De tweede vijftigh lustige historien ofte nieuwigheden Johannis Boccatij

nieuwigheden Johannis Boccatij

Gerrit Hendricksz. van Breughel

bron

Gerrit Hendricksz. van Breughel, De tweede vijftigh lustige historien ofte nieuwigheden Johannis Boccatij. Broer Jansz, Amsterdam 1644.

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/breu004lust01_01/colofon.htm

© 2004 dbnl

Aen den Lief-hebberen.

GHy Jongelingen al, en Maeghden wie ghy zijt, Die Recreati soeckt te hebben in u tijdt, Soo wert u hier gejont 't Prieel voor alle saken, Van Nieuwigheden vol, tot vijftigh die met vlijt,

Int Neerlands zijn gestelt uyt der Françoyscher spraken, Wie sich hier in vermeyt, geen fantasy sal naken, Maer door het groot playsier melancolie vliet, Dus hier uyt schept een lust, u herte wilt vermaken In dit seer schoon Prieel dat ghy hier voor u siet, Pluckt 't gene vreughde werckt, laet blyven het verdriet, D'exempelen zijn goet voor die let op de stucken, Tot een vermaecken ist van Lief-hebbers gheschiet, Onthout dat dienstigh is, en 't quaet wilt onderdrucken, Soo suldy t'samen niet dan vreughde hier uyt plucken.

Bedenckt u by tijdts.

Tot Den Goetwillighen Leser.

NAedemael dat de ervarentheydt van vreemde dinghen te ondersoecken, dickwils mede brenght in vele saken verstandt te begrypen, als wel ghebeurt ende geschiet is voor desen, datmen tot vermaeck ende verlustiginghe van alle Lief-hebbers voor den dagh gebracht heeft de Vijftigh Nieuwigheden Johannis Boccatii, om daer uyt

te scheppen playsier ende vermaeckelickheydt, (midts vele Sententien daer inne verhaelt zynde) hoopende dat uwer E. door de selve meer ghebetert zijt, om te bedencken van u voor sulcks te wachten, als wel door sommighe vertellinghen gheergert zyt gheworden, midts niet alleenlycken letterlyck lesende, maer inwendigh met verstandt te overdencken, om u E. voor sulcks te bevryden, soo en hebben wy nu tegenwoordigh niet konnen naelaten uwer E. weder op een nieuw te versien met de volghende Vijftigh Nieuwigheden des selven Autheurs, maer hebben allen vlijt ende neerstigheydt ghedaen om de selve uyt de Françoysche Tale in onse

Nederduytsche spraecke te stellen, verhopende dat uwer E. in dit teghenwoordighe niet min stichtelycke Exempelen

vinden sult als ghy in 't voorgaende ghevonden hebt. Maer dat elcken een

begeerlijckheydt hebbende om te ondersoecken wat dit in hem-selven bevaet, soo hebben wy dit te saemen vergadert ende ghevoeghelijcken in orden ghestelt, ende dat in sulcker voeghen, ghelijck als eenen Hovenier verçierende sijnen Hoff met veelderley Kruyden, de eene tot behoeffelijckheydt in spyse, ende de andere tot Medecyne, ende behoudinghe van des Menschen krancke ende swacke Leden;

hebbende daer beneven eenen Lust-hoff vol wel-rieckende Bloemkens van

verscheydenen Couleure, aerdt ende conditie, lieffelijck ende bevallijck staende in des Menschen ooghen; nu de ghenegentheydt van die hun hier inne moghen zijn vermakende, is te groot, begheerende te pluc-

ken het ghene hun nae 't ghesichte der ooghen best bevalt, niet eens trachtende nae 't ghene dat moghelijck met meerder eeren tot nut soude mogen gepluckt worden, te weten, het ghene den Mensche soude moghen houden in langhduerighe ghesontheydt, ofte ter contrarie, hem soude moghen doen komen in een seer swaere melancolye ende vernietinghe zijns levens, daerom en dientmen niet sonder achterdencken in sulcken Lusthoff hem te gaen vermaecken, ofte ten zy datmen met voorbedachten raedt wel overlegghe wat aldernutst ende bequaemst ware, om van alle dese cierlijcke Kruyden ende Bloemen te plucken, het zy om het leven te behouden, ofte te verliesen:

Alsoo sal uwer E. beminde Leser dit tegenwoordighe dienen als een Tresoor met verborghen schatten, in hem

besluytende vele goede exempelen, oock wel schadelycke, voor dien diese niet te recht nae en volghen, daerom soo uwer E. sich onderwindt 't selve te doorsien, hier inne gelijcke ghenuchte sult moghen rapen als in eenen lustelijcken Hoff, tot vermakelickheyt van vele bedroefde ende beswaerde sinnen, dit overlesende, haere melancolyen door de Recreative Nieuwigheden wel sullen vergheten, ende met een begeerigh herte onthoudende 't gene dat daer na hun soude mogen te stade komen.

Biddende voorts uwer E. dit teghenwoordige in danck te willen nemen als een kleyne gifte: Doch verhope dat alle Liefhebberen, 't zy Mannen, Vrouwen, Maeghden, ofte Jongelinghen, die hun vermakelijckheyt hier inne nemen sullen, te recht

ondersoeckende, wel mercken ende onder

kennen sullen, 't gene haer profijtelickst sal duncken te wesen, om hun daer nae voor de Werelt, die doch bedrieglijck is, soo veel hun mogelyck sal wesen, te konnen wachten, daer toe dat sijn hulpe strecken wil de Heere die sulcx in sijn vermoghen heeft. Vaert wel.

V.L.D. Dienaer, G.H.V.B.

[Meester Chapelet du Praet...]

Meester Chapelet du Praet, heeft door zijn valsche biechte een heyligen Religieusen Man bedroghen, waer op hy ghestorven is, ende heeft, gheduerende zijn leven een over boos mensch gheweest, wert hy nochtans na zijn doodt onder de Heylighen ghereeckent, ende S. Chappelet ghenoemt: waer door verthoondt wordt, hoe zwaer het is de oprechticheydt vande huychelerije te onderscheyden, hoe menighen mensche onder dexel van heylicheydt, eens menschen snoode quaet-aerdigheyt bedriegen kan.

Die eerste Historie.

MEn seydt datter eenen was Musciaet Fransoys genoemt, die van een overrijck Coopman in Vranckrijck Ridder geworden was, dewelcke moetende in Toscane komen, met H. Carel sonderlant broeder van den Koning van Vranckrijck, die daer toe van den Paus Bonifacius versocht ende opgeweckt was gheweest, ende gevoelende dat sijn saken herwaerts ende gintzwaerts verwart stonden, so datse qualijck soo metter haeste konden geeffent worden, doch daer van den last aen veele personen te geven: ende tot alles heeft hy een goede ordonnantie ghegheven, behalven dat hy in twijffelinghe ghebleven is, wie hy bequaem genoeg moght laten om zijn schulden van verscheyden Bourgoenions in te krijghen, ende d'oorsake zijns twijffelens was, dat hy wel wist de Bourgoenioens een quaet-aerdich volcxken was, knibbelich werrende vol arghelists, ende sonder eenige trouwe: in sulcker voegen dat hem niemant invallen conde (hy was dan so boos alst moght) in wien hy eenich betrouwen mocht hebben, om tegen henlieder ercheydt te mogen bestaen. Ende langen tijt hier op hebbende gefantastiqueert, soo is hem inden sin gecomen eenen M. Chapelet du Praet, die doorgaens in zijn huys tot Parijs verkeerde. Ende om dieswille dat hy kleyn van persoone was, ende welvoegende genoech, de Francoysen niet wetende wat Chapelet te beduyden hadde, meynende datmen in heur tale Chappel moest seggen, noemdense hem (om dieswille dat hy als boven geseyt is, kleyn van statuere was) Chapelet ende niet Chapel. Ende voor Chapelet was hy over al bekent, daer hem voor Chapel weynige luyden kenden: nu was desen M. Chapelet van so een goet lofweerdich leven, dat hy Notaris zijnde, seer beschaemt soude hebben gheweest, so eenich van zijn contracten (hoewel hyer luttel maecte) anders als valsch bevonden waren geweest: der welcker hyer so vele soude gemaect hebben, alsmen der selver van hem versocht hadde: jae de selve maeckte hy veel liever om niet, als hy een ander onvervalst,

om grooten loon dede. Hy hadde de grootste genoechte van de wereldt, in valsche getuygenisse te gheven, soo hy daer toe gebeden wert: ja al en begeerdement op hem niet. Ende om datmen by dien tijden in Vranckrijck den eedt groot gheloove gaf, hy sonder hem selven te kreunen meyneedigh te wesen, won slimmelijck alsoo veel processen, alsmen hem op sijnen eed, ende op zijn vromicheyt by manne waerheydt verclaren wilde: hy hadde een uytnemende groote gheneuchte, ende was seer bedroeft over vyantschappen ende ergernissen tusschen vrienden te maken ende anderen luyden te veroorsaecken: waer uyt hoe hyer meer quaets van comen sach, hoe hem dat beter smaecte, so hyer geroepen wert om yemanden te vermoorden oft eenich ander schelmstuck te bedrijven, hy en ontseydet nimmermeer: maer ginck

gewillichlijck daer toe. Ende menichmaels is hy int gevecht gheweest, daer hy met zijn eygen handen yemanden vermoort heeft, hy was een overgroot blasphemeerder Gods ende aller heylighen, om d'alderlichste oorsake, ghelijck een die boven allen anderen korsel was. Aengaende in Kercken noyt dat hyer inquam: verachtende met grouwelicke woorden alle Sacramenten der selver, als een verworpen dinck: maer daerentegen was hy doorgaens seer geern inde Pistavernen ende anderen oneerlijcke plaetsen, daer was sijnen meesten thuys. Van vrouwen, hy liep daer nae als de hont nae den kluppel, ende daerentegen hadde hyer meer lusten toe, als eenich ander voordeel broc diemen hadde connen vinden. Hy soude int heymelijck ende openbaer ghestolen hebben, met sulcken conscientie als een ander vroom man yet hadde willen geven. Gulsich ende wijnsuypich was hy in sulcker manieren dat hem de wijn somtijts leet dede: Oock was hy een uytnemende groot tuysscher, altijdts met valse dobbel steenen versien. Maer waerom so veel woorden doch? Hy was moghelijck de alder slimste mensche die oyt geboren wert, Wiens slimmicheyt langen tijdt verdragen is gheweest, om des M. Musciaets gunste ende vermoghen: om wiens wille sulcx menichmaels oversien wert, so by slechte gemeyne luyden (die hy dickmaels genoegh veronghelijckte) als van die vant Hof die hy t'allen uren eenighe injurien bedreef.

Desen M. Chapelet aldus in des M. Musciaets sin gekomen zijnde, die zijn leven wel ghenoech kende: Docht hy in hem-selven, dat hy sulck een soude wesen, als der Bourgognioenen ercheyt vereyste. Waer door den selven hebbende doen roepen, sprack hy hem aldus toe. Ghy weet Chapelet dat ick gants en heel van hier moet vertrecken: Ende onder ander met seker Bourgoense te doen hebbende, menschen vol bedrochs, nu weet ic niemanden bequamer om van hun 'tmijne te verkrijgen, als u. Daerom gelijck het nu soo is, dat gy tegenwoordichlijcken met andere saken niet veel belast zijt, indien gy daer van u werc wilt maken, so sal ic u gunstige brieven vant Hof doen hebben: ende sal u oock een redelijcke part van tgene dat gy in krijgen sult geven. M. Chapelet die vast ledich ginck ende hem selven qualijck voorsien vont van wereltse goederen, merckende dat M. Musciaet die al zijn steunsel plach te wesen vertrock, sonder langhe te droomen, bykans oock door den noot ghedwonghen, hevet beste uyt, ende seyde dat hyt seer gheerne doen wilde. Deshalven eens geworden zijnde, ende van M. Musciaet uyt-druckelijcke vollemacht ende gonstige brieven van den Coninc ontfangen hebbende, na dat de

voortz Musciaet verreyst was, is M. Chapelet oock na Dijon ghetrocken, daer hy van niemandt bycans bekent was. Ende daer heeft hy teghen zijn nature beleefdelijck ende minnelijck willen beginnen de schulden te maenen: ende 'tgene doen, weshalven hy daer ghecomen was, even als oft hy hem maer eerst int lest had willen laten kennen. Aldus doende, ende thuys sijnde, ende verkeerende ten huyse van twee ghebroederen van Florence, die daer gelt gaven op woecker (die hem om des M.

Musciaet wille veel eeren aendeden) tis geschiet dat hy sieck geworden is: soo dat hem de twee broeders stracks Medecijnmeesters ende knechten deden hebben om hem te dienen, ende deden hem oock alle nootsakelijcke dinghen tot wedercrijginge sijnder gesontheydt aenreycken: dan al 'tgene datmen hem dede hielp niet: om dat de goede man die alree goedt ouders was, ende al zijn leve dage een ongeregeleert leven ghevoert hadde, dagelicx verergerde, als een die des doodts plaghe op den hals hadde, waer door de twee gebroeders seer beladen waren. Soo datse eenen dach onder anderen niet wijt van de camer daer M. Chapelet sieck lach, onder elckanderen begonden te segghen, wat sullen wy met desen doen? wy zijnder seer gheblameert:

want hem aldus sieck uytten huyse te schicken, waer ons een groote schande, ende een merckelijck teken van luttel verstants: het volck siende dat wy hem int eerste by ons genomen hebben, ende daer na neersterlijcken doen meesteren ende dienen, ende nu sonder dat hy ons yet ghedaen mach hebben dat ons mishagen mach, hem soo schielijcken uyt onsen huysen te sien drijven, ende dat kranck totte doot toe als hy is: doch wy moeten van d'ander zijde wederom aenmercken, dat hy een seer snoot mensche geweest is, die hem selven niet en sal willen biechten, noch eenige Sacramenten der kercken aennemen: ende aldus sonder biechte stervende en isser gheen kercke die zijn lichaem sal willen hebben: maer sal als een hont int ongewijt aertrijck gheworpen worden, ende soo hy hem schoon al biechten wilde, so zijn sijn zonden in so grooten getale ende so afgrijselijc, datter het selfste van comen sal, om datter noch Priester noch Religieux is, die hem sal willen oft mogen absolveren.

Weshalven hy geen absoluci krijgende ooc even wel in eenen put geworpen sal worden: en so dit geschiet sal 'tvolcxken deser stede, soo om den handel die wy drijven (die hun alderquaetste dunckt, daer sy dagelicx niet als quaet af seggen) als om de groote begeerte diese hebben ons te plunderen, mutineren ende men sal roepen:

dees honden vanden Lombaert diemen inde kercke niet nemen en wilt, en moeten hier niet langer geleden worden: dus zijnse gestelt om met een furie in ons huys te komen loopen, daerse moghelijck niet te vreden sullen zijn onse goederen te rooven:

maer tis oock volckx genoech, om de persoonen mede aen te tasten, in sulcker voeghen dat wy, hoe het daer mede sy, soo dese komt te sterven, qualijck daer aen zijn. M. Chapelet die ontrent de plaetse lach daer dese aldus t'samen couteden, een subtijl gehoor hebbende (als wy meestendeel den krancken sien hebben) heeft het gene ghehoort dat de voornoemde van hem seyden, soo dat hyse dede roepen ende hun daer nae geseyt heeft. Ic en wil niet dat ghy eenich achterdencken om mijnent wille hebt, noch vreese mijnent halven eenige schade te sullen lyden: Ick heb gehoort het gene dat ghy t'samen gesproken hebt, ende ben genoegsaem versekert dattet alsoo gebeuren soude als ghy seght, soo de sake

soo toeginck als ghy denckt: dan ick salse wel anders doen draeyen. Ick heb ons Heere God by mijnen leven soo veel leets gedaen, dat om noch een dat ick hem nu op mijn sterven voor een laest handeken doen sal, te min oft [te] meer sal wesen.

Daerom maeckt maer alleenlijck dat ghy by my den heylichste deuchdelijckste Religieus doet comen, (so der eenige is) die men vinden mach en laet my geworden ic sal 't stuck soo uytrechten voor u en voor my, dat alle dingen wel, ende gy luyden te vreden sult zijn. De twee gebroeders hoewel sy hier op niet veel hoope en stelden, sijn nochtans in een minnebroeders clooster gegaen, vraegden daer na eenen heyligen geleerden man, om de biechte te comen hooren van een vande Lombaerde, die in heur huys kranck te bedde lach, soo werdt hun daer op eenen ouden religieux geschickt een groot meester inde H. schrift ende een seer eerweerdich man: totten welcken (van heylighen goeden leven zijnde) alle de inwoonders seer groote ende een bysondere devotie hadden, so datse hem t'heuren huyse geleyt hebben, daer hy soo haest als hy inde Camer daer M. C. lach (getreden was) hem selven aen zijn sijde geset hebbende den selven ten aldereersten begost heeft goethertelijcken te

vertroosten, ende daer nae heeft hy hem ghevraecht hoe veel tijdts geleden was dat hy gebiecht hadde. Aenden welcken M. Chapelet (die noyt gebiecht en hadde geweest) gheantwoort heeft. Pater ick hebbe altoos gewoon gheweest my eens ten minsten alle weecken te biechten, daer zijnder oock noch wel inde welcke ick my meer als eens gebiecht hebbe, 'tis waer dat ic my sedert acht daghen dat ick sieck geweest ben, niet en heb connen biechten, soo groot is de smerte geweest die my de siecte gegeven heeft, daer op seyde de biechtvader: Mijn Sone ghy hebt seer wel gedaen, ghy moet nu voortaen oock soo vervolgen, ick sien wel nademael dat ghy u so dicmaels biecht, dat ic cleyne moeyte sal hebben om u te hooren ofte u te ondervragen, doen seyde M. Chapellet heer biechtvader en spreect soo niet: ick en biechte my noyt soo menichmaels dat ick my altijdts niet en heb generalijcken willen herbiechten van al mijn sonden die ic maer herdencken conde vanden dach af dat ic ter werelt quam tot dien dagh toe dat ick my biechte: daerom bid ick u Pater dat ghy my stucxgewijse van alle saken alsoo ondervraegt, gelijck oft ick my noyt niet gebiecht en hadde, ende en verschoont my niet om dat ic kranc ben: want ic heb liever dit mijne vleesch te mishagen, dan dat ic zijn willeken volgende yet dede dat oorsaecke mochte wesen vant verlies mynder zielen, de welcke mijnen verlosser met zijn dierbaer bloet afgecocht heeft. Dees woorden bevielen den heyligen vader wonderlijcken wel, hem docht oock datse een bewijs waren van een wel gestelde conscientie: ende na dat hy den patient dese zijne gewoonte seer aengepresen hadde, begonde hy hem te vraeghen, oft hy met vrouwen noyt zijnen schepper vertoornt hadde, wien M. Chapelet suchtende geantwoort heeft: mijn vader, ick ben beschaemt u de waerheydt op dit stuck te segghen, vreesende door ydele glory te sondighen.

Totten welcken de goede vader seyde, spreect stoutelijcken de waerheyt, seggende:

't sy in biechte oft andersins en sondichtmen nimmermeer. Doen sprac M. Chapelet, nademael gy my hier van versekert, so sal ickt u seggen ende versekere u, dat ick soo goeden maecht ben als ic van moeders lichaem gecomen ben. Gesegent moet gy van God zijn (sey-

de de Biechtvader) dat ghy so wel gedaen hebt: want sulcx doende hebt ghy meer verdient, gelijc gy meer vryheyt hadt het teghendeel te doen, (soo ghy maer haddet ghewilt) als wy luyden hebben. Daer na vraegde hy hem oft hy door gulsicheyt noyt tegen den Heere ghesondicht en hadde, de welcke swaerlijc suchtende gheantwoort heeft ja, ende verscheyden reysen. Om dieswille gelijck het soo was dat hy boven over de vastendaghen, die oock door de devote persoonen het gheheele jaer door gehouden worden, gewoon was, ten minsten drie dagen inde weecke te water ende te broot te vasten, soo hadde hy van dit Water met alsulcken lust ende appetijt gedroncken: (selfs als hy biddende oft pellegrimagie gaen de eenigen last geleden hadde:) als de dronckaerts den goeden wijn doen, ende menichmaels hadde hy gewenscht nae sulcken salaerjens van vettecous ende anderen, als de Vroukens op de velden gaen plucken: noch hadde hem somtijdts het eten beter ghedocht, als hem voorstont dattet den genen duncken moeste die met devotie vastende was gelijc als hy dede: wien de biechtvader gheseyt heeft, dese sonden mijn sone sijn natuerlijck ende licht genoech, daerom en wil ick niet dat gyer u conscientie meer mede beswaerdt als wel van noode is, dat comt alle menschen over (wat heylich dattet is) dat [hem]

na dat hy wel ghevast heeft het eten beter smaeckt, ende na den arbeyt het drincken.

Och en segt my (sprack M. Chapelet) dit niet om my te troosten, gy weet wel dat ick wel weet datmen de dingen diemen om den dienst Gods doet al te samen suyverlijck doen moet, sonder eenigen inwendighen roest, ende die anders doet die sondigt, de biechtvader (seer wel ghepaeyt) sprack: Ick ben te vreden, nemet soo in u begrijp, u suyvere goede conscientie behaegt my uytter maten wel: Maer seght my, en sondichde ghy noyt in giericheydt? meer begheerende als wel reden is oft eens anders houdende dat ghy niet houden en moestet? Den welcken M. Chapelet geantwoort heeft, ic en wilde niet Pater dat ghy sulckx dencken soudet, my hier in hays van dese woekenaers ghelogeert siende, ick hebber niet te doen, ende en bender niet gekomen dan om de selve te vermanen ende te straffen, ende van sulcken grouwelijcken baetsoeckinghe af te trecken: ende geloof dat icker meester van gheworden soude hebben, soo my de Heere aldus niet besocht en hadde. Doch ghy sult verstaen dat my mijn vader rijck liet, wiens goederen, terstondt als hy doot was ic het meestendeel om Gods wille ghegheven hebbe, ende daer nae om het onderhoudt mijns levens, ende om dat ick de armen Jesu Christi helpen mocht heb ick mijn cleyn koophandelken ghedaen, ende heb daer in na winst gestaen, dan altijt heb ic 'tgene ic gewonnen had in twee rechte helften met Gods armen ghedeylt, mijn deel tot mijne hanteringhe keerende, ende hunluyden d'ander helft gevende: waer inne my mijn Schepper so wel by gestaen heeft, dat ic myne affairen altijdt vant goede in een beter ghevoordert hebbe. Ghy hebt wel ghedaen sprack de biechtvader, maer hoe dicmaels sijt ghy wel gram gheworden? Och seyde M. Chapelet dat wil ick u versekeren dattet dickwils gebeurt is: maer wie conde hem onthouden, siende alle daghen de menschen sulcke oneerlijcke stucken bedrijven, sonder Gods gheboden te houden, noch zijn oordeelen te schromen?

menigen dach isser geweest dat ick veel liever doodt als levendich ware gheweest, siende het jonck volcxken de ydelheyt volgen, sweeren, vloec-

ken, herbergen doorloopen ende niet ter Kercken gaen, ja veel eer de wegen vande werelt als van God volgen. Doen seyde de biechtvader. Dit is mijn sone een goede gramschap ende en konde u deshalven geen boete opleggen. Maer seght my toorn en heeft hy om eenighe sake u noyt konnen brenghen, tot eenen doot slaepe te doen, of ten minsten tot yemanden zijn leet te verwijten, of andersins eenich quaedt uyt te rechten? wien M. Chappelet geantwoort heeft: Och Heere ghy die my een man Godts schijnt te wesen, hoe spreeckt gy dees woorden? hadde ick het minste gedachte gehadt om eenighe van die dinghen te doen die gy segt, gelooft gy dat ic meyne dat my God soo lange op der aerden geleden soude hebben? dit sijn dingen die te doen staen aen straetschenders ende ander boos geboefte, totte welcke ick so icker oyt eenige gesien hebbe, altoos gheseyt heb: Gaet dat u de heer bekeere. Doen sprack de biechtvader: Seght my nu (mijn sone) dat ghy van God gebenedijt zijt, hebt gy noyt geen valse getuygenisse tegen yemanden gegeven, oft yet van een ander geseyt, oft genomen tegens des genes wille die het toebehoorde. Jae ick seker Heere sprac M. Chapelet, ic heb wel quaet van een ander gesproken: om dieswille dat ic t'anderen tijden eenen mijnen buerman gehadt hebbe, die met 'tgrootste ongelijc van de werelt, anders niet en dede als sijn wijf slaen, waer uyt ic eens qualijc van hem, tot zijn wijfs vrienden gesproken hebbe, so grooten deernisse had ic met 't arme wijf, die hy t'elckemale als hy wat te vele gedroncken hadde soo veel om ende aen gaf, dattet Godt geklaecht sy, doen sprac de biechtvader, nu wel, ghy hebt my geseyt dat ghy een koopman gheweest zijt, hebt ghy noyt niemant bedrogen, als de koopluyden wel doen? Ick (seyde M. Chapelet) seker jae mijn Heere, dan ick en weet niet wie het gheweest is, dan dat eener die my op eenen dach ghelt brocht dat hy voor een laken, dat ick hem verkocht hadde schuldich was, ende ick wierpet in een borse sonder tellen, daer vont ic een maent daer nae datter vier duyten meer in waren alst hoorden, weshalven ick, dien nae komende te sien komen, diese my gegeven hadde, ende na dat ickse wel een jaer bewaert hadde om weder te geven, de selve om godswille gaf:

de Biechtvader seyde, dit was een cleyn sake, ende ghy dedet seer wel daermede so te doen als ghy dedet daerenboven heeft hem de biechtvader van vele andere dinghen ghevraecht, op alle dewelcke hy gheantwoort heeft als boven, daerom nu willende tot de absolutie voorts varen heeft hem M. Chapelet geseyt ick heb noch een sonde, die ick u niet geseydt hebbe. Welck isse? seyde de Biechtvader, ende hy seyde: Het is my indachtich dat ic op eenen heyligen dach het huys door mijnen dienaer heb doen keyren, ende en hadde sulcke reverenty totten H. sondag niet, als ick wel moste, O seyde de biechtvader, dit is mijn sone een lichte sake. Neen (seyde M. Chapelet) en segt geen lichte saken, want den H. sondach is al te seer te vieren, om dat op sulcken dagh ons Heere vander doot verresen is. Doen sprac de biechtvader nu dan hebt gy niet anders bedreven? (ja) ick hebt by vergetenheyt in Godts kercke

ghespogen, de biechtvader begonde te greniken, ende seyde: Mijn soon dit en is geen dingen daermen hem selve mede becommeren moet, wy die religieux zijn spouwender wel alle dagen in. Ghyheden doet oock groot quaet (seyde M. Chapelet) want men moet geen dingen so reyn houden als Godts H. Tempel daer inne men Godt sacrificien doet. Aldus in corter stont heeft hyer hem veel diergelijcke gheseydt, 't eynde der

daer na bitterlicken te schreyen gelijck eenen die't seer wel konde, als hy maer wilde.

Soo seyde hem de biechtvader wat hebt ghy mijn sone? M. Chapelet antwoorde, helaes mijn Heere my is op mijn conscientie een sonde noch te seggen gebleven, van de welcke ic my noyt gebiecht hebbe, soo seer schaem ick my de selve te seghen:

ende alle reyse alse mijn inden sin komt, so schreye ick als ghy siet, ende my dunckt voor seker dat Godt om die sonde nimmermeer aen mijn bermherticheydt doen sal:

doen seyde hem de biechtvader: zwijgt soone zwijgt wat is dat, dat ghy segt, so alle de sonden, die oyt door menschen bedreven zijn geweest, oft die noch ghedaen sullen worden, soo langh als de werelt dueren sal, in eenen mensche alleen waren, so hyer berou van hadde met sulcken bedrucktheyt als ick u sien hebbe, Godts

goedertierentheydt ende ontfermhertigheyt is soo groot, dat hy hem de biechtende mildelijcken vergheven soude: doen seyde M. Chapelet even dapper noch wenende, helaes mijn vader mijn sonden sijn veel te groot, ende qualijck genoeg van ick geloven datse my van God oyt vergeven sal worden. Wien de goede biechtvader geseyt heeft Segtse vrymoedichlijcken uyt, ick belove God voor u te bidden. M. Chapelet creet even seer, ende seydese niet ende de biechtvader stercte hem, om die te seggen. Maer na dat M. Chapelet al huylende eenen tijdt lanck aldus den biechtvader tusschen hanghen en worgen gehouden hadde, so liet hy eenen grooten sucht bersten ende sprack, mijn vader, naedien dat ghy my toesegt, God voor my te bidden, so sal ic u seggen, gy sult dan weten dat ick doen ick noch eenen jongen was, mijn moeder eens vervloeckt hebbe. Ende dit geseydt hebbende, begonde hy noch veel meer te huylen.

O mijn sone (seyde de biechtvader) dunct u dit so grooten zonde te wesen, de menschen blasphemeren alle dage den Heere, nochtans vergeeft hy't gaern, alsmen maer berou heeft van hem geblasphemeert te hebben, en gy, en wilt gy niet gelooven dat hy u dese sonde vergeve? sucht niet, maer sterct u selven, want voorwaer soo ghy een van de gene gheweest waert, die hem gekruyst hebben, hebbende 'tberou dat ick hier sie, so soude hy't noch vergheven. Seghdy dat? mijn lieve moeder och mijn soete moeder, die my neghen maenden by dage, by nachten in haer Lichaem droech, ende daer na heeftse my noch meer als hondert maels op haer armen gedragen:

och, och tis foey te groten quaet deselve te vervloecken: vele veel te groot is dese sonde: soo ghy God voor my niet en bid, sy en sal my nimmermeer vergeven worden.

De biechtvader siende dat M. Chapelet niet meer te segghen hadde, heeft hem d'absolutie met zijn benedictie gegeven hem houdende voor een heylich mensche, als een die gantselijck gheloofde dattet waer was, 't gene hem M. Chapelet geseyt hadde. En wie is de gene die het niet en geloofde, hoorende yemanden soo spreecken die op zijn verscheyden leydt? na dit altsamen heeft hy hem gheseydt: M. Chapelet met Gods hulpe soo suldy haest ghenesen zijn, maer so het nochtans geviel dat God tot hem u gesegende ende welgestelde ziele riep, ghelicstet u niet, dat u lichaem in ons convent begraven worde, welcken M. Chapelet geantwoort heeft ja mijn Heere, het waer my wel leet iewers elders te wesen nae dien dat ghy my belooft hebt, God voor my te bidden, daerenboven heb ick altijt een sonderlinge devotie tot u lieden orden gehadt, daerom bid ick u, doet so vele soo haest ghy in het Klooster ghekomen sult wesen, datmen my hier dat

waerachtige lichaem des Heeren brenghe, dat ghy dese morgen op den autaer gheconsacreert hebt: want ick dencke met u verwilliginge dat te ontfangen mette heylige laeste Oly daer na, op dat ick, al heb ick als een sondaer geleeft, ten minsten als een Christen sterve. De heylige man sprac, dattet hem seer wel beliefde ende dat hy seer wel seyde, oock soude hy maecken dat het staens voets ghebrocht soude worden, het welck alsoo gheschiet is. De twee broeders die in groote twijffelinge stonden, vreesende van M. C. bedrogen te worden, hadden hun achter een schutsel dat de camer daer M. C. lach, van hun scheyde stille gehouden, aldus luysterende haddense bycans al ghehoort ende verstaen wat hy synen biechtvader wijsmaecte, waer door sy menichmaels sulck eenen lach kregen (hoorende de dingen die hy hem biechte, gedaen te hebben) datse schier meynden te bersten, ende seyden dicmaels tegen den anderen, wat is dit voor een mensche, den welcken ouderdom, siecte noch vreese des doodts (die hem voor ooghen staet, noch oock Godt) voor wiens oordeel hy in korter stondt sal moeten komen) noyt niet en hebben kunnen van zijn boosheydt doen afstaen, noch soo veel te wege brenghen dat hy niet en heeft willen sterven, gelijck als hy geleeft heeft. Nietemin sy siende dat hy't so gemaeckt hadde dat hy begraven soude worden, en hebben hun mette reste niet seer becommert. Dan M.

Chapelet heeft korts daer na 't Sacrament ontfangen, ende meer en meer altoos vergaderende creech hy oock de laetste oly, so dat hy noch dien selven dach dat hy so schoone degelijcken biechte gedaen hadde, een luttel na vesper tijt gestorven is.

Om welcke oorsake de twee broeders hebben doen gereet maken, alle 'tgene dat noodich was om hem eerlijcken te begraven, ende hebbent int convent van den Minnebroeders ontboden, op datse savonts na de ghewoonte de vigilien souden comen seggen, ende sanderdaegs smorgens het lichaem halen. De goede heylige Vader die zijn biechte ghehoordt hadde, verstaen hebbende dat hy overleden was is by den Prieur ghegaen, doende de Capittel luyden. Daer hy hun (als de broeders by den anderen waren) te kennen ghegheven heeft hoe M. Chapelet een heylich man gheweest was, soo hy door zijn biechte hadde moghen begrypen, ende hopende dat ons Heere door hem veel Mirakulen soude laten blijcken, heeft hy geraden, datmen het lichaem met seer groote devotie ende eerbiedinghe moest ontfanghen: waer toe de Prieur met d'ander lichtgeloovige Religieusen verstaen hebben, als de nacht ghecomen was zijnse altsamen ter plaetzen gegaen daer het lichaem van M. Chapelet lach, daer sy een wel deghelijcke solemnele waecke over gedaen hebben. Ende des morgens vroech daer na zijnse altsamen met hun allen ende groote Cappen aengedaen mette boecken ooc in de handt ende het Cruycifix voor aen al singende, dit

gebenedijde lichaem gaen halen, 'twelcke sy met heel groote feeste ende solemniteyt in heur kercke brochten: zijnde bycans van al hen gepeupel der stede mannen ende wyven verselschapt: dat in de Kerck ghestelt hebbende, is stracx de biechtvader die hem gebiecht hadde, inden preeckstoel geclommen, daer hy van hem wonderlijcke dinghen begon te prediken, van zijn leven, van zijn vasten, van synen maechdelijcken staet, onnooselheydt, eenvoudicheydt, ende heylicheyt, ende onder ander saken heeft hy daer vertelt 't gene hem M. Chapelet voor zijn aldergrootste sonde ghebiecht hadde,

de, hoe qualic hy hem ooc hadde kunnen int hooft brengen dattet hem God vergeven soude. Hier van de biechtvader een oorsake nemende, ende hem na het volc toe keerende, dat hem hoorde, heeft hijt berispt, segghende: En ghy van God vervloecte schepselen, om een haverstroo dat u tusschen de beenen quispelt, zijt God, zijn moeder, mettet gantsche hemelsche geselschap blasphemerende, boven dit seyde hy vele andere dingen van zijn ghetrouwicheydt ende van zijn oprechticheyt, in sulcker voegen dat hy den selven in corter stont door zijn woorden (den welcken hy vont datse geheelijcken geloof gaven) soo wel int hooft ende devotie vande ghene die daer waren, ingebeelt heeft, dat elck een terstont als den dienst gedaen was met het grootste gedrangh vande werelt, hem is gaen de voeten ende handen kussen, ende al de clederen werden hem vanden lijve gescheurt, deselve hem wel geluckich achtende, dieder maer alleen een lapken af krijghen konde. Men moest hem oock also den gantsen dach deur houden, op dat hy van een yegelijck mochte ghesien ende besocht worden. Daer na wert hy den navolghende nacht in een marberen tombe eerlicken begraven, ende 'sdaechs daer na begonden de luyden van handt tot handt toertsen en keersen te brengen, en hem aen te bidden, ende dien volgende hun te verloven ende wasse beeldekens te hangen[,] na de belofte diese gedaen haddent, ja so grootelijcx nam den roep van zijn heylicheyt ende devotie, diemen tot hem hadde toe, datter niemant bycans was in eenige cleyne tegenspoet zijnde, die hem tot eenigen anderen Sant verloofde, als aen desen. Ende hieten hem ende men noemt hem noch S.

Chapelet, versekerende dat ons Heere door hem getoont hadde ende dagelijcx den ghenen noch veelderley mirakelen toonde, die den selven devotelijcken diende. Hier hebdy dan M. Caphelet du Praet zijn leven ende sterven, die een Sant gheworden is als ghy ghehoort hebt, de welcke ic niet loochenen en wil, dat hy niet geluckzalich in Gods tegenwoordicheyt en staet, om dieswille dat hy hoewel zijn leven boos en quaedt gheweest sy, mogelijc in sijn uytterste sulcke berou gehat heeft[,] dat God de Heere barmherticheydt van hem ghehadt ende hem in zijn rijck genomen heeft:

dan om dat ons sulckx onbekent is, spreeck icker van, na dat blijcken mach, ende segge dat dese veel eer behoort tusschen des Duyvels claenwen in d'eeuwighe verdoemenisse te wesen, dan in den Hemel, ende so het so is machmen Gods goedertierentheyt t'onswaerts seer over groot bekennen, die op onse gebreken niet en siet, maer op de oprechticheyt van ons gheloof, wy hem voor ons tot onsen middelaer eenen sijnen vyandt nemende, geloovende dien zijn vrient te wesen, verhoort hy onse gebeden, als oft wy tot eenen heel gereckelijcken Sant, voor Middelaer gheloopen hadden.

[Den Jode Abraham...]

Den Jode Abraham door eenen zijnen goeden Vriendt Jan de Hevigni gheheeten, vele vermaent zijnde, ginck van Parijs naar Roomen, ende siende aldaer de overgroote boosheydt vant geestelijcke ghesinde, is hy wederom na Parijs gekeert, daer hy dies niet tegenstaende, noch een Christen geworden is: daer men Godts mildicheydt ende goedertierenheydt totten Christelijcken geloove aenmercken mach.

ALsoo ick wel ghehoort hebbe, isser tot Parijs een machtich rijck Coopman gheweest den handel van sijden Lakenen drijvende, Jan van Hevegni gheheeten, een trou, goedt ende oprecht man, die seer sonderlinge vrientschap hadde met eenen rijcken Jode, Abraham ghenoemt, die insghelijcks een Coopman was, ende een Man van groote ghetrouwicheydt. Dese Jan de vromicheyt ende trouwherticheydt van desen Jode aenmerckende, begonste groot medelijden metten selven te hebben, dat de Ziele van eenen soo vroomen man, so wijs ende so goet door ghebreck van een recht gheloove verlooren soude gaen. Waer door hy hem vriendelijcken heeft beginnen te bidden, dat hy hem, de dwalinghe van 't Jootsche gheloove verlatende, totte Christelijcke waerheyt bekeeren wilde, de welcke hy (als heylich ende goet) doorgaens conde sien toenemen ende spoedighen, daer hy daer-en-teghens bekennen mochte, dat het zijne afginck ende te niete quam. De Jode antwoorde dat hy gheen soo Heylighen noch soo goeden als het Joodtse geloofde, ende dat hy int selve gebooren was, ende int selve leven ende sterven wilde, ende datter gheen dinck en was, dat hem van't selve conde doen waggelen. Dan Jan en liet deshalven niet af van hem 'tselve wederom nae eenighe daghen te verhalen, hem so ten grofsten, als Coopluyden wel connen, vertoonende, uyt welcke redenen ons Gheloove beter als het Jootsche was. In sulcker voegen dat de Jode, hoewel hy in zijn Wet wel geleert was, 't zy mogelijck door de groote vrientschappe die hy met Jan hadde, oft wel door de woorden die den Heyligen Gheest op de Tonge van dese ongeleerden mensche leyde, soo beweecht wert, dat het vertooch van Jan deu Jode seer begonde te behagen, de welcke nochtans krijghel in zijn opinie seyde, hem niet heel bekeeren en liet: Dan Jan insghelijcx naer dat hy hertneckich bleef, en liet oock niet af van aen te houden, alsoo dat de Jode van een soo langdurich ende groot vervolch overwonnen eens op een dach aen Jan geseyt heeft, aldus: Jan 'tis u begeren dat ick soude een Christen worden, ic bender mede te vreden met sulcken conditie, dat ick eerst te Romen gaen wil, ende sien den ghenen die ghy seght dat hier op Aerden Gods stathouder generael is, om zijn manieren van leven ende doen te aenmercken, als oock insghelijcx die van zijn medbroeders de Cardinalen: Ende soo my die sulcx duncken sullen, dat ick door uwe woorden ende door hun doen gevoelen can dat u luyde geloof beter sy als het mijne, soo sal ick doen het ghene ick gheseyt hebbe, so niet, so sal ick een Jode blijven als ick ben.

Als Jan dit verstont, wert hy boven maten treurich, in hem selven seggende: nu heb ic mijn arbeyt verlooren, die ick soo wel docht aengheleyt te hebben, meynende dese man bekeert te hebben: want gaet hy int Hof van Roomen, soo dat hy daer de boosheyt ende vuyl leven vande Papen siet, ten is niet ghelooffelijck dat hy oyt Christen worden sal: ja hy soude veel eer, so hy een Christen waer (sonder twijfel) van daer comende een Jode worden. Daer over heeft hem Jan tot Abraham ghekeert, hem segghende:

vrient hoe dus, waerom wilt ghy u selven in dese moeyten u groote kosten steken, om van hier na Roomen te trecken? Boven de groote perijckelen die een rijc man als ghy zijt, op de zee ende op het Landt onderworpen is. Meynt ghy hier niemandt te connen

vinden die u het doopsel gheve? ende by aldien ghy moghelijck noch eenigh twijfel hebt aent gheloove dat ick u voorhoude, waer ist, daer soo groote Doctoren ende gheleerden int selve zijn, als hier, om u te moghen verclaren 'tgene ghy begeert ofte versoeckt? Deshalven dunckt my dat dese uwe reyse buyten reden sy: Ghy meucht wel dencken dat de Prelaten aldaer soodanich zijn als ghy die hier ghesien hebt. Jae sy zijnder soo veel beter tot Roomen, als sy naerder den principalen Herder zijn, deshalen soo ghy mijnen raet volghen wilt, sult ghy sulcken reyse tot op en ander uyt stellen tot teghens eenich groot Pardoen, dan sal ick u moghelijck gheselschap houden. Waer op de Jode gheantwoort heeft: Ick gheloove wel Jan dattet soo sy als ghy seght: Dan ten cortsten geseyt, Ick ben gantschelijck gesint (wilt ghy dat ick doe het ghene daer ghy my om ghebeden hebt) aldaer te trecken, anders en doen icker niet af. Jan siende zijnen wille, heeft tot hem gheseyt. Nu gaet dan in Gods naem, ende docht in hem selven, dat hy noyt gheen Christen en soude worden, so hy maer eens het hof van Roomen gesien hadde. De Jode sat op te Peerde ende is soo haest hem mogelijck was, tot Roomen ghecomen, daer zijnde, wert hy eerlijcken van d'andere Joden die tot Roomen woonden ontfanghen, ende ghedurende den tijdt dat hy aldaer vertoefde, sonder yemanden te ontdecken weshalven hy daer gecomen was, begonde hy behendichlijcken de manieren van leven vanden Paus, vande Cardinalen, vanden Prelaten, ende soo voorts van't gantsche Hofghesinde te

overmercken: Soo dat hy soo by hem selven (als een wel bedacht man) als oock door naluysteren van andere gespeurt, ende bevonden heeft datse al t'samen vanden meesten totten minsten, sonder eenich ghareel noch ghewissens clagen, oft schaemte, in vuyle oncuyscheden schandelijcken overghegheven waren. Niet alleenlijck inde natuerlijcke, maer ooc inde Sodomitissche: In sulcker voeghen dat het behulp der Hoeren ende Jongers geen cleyntgen en was, den genen, die wat groots meynden te vercrijghen oft ywers na stonden, ende boven dit altsamen, heeft hy die opentlicken voor gulsich ende dronckaerts bekent, ende meer slaven van haren buyck (gelijck het stom ghedierte van zijn wellusten) als van andere saecken: ende noch voorder insiende merckte hy die al t'samen soo gierich ende gretich nae 'tgelt te wesen, datse met ghereden gelde niet alleenlijck het menschelijc bloet, maer op plat duyts oock dat vande Christenen cochten ende vercochten, als oock insgelijcks de Goddelijcke dinghen van alderleye hoedanicheyt datse waren, ende wie die oock toebehooren mochten, het waer dan tot Sacrificien oft tot beneficien, ende daer van waren daer meer makelaers, alsser tot Parijs vande Lakenkooperije, oft van wat andere waren, soo dat de openbaer simonie herdoopt was met den naem van onderhandelinge, ende de gulsicheyt met dien van onderhout, even of God niet alleenlijc de beduydinge der woorden, maer oock het voornemen der booser herte niet bekent en waer gheweest, ende dat hy hem mette verdraeyinghe der woorden de andere dingen, als de menschen oock soude hebben laten bedrieghen. Welcke dingen met meer andere die te

verswijgen zijn, den Jode soo teghen stonden (als eener die een matich sedich Man was) dat hem dochte, dat hijs ghenoegh ghesien

hadde, ende nam voor hem wederom tot Parijs te keeren, als hy oock dede. Nu so haest als Jan wiste dat hy weder ghekomen was, denckende eerst alle andere saecken mogelijck, dan dat hy hem noch Christen sien soude, is hy hem comen besoecken, doende d'een d'ander groote feesten aen. Als hy nu eenighe daghen gherust hadde, soo vraeghde hem Jan, wat hem dochte van onsen heyligen Vader den Paus, vande Cardinalen ende soo voort.

Int ghaerael van alle het ander Hofgesin, den welcken de Jode eensgancks gheantwoort heeft. God wilse straffen so veel als daer zijn, want ic wil u wel segghen, soo ick anders wel heb connen mercken, 'tgene ick gesien ende verstaen hebbe, dat ick niet en dencke aldaer een Paep alleen ghesien te hebben met eenige heylicheydt, devotie, goede wercken, wellevens voorbeelt oft eenighe andere goede saken verciert: maer my heeft gedacht dat ick daer gesien hebbe de onkuyscheyt, de giericheyt, de gulsicheydt ende dierghelijcke, jae oock erghere dinghen, sooder andersins erghere in yemandt zijn connen, also in weerden ende verheven van hun al tsamen, dat ic achte dat het selve Hof van Roomen veel eer een schansse sy van alle Duyvelsse als eere van eenighe Godlijcke werckinghen. Ende na dat ick begrijpen kan soo dunckt my dat uwen Herder, ende volghens dien alle d'andere, soo veele hun mogelijck is, trachten ende hun beste doen, om de Christelijcke Religie uyt de Werelt te drijven, ende tot niet te brenghen, daer sy de grondtvestinghe ende het steunsel van hoorden te wesen: dan om dieswille dat ick sie dat het ghene daerse nae staen niet en gheschiet, maer dat [tot] contrarie, u gheloof vermeerdert, ende daghelijcx doorluchtiger ende claerder wordt, soo bekenne ick opentlijc dat den H. Geest het rechte steunsel ende de grondtstellinghe vant selve is. Ghelijck als waerachtigher, ende Heyligher als eenich ander zijnde: uyt welcke redenen, Ick nu met een open herte segghe, in stede daer ick te vooren tot alle vermaningen hertneckich ende wederspannich my gheensins Christen en wilde laten maecken, dat ick om gheen saecke ter Werelt laten en wil Christen te worden. Laet ons dan totte Kerck gaen, ende doet my daer nae de ghewoonte van u Heylich gheloove doopen. Jan die voor seker wat anders als dit verwachtende was, als hy hem hadde hooren spreken, was hy de blijtste man vande Werelt: Soo datse tsamen tot onser vrouwen Kercke van Parijs ghegaen zijn, daer sy de Priesters baden Abraham te willen doopen: de welcke hoorende dat hijt begheerde, 'tselve even haest ghedaen hebben, ende Jan wert zijnen Peter, die hem oock Jan dede heeten. Ende daer na dede hy hem door Gheleerde luyden in onsen geloove volcomelijck onderrichten, het welck hy in corten tijdt gheleert heeft, ende naderhant is hy een man van weerden ende goedt leven gheweest.

[De Jode Melchisedech...]

De Jode Melchisedech, den Grooten Soudaen Saladijn een avonture van drie Ringhen vertellende, ontgaet het over groote perijckel dat voor hem bereyt was. Waer door de Autheur (het Christelijcke Gheloove mede stemmende) verthoont hoe profijtelijck dat een haestighe ghee-

stighe antwoorde is, alsmen hem selven in eenich merckelijck perijckel vindt.

SAladijn was een ende so grooten kloeckmoedighen man, dat hem zijn vromicheyt niet alleen tot eenen Soudaen van Babilonien verhief, maer dede hem veelderleye Victorien op de Heydense ende Christen Coninghen verwerven: de selve in verscheyden Oorloghen ende in andere magnificentien, al zijnen schat verdaen hebbende, ende om een accident dat hem overcomen was, een groote somme van Penninghen van doen hebbende, ende niet siende van waer hyse soo veerdichlijcken als zijnen noot vereyste, becomen conde, viel hem in van een rijcken Jode

Melchisedech gheheeten, die inde Stadt van Alexandryen op woecker leende: ende docht wel dat dese middelen ghenoech hadde om hem te ontsetten, soo hy het maer doen wilde: dan hy kende dien soo vreck, dat hijt noyt met vryen wille doen soude.

Nochtans en wilde hem de Soudaen gheen gheweldt aen doen. Ten laetsten door noodt ghedwonghen, ende in zijnen sin genomen hebbende eenigen wech te vinden, dat hijt hem leende, docht hem met eenen ghemaeckten dwanck door eenighe schijn-reden wel te hebben. Ende eens op een dach den selven ontboden, ende familiaerlicken in zijn camer ontfanghen hebbende, dede hy hem by hem sitten, waer nae hy hem gheseydt heeft: Goede man ick heb van veel goede luyden ghehoordt dat ghy een seer Wijs Man zijt, ende in Goddelijcke saken heel wel ervaren: Daerom soude ick gaerne van u weten, welcke der drie Wetten u de waerachtichste dunckt, ofte de Joodtsche, oft de Heydensche, oft de Kerstene: De Jode die metter waerheyt wijs was, ghevoelde seer wel, dat hem de Soudaen socht by de tonghe te vatten, om hem daer na daer uyt yewers mede te beswaren, ende docht wel dat hy gheen van dees drie d'een meer als d'andere mocht prijsen, oft Saladin en raeckte het wit daer hy op mickte. Daerom als een die wel ghevoelde dat hy sulcke antwoorde van doen hadde, door de welcke hy niet en conde behaelt worden, sijnen Geest ghescherpt hebbende, is hem stracx inden mont ghevallen wat hy moeste segghen, ende sprack aldus: Mijn Heere de vraghe die ghy my doet is schoon: ende om u te seggen dat icker van weete, moet ick u een verhael doen, dat ghy hooren sult soo het u belieft.

Het ghedenckt my menichmaels te hebben hooren seggen, datter eens een machtich rijck man was, die onder zijn costelijckste Juweelen eenen seer schoonen rinck van grooten prijse hadde: den welcken om zijn weerde ende schoonte begheerich zijnde te vereeren ende eeuwichlijcken aen zijnen nacomelingen te laten, heeft hy

gheordonneert, dat, by den welcken van zijn mannelijcke Kinderen, desen rinck (als van den Vader ghelaten) nae zijn doot gevonden soude worden, deselve voor zijn Erfghenaem ghehouden ende geacht, ende van alle d'anderen, als d'eerst gheboren moeste gheeert ende in weerden ghehouden worden. De ghene dien desen rinck door hem ghelaten wiert, hiel de selve ordonnantie met zijnen nacomelinghen: ende dede soo als zijn voorvader ghedaen hadde. Ende in corter tijdt is desen rinck van handt te handt aen veele naecomelinghen ghecomen. Ten laetsten is hy in handen van eenen gheraeckt die drie

sonen hadde, altsamen schoon deuchdelijck, ende haren Vader grootelijck

ghehoorsaem zijnde diese om dier oorsaken alle drie ghelijckelijck even lief hadde, de welcke de ghewoonte van desen rinck wetende, was elck een van dien als gretich om onder de sijne de hoochwaerdichste te wesen, den vader (nae zijn beste

vermoghen) die alree out was, biddende dat hy als hy quam te sterven, hem desen rinc soude laten, de goede man, die d'een soo lief hadde als d'ander, en wist selver geener keur wien hy liever dien achterlaten wilde, ende docht (den selven elck een van hun belooft hebbende) die alle drie te vernoeghen, weshalven hyer secretelijcken aen eenen excelenten Goudtsmidt twee andere dede maken, dien den eersten so gelijck waren, dat hy selfs desen hadde laten maken, niet en kende welck den rechten was: ende comende te sterven gaf hy eenen rinck aen elck een der voorseyde kinderen, de welcken nae haer vaders doot d'erffenisse ende de eere aentasten willende, ende d'een d'ander sulcx weygherende: heeft elck een om te toonen dat hy met reden mocht aennemen, zijnen rinc voortgebrocht, ende de ringen werden so d'een d'ander gelijck bevonden, datment niet kennen en konde welcke den rechten was: uyt welcke reden het proces om te weten wie des Vaders erfgenaem was, aende haeck quamen, daer het noch hanght. Ende also seg ick u mijn Heere vanden drie wetten aende drie volckeren door God den Vader ghegeven, waer van ghy de vraghe voorghestelt hebt, elck eene meynt Gods erffenisse met zijn waerachtighe wel te hebben, ende ghehouden te zijn zijne gheboden te volghen: maer wie het onder hun heeft, is het proces als vanden ringen oock noch hangende. Saladin mercte wel dat dese seer wel uyt het nette dat hy hem voor de voeten ghespannen hadde geraect was: daerom docht hy hem zijnen noodt te ontdecken ende te sien oft hy hem de vrientschappe doen wilde.

Als hy oock dede, hem verclarende met eenen wat hy in zijn sin hadde te doen, soo hy soo wijselijck niet gheantwoort hadde als gheschiet was, de Jode leende hem mildelijcken de somme van Penninghen die hy begheerde. Ende Saladijn heeftse hem oock trouwelijck weder ghegheven: daerenboven heeft hy hem groote giften ghedaen, ende altoos voor zijnen vriendt ghehouden: Den selven daer nae ontrent zijnen Persoone in grooter eeren ende Heerlijcken staet onderhoudende.

[Een sekeren Monnick...]

Een sekeren Monnick, een seer strafweerdighe sonde bedreven hebbende, ontgaet de wel verschulde straffe, zijnen Abt eerlijcken het selve uyt verwijtende. Daer de gene die anderen haer ghebreken willen straffen, daerse selver mede besmet zijn, vanden Autheur berispt worden.

DAer was int Landt van Lunigianen (het welck niet wyde van't onsen is) een Clooster, dat welc een veelder heylicheydt ende religien plach te wesen, alst op den huydighen dach is, Int selve was onder anderen eenen Jonghen Monnick, (wiens hitte int beste zijns levens soodanich was, datse noch vastendaghen noch Vigilien

verslappen konde) dewelcke by ghevalle op eenen dach recht op de middach, als al d'ander monnicken sliepen, hem heel alleen rontsom de Kercke die in een seer eenighe plaetse stont, gaende vermeyen: ende hem aldus vermaeckende, komt by raecke een jonghe treusel redelijcken schoon, een dochter van eenige Lantman van dat gheweste, die daer int Veldt sekere cruyden ginck plucken, te oogemercken, de welcke hy soo haest niet ghesien en hadde, oft hy en voelde eensgancks de verrijsenisse des Vleeschs by hem selven, waer door hy wat naerder getreden zijnde, mette selve soo begonnen heeft te couten, datse in sulcker voegen de coop eens gheworden zijn, dat hyse met haeren believen op staende voet met hem in zijn Camer gheleyt heeft, sonder dat yemandt het selve ghewaer geworden is. Maer daer-en-tusschen dat de Monnick door te grooten viericheydt verwert, hem t'onbedachtelijcker met haer tommelde, is d'Abt opghestaen zijnde, ende door het clooster voetjen voor voetjen hem vermeyende, voorby des Monnicx Camer ghepasseert, ende heeft het gherucht dat sy t'samen maeckten ghehoort, soo dat deselve om te beter de stemme te onderkennen, heel properlijcken aende deure vande voorschreven camer om te luysteren getreden is:

Waer door hy klaerlijcken ghewaer gheworden is, datter een vrouwe persoon binnen was: doen wert hy heel beroert om hem te doen open doen, daer nae docht hy dat hy hier inne eenen anderen Wech ghebruycken wilde, ende is in zijn kamer gekeert, om te vertoeven tot dat den Monnick uyt quam. De Monnick hoewel hy met een

overgrooten lust ende ghenoechte door dees Dochter beseeten was, soo was hy niettemin noch altoos oock beschroomt, aldus hem denckende yemanden te hooren treden over den ganck, is hy door een kleyn gaetjen gaen kijcken, daer hy den Abt claerlijcken door sien konde, die daer stont en luysterde, soo dat hy zijn rekeninghe wel maeckte, dat hijt heel wel ghewaer was gheworden, dat het voorschreven Vroumensch in zijn Camer was. Ende wetende dat hem hier van een groote straffinghe te verwachten stont, was hy boven maten ontstelt: Niet teghenstaende (sonder aent meysken yet van zijn ontsteltheyt te kennen te gheven) is hy in hem selven

verscheyden middelen gaen denckende, om eenighe te vinden die hem helpen mochten, ende stracx is hem een nieuwe ercheyt inghevallen, die recht tot het eynde gheraeckte, daerse te vooren toe verdacht was, daerom hem ghelatende als oft hy met dit Venusken langh ghenoech gheweest was, heeft hy haer gheseydt, ick wil den middel gaen bespieden om u hier uyt te helpen, sonder ghesien te worden, aldus suldy dan hier sonder ghetier tot mijn wedercomste blijven. Ende als hy uytghegaen was, ende de kamer metten sleutel toeghemaeckt hadde, is hy recht toe recht aen tot des Abts Camer ghegaen, ende presenteerde hem den sleutel, ghelijck elck Monnick ghewoon was te doen, als hy uyt het Convent ginck, hem met een goet ghelaet segghende, mijn Heere ick en heb desen morghen al het hout dat ick int bosch heb doen snijden, niet connen doen inbrenghen, aldus sal icker nu gaen (soot u belieft) om dat te doen in voeren. Den Abt op dat hy seeckerlijck ondersoecken mochte het stuck by den Monnick bedreven, denckende gheensins door hem ontdeckt te hebben gheweest, blijde van sulcken raeck zijnde, heeft den

sleutel seer geern aenghenomen, hem verlof gevende om int bosch te gaen, ende alsoo haest als hy wech was, begonde hy in hem selven te overleggen, wat hy voort beste te doen hadde, oft inde tegenwoordicheyt van alle de monincken de Camer te openen, om hun des monnicx bedrijf te laten sien, op datse gheen reden en hadden om tegen hem te grommelen, als hy den selven strafte, oft eerstmael vande dochter te willen vernemen hoe dese saecke gegaen was. Ende denckende in hem selven, datse oft vrouwe oft dochter van sulcken man mocht wesen, dat hy niet en mochte ghewilt hebben haer sulcken beschaemteydt aenghedaen te hebben, als haer van alle de Monnicken te laten begapen, besloot hy eerstmael te willen sien wie sy was, ende daer nae te raetslaghen 'tgheene hy voor het beste te doen hadde. Waerom heel properlijcxkens totte kamer ghegaen zijnde, heeft hy de selve geopent, ende isser in gegaen, daer nae heeft hyse ghesloten, de jonge dochter siende den Abt comen begonde te krijten als heel mistroostich, vreesende eenige schande te moeten lijden.

Mijn Heer den Abt het claddeken met een averichs oochsken gesien hebbende, ende merckende dat het schoon jonc en versch was, en gevoelde stracx (al was hy out) gheen min hortende sporen des vleeschs, als zijnen jonghen Monnick gedaen hadde, ende begon in zijn selven te seggen. Waerom en neem ick geen genoechte, als ickse hebben mach, want onghenoechte ende verdriet staen my altijts toebereydt als ickse maer hebben wil? Dit is een schoon jonck dierken, ende is hier dat niemant en weet, kan ickse maer tot mijnen wil brenghen, ick en weet niet waerom dat ict laten soude:

Wie salt weten? Niemant en salder noyt af hooren spreecken: verborgen sonde is half vergheven. Dit gheluck en sal my mogelijck noyt meer te vooren comen. Ick denck dattet wijsselijck ghedaen is, het goet aen te nemen alst gheluck yemanden toestuert. Aldus segghende ende gantselijck den sin verandert hebbende op den welcken hy daer ghekomen was, is hy heel nae by het Meysken gecomen, dat hy lieffelijck begon te troosten ende bidden datse niet meer en crete. Daer naer van d'een woort int ander maecte hy soo veel dat hy haer zijn begheeren te kennen gaf, de Dochter die noch van yser noch stael was, heeft haer lichtelijck ghenoegh tot des Abts wille overghegheven. Dewelcke de selve getroetelt ende menich werven ghecust hebbende, op het bedde vanden Monnick gheklommen is. Ende moghelijck een insien hebbende op den swaren last zijnder weedicheyt ende de teerheyt vant Jonghe maechdeken, vreesende haer leet te doen, met te swaer op haer te ligghen, en clom hy op haer niet, maer heeftse boven op hem doen climmen, ende aldus heeft hy met haer een groote wijle den tijdt ghepasseert. De Monnick die hem gheveynst hadde na het bos te gaen, hem in een hoecxken vanden dormter verborghen hebbende, alsoo haest als hy sach dat de Abt in zijn Camer ghetreden was, verloor hy stracx de vreese die hy hadde, ende seyde hem selven vast toe dat het gene dat hy ghedocht hadde wel mocht ten goede effecte geraken: Maer doen hy sach dat hy hem binnen de selve camer sloot, soo hiel hijt voor ghewis. Daerom als hy daer uyt geraeckt was daer hy hem verborgen hadde, is hy secretelijcken aen een seker gat ghegaen, door het welcke hy ghesien en de ghehoort heeft al 'tghene dat den Abt dede en sprack. Nae dat nu den Abt dochte dat hy met het meys-

ken langh ghenoech gheweest was (die in des Monnicx Camer gesloten hebbende) is hy inde zijne ghekeert, ende een kleyn weynichsken daer nae wetende dat de Monnick int Clooster was, ende denckende dat hy vant bosch ghekeert was nam hy hem voor, den selven bitterlijcken te berispen ende int ghevanghenisse te doen stellen, op dat hy daer nae alleen het ghewonne proyken genieten mochte, ende door dees redenen hem hebbende doen roepen, berispte hy hem swaerlijc ende beval dat hy int ghevanckenisse ghestelt werde. De monnic antwoorden stracx. Mijn Heer, ick en ben noch so langhe in S. Benedictus orden niet gheweest, dat ick so haest mach gheleert hebben alle sijn particulariteyten te verstaen: ende van d'ander sijde, en had ghy my noch niet ghetoont dat de Monnicken hun moesten laten vander vrouwen beklimmen, gelijck ghy my de Vastendagen, ende Vigilien wel ghetoont hebt dan nu als ghyt my ghetoont hebt, soo belove ick u soo ghy my dit vergeeft my noyt meer te vergrijpen, maer sal altoos doen als ick u sien doen hebbe: De Abt (die gheen slechte sot en was) roock stracx wel, dat desen hem niet alleen bewesen hadde, dat hy meer wist als hy, maer dat hy al ghesien hadde dat hy bedreven hadde: deshalven selver een verwijt van sijn eyghen schult hebbende, schaemde hy hem aenden monnick te doen 'tghene hy alsoo wel als de zelve verdient hadde: ende hem dat vergheven ende een stilswijghen bevolen hebbende van't ghene hy ghesien hadde, steldense eerlijcken het meysken daer buyten, diemen wel mach gelooven datser daer nae daer menichwerven door hunlieder toedoen weder ghekeert is.

[Een goet degelijck man...]

Een goet degelijck man heeft met een bevallick woort de slimme hypocriticheyt vande Geestelijckheyt berispt, ende de bedeckte archeydt van sommige onder hun verworpen.

BInnen Florencen daer was onlancx gheleden in onse stad een Minnebroeder, een Inquisicy Meester vant geloove, de welcke hoewel hy hem selven grootelijcken porde, om heylich te schijnen, ende een liefhebber van't Christelijcke Geloove (alsse al t'samen doen) so was hy nochtans soo goeden Inquisiteur meester vander ghene die de borse ghesont hadden, als vande gene die kranc int Gheloove waren. Na welcke snuffelinghe hem recht te passe ghecomen is eenen goeden man gevonden te hebben, onghelijck veel rijcker van ghelde als van verstande, den welcken niet door gebreck van geloove, maer slecht uytsprekende (hebbende oock moghelijck het hersebecken vanden wijn ofte andere gulsicheydt omdrijvende) eens op eenen dach in een gheselschap ghebeurt is te segghen, dat hy wijn hadde so goet, dattet Godt wel drincken soude: Het welcke den Inquisiteur overghedraghen zijnde, ende wetende dat zijn middelen groot waren, ende de borse gespeckt, is hem de selve eum gladijs et fustibus gheweldich met een proces opt lijf gevallen, wel wetende dat hem hier van eer ghelt inde borse, als aen dien goeden man wederoprechtinghe sijns wangeloofs soude comen: ende

den selven voor hem doen roepen hebbende, vraeghde hy hem oftet waer was, 'tghene teghens hem overghedraghen was gheweest: De goede man seyde jae, ende vertelde hem de manieresoo hy dat gheseyt hadde, den welcken mijn Heer d'Inquisiteur een uytnemende groot devotaris van M. Jan Guldemont, geseyt heeft: hebdy dan onsen Heere tot eenen dronckaert ende liefhebber van excellente wijnen ghemaeckt, oft hy eenen beguyt oft eenigen anderen dronckebloet oft wijnsuyper onder u waer? Ende nu den onnoselen makende, wildy noch bewysen dattet een lichte sake is? Ten is soo niet alst u dunckt, ghy hebter het vier mede verdient, alst ons belieft, soo wy maer ons devoir tegens u te werck en legghen. Ende met dese ende dierghelijcke woorden, een gram ghelaet toonende, sprac hy desen goeden man toe, even als of hy bycans niet meer als eenen Epicurist gheweest en hadde, loochenende de onsterffelijcheyt der sielen, ende in corter tijt maeckte hy hem soo bange, dat de goede man, om wat gracieuselijcken ghehandelt te worden, hem dede onder den duym de handen smeeren met een tamelijcken groote bracke van Sint Jan Guldemondts smeer. Welcke salve wonderlijcken goet is teghen de plaghe der gierigher pestrolen vande Papen, ende insonderheyt vande Minnebroeders, die wel dick smeer, maer gheen gelt en dorven handelen. Welcke salve als heel doorcrachtich (hoewel Galenus onder zijn

steeckplaesters daer van niet en vermaent) also gebrocht heeft, dat het vier daermen hem mede gedreycht hadde, hem selven (uyt gracy die hem geschieden) in een corys veranderde: ende als oft hy een reyse over Zee soude hebben moeten doen, om den wapenrock te bevallijcker te maecken, heeft hy hem tzelve conys geel op swert gheset, ende boven as dit, hebbende alree ghelt ontfangen, heeft hy hem veel dagen daer na noch houden gaende, hem tot den boete stellende, dat hy alle morgen een Misse moest gaen hooren ten Heyligen Cruyce, ende dat hy hem op den middach voor hem quam vertoonen, ende voorts het reste van den dach dat hy doen soude, wat hem goet docht. Het welcke de goede man seer vlijtichlijck doende, ist gheschiet eenen morghenstont onder d'andere dat hy inde misse een Euangely hoorde, int welcke dese woorden ghesonghen werden. Ghy sulter hondert voor een ontfangen ende 't eeuwige leven besitten. Welcke woorden hy vast in zijn memorye behouden heeft, ende nae het gebot dat hem opgheleyt was gheweest, quam hy op de ure vanden middach voor den Inquisiteur, die hy vant aende tafel etende. Den welcke hem vraechde oft hy dien morghen de Misse gehoort hadde, dien hy veerdichlijcken gheantwoort heeft. Ja ick mijn Heer: ende d'Inquisiteur seyde hem, hebt ghy inde selve yet ghehoort daer ghy aen twijffelt, oft daervan ghy yet vraghen wilt? Voorwaer antwoorde de goeden man, ick en twijffel aen gheen dinghen, dat ick daer ghehoort hebbe, maer house al t'samen voor waerachtich: wel heb icker wat ghehoort, dat my met u ende anderen kovelbroeders groot medelijden heeft doen ende doet hebben, denckende op den quaden staet daer ghy in d'ander werelt sult moeten in wesen.

Doen sprack d'Inquisiteur. En wat is dat voor een woort dat u soo beroert heeft om met ons medelijden te hebben? De goede man antwoorde, mijn Heer het woort vant Euangely dat daer seyt ghy sult hondert voor een ontfangen. d'Inquisiteur antwoorde:

wel dat is waer. Maer waerom heeft u dat woort be-

weecht. Ick sal u seggen mijn Heere, antwoorde de goede man. Sint dat ick hier binnen verkeert hebbe, heb ick elcken dach daer uyt aen veele schamele luyden, als nu eenen dan twee groote ketelen vol potagy sien uytdeelen, die u ende den anderen broederen, dat gyer te veel van vercropt sijt, overschieten. Daerom soo u lieden aen d'ander sijde voor elcken ketel hondert wederghegeven wort, ghy sult soo veel pottagy hebben, dat ghyer altsamen in versmooren sult. Hoewel dat al d'andere die van des Inquisity-meesters tafel waren daer over seer begonden te lachen, nochtans wert de selve Inquisiteur den steec op haer vuyle huychelerie levendich gevoelende, heel ontstelt: ende ten waer saecke geweest dat hy alree gheblameert wert van't ghene hy gedaen hadde, hy soude hem wederom een ander proces op't lijf gheworpen hebben, om dat hy hem met al het geboeft der Minnebroederen alsoo met lachen leven, soo dapper ghenepen hadde, ende van enckelen spijt beval hy hem dat hy doen soude wat hem goet dochte, sonder voor hem meer te komen oft te vinden laten.

[Bergamin...]

Bergamin met een vertellinghe van eenen gheleerden man Primassus ende eenen Abt van Clugny, treffelijcken een nieumare van gierigheyt den H. Can de la Scala overcomen, daer bewesen wort dat het eenen Prince seer misstaet karich te zijn, in stede dat hy vryghevende teghens elck een behoort te wesen.

DE H. Can de la Scala was een (also 'tgherucht bycans over alle de werelt loopt) van de aensienlijckste ende Heerlijcste Heeren, diemen in Italien sint Keyser Frederick de tweede ghesien heeft: dewelcke voorghenomen hebbende binnen Nerona een aenmerckelijcke ende wonderbaerlijcke vergaderinghe te houden, zijnde totte selve veelderhande volckeren van verscheyden plaetsen ghecomen, jae selfs hovelinghen van alderley soorten, heeft hy in een ommesien daer van afghelaten ende eensdeels der ghener dieder ghecomen waren, beschoncken, de selve afdanckende: ende daer en bleef niemant onbeschoncken, sonder verlof te krijghen, als eenen sekeren Bergamin geheeten, een cluchtich Man, die int kaetsen mette tonge den bal soo wel keerende ende soo veerdichlijcken datment niet ghelooven en soude die het niet ghehoort en hadde. Die hem wel liet voorstaen dat sulcx niet gheschiet en was sonder eenich voordeel, datter hem noch van comen soude.

Maer den H. Can de la Scala hadde hem selven voorgebeelt, dat alle tghene dat hy hem soude hebben connen gheven, maer verloren sou zijn ende qualijcker besteet, als ofmen dat int vier gheworpen hadde: waer van hy hem nochtans niet en seyde oft dede segghen. Bergamin nae sommige daghen siende datmen hem niet en riep oft ontboot tot eenige dingen, dat zijn handtwerck roerden. Daer-en-boven hem selven met zijn Peerden ende knechten inde Herberghe op etende, werdt heel ontstelt, nochtans vertoefde hy altoos hem, denckende dat hy niet wel doen

en soude, soo hy wech ginck sonder verlof. Ende met hem dry costelijcke rocken ghebrocht hebbende, die hem van andere Heeren geschoncken waren geweest, om in dit gheselschap eerlijck te verschijnen, sijn weert willende betaelt zyn, heeft hy hem ten eersten eenen ghegeven: ende noch langher daer nae blyvende wert hy gedwonghen noch eenen over te langen: daer na begon hy op den derden te teeren, van meyninghe te vertoeven soo langhe als de selve duerde, om te sien wat ten laesten noch met hem geworden soude. Nu gebeurdet middelertijt dat hy op den derden teyrde, dat hy eens op eenen dach op het noenmael eten vanden H. Can geraeckt is, daer hy hem voor den selven met een droevich ghelaet verthoont heeft: de H. Can hem alsoo siende seyde hem, meer om hem te quellen, als om ghenoechte te nemen van yet dat hy had connen seggen. Bergamin wat let u, ghy dinckt Almanacken, seghter ons wat van. Bergamin op den staenden voet sonder daer langh op te droomen, verhaelde hem stracx, als oft hyer langh te vooren op ghedocht hadde, om tot de puncten te comen daer hy na trachte, dees avontuerlijcke cluchte. Mijn Heere ghy moet weten dat eenen Primassus ghenaemt, een geleert Man in Grammatica ende boven ons allen een groot ende dapper rijmdichter gheweest is: door welcken middel hy soo wonderlijck ende wel vermaert is geweest, dat al en kende men hem van aensien niet, daer schier niemandt en was die door het gheruchte niet en wist wie Primassus was. Nu ist gheschiet dat hy hem eens tot Parijs in soberen staet vindende, als hy het meestendeel was (om dat de deucht by den genen die groote middelen hebben, so weynich bedanckt wort) van den Abt van Clugni heeft hooren spreecken, diemen voor den rijcksten Prelaet hielt die naest den Paus in Godts Kercke was: ende hoorde van hem wonderlijcke ende heerlijcke dinghen segghen, van zijn manieren van altoos groot Hof te houden: ende datmen noyt niemanden (die daer ginck daer hy was) eten oft drincken weygherde, by soo verre hy dat versocht, als de Abt aen taeffel was. Welcke saecken Primassus hoorende, als een die lust hadde deuchdelijcke ende Heerlijcke Mannen te sien, heeft hy voor hem ghenomen de magnificency van desen Abt te gaen kijcken, ende vraegde hoe wijt hy als doen van Parijs woonde, waer op hem gheantwoordt wert drie mijlen van daer op een van zijn plaetsen: tot welcke Primassus zijn reeckeninghe maeckte (soo hy wel vroech van daer scheyde) recht op den middach te wesen. Hebbende dus selven den wech doen wijsen, niemant vindende die daer ginck, vreesende dat hy mocht verdwaelt gaen, ende ter plaetse comen, daer hy soo haest niet t'eten en vonde: docht in hem selven (op dat sulcx niet en ghebeurde ende dat hy honger lede) dry brooden mede te draghen: denckende dat hy wel water over al vinden soude, hoewel dat hyer gheen grooten smaeck in hadde:

Ende zijn drie brooden in zijnen boesem gesteken hebbende nam hy zijn wech so recht aen dat hy daer mijn Heer den Abt was voor de uyre vanden middach ghecomen is, ende als hy int huys ghetreden was, is hy over al gaen kijcken, ende hebbende ghesien de groote menichte der ghedeckter Tafelen ende de groote rommelinghe vanden Keucken, ende alle d'andere dinghen totten noenmale toebereyt, sprack hy in hem selven, inder waerheyt dese Man is wel soo

magnificq alsmen seydt. Ende aldus ontrent alle dees dinghen bezich gapende, beval de Hof- meester vanden Abt datmen het handtwaeter gheven soude, ende dat een yeghelijck soude gaen zitten, ende by ghevalle ist gheschiedt dat Primassus recht voor de deure vande Camer gheset wert, door de welcke d'Abt moeste uytcomen, om inde Sale te comen eten. Het gebruyck was int selve Hof, datmen noyt niet op de taefel en diende, eerst voor dat mijn Heer den Abt ghecomen was om te zitten, hebbende den Hof-meester doen decken, soo dede hy aen mijn Heere segghen, dat (alst hem beliefden) het [et]en ghereet was, d'Abt dede sijn camer open doen om inde Sale te comen ende int comen sach hy voor hem ende by gheval was d'eerste die hy sach Primassus, die seer qualijck int habijt was, ende die hy van aenzien niet en kende, ende alsoo haest als hy hem ghezien hadde, viel hem een quaedt ghedacht in den zin, dat hy noyt dierghelijcken gehadt hadde, ende sprack in hem selven: ziet wien ick mijn goet te verteeren gheve, ende achterwaerts keerende, geboot hy dat sijn Camer ghesloten werde, daer nae vraeghde hy stracx aen de gene die by hem waeren, of sy dien stuck boefs wel kende die recht voor sijn camer deure aen sijn Taeffel gheseten was: elck een antwoorde neen niet, Primassus die honger hadde als eener die met gaen ghearbeydt hadde, ende niet ghewoon en was soo lange te vasten een weynich wat vertoeft hebbende, ende ziende dat mijn Heer den Abt niet en quam, troc uyt sijnen boesem een vande dry brooden die hy mede ghebrocht hadde.

D'Abt nae dat hy wat gebeydt hadde beval datmen sien soude, oft dien man wech was, de dienaer antwoorde, neen hy mijn Heere, maer hy eet vant broot het welck schijnt dat hy met hem ghebrocht heeft, doen sprack d'Abt: wel laet hem vant sijne eten, want huyden en eet hy vanden onsen niet, d'Abt had wel ghewilt dat Primassus van hem selven wech waere ghegaen, om dat hem niet eerlijck en docht hem te heeten gaen, Primassus een van sijn brooden gegeten hebbende, en d'Abt niet comende begon het tweede oock te eten: het welck insgelijcx den Abt gheseyt wert, die noch had laten kijcken oft hy wech ghegaen was, ten laesten d'Abt niet comende, begon Primassus het tweede gegeten hebbende, het derde oock te eten: het welck den Abt oock overghedraghen wert: die begonde te dencken ende segghen: Maer maer, wat nieuwigheyt is my huyden inden zin ghevallen? wat gierigheydt? wat nieweerdigheyt?

ende door wien? ick heb het mijne over langhe laten eten aen wie het was die 't ghewilt heeft, sonder oyt aen te sien, oft een joncker oft een boer, een arme oft een rijcke, een Coopman oft een uytstrijcker gheweest is, ende hebbet noch menichmaels met mijn oogen zien wech worpen: ende noyt en viel my inden zin 'tghene dat my om desen inghevallen is: inder waerheyt de gierigheydt en can my niet overvallen hebben om eenen man van slechten doene, men moet seggen dat deser die my een stuck boefs schijnt te wesen yet groots moet wesen, naedemael dat my soo wederom inden zin ghecomen is hem eere te bewijsen, ende dit gheseydt hebbende wilde hy weten wie hy was, ende bevonden hebbende dat hy Primassus was, die daer ghekomen was om van sijn magnificency te zien 'tghene hy daer van had hooren segghen, den Abt ooc door sijn fame langen tijdt te voren voor een geleert man gekent hadde, schaemde hy hem grootelijcx, ende