De meeste aanpassingen in de Woordenlijst 2005 ten opzichte van de Woordenlijst 1995 vloeien voort uit detailregels als voor het hierboven beschreven voorbeeld van samenstellingen met een afkorting als eerste lid (bamastructuur).
1.5.1 Uitzonderingsregel geschrapt
In één geval heeft de Commissie Spelling voorgesteld een bestaande uitzonderings-regel op de in 1995 gepubliceerde uitzonderings-regels voor de spelling van de tussen-n in samen-stellingen te laten vervallen. Dit voorstel viel buiten het kader van de opdracht en het Comité van Ministers heeft hiermee ingestemd. Het betreft de uitzonderingsregel die wel werd aangeduid als de paardebloemregel: “Het eerste deel is een dierennaam en het tweede deel is een plantkundige aanduiding: kattekruid, paardebloem, duive-kervel.” Ook samenstellingen van dat type volgen nu de basisregel uit 1995 en worden dus geschreven als kattenkruid, paardenbloem, duivenkervel.
Dat Nederlandse woordenboeken en plantkundigen in Nederland de uitzonderings-regel al sinds 1995 niet toepasten, heeft bij dit verzoek een rol gespeeld. In de Woordenlijst 2005 zijn 23 woorden van spelling veranderd als gevolg van de schrapping van deze uitzonderingsregel.
1.5.2 Het aantal veranderingen
Ofschoon de Commissie Spelling niet verantwoordelijk is voor de selectie van de woorden in de Woordenlijst Nederlandse Taal, werkt de uitgewerkte beregeling wel door in de schrijfwijze van sommige woorden in de lijst. Door de gedetailleerdere beschrijving van spellingregels en de consequente toepassing ervan op de Woorden-lijst, zijn er verschillen ontstaan tussen de editie van 1995 en die van 2005.
Over het aantal veranderingen in de Woordenlijst zijn verschillende cijfers genoemd.
De Commissie wil twee opmerkingen maken die kunnen bijdragen aan het correct beoordelen van de genoemde aantallen. Op de website van de Nederlandse Taalunie is een overzicht van trefwoorden met een spellingwijziging gepubliceerd:
http://taalunieversum.org/spelling/archief/overzicht_trefwoorden_met_spellingwijzig ing/.
Opmerking 1
In de lijst komt het woord Adam voor, dat lijkt veranderd in adam. Bedenk hierbij dat deze ‘wijziging’ moet worden opgevat als een verandering in de trefwoord-selectie. Het woord komt als eigennaam uiteraard nog met hoofdletter voor, maar die eigennaam is niet langer opgenomen in de lijst. In de Woordenlijst 2005 is adam voorzien van de betekenisaanduiding (stamvader). Een soortgelijk voorbeeld is het woord boze. Het is in de spelling met kleine letter komen te vervallen en in de Woordenlijst 2005 staat nu Boze (duivel). Vanzelfsprekend komt het woord boze als verbogen vorm van boos nog voor met een kleine letter.
Opmerking 2
In de lijst met verschillen komt aids-afdeling voor, dat is veranderd in aidsafdeling (zonder streepje). Vanzelfsprekend geldt deze verandering álle woorden die met aids beginnen. Doordat er nog acht samenstellingen in de Woordenlijst 1995 voor-kwamen die begonnen met aids-, zijn er negen veranderingen geteld. In de Grote Van Dale uit 2005 staan twintig van zulke samenstellingen, dus evengoed zou men kunnen spreken van één, van twintig, of van een oneindig aantal veranderingen.
1.5.3 Veranderingstendensen
Her en der in deze Technische Handleiding komt een maatschappelijke ontwikkeling ter sprake die doorwerkt in de spelling, of de spelling betreft. Voorbeelden zijn het afnemende gebruik om de naam van bekleders van overheidsfuncties met een respecthoofdletter te schrijven (minister, officier van justitie, burgemeester en schepenen) en het geleidelijk verdwijnen van punten, spaties en hoofdletters in aanvankelijk vreemde woorden en afkortingen, zoals in btw, online, internet. De Woordenlijst is een momentopname die als het ware de graad van ingeburgerdheid van de opgenomen woorden toont. Het moment waarop voor een individueel woord de Nederlandse spellingregels de oorspronkelijke schrijfwijze verdringen is niet vooraf aan te geven. Naarmate een woord vaker en in bredere kring wordt gebruikt, zal het proces van vernederlandsing, en dus van verdwijning van punten, spaties en hoofdletters, sneller verlopen. In de Woordenlijst 2005 zijn ADHD, ADSL en ICT nog met hoofdletters gespeld, maar het is te verwachten dat deze woorden hun hoofdletters zullen verliezen. Om die reden zouden de vormen adhd, adsl en ict niet te streng als spelfouten moeten worden beoordeeld.
Het is evenmin ondenkbaar dat in de toekomst email en emailen de vormen e-mail en e-mailen gaan verdringen. Doordat de woorden zo veel worden gebruikt dat ze nauwelijks nog als vreemd aanvoelen, wordt het streepje als het ware overbodig. De kans op verwarring met het zeldzame reeds bestaande woord email is zo klein dat dat geen reden zal vormen voor het handhaven van het streepje.
Tendensen kunnen ogenschijnlijk verschillende kanten op bewegen. Waar het accent aigu op Franse leenwoorden is komen te vervallen doordat het voor de uitspraak niet nodig is (bohemien, dedain), is het ook mogelijk dat een accent juist wordt gewenst om de juiste uitspraak af te dwingen. Het aan het Latijn ontleende per se wordt vaak gespeld als persé, wat illustreert dat het in die vorm door een groot deel van de taal-gemeenschap als een aanvaardbare of zelfs gewenste aanpassing wordt ervaren. Het is denkbaar dat deze spelwijze op termijn als nevenvorm de status van officiële spelling verwerft, of zelfs de oorspronkelijke vorm vervangt.
Verderop in de Technische Handleiding worden voorbeelden genoemd van woorden die een door de Commissie gesignaleerde tendens volgen, maar die volgens de nu geldende regels fout zijn. Alle voorbeeldwoorden die niet de geldende officiële spellingregels volgen, zijn grijs in plaats van zwart weergegeven in een schreefloze letter.
1.5.4 Geen nieuwe regels, toch veranderingen
Sommige spellingregels steunen niet op min of meer onveranderlijke taalweten-schappelijke pijlers, maar op een taalverschijnsel dat aan verandering onderhevig is, of op een subjectief oordeel over de mate waarin de afzonderlijke delen in een samenstelling nog worden herkend door de (meerderheid van de) taalgebruikers. Van beide typen geven we een voorbeeld.
Een uitzondering op de regel die een tussen-n voorschrijft in samenstellingen waarin een /´/ wordt gehoord (de 'pannenkoekregel'), steunt op het voorkomen van een meervoud op -s in woorden die op -e eindigen. We schrijven hordeloper en
groenteafdeling (en niet hordenloper en groentenafdeling) vanwege het bestaan van
het meervoud hordes naast horden en groentes naast groenten. Doordat er geleidelijk meer woorden een tweede meervoud op -s ontwikkelen, zullen samenstellingen met zulke woorden in de toekomst zonder tussen-n geschreven moeten worden. In de Woordenlijst 2005 zijn voor het eerst -s-meervouden gedocumenteerd van amoebe, curve, cyste, hinde en het gevolg daarvan is dat samenstellingen met deze woorden sindsdien zonder tussen-n geschreven worden. Het is waarschijnlijk dat in toe-komstige edities van de Woordenlijst meer woorden een -s-meervoud zullen hebben en dat heeft dus gevolgen voor de – doorgaans niet erg gangbare – samenstellingen met deze woorden.
Een andere uitzondering op de pannenkoekregel steunt op de mate waarin de oorspronkelijke betekenis van een of elk van beide delen, of het geheel nog herkend wordt. Zodra er sprake is van een zogenoemde versteende samenstelling, wordt de sjwa als -e geschreven. Voorbeelden zijn: bolleboos, flierefluiter, kinnebak, klerelijer, klotefilm, ruggespraak, schattebout, takkewijf.
In de Woordenlijst 2005 is geen van de samenstellingen met zielen- als versteende samenstelling opgevat, met inbegrip van zielenpiet, zielenpoot en zielenrust. Het is denkbaar dat toekomstige taalgebruikers zulke samenstellingen als versteend zullen aanmerken en dat kan op basis van de bestaande regels dus gevolgen hebben voor de schrijfwijze ervan.