Oriëntering en definisies

Soos reeds beklemtoon, sluit geweldsmisdaad as anargistiese verskynsel onder meer roof, verkragting, moord en poging tot moord in. Voorgenoemde geweldsfenomene is kenmerkend van beide aggressie en voorafbeplanning. Stanford et al. (2003, p. 183) onderskei en definieer egter ook ’n bykomende subtipe naamlik impulsiewe aggressie as “... a hair-trigger aggressive response to

provocation with loss of behavioral control”. Monroe (1970) het dit meer as 40 jaar

beskouing van impulsmoord dit vereenselwig met reaktiwiteit, ‘n prikkelbare gemoed, fisiese opwekking en gevolglike beheerverlies.

Dobash en ander (2009, pp. 194-195) voeg hierby die begrip “out of the blue

murders”, gesneller deur provokasie en gevolglike “unthinkable act of violence beyond ... ‘normal’ character’”. Die impulsiewe daad geskied sonder

voorafbesinning (Alswang & van Rensburg, 1995; Gouws, Louw, Meyer, & Plug, 1979).

Laasgenoemde moorde is en bly ’n kategorie van geweldsmisdaad in die algemeen, maar dit is ’n komplekse verskynsel en die strewe om dit te verstaan is nog betreklik resent. Die onversoenbare verskille tussen hierdie twee tipes moord behoort eers opgeklaar te word voordat reg kan geskied aan die opvattings wat daaraan gekoppel word. Ten einde verwarring uit te skakel, kan die volgende vergelyking benut word:

2.3.2 ’n Vergelyking tussen impuls- en gepremediteerde moorde

Elemente van impulsmoorde word in hofsake soos S v Chretien 1981 (1) SA 1097 (A) en S v Domoney (90/86) [1986] ZA SCA 81 (26 Augustus 1986) en S v

Nursingh 1995 (2) SASV 383 (N) belig. Uit hierdie en ander sake, asook die

beskikbare literatuur (veral die geskrifte van Bartol (1995), Cartwright (2002), Dobash et al. (2009), Exner & Thurstone (2009) en Ludsin & Vetten (2005)), kan elemente geïdentifiseer word, maar nie noodwendig ’n vergelykende ontleding gemaak word nie. In hierdie elemente, asook verskeie hooggeregshofsake rondom impulsmoorde waarby die ondersoeker oor jare betrokke was, tree die volgende onderskeid tussen impuls- en gepremediteerde moorde na vore:

Tabel 2.1 Die onderskeid tussen impuls- en gepremediteerde moorde:

Impulsmoorde Gepremediteerde moorde

 ’n Oënskynlike, egalige en

voorspelbare persoonlikheidstruktuur bestaan by die oortreder

 Hier is sprake van emosionele

opwekking en soms gedereguleerde “oorspoeling” deur impulse en woede by die moordenaar

 Geen voorafbeplande optrede kan

geïdentifiseer word nie – gedrag is

impulsief, grens aan outomatisme en is refleksief

 Impulsiewe geweld word gesneller

deur ’n eksterne gebeurtenis

 ’n Element van passie is dikwels

gelyklopend met die impulsmoord

 Gemeenskaplike en eenvormige

beoordeling deur kollaterale bronne

bestaan ten opsigte van die

persoonlikheidsbeskrywing en

atipiese optrede van die oortreder

 Die moordwapen is toevallig tot die

oortreder se beskikking en vorm deel van die oortreder se impulsiewe refleksiwiteit

 ’n Sistematiese psigiese opbou van

frustrasie kan oor tyd geïdentifiseer word en lei uiteindelik tot die impulsmoord. Die kumulatiewe opbou

van spanning kulmineer in ’n

impulsmoord

 ’n Emosionele verbintenis bestaan

tussen die oortreder en die slagoffer

 Psigopatologie (soos middelafhanklikheid,

en bepaalde persoonlikheidsversteurings)

word dikwels met hierdie misdaad

vereenselwig

 Hierdie misdrywe gaan nie noodwendig

gepaard met skielike opwekking,

verminderde beheer en impulsiwiteit nie

 Deeglike voorafbeplanning ten opsigte van

die uitvoer van die misdaad is gewoonlik primêr

 Geweldsoptrede spruit dikwels uit

gewoontehandelinge en geskied dus

sonder ’n eksterne sneller

 Dit is onwaarskynlik dat ’n element van

passie teenoor die slagoffer ter sprake is

 Minder eenvormigheid bestaan by

kollaterale bronne ten opsigte van die beoordeling van die persoonlikheidstipe van die oortreder

 Die oortreder maak voorsiening vir die

aanval deur geskikte wapens te bekom en dit met oorleg te gebruik; dikwels met militêre presisie

 Aggressie manifesteer nie noodwendig as

gevolg van provokasie nie en volg ook nie noodwendig na die opbou van innerlike spanning nie

 ’n Verbintenis tussen die oortreder en

 Die oortreder is gewoonlik ’n individuele oortreder wat bekend is aan die slagoffer

 Berou is gewoonlik teenwoordig

 Sekondêre gewin is selde ter sprake

en gevolglik ook nie ’n duidelik omlynde motief nie

 Seksuele stimulasie speel nie ’n rol

nie

 Amnesie bestaan dikwels ten opsigte

van gebeure as gevolg van psigogene redes

 ’n Kortstondige beswyming/droom-

toestand/verwarring volg gewoonlik na ’n impulsmoord. Hierdie alter-

toestand met verminderde

bewustheid verklaar die amnesie

 Die oortreder se verwardheid en

gebrekkige insig maak dit moeilik om die redes vir die gewelddadige optrede te verklaar

 Oortreders kan hulself gewoonlik nie

assosieer met die brutale handelinge nie; vandaar die verdringing van die trauma.

 Oortreders is gewoonlik psigies

geskok, kontak paramedici en

geregsdienaars en gee hulself oor

 In die meeste van die gevalle word

die impulsmoord in sosiale isolasie gepleeg en word die enigste getuie vermoor

 Dit is nie ’n makro-sosiaal

problematiese fenomeen nie en word dikwels onderrapporteer

 Hierdie geweldsoptrede word dikwels in

groepsverband beplan en gepleeg en die slagoffer is nie altyd aan die oortreder bekend nie

 Selfverwyt en berou manifesteer as ’n reël

nie

 Die motief is duidelik en die doel is dikwels

finansiële, seksuele en fisieke gewin (soos tydens rooftogte, ontvoerings, kapings en verkragtings)

 Seksuele opwekking kan nie uitgesluit word

nie

 Die gebeure word helder in die geheuebank

vasgelê

 Die oortreder is helder, tree rasioneel op en

geen dissosiatiewe simptome volg na die moord nie. Geen alter-toestand ontwikkel nie

 Die oortreder bly geestesgeoriënteerd en

het insig in die redes en motief vir die handeling

 Oortreders vereenselwig hul met die

misdaad, optredes, die toneel en met tye ook die gewin wat daaruit verkry is

 Na die pleeg van die geweldsdaad vlug die

oortreders en gee hulself selde uit vrye wil oor.

 In die geval van alledaagse

gepremediteerde geweldsmisdade bestaan daar gewoonlik ’n bron van getuies

 Dit gaan gepaard met wetteloosheid en ’n

besetting van die bevolking se vryheid en geniet gewoonlik wye aandag in die media

 Vanweë die impulsiewe aard van hierdie moorde is dit nie werklik

moontlik om voorkomende en

proaktiewe maatreëls en intervensies te tref nie

 Hierdie moordenaars is geneë tot

samewerking in die ondersoek

 ’n Pleit van skuldig (met verminderde

toerekeningsvatbaarheid) word meer geredelik aangeteken

 Dwingende en wesenlike straf-

versagtende omstandighede is meer geredelik teenwoordig

 Die oortreder kan die verloop van

gebeure nie altyd logies verklaar nie,

maar aanvaar wel

verantwoordelikheid vir die daad (al is dit indirek en vanweë hul latere vereenselwiging met byvoorbeeld die toneel en bepaalde bewyse)

 ’n Impulsmoord is ’n eenmalige

misdryf wat onwaarskynlik weer in die toekoms sal herhaal. Die prognose en rehabilitasie-uitkoms is goed

 ’n Tradisionele beskouing word nog

gehuldig dat die slagoffer se

geëmansipeerde geslagsrolverdeling die oorsaak is vir die geweld

en die statistiese vergelykings van misdaad

 Voorkomende en proaktiewe maatreëls kan

in ’n mate getref word op grond van beskikbare misdaadintelligensie en ander tendense

 Moordenaars is dikwels nie bereid om met

die vervolgingsgesag saam te werk nie

 Oortreders pleit dikwels onskuldig en

verwag dat hul skuld in die litigasieproses bewys moet word

 Meer strafverswarende as strafversag-

tende omstandighede is gewoonlik

teenwoordig

 Dit is nie vreemd vir oortreders om

verantwoordelikheid te ontken deur

esoteriese dryfkragte soos satanisme aan te voer as motiewe vir die moord nie

 Hierdie is dikwels gewoontegebaseerde en

herhalende moorde. Oortreders staan dikwels tereg op meer as een klag van

moord. In die algemeen bestaan

onsekerheid oor die prognose en die residivisme-syfers is hoër

 Tradisionele oortuigings en -posisies speel

selde ’n rol in die pleeg van hierdie tipe moord

Bronne: Bartol (1995); Cartwright (2002); Dobash et al. (2009); Exner & Thurstone (2009); Ludsin & Vetten (2005) en die huidige ondersoeker.

In document Die ontwikkeling van 'n forensies–sielkundige evalueringsmodel vir impulsmoorde (pagina 42-47)