Speciale tekens in samenstellingen en als samenstelling behandelde

Complexe woorden met een voorvoegsel (bijvoorbeeld on-, post-), en complexe woorden met een ‘zwaar’ achtervoegsel, zoals -achtig, -dom, -heid, -schap, worden op dezelfde wijze behandeld als samenstellingen.

De volgende vijf gevallen doen zich voor:

1) hoofdletter

Samenstellingen met een linkerelement in kleine letters, en afleidingen met een voorvoegsel in kleine letters krijgen een liggend streepje wanneer het tweede deel met een hoofdletter begint. (Samenstellingen of afleidingen met afkortingen worden ook in geval 3 hierna behandeld, in het hoofdstuk over de apostrof (11) en in het hoofdstuk afkortingen (13).) Enkele voorbeelden:

zwart-Amerikaans

on-Engels, oer-Russisch, proto-Benelux, on-OVAM, post-ISDN

Let wel: voor taalnamen en voor samenstellingen en afleidingen met een taalnaam zijn er meer specifieke regels (zie 10.7).

2) letterwoorden en verkortingen

Samenstellingen met letterwoorden en verkortingen gedragen zich als gewone woorden: er wordt gewoonlijk geen liggend streepje geschreven (voor letterwoorden en verkortingen: zie ook hoofdstuk 13 over afkortingen). Enkele voorbeelden:

aidsvirus, aioplaats, bamastructuur, bommoeder, desdochter, hifiketen, megayup, havodiploma, laserprinter, nazibeul, pakmarker, petfles, pincode, purschuim, radarpost, remslaap, sofinummer

Wanneer het letterwoord of de verkorting een of meer hoofdletters bevat, wordt wel een liggend streepje geschreven. Enkele voorbeelden:

CAT-scan, Cito-toets, OESO-rapport, Unicef-gala Opmerking

In de praktijk evolueert de schrijfwijze van samenstellingen met letterwoorden en verkortingen: er bestaat een tendens om het streepje weg te laten wanneer het letterwoord of de verkorting niet eindigt op een hoofdletter (zie ook 13.5).

Voorbeelden:

Beneluxland, Citotoets, Erasmusstudent, Unicefkaartje

3) cijfers, letters, redactionele afkortingen, initiaalwoorden en symbolen Samenstellingen met cijfers, apart staande letters, redactionele afkortingen, initiaal-woorden en symbolen op de grens tussen linker- en rechterlid krijgen een liggend streepje op die grens (voor redactionele afkortingen, symbolen en initiaalwoorden:

zie ook hoofdstuk 13). Enkele voorbeelden:

- cijfers: D66-dom, 9/11-gebeurtenissen, €50-biljet (naast 50 eurobiljet), web 2.0-toepassingen, angiotensine II-receptorblokkade, formule 1-race, mei ’68-generatie, type II-fout, Willem II-sigaar, Wereldoorlog II-film;

17e-eeuws, laat-19e-eeuws

- letters: c-sleutel, d-klein, D-groot, X-chromosoom, y-as, y-achtig, tussen-s - redactionele afkortingen: d.w.z.-invoeging, mr.-titel

- initiaalwoorden: apk-keuring, cd-i-speler, CDA-achtig, CD&V-heid, CT-scan, hddvd-speler (of met een facultatief liggend streepje voor betere leesbaarheid:

hd-dvd-speler), IQ-test, tl-buis, tso-leerling, tv-kijken, VVD-schap, wc-papier;

audio-cd, kleuren-tv, bedrijfs-pc-netwerk - symbolen: 65+-kaart, &-teken, 60°C-grens

In samenstellende afleidingen (zie 3.2.1) met cijfers, letters, redactionele afkor-tingen, initiaalwoorden en symbolen wordt eveneens een liggend streepje naast het speciale teken geplaatst. Voorbeelden:

80-jarige (≠ 80 + jarige, wel [[80 jaar] + ig] + e), 3-duims, 40-urig Complexe samenstellingen

Er zijn complexe samenstellingen met als onderdeel een samenstelling zoals in punt 3 hiervoor, namelijk met een cijfer, apart staande letter, redactionele afkorting, initiaalwoord of symbool. Er worden hierbij twee groepen onderscheiden, waarbij de eerste groep drie subgroepen telt.

i) aaneenschrijven en liggend streepje

Wanneer de combinatie van (een) cijfer(s) met een letter of symbool een onderdeel van een grotere samenstelling vormt, dan:

(1) worden cijfer(s) en letter of symbool in de samenstelling altijd aaneen-geschreven, zelfs als deze buiten de samenstelling door een spatie worden gescheiden;

(2) wordt een liggend streepje gebruikt om de delen van de samenstelling te verbinden.

a) combinaties van een getal in cijfers met tekens zoals het procentteken %, het promilleteken ‰, het graadteken °, het minuutteken ' en het secondeteken ", die als combinatie standaard aaneen, dus zonder spatie, worden geschreven. Voorbeelden:

- 58%, 0,5‰, 45°, 100°C, 16', 26", 16'26"

- 58%-grens, 0,5‰-gehalte, 45°-meridiaan, 60°-grens, 100°C-grens, 16'26 "-afwijking

b) conventionele (vaste) combinaties van een getal in cijfers met symbolen en/of letters die als combinatie standaard aan elkaar, dus zonder spatie, worden geschreven. Voorbeelden:

- A4, 230V, 125cc, 75W, 2pk, C14

- A4-papier, 230V-spanning, 125cc-motor, 75W-lamp, 2pk-motor, C14-datering c) niet-conventionele (toevallige) combinaties van een getal in cijfers met symbolen en/of letters die als combinatie standaard niet aan elkaar worden geschreven, maar door een spatie worden gescheiden. Voorbeelden:

- 20 blz., 98 km, 36 dl, 8 V, 3 cc, 58 W, 2 GHz - 20blz.-paper, 98km-rit, 3cc-oplossing ii) spatie en liggend streepje

Wanneer een spatiewoord eindigt op een cijfer, letter of symbool of een combinatie daarvan:

(1) wordt de spatie behouden, en

(2) wordt er een liggend streepje gebruikt om de delen van de samenstelling te verbinden. Voorbeelden:

- formule 1, havo 4, hepatitis B, klas 3C, koolstof 14, megatop 50, RTL 5, top 10, vitamine B12, BBC 2

- formule 1-wedstrijd, havo 4-leerling, hepatitis B-infectie, koolstof 14-methode, megatop 50-lijst, RTL 5-directie, top 10-boek, vitamine B12-tekort,

BBC 2-programma Opmerking

In verband met de schrijfwijze van combinaties van een getal in cijfers met de aanduiding van een eenheid worden door de Belgische en Nederlandse normalisatie-instituten in overeenstemming met de SI-conventies (Système International) soms andere schrijfwijzen voorgeschreven, in het bijzonder een vaste spatie tussen kwantiteitsaanduiding en eenheid, bijvoorbeeld 0,50 ‰, 0,50 ‰-grens, 60 W, 60 W-lamp, 18 V, 18 V-spanning. Het staat de taalgebruiker vrij in specialistische teksten deze van de algemene praktijk afwijkende schrijfwijze te gebruiken.

4) niet-alfabetische tekens en typografische markeringen

Wanneer het linkerlid van een samenstelling eindigt op een aanhalingsteken of een ander ongewoon teken of wanneer het rechterlid met zo’n teken begint, gelden dezelfde regels als voor combinaties met cijfers en/of symbolen. Er wordt een liggend streepje geschreven om te verbinden. Dat is ook het geval wanneer een van beide leden typografisch onderscheiden wordt van het andere, bijvoorbeeld door cursivering, vet, onderstreping, een verschillend lettertype (font) en dergelijke.

- Groen!-voorzitter, GO!-school (GO! = Gemeenschapsonderwijs)

- de “Ik heb zoiets van”-prijs, de ‘wij-zij’-maatschappij, het ‘kennis versus

vaardigheden’-debat, een ik had zoiets van-verhaal, een ik had zoiets van-verhaal, een ik had zoiets van-verhaal, een IKHADZOIETSVAN-^verhaal

- OESO-rapport, WERK-week, werk-WEEK 5) linkerlid met een apostrof

Omwille van een betere leesbaarheid krijgen samenstellingen en als samenstelling behandelde afleidingen een liggend streepje wanneer het linkerlid eindigt op een apostrof + s. Enkele voorbeelden:

- Lloyd’s-lid, Lloyd’s-ledenvergadering, een mama’s-kindje, een oma’s-fiets (naast een omafiets), een oma’s-fietsenverkoper

- Lloyd’s-achtig

8.4.1.2 Speciale tekens in afleidingen (voorvoegsel, achtervoegsel) en bij flexie