Publieke feesten

De ‘sociale productie’ van de ruimte werd voor een belangrijk deel bepaald door handelingen en gebeurtenissen die in de straten en pleinen plaatsvonden. Van al deze gebeurtenissen vormen publieke feesten een goed voorbeeld waarmee de wisselwerking tussen handeling, ruimte en macht kan worden aangetoond. Feesten waren een uiting van macht en van een bepaalde identiteit van de feestvierders. Daarnaast ontvingen zij betekenis van het stedelijke decor, maar gaven zij er op hun beurt ook betekenis aan. In zestiende-eeuws Lyon organiseerden het stadsbestuur, de kerk en het volk jaarlijks vele feesten die gebonden waren aan vaste jaarlijkse cycli of incidenteel bij bijzondere gelegenheden gehouden werden.

Een belangrijke rol in het politieke leven van de stad was weggelegd voor de

entrées, oftewel de intochten van belangrijke politieke figuren zoals de koning(in).

Dergelijke intochten waren een oud gebruik dat vermoedelijk zijn oorsprong vindt in de Laat-Romeinse tijd. In de vroegmoderne tijd kunnen we parallellen zien tussen de Franse

entrées en bijvoorbeeld de Blijde Inkomsten van de vorsten en hertogen in de Zuidelijke

38 Nederlanden en de possessio van de Paus in Rome, een tocht door de stad die onderdeel was van zijn inauguratieritueel.85

De entrée van Henri IV in Lyon.86

In Lyon vonden er tussen 1500 en 1600 negen koninklijke entrées plaats. Deze intochten hadden een grote politieke betekenis, aangezien de fysieke aanwezigheid van de koning in de stad en de manier waarop hij onthaald werd symbool stonden voor de actuele band tussen stad en staat. In 1564 hield Charles IX bijvoorbeeld een entrée in Lyon om aan te tonen dat de band met de stad na de herovering op de protestanten hersteld was. De

entrée van 1595 van Henri IV, waarbij hij met een vredespalm door de stad paradeerde,

symboliseerde de overwinning van de nieuwe koning op de Heilige Liga en de terugkeer

85 _{Zie bijvoorbeeld de tekst van de Leuvense Blijde Inkomst op 3 januari 1356 door de hertogin Johanna}

van Brabant en haar gemaal Wenceslaus I van Luxemburg: Digitale bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (dbnl), “Tekst van de Leuvense ‘Blijde Inkomst’ en lijst der originelen, afschriften, drukken en vertalingen” https://www.dbnl.org/tekst/_bli002blij01_01/_bli002blij01_01_0007.php#7 (geraadpleegd op 15 juni 2017); Peter Burke, Stadscultuur in Italië tussen renaissance en barok (Amsterdam: Contact, 1988), 211.

86 _{“Entrée de Henri IV à Lyon”, Bibliothèque Nationale de France}

39 van Lyon in de koninklijke machtssfeer. Deze entrée luidde dan ook een nieuw tijdperk in waarin Lyon een groot aandeel van haar stedelijke autonomie verloor: in de daaropvolgende jaren vond de herorganisatie van het stadsbestuur naar Parijs model plaats, werden de verkiezingen van de échevins afgeschaft, plaatste de koning zijn troepen in de stad en kreeg de gouverneur het nachtelijke bevel over de toegangspoorten.87 Deze machtsverschuiving vindt zijn weerklank in de manier waarop de Lyonese volksfeesten gevierd werden en de bronnen die de drukkersgezellen ons hebben achtergelaten – maar hier zal ik in het derde hoofdstuk over uitwijden.

Entrées waren ook zeer belangrijk voor de creatie van een bepaalde stadsidentiteit.

De parade, waar stedelijke magistraten, notabelen, pennons, beroepsgroepen en buitenlandse handelsnaties aan deelnamen, stond als geheel symbool voor ‘de stad’. Een belangrijke rol was ook weggelegd voor de zogenaamde ‘Enfants de la Ville’, een feestvereniging waarin de elitejeugd van de stad verzameld was onder leiding van een zelfverkozen Prince de la Jeunesse.88 De grootsheid van deze parade en de omringende decoraties aan de huizen en in de pleinen waren een uitdrukking van de prestige van de stedelijke politieke entiteiten. Deze allegorische machtsvertoning was niet alleen gericht aan de koning, maar ook aan elkaar. Het mogen meedoen of niet in de optocht vertelde iets over de positie van iemand in de machtsstructuren van de stad. Ook waren deze intochten belangrijke momenten om, door middel van pompeuze kostuums, een bepaald beeld van zichzelf te bewerkstelligen bij zowel de toeschouwers als de andere deelnemers.

Het ruimtelijke aspect speelde in deze intochten een grote rol. De plaatsen waar de optocht langs liep en waar bepaalde rituelen werden uitgevoerd waren nauwlettend uitgekozen door het stadsbestuur, die de leiding over de entrées had. De koning werd onthaald door de notabelen, consuls en geestelijkheid bij de stadspoorten. Hier vond er een ceremonie plaats waarbij de stad zich figuurlijk aan haar monarch onderwierp door middel van het overhandigen van de sleutels van de stadspoort(en). Op zijn beurt beloofde de koning in deze ceremonie om de toegekende privileges in te willigen of voort te zetten.89

87 _{D. Kahane, “Les entrées d’Henri IV et Marie de Médicis,” in Entrées royales et fêtes populaires à Lyon}

du XVe au XVIIIe siècles (Lyon: Bibliothèque de la ville de Lyon, 12 juin-12 juillet 1970), 82.

88 _{Voor meer informatie over deze vereniging, zie Jean Tricou, Les Enfants de la Ville (Lyon: Audin,}

1938).

40 Door middel van de parade die vervolgens door de straten trok, nam de koning op symbolische wijze bezit van de stad. Hierin vertonen de Lyonese entrées sterke overeenkomsten met de possessio-intocht van de paus – niet alleen betekent ‘possessio’ ‘bezit’ in het Latijn, waardoor het (symbolische) doel van dit type tocht vrij letterlijk bij naam werd genoemd, maar ook kreeg de paus, analoog aan zijn Franse mede-soeverein, de sleutels van de stad, in zijn geval op het Romeinse Capitool.90 Dergelijke spatial tactics waren in het Lyonese machtsspel echter niet alleen maar voorbehouden aan de officiële autoriteiten; in het komende hoofdstuk zal ik dieper ingaan op de wisselwerking tussen ruimte, feest en macht in het Lyonese stedelijke kader van de zestiende eeuw.

41