rubri p.p. en Bidention p.p.
Z O E T W AT E R H A B I TAT S N a t u r a 2 0 0 0 c o d e : 3 2 7 0
Voor dit habitattype zijn in Vlaanderen (nog) geen Speciale Beschermingszones aangewezen.
rijke, nitrofiele oeversedimenten in het rivierbed of langs plassen in het winterbed op zware klei of leem. De jongste pionierstadia (eerste weken na het droogvallen) worden gekenmerkt door vegetaties met als kenmerkende soor-ten Bruin cypergras, Naaldwaterbies, Slijkgroen, Watertorkruid, Waterereprijs en Greppelrus. In een latere fase kunnen zich tijdelijk weelderige vegetaties ontwikke-len met kenmerkende soorten als Veerdelig tandzaad, Knikkend tandzaad, Zwart tandzaad, Smal tandzaad, Korrelganzenvoet, Rode ganzenvoet, Zeegroene ganzen-voet, Stippelganzeganzen-voet, Goudzuring, Vlooienkruid, Akker-kers, MoerasAkker-kers, Getande weegbree, Blaartrekkende boterbloem, Uitstaande melde en Kleine leeuwenbek. Daarnaast komen er verschillende adventieven voor zoals Tomaat, Lampionplant en Grote stekelnoot. Hoger gele-gen slibafzettingele-gen kunnen snel door wilgele-gen gekoloni-seerd worden en tot wilgenstruwelen ontwikkelen. Langs de Zeeschelde ontwikkelen deze pioniervegetaties zich op hoger gelegen slikken op relatief beschutte plaat-sen in het zoetwatergetijdengebied. De gemeenschappen hebben een lijn- tot vlakvormig karakter en komen bij-voorbeeld voor langs geulen in het schor, die in de zomer niet altijd bij hoog water overstromen. De jonge pionier-stadia bestaan uit slikken begroeid met nopjeswieren (Vaucheria spec.) en Sterrenkroos. Daarna ontwikkelt de kruidlaag zich verder met Waterpeper, Blauwe waterere-prijs, Grote kattenstaart, Knikkend en Zwart tandzaad, Ridderzuring, Grote waterweegbree en Blaartrekkende boterbloem als kenmerkende soorten.
Tengevolge van graafwerken aan rivieroevers of bij de aanleg van gecontroleerde overstromingsgebieden kun-nen tijdelijk gunstige condities ontstaan voor de
ontwikke-
Knikkend tandzaadB e s c h r i j v i n g
Dit habitattype omvat slikoevers met pioniergemeen-schappen van éénjarige plantensoorten op voedselrijke, vooral stikstofrijke bodems in dynamische riviersystemen. De kale slikbodems zijn binnen het riviersysteem semi-permanent aanwezig op plaatsen waar langdurige winter-se overstromingen of zoetwatergetijdendynamiek, in com-binatie met slibafzettingen, de vestiging van meerjarige soorten onmogelijk maken. Het habitattype kan ook dis-pers in tijd en ruimte binnen het riviersysteem ontstaan waar kortstondige, hevige waterdynamiek andere be-groeiingen wegspoelt of langdurige overstromingen de bestaande vegetatie doet afsterven. Door natuurlijke suc-cessie kunnen de pioniervegetaties hier nadien terug ver-dwijnen en evolueren naar voedselrijke ruigten (habitatty-pe 6430), wilgenstruwelen (pioniertoestand habitatty(habitatty-pe 91E0) of riet- en lisdoddevegetaties en eventueel ook grote zeggenvegetaties. Het habitattype kan zo op de ene plaats verdwijnen, terwijl het op andere plekken in het riviersys-teem ontstaat op nieuw gevormde, kale slikoevers. De typische pioniervegetatie van slikoevers bestaat uit open, lage begroeiingen met kensoorten als Waterereprijs en Witte waterkers. Na enkele weken tot maanden ont-wikkelt zich een hogere kruidlaag met diverse Ganzenvoet- en Tandzaadsoorten. De vegetatie is pas op het einde van de zomer of het begin van de herfst maxi-maal ontwikkeld. Naarmate de begroeiing in de loop van het seizoen toeneemt, neemt het aandeel open, kale bodem af. Een typische eigenschap van de kenmerkende plantensoorten is dat ze zeer snel groeien, veel zaden pro-duceren en gemakkelijk kiemen. De zaden worden gemakkelijk via het water verspreid.
Aan de Grensmaas ontwikkelt dit habitattype zich op
slib-
De bloemhoofdjes van Knikkend tandzaad zijn lichtjes naar beneden gebogen. De zaden hebben 3 tot 4 naalden aan de top en blij-ven hierdoor goed kleblij-ven in de pels van dieren of de kleding van de mens. De zaden verspreiden zich ook gemakkelijk via het water. De oevers van de Grensmaas zijn sterk onderhevig aan rivierdynamiek en herbergen zeer soortenrijke pioniervegetaties. Op de voorgrond is Grote stekelnoot te zien, een forse, eenjarige composiet. De naam verwijst naar de dicht bestekelde, bolstervormige vruchtjes van 1 à 2 cm groot.ling van het vegetatietype. Wanneer deze vegetaties bin-nen het riviersysteem niet duurzaam aanwezig blijven tengevolge van natuurlijke rivierdynamiek, worden deze niet tot het habitattype gerekend. Tijdelijke ontwikkeling van het vegetatietype in pioniersituaties van niet rivierge-bonden moeras- en watersystemen worden evenmin tot het habitattype gerekend.
De typische fauna van dit zeer dynamische habitattype omvat in hoofdzaak gespecialiseerde, bodemactieve onge-wervelde diersoorten die aangepast zijn aan langdurige winterse overstromingen of een goed koloniseringsvermo-gen hebben. Voorbeelden zijn diverse soorten loopkevers (o.a. Dyschirius spec., Elaphrus spec., Bembidion spec.), kortschildkevers (o.a. Stenus spec.), sprinkhanen (Zegge-doorntje en Zand(Zegge-doorntje), oeverwantsen (Salda spec., Saldula spec.) en diverse vliegensoorten met aquatische of semi-aquatische larven (o.a. uit de Slankpootvliegen- en Zweefvliegenfamilie). Ook amfibische slakkensoorten (bv. Leverbotslak, Ovale poelslak en diverse soorten Barnsteenslakken) worden in dit milieutype aangetroffen. De rijke ongewervelde fauna vormt een voedselbron voor broedende steltlopers en insectenetende moerasvogels.
E n k e le k e n m e r k e n d e p l a n t e n s o o r t e n
Zwart tandzaad (Bidens frondosa), Knikkend tandzaad (Bidens cernua), Zeegroene ganzenvoet (Chenopodium glaucum), Rode ganzenvoet (Chenopodium rubrum), Witte waterkers (Nasturtium officinale), Waterpeper (Persicaria hydropiper), Beklierde duizendknoop (Persicaria lapathi-folium), Blaartrekkende boterbloem (Ranunculus scele-ratus), Goudzuring (Rumex maritimus), Waterereprijs (Veronica anagallis-aquatica).
In het zoetwatergetijdengebied van het Schelde-estuarium worden de voedselrijke slikoevers aanvankelijk gekoloniseerd door Nopjes-wier en nadien ook door hogere planten als Blauwe waterereprijs, Knikkend tandzaad, Grote kattenstaart, Waterpeper, Ridder- en Water-zuring. Wanneer de slikoevers met breukstenen worden verdedigd zal de pioniersbegroeiing evolueren naar Riet- en wilgenvegetaties. De vertegenwoordigers van de ganzenvoetfamilie komen typischvoor op allerlei verstoorde plaatsen en pioniermilieus. De Zeegroene ganzenvoet (
) is, net als de Rode ganzenvoet (), sterker aan vochtige standplaatsen gebonden, dan andere gan-zenvoetsoorten.M i l i e u k a r a k t e r i s t i e k e n
Het habitattype komt voor op tijdelijk droogvallende slib-afzettingen in en langs dynamische waterlopen. Het betreft natte, matig voedselrijke tot zeer voedselrijke standplaatsen. Door de snelle afbraak van het organisch materiaal zijn dit anaërobe, nitrofiele standplaatsen. Wanneer het grondwaterpeil in de zomer te ver onder het oppervlak zakt, sterft de pioniervegetatie af, maar tegen dan zijn vaak al zaden geproduceerd. Ondiepe zomerover-stromingen worden goed verdragen.
Ve r s p re i d i n g
In Vlaanderen komt dit habitattype voor langs grote rivie-ren met een hoge dynamiek. Het winterbed van de Grensmaas vormt het belangrijkste kerngebied voor dit habitattype. Daarnaast komt het type ook voor in het zoet-watergetijdengebied van het Schelde-estuarium. In ande-re riviersystemen in Vlaandeande-ren zijn de natuurlijke condi-ties niet (meer) of onvoldoende voorhanden om dit habi-tattype duurzame kansen te geven.
B e d re i g i n g e n
Veranderingen in de natuurlijke waterpeildynamiek vormen één van de belangrijkste bedreigingen. In de Zeeschelde neemt de getijamplitude en stroomsnel-heid toe door verhoging van het gemiddeld hoogwater-peil (tengevolge van zeespiegelrijzing en verdiepings-werken). Dit leidt tot een steilere overgangszone tussen riviergeul en dijk met hogere schorkliffen tot gevolg,
waarbij vooral de pionierzone van het hoge slik en lage schor bedreigd wordt. Anderzijds leiden steenbestor-tingen aan geul- en schorranden tot een verminderde dynamiek van de slikoevers, waardoor het habitattype op termijn door kolonisatie van o.a. Riet en wilgen even-eens verdwijnt.
Wegbaggeren van slikwadden en een slechte water-kwaliteit in het Schelde-estuarium.
Grindontginningen in de Grensmaas.
Een algemene bedreiging van het habitattype vormt de vermindering van het areaal overstromingsgebied langs waterlopen door ophogingen of indijkingen (momenteel niet van toepassing langs Zeeschelde en Grensmaas).
B e h e e r
De belangrijkste beheermaatregel bestaat uit het bieden van de nodige ruimte voor en het behoud van de natuurlij-ke rivierdynamiek, waardoor er voldoende erosie- en sedi-mentatieprocessen optreden.
H e r s t e l - e n o n t w i k k e l i n g s k a n s e n
Langs de Grensmaas streeft men naar een verhoging van de waterberging door herstel van de natuurlijke overstro-mingsdynamiek in het winterbed. Hierbij herstelt men op veel plaatsen natuurlijke oeverzones met geleidelijke overgangen. In het Schelde-estuarium is een verdere ver-betering van de waterkwaliteit gewenst, naast het streven naar een hogere natuurlijkheid van de dynamische oever-processen en het (lokaal) toelaten van de afzetting van nieuwe slibbanken in de rivier. Mogelijk zijn ook nog langs andere grote rivieren in Vlaanderen kansen aanwezig voor herstel of ontwikkeling van het habitattype door verwijde-ring van kunstmatige oeververdediging en herstel van natuurlijke overstromingsgebieden, waarbij grootschalige erosie- en sedimentatieprocessen worden toegelaten.
Overeenkomstige eenheden in andere ecologische indelingen Corine/Palaearctic Habitat Classification: 24.52
Euro-siberian annual river mud communities.
Eunis 2004: C3.53 Euro-siberian annual river mud
com-munities.
BWK: delen van ds in het zoetwatergetijdengebied van de
Zeeschelde (slikken). Deze omvatten evenwel vooral vege-tatieloos slik. Het winterbed van de Grensmaas wordt niet gekarteerd door de BWK.
Vlaamse natuurtypen: Voedselminnende
pioniergemeen-schappen met Waterpeper (Polygonum hydropiper) en Rumex obtusifolius ssp. transiens.
Typologie Vlaamse oppervlaktewateren: Zeer grote rivier
en Overgangswateren.
De vegetatie van Nederland: 29Aa Bidention tripartitae,
8Aa2 Polygono-Veronicetum anagallidis-aquaticae.
Het verspreidingspatroon van Waterereprijs in Vlaanderen valt opvallend samen met de riviervalleien en de polders. Men onder-scheidt twee ondersoorten. Rode waterereprijs (foto) blijkt minder goed aangepast te zijn aan dagelijks schommelende waterpeilen en wordt langs de Zeeschelde vervangen door de zustersoort, de Blauwe waterereprijs.B e s c h r i j v i n g
Vochtige heide bestaat uit dwergstruikvegetaties met Gewone dophei in gebieden met permanent hoge grond-waterstand, vaak met een goed ontwikkelde moslaag met diverse soorten veenmossen en levermossen.
De soortensamenstelling van natte heide wordt bepaald door het grondwaterregime en het beheer. Het aantal con-stante soorten is zeer beperkt. Pijpenstrootje, Gewone dophei en Struikhei hebben meestal een hoge presentie en combinaties van deze soorten geven de vegetatie haar algemeen aspect. Soms ontbreekt één van deze soorten. Hun abundanties in de vegetatie zijn zeer gevarieerd. Een kleine daling van de grondwaterstand of wijziging in de fluctuaties kunnen een verandering in de (dominante) soorten teweegbrengen. De begroeiingen zijn doorgaans half open tot gesloten, afhankelijk van het successiestadi-um en in functie van het gevoerde beheer. Mozaïeken van Pijpenstrootjevegetaties of Gagelstruwelen met natte heide behoren ook tot het habitattype. Geïsoleerde,
mono-tone Pijpenstrootjegraslanden zonder bijkomende typi-sche soorten van natte heide, worden niet tot het habitat-type gerekend.
De plantengemeenschap van natte heide is doorgaans soortenrijker dan die van droge heide. Kenmerkende vaat-planten zijn Beenbreek, Ronde zonnedauw, Trekrus, Heidekartelblad, Klokjesgentiaan en Veenbies. De moslaag bestaat uit typische soorten zoals Roodviltmos, Glanzend maanmos, Kussentjesveenmos, Zacht veenmos en Broedkelkje.
Deze vegetaties komen vaak voor in complexe mozaïekpa-tronen en overgangen met o.a. slenken met snavelbiesve-getaties (habitattype 7150), Borstelgraslandjes en hei-schrale graslanden (habitattype 6230), droge heide (habi-tattype 4030), kleine zeggevegetaties, zuur tril- en over-gangsveen met veenmossen (habitattype 7140), Oeverkruidgemeenschappen (habitattypes 3110 en 3130) en Gagelstruwelen. Ook met hoogvenen (habitattypen