12 Beantwoording van de onderzoeksvragen
12.2 Schattingen van omvang illegaal vuurwapenbezit, -gebruik en –handel
Schatting van het illegale vuurwapengebruik
Als basis voor een schatting van het illegale vuurwapengebruik is uitgegaan van de feitelijke, door de politie geregistreerde schietincidenten. Aangezien op lan-delijk niveau geen dekkende registratie van schietincidenten voorhanden is over de jaren 1998 – 2000, diende te worden teruggegrepen op de basisregistraties van de 25 regiokorpsen. Alleen de oorspronkelijk geregistreerde gegevens
bevatten nadere details over de aard van het schietincident en de aangehouden verdachten. De Nederlandse politie maakt gebruik van drie verschillende syste-men: BPS (19 regio's), Xpol (5 regio's) en Genesys (1 regio). Deze informatie-basis kent een wisselende mate van compleetheid:
• 5 regiokorpsen beschikken over een complete, afzonderlijke registratie van de schietincidenten in de regio. Deze wordt bijgehouden door mede-werkers van het Regionale Bureau Wapens en Munitie (of een vergelijk-bare afdeling)
• 16 van de overblijvende regiokorpsen maken gebruik van het systeem BPS. Dit systeem is relatief snel te raadplegen. Het belangrijkste probleem is dat vuurwapenincidenten over vele categorieën verspreid worden geregistreerd en derhalve niet compleet in kaart gebracht kunnen worden. In deze regio's kon 70 procent van het totale aantal incidenten worden achterhaald.
• De resterende vijf regiokorpsen hanteren het systeem Xpol. Dit systeem bleek te ontoegankelijk voor een inhoudelijke inventarisatie van schietinci-denten. In de betrokken regio's is teruggegrepen op HKS-gegevens. In principe bieden deze een goed overzicht van het aantal schietincidenten. Uitzondering hierop is de regio Amsterdam-Amstelland, waar incidenten waarbij geen verdachte is aangehouden niet in HKS worden vastgelegd. • De politieregio Flevoland, welke eveneens Xpol hanteert, bleek helaas
niet in staat HKS-gegevens aan te leveren. Op basis van Xpol is in deze regio alleen een totaaloverzicht gemaakt van het aantal vuurwapen-incidenten.
• Uit de regio Friesland kon op geen van bovenstaande manieren betrouwbare informatie worden verkregen.
Op basis van deze informatie kan het aantal schietincidenten met een redelijke mate van nauwkeurigheid worden geschat. Allereerst is een schatting gemaakt op basis van de ontbrekende gegevens. Een tweede schattingsmogelijkheid wordt geboden door de regio's die complete informatie hebben aangeleverd. Op grond kan het aantal schietincidenten in Nederland in de jaren 1998 – 2000 als volgt worden geschat. Het gaat hierbij zowel om incidenten waar gebruik is gemaakt van een scherpschietend vuurwapen, als om gevallen waarin het een gas-, alarm- of imitatiewapen betrof.
Tabel 12.1: Geschat aantal vuurwapenincidenten in Nederland, 1998 – 2000. Vuurwapenincidenten
1998 4.881 1999 5.155 2000 4.617
Op basis van de beschikbare informatie kan worden geschat dat in Nederland in 1998 in totaal 4.881 vuurwapenincidenten plaatsvonden. In 1999 is sprake van een stijging naar 5.155 incidenten. Dit aantal daalt in het jaar 2000 echter weer, namelijk naar 4.617 voorvallen.
Schatting van het illegale vuurwapenbezit
De tweede onderzoeksvraag betreft de omvang van het illegale vuurwapenbezit. Het gaat hier om een slachtofferloos delict. De politie heeft slechts zicht op een beperkt deel van het illegale vuurwapenbezit. Dit betekent dat schattingen van de omvang van de problematiek onderhevig zijn aan grote betrouwbaarheids-marges.
De belangrijkste feitelijke indicator voor illegaal vuurwapenbezit is het aantal in beslag genomen illegale vuurwapens. Helaas zijn over de jaren 1998 – 2000 geen landelijke gegevens beschikbaar over het aantal inbeslagnames. Derhalve diende eerst het aantal in beslag genomen illegale handvuurwapens zo goed mogelijk in kaart te worden gebracht door middel van eigen onderzoek. Registratiegegevens van de individuele regiokorpsen zijn opgevraagd en geana-lyseerd. Ook hier is het beeld dat een klein aantal korpsen (6 in 2000) beschikt over volledige en betrouwbare informatie. Bij de overige korpsen is sprake van een wisselende kwaliteit van de registratie van scherpschietende vuurwapens. In de meeste andere regio's is de kwaliteit van de registratie als redelijk te beschouwen, maar de volledigheid is daar afhankelijk van de discipline van de individuele verbalisanten. In sommige regio's is die als matig te kwalificeren. Al met al kan de vraag hoeveel handvuurwapens in beslag worden genomen echter met een redelijke mate van betrouwbaarheid worden beantwoord.
De omvang van het illegale vuurwapenbezit is in het onderhavige onderzoek op drie manieren in kaart gebracht. Allereerst zijn uitkomsten van eerder onder-zoek geïnventariseerd. Het gaat daarbij om omvangschattingen op basis van de Internationale Slachtofferenquête, waarin de vraag is gesteld of in een huis-houden een vuurwapen voorhanden is en om de 'vangst/hervangstmethode', een statistische methodiek welke de totale omvang van het bezit schat op basis van het aantal feitelijke waarnemingen van vuurwapenbezit. Deze methodiek is
afkomstig uit de biologie, waar zij wordt gehanteerd om de omvang van populaties van dieren te schatten. In de tweede plaats is op basis van het aantal inbeslag genomen illegale vuurwapens geschat hoe groot het aantal niet-aangetroffen vuurwapens is. Deze schatting is gebaseerd op het gegeven dat gemiddeld 10 procent van alle illegale handvuurwapens op enig moment weer in beslag genomen wordt door de politie. Ten derde is getracht de omvang van de totale 'markt' voor illegale handvuurwapens geschat. Dit is gebeurd door de aangehouden verdachten te typeren in risicocategorieën en de omvang daarvan (in aantallen personen) zo goed mogelijk na te gaan. Een voorzichtige schatting is dat de omvang van de potentiële Nederlandse markt voor vuurwapens enkele honderdduizenden exemplaren bedraagt. Deze schatting is echter voorshands nog aan zodanig veel onbekenden onderhevig dat geen zinvolle schatting mogelijk is.
Voor schattingen van vuurwapenbezit geldt dat de betrouwbaarheid niet kan worden afgemeten aan een feitelijk referentiekader. Wel is vergelijking moge-lijk van verschillende methoden. Schattingen op basis van de internationale slachtofferenquête uit 1996 komen uit op een aantal van 75.000 vuurwapens. Daarbij kan echter geen goed onderscheid worden gemaakt tussen scherpschie-tende vuurwapens en gas- en alarmwapens. Voorts is het maar de vraag of de gebruikte methodiek (een telefonisch interview) een betrouwbaar beeld op-levert. Een tweede methodiek is de zogenaamde vangst-/hervangstschatting. Het betreft daarbij een statistische methode die uitgaat van waarnemingen van vuurwapengebruik in HKS. Die schatting komt uit op 80.000 vuurwapens, gebaseerd op gegevens betreffende de jaren 1991 – 1993. Helaas is ook in dit geval geen onderscheid gemaakt tussen scherpschietende vuurwapens en gas- en alarmwapens.
In het onderhavige onderzoek is uitgegaan van inbeslagnamegegevens van de politie. Op basis hiervan wordt het aantal illegale handvuurwapens geschat op 85.000 – 125.000 exemplaren. Deze schatting betreft alleen scherpschietende vuurwapens en ligt derhalve substantieel (3 - 4 maal) hoger dan schattingen uit eerder onderzoek. Hoewel de 10-procentsregel wordt onderbouwd door onder-zoek van de politie, heeft deze schattingsmethodiek als eerste nadeel dat niet kan worden verdisconteerd hoeveel vuurwapens door de illegale bezitters zelf uit circulatie worden genomen (omdat men het wapen laat verdwijnen of omdat het defect is geraakt). Een tweede nadeel is dat het aantal vuurwapens dat wel in illegaal bezit is, maar jarenlang niet is gebruikt, moeilijk te schatten valt.
Schatting van de omvang van de illegale handel in vuurwapens
De derde onderzoeksvraag betreft de omvang van de illegale handel in vuur-wapens. De hoeveelheid illegale vuurwapens welke jaarlijks verhandeld wordt kan evenals het feitelijke vuurwapenbezit slechts bij benadering worden geschat. De informatiebasis hiervoor is opnieuw het aantal vuurwapens dat jaarlijks in beslag genomen wordt, gecombineerd met gegevens over de werk-wijze van vuurwapenhandelaars. Schattingen van de omvang van de illegale handel zijn helaas niet voorhanden uit eerder onderzoek.
In een parallel onderzoek naar de smokkel van illegale handvuurwapens vanuit voormalige Oostbloklanden is geconstateerd dat de handelaars geen grote voor-raden opslaan115. Er is mogelijk wel sprake van kleine handelsvoorraden, omdat de koper doorgaans snel over een vuurwapen wil kunnen beschikken. 'Impor-teurs' voeren partijen vuurwapens in en zetten die vervolgens zo snel mogelijk af via een (klein) netwerk van tussenpersonen of kleinhandelaren. Een andere werkwijze is het smokkelen van kleine hoeveelheden (5 – 10) vuurwapens wanneer een afnemer is gevonden ('just-in-time'). Aangenomen wordt dat de werkwijze van criminele groeperingen die zich bezighouden met de smokkel van vuurwapens vanuit andere landen een vergelijkbare werkwijze hanteren. Door middel van georganiseerde smokkel komen jaarlijks naar schatting 10.000 – 20.000 vuurwapens ons land binnen116. Daarnaast wordt een deel van de vuurwapens door de gebruikers zelf naar Nederland gebracht, of worden reeds in Nederland aanwezige vuurwapens doorverkocht. Op basis van gegevens over de inbeslagname van handvuurwapens wordt het aantal illegale vuurwapens dat jaarlijks van eigenaar verwisselt geschat op 20.000 – 25.000 exemplaren.
Gas-/alarm- en imitatiewapens worden door de eindgebruikers direct gekocht in landen waar deze wapens vrij verkocht mogen worden. Het is niet mogelijk van deze illegale import een zinvolle schatting te maken. Gas- en alarmwapens worden doorgaans aangeschaft in Duitsland en België. Imitatiewapens kunnen worden verkregen in vakantielanden als Spanje en Turkije. De binnenlandse handel blijft beperkt tot de onderlinge doorverkoop van deze wapens.
115 Onderzoek naar de smokkel van handvuurwapens naar Nederland vanuit andere dan voormalige Oostbloklanden was niet in de opdracht vervat.