Safewards model

Het Safewards model is ontwikkeld door Len Bowers (2014) in het Verenigd Koninkrijk met als specifiek doel om conflictsituaties te verminderen en veiligheid te verhogen op GGZ-afdelingen. Bowers baseerde zich daarvoor op uitgebreid onderzoek dat nagenoeg uitsluitend betrekking heeft op volwassenen met ernstige psychiatrische stoornissen binnen de residentiële GGZ. Het Safewards model biedt een integratief overzicht van de verschillende factoren die het ontstaan van, het voorkomen van én het omgaan met conflict in de psychiatrische zorg beïnvloeden. Met dit model wil Bowers de verschillen die bestaan in de prevalenties van conflict, afzondering en fixatie tussen de verschillende psychiatrische zorgorganisaties beter verklaren. Daarnaast wil het model een goed kader bieden om concrete interventies te ontwikkelen voor de vermindering en de preventie conflict, afzondering en fixatie.

Het Safewards model poneert dat alle vormen van conflict en beheersing het risico op allerlei vormen van schade doet toenemen, zowel bij zorggebruikers als bij zorgverleners (Bowers, 2014; Bowers et al., 2014). De term ‘conflict’ verwijst naar geweld, zelfbeschadiging, wegloopgedrag en andere incidenten in de voorziening die de veiligheid van de jongere en/of anderen in gevaar brengen. De term ‘beheersing’

behelst alle acties die zorgverleners ondernemen om conflict te hanteren waaronder overwegend restrictieve maatregelen zoals fixatie, afzondering, bijkomstige medicatie, maar ook bijzondere maat-regelen zoals bijzondere observatie. Bowers stelt dat er zes belangrijke domeinen zijn die relevante invloed hebben op conflict en beheersing: (1) kenmerken van het behandelteam en het team-functio-neren, (2) fysieke omgeving van de behandelafdeling, (3) externe bronnen van stress (het leven buiten het ziekenhuis), (4) de interactie tussen zorggebruikers, (5) kenmerken van de zorggebruiker en (6) het wetgevend kader en de regelgeving in de organisatie.

112 Vijf psychiatrische afdelingen namen deel aan de studie van Borckardt et al., 2011: twee volwassenen afdelingen, een geriatrische afdeling, een afdeling voor kinderen en adolescenten en een afdeling ontwenning.

Literatuurstudie van klinisch en pedagogisch georiënteerd wetenschappelijk onderzoek

De elementen uit de zes domeinen die volgens het Safewards model (Bowers, 2014) een invloed hebben op conflict en de beheersing ervan worden hier per domein kort samengevat:

• Behandel/begeleidingsteam en het functioneren van het team o Visie op zorg en zorggebruiker

o Kwaliteit en efficiëntie van samenwerken, praktische orde en organisatie

o Kennis van psychologische mechanismen, begrip van het gedrag van de zorggebruiker o Als zorgverlener adequaat kunnen omgaan met eigen negatieve emoties zoals angsten en

frustraties

o Bejegening van de zorggebruiker: vriendelijkheid, de zorggebruiker leren kennen op persoon-lijk niveau, …

o Gebruik van adequate interpersoonlijke vaardigheden door de zorgverlener

• Fysieke kenmerken van de behandelafdeling of leefgroep o Medewerkers zichtbaar op de afdeling

o Positieve waardering van de zorggebruiker, regelmatige interactie met zorggebruikers o Fysiek verzorgde en huislijke omgeving

• Externe stressoren (buiten ziekenhuis)

o Kennis van de context van de zorggebruiker, persoonlijk leven en mogelijke problemen

• Interactie tussen zorggebruikers o Emotiecoping van zorggebruikers

o Coping met gedrag van andere zorggebruikers o Sociale vaardigheden

• Kenmerken van de zorggebruiker

o Symptomen zoals achterdocht, hallucinaties en wanen, alcohol of drugs die leiden tot prikkel-baarheid, zelfverwonding

o Persoonlijkheidstrekken zoals impulsiviteit

o Demografische kenmerken (riscofactoren: jonge leeftijd en man) o Traumatische voorgeschiedenis (zie ‘Trauma Informed Care’)

• Wettelijk kader en regelgeving o Op landelijk niveau

o Op niveau van de organisatie

Het Safewards model stelt tien interventies voorop om conflictsituaties te voorkomen en een veiligere omgeving te creëren voor iedereen (Kennedy et al., 2019). De tien interventies zijn (Hottinen et al., 2020;

Kennedy et al., 2019):

• Duidelijke wederzijdse verwachtingen: Opstellen van een document met wederzijdse verwach-tingen over gedrag van personeel en jongeren zodat jongeren weten wat er van hen wordt verwacht en wat zij kunnen verwachten.

• Zachte woorden: Opstellen van een document met zachte woorden voor het personeel om te gebruiken op een respectvolle en voorzichtige manier bij uitdagende en agressieve jongeren.

• Inpraten op de jongere: Het personeel leert om verbale de-escalatievaardigheden te gebruiken in moeilijke situaties.

• Positieve woorden: bij elke wissel van shift noemt de zorgverlener iets positief over elke jongere en indien er problematisch gedrag werd vertoond, zoekt de zorgverlener naar mogelijke ver-klaringen voor dit gedrag.

• Het brengen van slecht nieuws: Het bekwaam en sensitief overbrengen van slecht nieuws aan jongeren tijdens hun verblijf in de voorziening en de jongeren niet alleen laten na het horen van slecht nieuws.

• Elkaar kennen: Het personeel en de jongeren leren elkaar kennen om een samenwerkingsrelatie op te bouwen door middel van een document met persoonlijke informatie van elke zorgverlener.

• Wederzijdse-hulp-vergadering: Het oprichten van regelmatige leefgroepvergaderingen waarbij er informatie wordt gedeeld en er samen kan gezocht worden naar oplossingen voor mogelijke pro-blemen die zich voordoen binnen de leefgroep of de voorziening.

• Non-verbale de-escalatiemethoden: Jongeren kalmeren door middel van het gebruik van sensorische modulerende tools, bv. rustige muziek, tekenen, beweging, zacht speelgoed, kruiden-thee en een rustbox.

• Geruststelling: Praten met jongeren na een angstaanjagende of stresserende gebeurtenis in de voorziening.

• Ontslagberichten: Wanneer een jongere de voorziening verlaat, wordt hem gevraagd een bericht achter te laten voor de jongeren die nieuw zijn in de voorziening zodat zij dit bij hun aankomst kunnen lezen om hen hoop te geven dat ze beter zullen worden.

Kennedy en collega’s (2019) opperen dat wanneer er een dieper begrijpen is van en vertrouwen is in het Safewards model en zijn tien interventies, er een ‘sanctuary’ kan worden gecreëerd. De term ‘sanctuary’

komt van ‘sanctuary trauma’ en ‘sanctuary harm’ en beschrijft de traumatische ervaringen die voorko-men in psychiatrische ziekenhuizen. Ziekenhuizen hebben het potentieel om ‘sanctuaries’ te worden.

Een ‘sanctuary’ is een veilige plaats waar een persoon wordt ondersteund en vrij is van leed en trauma.

Het Safewards model legt een pragmatische basis waarop een ‘sanctuary’ kan gebouwd worden. Enkel het verminderen van de toepassing van restrictieve interventies zoals afzondering en fixatie is niet voldoende voor zorggebruikers om het ziekenhuis te ervaren als een ‘sanctuary’ (Kennedy et al., 2019).

De implementatie van het Safewards model bewees zijn effectiviteit voor het verminderen van afzondering in de volwassenen en kinder- en jeugdpsychiatrie (Kennedy et al., 2019; Peeters et al., 2019). Een interventiestudie van Fletcher et al. (2017) toonde aan dat het Safewards model leidt tot een 36% meer reductie van afzondering in 13 GGZ-afdelingen (10 GGZ-afdelingen voor volwassenen en 3 afdelingen voor adolescenten) vergeleken met 31 GGZ-afdelingen (23 GGZ-afdelingen voor volwassenen en 8 afdelingen voor adolescenten) als controlegroep (Peeters et al., 2019). Volgens een studie van Fletcher et al. (2019) oordeelde ongeveer de helft van het personeel werkend op zowel adolescenten als volwassenen-GGZ-afdelingen dat het Safewards model de fysieke en verbale agressie vermindert. In moeilijke situaties durft het personeel te handelen met kennis over de impact van hun reactie op de zorggebruikers en ze voelen zich veiliger op de afdeling (Fletcher et al., 2019). Hottinen et al. (2020) voerden een interventiestudie uit waarbij het effect van het Safewards model op het klimaat, veiligheid en agressie werd geëvalueerd in zes gesloten GGZ-afdelingen voor adolescenten. Het is de eerste interventiestudie die als doelgroep uitsluitend adolescenten-afdelingen includeerde. Volgens deze studie kon het Safewards model zorgen voor een beter therapeutisch klimaat op de afdeling. De jongeren enerzijds schrijven meer ondersteuning en een positiever leefklimaat toe aan de impact van het Safewards model. Het personeel anderzijds schrijft meer veiligheid of minder spanningen en dreiging van agressie of geweld toe aan de impact van het Safewards model (Hottinen et al., 2020). Het Safewards model en zijn interventies hebben geen ‘cure all’ effect, maar het Safewards model en zijn 10 interven-ties hebben wel een positieve impact op het creëren van een zogenaamde ‘sanctuary’ (Kennedy et al., 2019).

Literatuurstudie van klinisch en pedagogisch georiënteerd wetenschappelijk onderzoek

Volgens onze literatuurstudie is er één interventiestudie gedaan naar het effect van het Safewards model op het gebruik van afzondering in residentiele GGZ-voorzieningen voor o.a. jongeren, waarbij een significante reductie van afzondering werd aangetoond (Fletcher et al., 2017).

6.5 Collaborative Problem Solving of Collaborative & Proactive Solutions (CPS) model