4.1 Plannen en Beleid
4.1.3 Thema Waterbeheer
Specifiek wordt in het maatregelenprogramma ook het project Natuurontwikkeling Ameland Oost genoemd. Dit project betreft een pilot om te onderzoek of en hoe dynamiek op langere termijn kan bijdragen aan het verbeteren van de kwaliteit van de eilandkwelders.
Dijkversterkingen Fryslân
Voor de veiligheid van Ameland is een concept-dijkverbeteringsplan opgesteld (zie hieronder).
Dijkversterkingsplan
De Waddenzeedijk van Ameland voldoet niet mee aan de veiligheidsnormen. De dijkbekleding moet verzwaard worden. Er is geen sprake van dijkverbreding. Voor de dijkverbetering is een M.E.R.-procedure doorlopen. Op basis van deze M.E.R. heeft het waterschap een concept-dijkversterkingsplan opgesteld. De M.E.R. en het dijkversterkingsplan zijn in 2013 in procedure gegaan. De verwachting is dat in 2015 begonnen kan worden met de uitvoering. De afronding van het werk aan de Waddenzeedijk is in 2018 gepland.
Beheerprogramma Rijksgronden Ameland 2000-2010
In het beheerprogramma Rijksgronden Ameland 2000-2010 worden voor de belangrijkste beheerthema’s op Ameland (natuur, recreatie, landbouw, wild, en kust) de keuzen aangegeven voor de periode 2000-2010. Het programma heeft voornamelijk betrekking op de duinen van Ameland. Voor een gedeelte van de zeereep wordt het starre handhaven ervan losgelaten; daar waar de veiligheid dit toestaat.
4.1.3 Thema Waterbeheer
Kaderrichtlijn Water
De Kaderrichtlijn Water (KRW) is in 2000 van kracht geworden en heeft als doel de kwaliteit van oppervlakte- en grondwater in Europa te waarborgen. In het kader van de KRW zijn beschermde gebieden aangewezen. Voor deze gebieden gelden
striktere ecologische- of kwaliteitsdoelen dan voor andere gebieden. De gebieden zijn vastgelegd in het nationaal register beschermde gebieden. Het
Waddenzeegebied behoort in de KRW tot twee internationale stroomgebieden: de Rijn en de Eems. Daarbinnen worden de deelstroomgebieden Rijn-Noord en Eems- Dollard onderscheiden. De Nederlandse Waddeneilanden vallen onder het
deelstroomgebied Rijn-Noord (m.u.v. Texel).
In 2004/2005 zijn de ontwerp-stroomgebiedbeheerplannen voor Rijn-Noord en de Eems-Dollard uitgebracht. De plannen beschrijven de toestand van het
Waddenzeegebied, opgesplitst in zogeheten waterlichamen. De indeling in waterlichamen is gebaseerd op o.a. de parameters sediment, getijverschil en zoutgehalte.
De KRW heeft ecologische en chemische doelstellingen. Met maatlatten voor de ecologische status van de Nederlandse oppervlaktewateren kunnen de ecologische doelen bepaald worden. Zo wordt bijvoorbeeld met een speciaal ontwikkelde maatlat voor kwelders het oppervlak van de kwelders en samenstelling van de vegetatie gemeten door Rijkswaterstaat. Kwelders worden in de KRW beschouwd als
graadmeters voor de waterkwaliteit. Het bijhouden van veranderingen in de verspreiding is daarom onderdeel van de KRW-rapportage aan Brussel.
De invoering van de KRW heeft invloed op de bescherming en beschikbaarheid van drinkwaterbronnen. De KRW beoogt een ‘goede toestand’ van het water, waardoor de inspanning om het water te zuiveren wordt gereduceerd.
Op Ameland zijn vier watergangen in de polder aangewezen als waterlichaam met de kwalificatie ‘Polder eilanden – zwakke brakke wateren. De biologische
waterkwaliteit is in deze waterlopen is matig. In het watergebiedsplan (zie paragraaf 4.1.3) worden maatregelen voorgesteld om deze kwaliteit te verbeteren. Deze waterlichamen liggen in de polder en buiten de begrenzing van de Natura 2000- gebieden op Ameland.
Waterwet
De Waterwet is op 22 december 2009 in werking getreden. De wet regelt het beheer van oppervlaktewater en grondwater en verbetert ook de samenhang tussen
waterbeleid en ruimtelijke ordening. De Waterwet geeft op nationaal niveau onder andere invulling aan de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Het Rijk, de
waterschappen, de gemeenten en de provincies hebben met de Waterwet sterkere middelen in handen om wateroverlast, waterschaarste en waterverontreiniging tegen te gaan. Daarnaast voorziet de wet in het toekennen van functies voor het gebruik van water zoals landbouw, scheepvaart, drinkwatervoorziening, industrie en recreatie. Er worden eisen gesteld aan de kwaliteit en de inrichting van het
watersysteem afhankelijk van de functie. Het watersysteem staat hierbij centraal. Verder wordt in deze wet ook het gebruik van rijkswaterstaatswerken (o.a. de vooroevers en de strand van de Nederlandse kust en de waterkeringen) geregeld. Nationaal Waterplan
In december 2009 heeft het kabinet het Nationaal Waterplan vastgesteld. Dit plan geeft op hoofdlijnen aan welk beleid het Rijk in de periode 2009 – 2015 voert om te komen tot een duurzaam waterbeheer. Het Nationaal Waterplan richt zich op
bescherming tegen overstromingen, voldoende schoon water en diverse vormen van gebruik van water. Ook worden maatregelen genoemd, die al eerder genomen zijn. Het Nationaal Waterplan is de opvolger van de Vierde Nota waterhuishouding uit 1998 en vervangt alle voorgaande nota’s waterhuishouding. Het Nationaal
Waterplan is opgesteld op basis van de Waterwet. Op basis van de Wet ruimtelijke ordening heeft het Nationaal Waterplan voor de ruimtelijke aspecten de status van een structuurvisie. In het Nationaal Waterplan is een eerste uitwerking gegeven aan het Deltaprogramma dat wordt opgesteld naar aanleiding van het advies van de Deltacommissie in 2008. Dit programma is gericht op duurzame veiligheid en zoetwatervoorziening.
Waterhuishoudingsplan Fryslân 2010-2015
Het waterhuishoudingsplan Fryslân heeft uitsluitend betrekking op de provincie Friesland. Het provinciale plan geeft een algemene beschrijving van het wettelijk kader en de normen voor waterveiligheid, voldoende water en schoon water op hoofdlijnen.
Waterveiligheid
Uitgangspunten voor de waterveiligheid in de provincie Friesland:
Duurzame veiligheid tegen overstromen is het strategische doel voor een veilig Friesland.
Preventie door goede waterkeringen, vooruitzien door o.a. ruimtelijke
Klimaatbestendig, ruimtelijke kwaliteit en innovatie.
Primaire waterkeringen behoren tot het beleidsveld van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Tot de primaire waterkeringen behoren dijken, duinen, kunstwerken en de niet waterkerende objecten die in deze waterkeringen zijn geplaatst. De ligging van de primaire waterkeringen en de hoogte van de
veiligheidsnormen zijn in de Waterwet vastgelegd. Wanneer de waterkeringen niet aan de normen voldoen, voert de waterkeringbeheerder dijk- of duinversterkingen door en houdt daarbij rekening met waarden van natuur, landschap en
cultuurhistorie (zie ook paragraaf 4.1.2). Op deze wijze wordt de ruimtelijke kwaliteit van de provincie bevorderd. Het beleid voor primaire waterkeringen wordt landelijk vastgelegd. De provincie brengt jaarlijks advies uit aan het Rijk over de kustbescherming, zandsuppletie en dynamisch kustbeheer. Op Ameland zijn primaire waterkeringen aangebracht. In het streekplan zijn deze aangegeven. De Provincie Fryslân vraagt aandacht bij het Rijk voor de specifieke situatie op de Waddeneilanden t.o.v. het vaste land: door de permanente aanwezigheid van toeristen is het slachtofferpotentieel groter dan op basis van bevolkingsdichtheid verwacht zou worden. Op rijksniveau wordt aan een principebesluit gewerkt over de nieuwe norm voor de overstromingskans. Het huidige veiligheidsniveau voor de Waddeneilanden is 1/2000 per jaar (de overstromingskans). De provincie zal ook aandacht vragen voor het feit dat op de Waddeneilanden het strand over het geheel genomen niet breed is waardoor, met het oog op de zeespiegelrijzing, hier relatief meer zand nodig is (zandsuppleties). In Figuur 4.1 wordt aangegeven waar het dijkringgebied op Ameland ligt. Deze dijkring moet zorgt voor de veiligheid op het eiland. Voor Ameland is inmiddels wel duidelijk dat de Waddenzeedijk versterkt moet worden (zie paragraaf 4.1.2)
Figuur 4.1. Ligging dijkring (Waddenzeedijk rode stippellijn en zandige kust groene stippellijn) Bron: Watergebiedsplan Ameland
Voldoende (drink)water
Voor het oppervlaktewater wordt een peilbeleid gevoerd om voldoende water te hebben voor alle functies (landbouw, recreatie, natuur, drinkwatervoorziening). Daarnaast wordt beleid gevoerd voor perioden met extreme neerslag, extreme droogte en bestrijding van al bestaande verdroging. Voor grondwater worden regels gesteld voor onttrekking en op grond van de KRW worden de normen voor
grondwaterkwaliteit vastgelegd.
Het peilbesluit wordt gericht op het zo goed mogelijk aansluiten bij de door de provincie vastgestelde functies. Het waterschap heeft alle peilbesluiten vastgesteld met goedkeuring van de provincie.
De provincie geeft vergunningen af voor grondwateronttrekkingen voor drinkwater, bodem energiesystemen en grote industriële onttrekkingen. Handhaving hiervan is ook in handen van de provincie. Bij nieuwe aanvragen voor een
grondwatervergunning is getoetst of de ingreep de duurzaamheid van het watersysteem niet aantast en de bij de grondwater betrokken belangen niet onevenredig schaadt. Zo nodig worden voorschriften gesteld om alle effecten te volgen.
Wat betreft drinkwater wordt een dreigend tekort aan productiecapaciteit op de vaste wal geconstateerd. Samen met Vitens wordt op zoek gegaan naar nieuwe bronnen. Voor de eilanden wordt naar zelfvoorziening gestreefd. Op de lange termijn moeten zowel op het vasteland als op de eilanden de vraag en het aanbod van drinkwater in de vorm van vergunningcapaciteit en productiecapaciteit in evenwicht met elkaar zijn. Het streven is om dit in 2015 te halen. Voor Ameland wordt op de korte termijn geen uitbreiding van de capaciteit van de drinkwaterwinning verwacht. Een eventuele groei van het drinkwaterverbruik wordt opgevangen door extra aanvoer van drinkwater door de wadleiding.
Schoon water
KRW heeft de strategie van het vaststellen van maatregelen en het vaststellen van de status en doelen aangereikt. Op de eilanden is de status kunstmatig. De kwaliteit van de zwak brakke wateren op de eilanden wordt als matig beschouwd. Een
kwaliteitsverbetering kan vooral gerealiseerd worden door een ruimere inrichting van de watergangen, een natuurlijker peilbeheer en natuurvriendelijke oevers. Voor zwemwater moet worden voldaan aan de nieuwe Zwemwaterrichtlijn. De
waterbeheerder zorgt voor de goede kwaliteit van dit water.
Voor de natuur wordt gestreefd naar het garanderen van een waterkwaliteit die hoort bij de instandhoudingsdoelen van het Natura 2000-gebied. Het waterschap gaat in eerste instantie de zogenaamde sense of urgency gebieden (met
onvoldoende waterkwaliteit) aanpakken. Kwaliteitsnormen in de Natura 2000- gebieden worden ontleend aan de KRW doelen voor de waterlichamen. Het Waterbeheerplan
Het beleid van Wetterskip Fryslân voor Ameland is vastgelegd in het
waterbeheerplan. Het beleid is gestoeld op de peilers “Waterveiligheid, Voldoende Water en Schoon Water”. Doel is een robuust en veerkrachtig watersysteem dat voldoende is toegerust om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen. Voor Ameland gelden verder beleidsdoelen ten aanzien van verdrogingsbestrijding waarbij de Natura 2000 gebieden prioriteit krijgen bij de formulering en uitvoering van maat- regelen. In het watergebiedsplan van Ameland is hiervoor een concreet maatregelen- pakket uitgewerkt.
Schoon Water wordt ingevuld door de Waterketen. In het kader daarvan vinden samen met de gemeente optimalisatiestudies plaats naar de hele waterketen van drinkwater tot inzameling en zuivering van afvalwater.
Watergebiedsplan en het waterplan Ameland
It Wetterskip Fryslân heeft in 2013 voor Ameland een watergebiedsplan opgesteld en in procedure gebracht met voorlichting en inspraak. Dit is combinatie met het gemeentelijke waterplan opgesteld en gaat tegelijkertijd in procedure.
Het watergebiedsplan Ameland is een uitwerking van het Waterhuishoudingsplan (provincie Fryslân, 2009) en het Waterbeheerplan (Wetterskip Fryslân) Fryslân 2010-2015. In het watergebiedplan plan wordt uitgewerkt hoe het waterschap het waterbeheer de komende tien jaar wil uitvoeren en hoe (toekomstige) knelpunten in het waterbeheer voor agrarische gronden, natuurterreinen en bebouwing in het gebied worden opgelost. Hierbij houdt het waterschap rekening met de
waterkwaliteit en het tegengaan van wateroverlast.
Het waterplan gemeente Ameland heeft betrekking op de kansen, knelpunten en maatregelen in de watersystemen van de bebouwde gebieden van Hollum, Ballum, Nes, Buren en de grootste recreatieparken. Deze bebouwde kommen vallen buiten de Natura 2000-gebieden.
Het watergebiedsplan is in overleg met de gemeente, natuurterreinbeheerders, recreatieondernemers en LTO Ameland opgesteld en afgestemd met de andere plannen die voor het gebied worden gemaakt. Wetterskip Fryslân en gemeente Ameland hebben eveneens een gezamenlijk waterplan opgesteld. Om het aantal planvormen te beperken, hebben de gemeente en Wetterskip Fryslân het gemeentelijke waterplan met het watergebiedsplan gecombineerd. (www.wetterskipfryslân.nl).
Op 19 september 2013 is het watergebiedsplan vastgesteld door het algemeen bestuur van Wetterskip Fryslân. Het College van Burgemeester en Wethouders heeft het gezamenlijk waterplan eveneens goedgekeurd. Het watergebiedsplan /
waterplan ligt nu formeel ter inzage. Na de ter inzage periode wordt het watergebiedsplan ter goedkeuring voorgelegd aan Gedeputeerde Staten van de provincie Fryslân. Hierna kan de uitvoering van het plan worden voorbereid. Gebied
Het watergebiedsplan Ameland richt zich op het deel van Ameland dat valt binnen het beheergebied van Wetterskip Fryslân (zie Figuur 4.2).
Figuur 4.2. Beheergebied van Wetterskip Fryslân op Ameland: de beheergrens is met een rode
lijn aangegeven (Bron: Wetterskip Fryslân)
Het watergebiedsplan Ameland is inhoudelijk afgestemd op het Natura 2000- beheerplan van Ameland. Voor zover mogelijk zijn de watermaatregelen, die zijn voorgesteld in het kader van het Natura 2000-beheerplan, overgenomen in het watergebiedsplan. Vanwege de verschillende (wettelijke) status van het
Watergebiedsplan en het Beheerplan Natura 2000, is er voor gekozen om beide plannen separaat, maar wel in onderlinge afhankelijkheid, te ontwikkelen. Na de vaststelling van het watergebiedsplan in september/oktober 2013 zijn aan het beheerplan nog maatregelen toegevoegd.
Voor het watergebiedsplan Ameland is het watersysteem op de volgende punten gecontroleerd:
Gewenst peilbeheer
Met het gewenst peilbeheer beoogt het waterschap het gewenste grond- en oppervlaktewaterregime te realiseren. In de polders is dat mogelijk met gestuurd peilbeheer. In de binnenduinrand en de duinen is alleen sturing in de ontwatering en grondwateronttrekking mogelijk.
De problematiek van de verdroging van natuurgebieden speelt in het
watergebiedsplan een grote rol. De haalbare en betaalbare maatregelen zijn in dit plan bepaald, in samenspraak met de ontwikkeling van het beheerplan Natura 2000. De verdrogingsmaatregelen zijn allemaal noodzakelijk voor de instandhoudings- en verbeterdoelstellingen vanuit Natura 2000. Dezelfde maatregelen komen dan ook terug in het beheerplan Natura 2000.
De natuurgerichte maatregelen richten zich met name op de verdroging van de volgende deelgebieden:
de Jan Roepeheide,
het natuurontwikkelingsgebied ten oosten van Jan Roepeheide-oost,
de randzone/binnenduinrand ten noorden van het vliegveld,
Roosduinen oost,
Het Slenkensysteem Noordkeeg
Lange Duinen Noord
De gewenste maatregelen voor de Jan Roepeheide en binnenduinrand ten noorden van het vliegveld worden niet gerealiseerd in het kader van het watergebiedsplan. Nader onderzoek naar en uitwerking van deze maatregelen zullen in het kader van het beheerplan opgepakt worden.
Extreem natte of droge situaties
Voor extreem natte situaties heeft het waterschap het watersysteem op Ameland getoetst aan de Normering Regionale Wateroverlast. Voor Ameland is daarbij een waterrisicokaart gemaakt. Daarop staan de locaties, waar wateroverlast optreedt in extreem natte perioden. In het watergebiedsplan zijn de noodzakelijke oplossingen, in combinatie met andere thema’s, vertaald naar integrale maatregelen.
Voor langdurige droge perioden is onderzocht waar knelpunten ontstaan en welke maatregelen mogelijk zijn om het gebied minder gevoelig te maken voor langdurige droogte.
Door klimaatverandering wordt in de toekomst meer regen verwacht terwijl de zomers misschien juist droger worden. Het watergebiedsplan heeft onderzocht welke maatregelen nodig zijn om de gevolgen van klimaatverandering voor het
waterbeheer te verminderen.
Schoon water en verzilting
Voor het verbeteren van de waterkwaliteit zijn Europese afspraken gemaakt in de Kaderrichtlijn Water (KRW). De maatregelen die hiervoor nodig zijn, zijn uitgewerkt in het watergebiedsplan. Verzilting is een bijzonder aandachtspunt voor Ameland. Vooral de landbouwgronden langs de dijk kunnen schade ondervinden van het zoute grondwater. In het plan is aangegeven of dit daadwerkelijk een probleem is en kan worden beperkt.
Overige knelpunten
Het waterbeheer wordt geregeld met stuwen, duikers en andere kunstwerken. Het watergebiedsplan heeft onderzocht of verbeteringen nodig zijn.