanse oogpunt, zijn de afgelopen drie jaar een manier van ontwaken uit een droom geweest, een luchtspiegeling dat een lange reis van 15 jaar aanhoudende voorspoed heeft achter gelaten in bergen van overheids- schuld, maar vooral persoonlijk-, in een vastgoedzeepbel, in een gouden tijdperk dat zijn einde nadert.
161 El País, La 'marca España' se cae del pedestal, 28 mei 2010. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2010/05/28/economia/1274997612_850215.html Eigen vertaling: Spanje is de zieke van Europa, verzekeren de meest deskundigen.
162 El País, La 'marca España' se cae del pedestal, 28 mei 2010. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2010/05/28/economia/1274997612_850215.html
Eigen vertaling: Het merk Spanje wordt geraakt omdat de economisch zich in het oog van de orkaan bevindt, door besmetting van de Griekse crisis. Het Spaanse wonder dat iedereen een paar jaar geleden nog zo noemde, is verdwenen.
50
naar schatting 25 en 40 miljoen levens.163 Het volgende citaat laat zien dat de Spaanse griep van
toen wordt vergeleken met de economische crisis van de eenentwintigste eeuw die ook wereldwijde gevolgen heeft:
Despacha con desdén los clichés que sitúan a España como ese enfermo de Europa, que empiezan a hablar de "la gripe española". "Aun así, la economía se enfrenta a un largo estancamiento, aderezado por la crisis fiscal y una posible crisis bancaria.164
Cainismo
Behalve het wantrouwen in de Spaanse economie, ontstaat er ook een steeds erger wankelend beeld van de Spaanse politiek. Spanje voert al een decennium lang een beleid zonder consensus, iets wat choquerend overkomt in het buitenland, hier zag men vooral een snelle Europese integratie van Spanje. Sinds de Spaanse Burgeroorlog is Spanje versplinterd in twee delen: “Como un zombi de la Guerra Civil, el cainismo ha resucitado en la imagen exterior de España.”165 Het cainismo166, een typisch Spaans zelfbeeld is: namelijk het beeld van las dos Españas, is overgenomen
in de visie van het buitenland. Het probleem van Spanje ligt niet buiten het land, maar in Spanje zelf. Dit is een duidelijk gevolg van het beeld van een gespleten Spanje, dat sterk tot uitdrukking kwam in de burgeroorlog en haar nasleep. Het cainismo is een belangrijk onderdeel van het
bestaande Spaanse zelfbeeld en wordt nu opgenomen in het heterobeeld. Het zelfbeeld wordt in dit geval dus het heterobeeld.
Al deze factoren hebben er voor gezorgd dat Spanje wordt ondergewaardeerd door andere landen, leiders en internationale deskundigen. De crisis heeft het probleem verergerd, want Spanje kan zich steeds moeilijker bevrijden van de bestaande percepties.167
In het artikel “Imagen de crisis, Crisis de imagen” uit el País (2010) wordt het beeld van de crisis
beschreven, maar ook de gevolgen van de crisis voor het buitenlandse beeld van Spanje. De economische crisis heeft er onder andere voor gezorgd dat Spanje wordt ondergewaardeerd. Iets wat de Spanjaarden die zich bezighouden met het imago van Spanje ernstige zorgen baart.
163 El País, La gripe española, 90 años después, 8 mei 2009. Beschikbaar op:
http://sociedad.elpais.com/sociedad/2009/05/08/actualidad/1241733603_850215.html
164 El País, La 'marca España' se cae del pedestal, 28 mei 2010. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2010/05/28/economia/1274997612_850215.html
Eigen vertaling: Hij doet het minachtend af als clichés die Spanje plaatsen als de zieke man van Europa, en die nu beginnen te praten over “de Spaanse griep”. Ondanks alles, komt de economisch te staan voor een langdurige stagnatie, klaar gemaakt door de economische crisis en een mogelijk bankencrisis
165 El País, Imagen de crisis, crisis de imagen, 9 mei 2010. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2010/05/29/economia/1275084008_850215.html
Eigen vertaling: Als een zombie van de Burgeroorlog, is het cainismo weer tot leven gekomen in het heterobeeld van Spanje
166 Thomas G. Deveny, Cain on screen, Lanham, Scarecrow Press: 1999
Betekenis Cainismo in de Spaanse cultuur: broederlijke vijandschap in de Spaanse Maatschappij
167 El País, Imagen de crisis, crisis de imagen, 9 mei 2010. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2010/05/29/economia/1275084008_850215.html
51
Beelden in dit artikel zijn terug te voeren op de zwarte legende en het beeld van een gespleten Spanje door de Spaanse Burgeroorlog. Beelden die zoals gezegd moeilijk te verwijderen zijn uit de buitenlandse visie op Spanje.
Nog meer wantrouwen
Spanje komt steeds vaker in negatiever in het wereldnieuws. Als het beeld nog niet genoeg geraakt was door de gevolgen van economische crisis en in het bijzonder vanwege het wantrouwen in de oplossing van het economische probleem, is het nu extra geraakt door ander soort internationale factoren, zoals de staking van de luchtverkeerleiders in 2010. Gevolgen hiervan in de internationale media zijn enorm. Dit komt naar voren in dit citaat:“La huelga de los controladores aéreos afecta gravemente a la imagen de España y a nuestra economía.”168 Op de
voorkant van de digitale editie van de Frankfurter Allgemeine Zeitung worden berichten gepubliceerd
met koppen als: “Spanje geeft de schuld van deze onrust aan Merkel” of “Spanje wil de vliegvelden omzetten in geld”. Bovendien worden er over dit onderwerp en het effect op het Spaanse imago in het buitenland, meerdere berichten gepubliceerd zoals “El caos de los controladores dinamita la imagen de España”169 op 4 december in el País.
Het artikel “La Marca España sufre secuelas en el extranjero” is weer een voorbeeld van het feit dat men zich drukt maakt over het Spaanse beeld in het buitenland.170 De voorbeelden over de
krantenkoppen in de krant van Frankfurt laten zien dat er inderdaad gedacht wordt dat Spanje de schuld aan Merkel geeft. Bovendien laat de titel met de woordkeuze secuelas wat letterlijk nasleep
van ziektes betekent, dat het om een ernstige zaak gaat. Spanje lijdt aan een ernstige nasleep van de economische crisis in het buitenland en dit verslechtert de perceptie van het Spaanse zelfbeeld. Het beeld dat de internationale pers verspreidt komt niet overeenkomt met de werkelijkheid, dit wordt nogmaals duidelijk gemaakt in het artikel “Ni perezosos ni improductivos” uit el País
(2011). Uit de titel blijkt dat de stereotypen dat Spanjaarden lui en niet productief zijn niet kloppen. Uit het citaat: “La solidez de la economía española es mucho mayor de la que presentan los analistas superficiales” resulteert dat het gegeven beeld niet de werkelijkheid van een sterke economie laat zien. Bovendien leiden de buitenlandse vooroordelen tot pessimisme en
168 El País, La marca España sufre secuelas en el extranjero, 5 december 2010. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2010/12/05/espana/1291503626_850215.html Eigen vertaling titel: La marca España lijdt aan de gevolgen in het buitenland.
Eigen vertaling: De staking van de lucht verkeersleiders hebben het beeld van Spanje en onze economie ernstig geschaad.
169 El País, El caos de los controladores dinamita la imagen de España, 4 december 2010. Beschikbaar op:
http://economia.elpais.com/economia/2010/12/04/actualidad/1291451579_850215.html Eigen vertaling De chaos van de luchtverkeerleiders breekt het beeld van Spanje af.
170 El País, La marca España sufre secuelas en el extranjero, 5 december 2010. Beschikbaar op:
http://elpais.com/diario/2010/12/05/espana/1291503626_850215.html
Eigen vertaling titel: Het merk Spanje leidt aan de nasleep (van de crisis) in het buitenland
52
zelfkastijding onder de Spaanse bevolking er van uit gaande dat de Spaanse regering zijn werk niet heeft gedaan en de bevolking niet productief is.171
In maart 2011 wordt in el Mundo gepubliceerd dat de berichten over Spanje in de internationale
pers weer beter worden. Het begint er op te lijken dat Spanje uit de crisis begint te raken, al zijn ze er nog niet. “La imagen que se difunde de la economía española ha mejorado en 2011, y mucho más en marzo”. In 2010 waren de 79,7 procent van de berichten negatief en in januari en februari 2011 werden er minder dan 57 procent van berichten negatief gevonden.172