Thedaldus Elisei, wat geschils met sijn Vrijster hebbende, trect uyt Florencen, eenigen tijdt daer na keerde hy daer wederom binnen in eens Pelgrims Kleedinghe, ende sprack sijn Vrijster aen, haer haer onghelijck te kennen ghevende, ende heeft haren Man van 't groot perijckel vande doodt verlost, om dieswille datmen bewesn hadde, dat hy Thedaldum vermoort hadde, ende Vrede met sijn Broederen gemaeckt hebbende, heeft hy ten lesten sijn Lief tot sijnen wille ghekreghen. Het welcke ons aenwijst de cracht der Liefden, mette verscheyden dangiere, inde welcke de menschen alle daghen vallen moghen.
DAER was binnen Florencen eenen Man van Edelen Huyse, Thedaldus Elisei geheeten, dewelcke boven maten Amoureux zijnde van een vrou persoon, het wijf van Aldobrando Palermini, die ghenoemt was Vrouw Hermelijne, door sijn deuchden ende lofweerdige conditien verdient heeft, t'ghene hy van haer begheerde te
ver-crijghen, welcke ghenoeghen de Fortuyne, een vyandt der gheluckigen, bestreden heeft: om dieswille dat de Vrouwe eenighen tijdt Thedaldus wille ghevolght hebbende, haer voornam sulcx niet meer te doen, ende en wilde niet alleenlijcken eeniger sijner bootschappen hooren, maer selfs hem in eenigerley manieren meer aensien, waer uyt hy in een wreede verslagentheydt ende bedroeftheydt gevallen is, dan hy hiel dese sijn vryagie soo verborghen, dat niemant oyt meynde dat de selve een oorsake van sijn droefheyt was, ende nae dat hy zijn beste gedaen hadde, om de goede gunste die hy sonder sijn toedoen verlooren hadde, wederom te krijghen, ende siende dat hy te vergheefs arbeyde, heeft hy hem selven voor-ghenomen vande wereldt te scheyden, ende om de selve niet te verblijden die een oorsaecke was van sijn qualijcvaert, met hem dus te sien vergaen: Daerom sulcken somme van penningen gelicht hebbende als hy becomen conde is hy uyt Florencen ghetrocken, sonder vrient oft mage eenich woordt daer van te spreken, behalven aen eenen sijnen Compagnon, die al sijn secreten wist, ende is tot Anconen ghecomen daer hy hemselven Philips de Sandolescio dede heeten, ende hem selven by eenen rijcken Coopman begeven hebbende, stelde hy hem tot sijnen Dienaer daer by, ende is in sijn geselschap op een schip na Cypren toe gheseylt, wiens manieren ende conditien desen Coopman soo wel bevallen hebben, dat hy hem niet alleenlijc goeden loon en gaf, maer heeft hem oock in sijn geselschap genomen, ende daerenboven stelde hy noch in sijnen handen het grootste deel van sijnen handel, den welcken hy so wel beleyt heeft met soo grooten sorchvuldicheydt, dat hy binnen corten Jaren selver een goet ende rijck Coopman geworden is, ende seer vermaert: Welcken handel gheduerende, al wast so dat hem sijn wreede Vrijster noch inden sinne lach, ende dat hy desperatelijcken, jae totter doot toe op haer verlieft was, haer boven alle dinghen hakende te sien, soo was hy nochtans van soo grooten stantvastigheyt, dat hy seven Jaeren desen strijdt strijdende, overwonnen heeft. Dan op eenen dach ist gheschiet, dat hy binnen Cypren een Liedeken hoorde singen, dat hy t'anderen tijden ghemaeckt hadde, in't welcke de liefde die hy tot sijn vrouwe, ende sy tot hem droeg, verhaelt was, ende het ghenoegen dat hy van haer hadde, ende hier uyt denckende, dattet onmogelijck was dat sy hem vergeten hadde, is hy met sulcken lust ontsteken geworden van haer wederom te gaen sien, dat hy dien niet langer connende verdraghen, voorgenomen heeft binnen Florencen te keeren: ende alle sijn saken in goeden schick gestelt hebbende, is hy heymelijck met sijnen knecht in Pelgrims kleederen ghecomen, even als oft hy van Jerusalem ghekeert hadde. Nu daer gearriveert zijnde, is hy ter herbergen gegaen binnen een cleyn Cabretken, dat twee broeders hielen niet wijt van sijn Vrijsters wooninghe: ende den eersten stap die hy uytsette, was voorby haer huys, om haer te sien soo hy ghecost hadde, dan hy sach de vensters, de deuren, ende het huys toeghesloten: waer uyt hy in groote twijffelinghe quam, datse over-leden ofte verhu[y]st was. Weshalven hy aldus vol ghedachten wesende[,] nae het huys sijner broederen ghegaen is, voor het welcke hyer vier gesien heeft al int rouwe gecleet, waer van hy seer verwondert was, ende hem selven also verandert kennende, so van kleederen als persoone, van t'gene dat hy plach te wesen als hy vertroc,
dat-men hem seer qualijck soude hebben connen kennen, tradt hy stoutmoedelijcken eenen Schoen-maecker toe die daer ontrent woonde, ende vraechde hem waerom dat de selve rouw droegen. Waer op de Schoen-maker antwoorde, sy draghent om dieswille dat een van heur broeders Thedaldus genoemt, die hier niet gheweest en was binnen langen tijt, sint vijfthien dagen herwaerts vermoort is geweest, ende my dunckt dat ick heb hooren seggen, datse int gerechte bewesen hebben, dat eener die gheheeten wort Aldobrandin Palerman (die int ghevanckenisse sit) dien omgebrocht heeft, om dieswille dat hy op sijn wijf verlieft was, ende dat hy met vreemde cleederen aengedaen gecomen was, om met haer te bouleren. Thedaldus was grootelijcken verwondert datter yemandt gheweest was die hem so geleken hadde, datmen gedocht hadde dat hyt geweest ware: ende was droevich om Aldolbrandins ongeluc, ende vernomen hebbende, dat de Vrouwe cloeck ende gesont was, alree nacht wordende, is hy met verscheyden gedachten vervult in sijn herberge gekeert: daer hy nae den eten op eenen solder met sijnen knecht gheleydt werdt te slapen, dan soo om den strijdt der gedachten die hem prickelden, als om het quaedt beddes wille, als oock dat het Avontmael magherkens gheweest was, was de helft van den nacht alreede ghepasseert eer dat hy aent slapen conde geraken. Daerom noch wacker zijnde, docht hem ontrent den middernacht dat hy eenighe luyden hoorde trappen opt dack vant huys, die neder int huys quamen, ende daer nae sach hy door de spleten van sijn Camer wat licht van boven af comen, waer door heel schoontjens tot de spleten vande deure ghetreden zijnde, begonde hy te kijcken wat sulcx te beduyden hadden, ende sach door de selve een tamelijcke schoone jonge vrouwe, die het voorseyt licht hiel: tot de welcke dry mannen getreden zijn, die van boven gecomen waren vant dac af, ende nae wat onthaels datse d'een d'ander deden, sprack d'een onder hun tot de Vrouwe: wy connen (door Gods hulpe) nu voortaen versekert blijven: want wy weten voorseker dat Thedaldus doot door sijn broeders tegens Aldobrandin Palermini bewesen is gheweest: Hy heeftse oock beleden, ende het Vonnis is geschreven: dan men moet het nochtans secreet houden: want soo men yet quaem te weten, dat wy de gene gheweest zijn die hem vermoort hebben, so souden wy int selve verdriet staen, daer Aldobrandin nu in steeckt. Ende die ghesproken hebbende, zijnse mette vrouwe beneden gegaen, die seer verblijt was van dese tijdinge, ende zijn gaen slapen, Thedaldus dit propoost hoorende, begonde te overlegghen hoe groot ende welckerley de dwalinghen waren, die in des menschen verstande mochten vallen: eerst op sijn broeders denckende, die eenen vreemden voor hem beschreyt, ende in d'aerde ghesteken hadden: Ende daer nae haddense uyt eenen valschen waen den genen beschuldicht, die in't stuc onnoosel was: ende met valsche ghetuygen haddense hem daer toe ghebrocht, dat hy soude moeten sterven: daer na gaet hy dencken op de blinde strafficheyt der rechters, ende het bedienen der selver: de welcke hun houdende als oft sy sorchvuldichlijcken de waerheyt ondersochten, het meestendeel door haer pijnigen ende wreetheden, de loghens in stede vande waerheydt doen uytperssen, hen selven nochtans achtende voor Dienaren van Godt ende de Justitie, daerse sulcx doende instrumenten des Duyvels ende booscheydts zijn. Daer nae,
nae ditte, ginck hy sijn ghedachten op Aldobrandin keeren, in hem selven
overlegghende wat hy te doen hadde om hem te verlossen. Ende alsoo haest als hy smorgens opgestaen was, sijnen knecht in sijn herberghe ghelaten hebbende, is hy alleen ten huyse van sijn liefste gegaen, alwaer hy (de poorte by ghevalle open vindende) binnen in een cleyne leege sale dieder was, getreden is, daer hy sijn liefste op d'eerde neder geseten, heel vol tranen ende bitterheyts ghesien heeft: waer door hy schier uyt medelijden oock gheweent heeft, ende by haer ghecomen zijnde, heeft hy haer gheseyt: vrouwe en quelt u selven niet meer, uwen vrede is heel na by u. De Vrouwe desen hoorende, hieff haer aengesicht op, ende seyde al huylende: Vrient my dunckt dat ghy een vreemt Peglrim zijt, wat weet ghy van mijnen vrede oft van mijn benautheydt? Doen sprack de Pelgrim: Mevrouwe ick ben van Constantinopelen, ende en doen anders niet als stracx op dese ure inne te comen, van God hier ghesonden om u tranen in lacchen te keeren, ende uwen Man vander doodt te verlossen. Hoe dus (sprac de Vrouwe) so ghy van Constantinopolen zijt, ende dat ghy niet en doet als stracx hier te comen, hoe weet ghy wie wy zijn mijn Man ende ick? Doen verhaelde haer de Pelgrim van begin tot 't eynde de gantsche Historie van haers mans benautheyt, ende seyde haer oock wie sy was, hoe veel tijts datse ghehout was geweest, met vele andere van haer saken die hy seer wel wiste, waer uyt de Vrouwe seer verwondert was, ende hem voor een Propheet houdende, is sy voor hem op haer knien gaen liggen: hem biddende om Godts wille dat hy hem so hy om haers mans verlossinge gecomen ware, doch wat haesten wilde: De Pelgrim seyde haer: Staet op Mevrouwe, ende en weent niet meer, ende luystert nau toe naer 'tgene dat ick u seggen sal, ende wacht u wel van oyt yemanden sulcx te seggen. De tribulatie die ghy hebt (naer dat my de Heere gheopenbaert heeft) is u overghecomen door een zonde die ghy over een wijle tijdts gedaen hebt, die ons Heere eensdeels met dit verdriet heeft willen suyveren: en begeert dat ghy de selve geheelick weder beteren sult, andersins sult ghy noch in veel grooter verdriet vallen als te voren, doen sprack de Vrouwe: Goede man ick ben seer beladen met zonden, ende en can niet bedencken welcke van dien de Heere meer wil ghebetert hebben als d'andere, daerom so ghy sulcx weet, segghet my, ende ick sal al doen wat ick can om die te beteren. Mevrouwe sprack doen de Pelgrim: Ick weet wel wat het voor een zonde is, ende en sal van u sulcx niet vraghen om beter te weten als ick dat wete: dan alleenlijck op dat ghy die selfs seggende, meerder berou daer van hebt, dan laet ons totte sake comen, ende segt my oft u niet indachtich en is, dat ghy oyt eenen vryer gehadt hebt? De Vrouwe dit hoorende, liet eenen grooten sucht gaen, ende was seer verwondert van dese vrage, gheensins gheloovende dat sulcx oyt yemant wiste, hoewel datmen sint dien dach datmen den genen vermoordt hadde die begraven was, wel wat daer van gemompelt hadde, van wegen sekere woorden dieder Thedaldus Compaignon onbedachtelijcken genoech van uytghesproken hadde, die de sake wiste. Soo antwoordese: Ick mercke wel dat u ons Heere alle de secreten der menschen aenwijst: daerom ben ick van sinne u de mijne oock niet te heelen. T'is waer dat ick in mijn Jonckheyt eenen ongeluckigen Joncman seer bemindt hebbe, met wiens
doodt mijn man bezwaert is, welcke doodt ick soo seer (helaessen) beweendt hebbe, als icker droevich om gheweest ben, om dieswille dat hoe-wel ick my tot hemwaerts straf ende verwildert toonde eer hy vertrock: nochtans wil ick wel aviseren dat noch sijn vertrec, noch sijn lanckduerich affwesen, noch oock sijne ongeluckige doot, noyt geen macht gehadt en hebben, om hem uyt mijn herte te rucken: tot de welcke de Pelgrim geseyt heeft, ghy en hebt dien ongeluckigen Jongman die vermoort is geweest, noyt bemint, maer gy hebt Thedaldum Elisei wel lief ghehadt, dan segt my, wie was d'oorsaecke om de welcke ghy op hem ghestoort wert? Had hy u oyt eenich leet ghedaen? den welcke de vrouwe gheantwoort heeft voorwaer neen hy, maer d'oorsaecke van mijn gramschappe waren de woorden van eenen vervloeckten Biechtvader, daer ick my eens tegens biechte, om dieswille dat hy my, als ic hem de liefde seyde die ic tot hem droech, ende de ghemeynsaemheyt die ick met hem hadde, sulcken gheroep over het hooft maeckte, datse my noch eenen schrick aenjaecht, tot my seggende, dat ick so ick sulcx niet na en liete, int diepste van der Hellen vaeren soude, ende soude daer in dat brandende vyer ghesteken worden: waer van my sulcken vreese in't hooft quam, dat ick my gantschelijcken voornam, gheensins meer sijn gemeynsaemheyt te willen hebben, ende om daer toe geen oorsake meer te hebben, en wilde ick noyt gheene van sijn brieven meer ontfangen, noch ooc eenighe bootschappen, hoe-wel dat ick nochtans dencke, dat, so hy noch volhert hadde (gelijck hy wech ginck, soo ick achte[r]dencken hebbe als desperaet) hem siende vergaen als de sneeu inde Sonne, mijn hert voornemen hem selven gebogen soude hebben, om dat ick geenen grooter wensch inde werelt en hadde. Doen sprack de Pelgrim: Dit is Mevrouwe de eenighe zonde die u nu quelt, ick weet voorseker dat Thedaldus noyt geen ghewelt en dede als ghy op hem verlieft werdt: Want ghy dedet uyt uwen vryen eygen wille: hy u wel aenstaende, ende even alsoo als ghy selfs begheert hadt, is hy by u gecomen, ende heeft uwe familiaricheyt ghebruyckt, inde welcke ghy hem door woorden ende wercken so veel vreuchden gaeft, dat ghy soo hy u eerstmaels lief hadde, de liefde t'uwaerts duysent maels over verdobbeleren deed', ende so het so was (als ick weet dattet metter waerheydt is) wat reden conde u bewegen van u selven hem soo rouwelijcken te ontrecken, dese dinghen behooren eerst t'hands overleydt te worden, ende so ghy gedacht haddet u daer van te moeten berouwen (als van een quade gedaene saecke) so en moest ghy die niet doen, want even also als hy u eygen wert, alsoo werdt ghy sijn eygen, ende u toebehoorende, coste ghyer naer uwen believen mede doen, als van een dicnk dat u eygen was, maer u te willen van hem ontrecken die sijn waert, t'was een diefte ende een quade voegende sake, soo hyer sijn verwilliginghe niet toe en gaf. Nu moet ghy verstaen dat ick een Religieux ben, ende deshalven kenne ic alle haer manieren van doen, ende so icker wat breedelijcken af verhale om u profijt, soo en sal't my niet qualijck voegen als aen eenen anderen: Daerom wil icker u af spreken, op dat ghy die van nu voortaen beter kennen meucht, als het schijnt dat ghy hier voormaels gedaen hebt, het volc de Religieusen zijn in voorleden tijden seer heylighe persoonen gheweest, ende hooch geleert, dan de gene die hen hedensdaechs Religieusen noemen, ende daer voor willen ghehouden wesen, en
hebben anders niet van eenen Religieux als het cleedt, dat noch oock van geenen Religieux en is, om dieswille dat het door de insittinghe der Religie geordonneert zijnde gheweest, te moeten nauw, slecht ende van grover wollen wesen, om haer meyninghe te kennen te geven, die de tijtelijcke dingen moeten verachten, als sy hare lichamen in so slechten habijt begheven, maken zy die hedensdaegs breet ten vollen gronde, blinckende ende van fijnen stoffe, ende hebben deselve tot een alsulcken propren ende pontificalen fatsoen gebrocht, datse geen schaemte en hebben binnen de Kercken, ende over de publike plaetsen heuren neersdraey te nemen als Pauwen, gelijc de wereltsche lieden doen met hare cleederen: ende even also gelijck de visschers met hun netten soecken veel visschen t'seffens te vangen, also doen ooc dese hun beste niet haer wijt-bevende habijten, om onder deselve vele Hipocrijten wedukens ende andere sotte wijvekens en mannen te verstricken, ende dit is haer meeste sorchvuldigheyt ende droomen meer als eenige andere oeffeninge. Ende daerom (op dat icker te waerachtiger van spreecke) en hebben dese het habijt van eenen Religieux niet, maer alleenlijck het schijnende coleur, ende daer die vanden tegenwoordigen tijdt naer der menschen zaligheyt haeckten, haken dese vanden tegenwoordigen tijdt na haer wijveren ende rijckdommen, ende nemen allen heur oogenmerc alleen om met heure roeperijen de zinnekens der sotten te verschricken, ende te bewijsen dat de zonden met aelmissen ende missen gesuyvert worden, op dat hun, die uyt 's herten snootheyt ende niet uyt devotie, haer toevlucht gehad hebben om Religieux te worden (om niet te arbeyden) d'een broodt, d'ander wijn, ende de derde de toespijse brenge voor de ziele van heure overleden vrienden: 't Is wel waer dat de Aelmisse ende de ghebeden de zonden suyveren dan soo de gene diese doen saghen ofte bekenden wien zy die doen, so souden sy veel eer die voor haer selven behouden, oft sy soudense voor soo veel varckens liever worpen: ende om dieswille datse bekennen dat so veel minder getal datter is van bezitters van groote
rijckdommen, soo veel te meer sy in haer gemack zijn, doense heur beste altsamen door haer roeperijen ende verschrickinghen, om eenen anderen af te stooten, van tgene daerse opt hoochste soecken alleen in te blijven zitten: sy tieren teghen de mannen om der zonden van oncuysheydts wille: op dat de vrouwen, als sy door haer geroep hun daer van onthouden, dese roepers te beter te wille worden: sy verdoemen den woecker ende het quaede ghewin, op dat sy lieden, alsmen hun dat geven sal omdat weder te keeren, heure habijten te breeder moghen maken, ende om de Bisdommen met andere groote Prelaturen uyt het gene datse aldus den luyden wijs maecken op den hals te trecken, ende de gene te verdoemen die het hun niet en geven, ende alsmense van dese dinghen ende vele andere vuyle ende ongeschickte die sy doen bestraft, so dunckt hun dattet hun alsse geantwoort hebben: doet dat wy u seggen ende niet dat wy doen, eene genoechsame ontlastinge is van alderley zwaren pack, even als oft bycans de schapen meer mogelijck ware stantvastiger ende meer van yser te zijn als den herderen, ende hoe veel isser der gener diese sulcke antwoorde gheven, die het in sulcker manieren niet en verstaen als sy dat seggen: het meestendeel onder hun weten dat wel, dese vanden tegenwoordigen dach willen dat ghy doen sult 'tgene sy seggen: te weten, dat
ghy hun de borsen met gheldt vullen sult, dat ghy uwe secreten op haer betrouwen sult, dat ghy suyverheyt onderhouden sult, patientich zijt, ende het ongelijck vergeven sult, ende van achterclappen wachten sult, het welcke altsamen goede saecken, altsamen eerlijck ende heylich zy: Maer waerom doense dit? op datse souden mogen doen 'tgene sy niet doen en mochten so het wereltsche menschen deden. Wie is de ghene die niet en weet dat haer schudderije niet langer dueren en can sonder gelt?