Een opzienbarende literaire ontdekking.
De Engelsche News Chronicle brengt een opzienbarende letterkundige sensatie, die zij a first class litterary secret noemt. De heer Robert Lynd heeft namelijk een brief openbaar gemaakt van Fanny Brawne, John Keats' verloofde, dien zij negen jaar na den dood van den dichter geschreven heeft.
Fanny Brawne was ongeveer 21 jaar, toen Keats stierf. Zij had hem tot veel van zijn schoonste poëzie geïnspireerd. De bovenbedoelde brief, die thans berust in het Keats Museum te Hampstead, werpt een interessant licht op het zoo veel en zoo lang bediscussieerde vraagstuk, of Fanny Brawne een goeden of een kwaden invloed op Keats heeft gehad. Niets in Keats' leven heeft zóóveel aanleiding gegeven als dit: of Keats' hartstochtelijke liefde voor dit meisje goed of slecht is geweest voor zijn ontwikkeling als kunstenaar, en voor hem als mensch.
Een nieuw licht is thans geworpen op Fanny Brawne en haar gevoelens jegens Keats door den merkwaardigen brief, die deel uitmaakte van de kostbare Luther Brewer gift van authentieke brieven, welke thans gevoegd zijn als nieuwe schatten bij de bezittingen van het Keats Museum.
Fanny Brawne was de dochter van een niet onbemiddelde weduwe; zij was pas 18 jaar, toen Keats haar voor het eerst ontmoette en een groote liefde voor haar opvatte. Keats was toen een jongmensch van 23, wiens poëzie den spot opwekte van een schimpende, woedende pers.
Het was geen love at first sight, hij werd eerst door het meisje gepuzzled, en hij beschrijft haar als zijnde: beautiful and elegant,
graceful, silly, fashionable and strange; hij vond haar zelfs een soort van sphinx,
met wie hij maar liever niets had te maken. In de eerste week na hun kennismaking had hij haar echter al willen schrijven: ‘The very first week I knew you I wrote myself your vassal’, en ofschoon hij zeer arm en zonder betrekking was, raakten zij toch samen verloofd.
Keats' zwakke gezondheid, die eindigde in zijn vroegen dood, kwelde hem het meest door de gedachte, dat hij Fanny zou moeten verlaten. En aan diezelfde oorzaak moet waarschijnlijk worden toegeschreven zijn felle jaloezie, die niet kon verdragen, dat zij zich gelukkig gevoelde in het gezelschap van anderen. De wanhoop, die hij daardoor ondervond, blijkt uit vele zijner brieven, die aandoenlijke, diepe, en toch zoo beheerschte brieven van een ten doode opgeschrevene aan de liefste van zijn hart. In de heele wereldliteratuur is er geen ontroerender liefdesbrief dan die, waarin Keats aan Fanny schreef:
I appeal to you by the blood of that Christ you believe in do not write to me, if you have done anything this month, which it would have pained me to have seen. You may have altered, - if you have not, - if you still believe in dancing rooms and other societies as I have seen you, I do not want to live, - if you have done so, I wish the coming night may be my last. I cannot live without you, and not only you, but chaste you, virtuous you.... Be serious! Love is not a plaything. And again, do not write, unless you can do it with a cristal conscience.’
En toen, stervende aan de tering, Keats naar Italië ging, in een laatste, radelooze poging om daar genezing te zoeken, schreef hij aan zijn vriend Brown over haar:
‘I cannot bear to leave her. O, God! God! God!.... I cannot recollect without shuddering the time, that I was a prisoner (ziek) at Hunt's, and used to keep my eyes fixed on Hampstead all day. Then there was a good hope of seeing her again, - now! O, that I could be buried near where she lives! I am afraid to write to her, to receive a letter from her, to see her handwriting would break my heart, even to hear
of her anyhow, to see her name written, would be more than I would bear.’ Drie maanden later was Keats gestorven, als zijn grafschrift de woorden verlangend:
Here lies one whose name was writ in water.
Waarlijk, nooit werd er ooit een vreemder brief geschreven door een vrouw over een man van genie, wiens liefste zij was geweest en dien zij óók had liefgehad, dan die, welke thans is toegevoegd aan de Keats House verzameling.
Deze brief werd ongeveer negen jaar na Keats' dood geschreven, in antwoord op een verzoek van Charles Brown (dezelfde Brown, aan wien de stervende Keats nog over haar had geschreven: ‘My dear Brown, for my sake, be her advocate for ever’,) om eenige woorden over haar te mogen invoegen in een biographie, die hij zich had voorgenomen over den dichter te schrijven.
Den 29en December 1829 schreef zij terug:
My dear Mr. Brown,
As the aggressor I am too happy to escape the apologies I owe you on my long silence and gladly take your hint and say nothing about it. The best reparation I can make is to answer your letter of today as soon as possible, although I received it only this morning. In the hours that have intervened before I sit down to answer it, my feelings have entirely changed on the subject of the request it contains. Perhaps you will think I was opposed to it and am now come over to your side (of) the question, but it (is) just the contrary. Had I answered your letter immediately I should have told you, that I considered myself so entirely unconnected with Mr. Keats except by my own feelings, that nothing published respecting him would affect me, but now I see it differently.
We have all our little world in which we figure, and I cannot help some disinclination to the idea, that the few acquaintences I have should be able to obtain such a key to my sensations. Having said so much you will probably conclude, that I mean to refuse your conquest. Perhaps when I
assure you, that though my opinion has changed, my intention of complying in every respect with your wishes remains, you will think I am mentioning my objections to make a favour of my consent, but indeed, my dear Mr. Brown, if you do, you mistake me entirely. It is only to justify myself, that I state all I think.
To you I am very grateful, nor ought I to have gone so far without thanking you for your kindness and consideration in writing to me on the subject. I assure you, I should not have hinted that your wishes were painful to me, did I not feel the suffering myself to be even alluded to was a want of pride. So far as I from possessing over-strained delicacy that the circumstance of its being a mere love-story is the least of my concern. On the contrary, had I been his wife, my present reluctance would have been so much stronger that I think I must have made it my request that you would relinquish your intention. The only thing that saves me now is, that so very few can know I am in any way implicated, and that of those few I may hope the greater number may never see the book in question. Do then entirely as you please and be assured that I comply with your wishes, rather because they are yours, than with the expectation of any good, that can be done.
I fear the kindest act would be to let him rest forever in the obscurity to which unhappy circumstances have condemned him. Will the writings that remain of his, rescue him from it? You can tell better than I, and are more impartial on the subject, for my wish has long been that his name, his very name, could be forgotten by everyone but myself. That I have often wished most intensily. To your publishing his poems addressed to me, I do not see there can be any objection, after the subject has been once alluded to, if you think them worthy of him.
I agree entirely with you that if his life is to be published, no fact ought to be kept back, for all you can show is his character. His life was too short and too unfortunate for anything else. I have no doubt, that his talents would have been great, not the less for their being developed rather late,
which I believe was the case. All I fear is, whether he has left enough to make people believe that. If I could think so, I should consider it right to make that sacrifice to his reputation that I now do to your kind motives. Not that even the establishment of his fame would give me the pleasure it ought. Without claiming too much constancy for myself, I may truly say, that he is well remembered by me, and that satisfied with that I could wish no one but myself knew that he has ever existed, but I confess as he was so much calumniated and suffered so much from it, it is perhaps the duty of those who loved and valued him, to vindicate him also, and if that can be done, all the friends that time has left him, and I above all, must be deeply indebted by you.
I am glad you feel that Mr. Hunt gives him a weakness of character that only belonged to his ill-health. Mr. Hazlitt, if I remember rigthly some remarks used five of six years ago, is still more positive in fixing it on him. I should be glad, if you would disprove I was a very poor judge of character ten years ago, and probably overrated every good quality he had, but surely they go too far on the other side.
After all he was but fourandtwenty, when his illness begun, and he had gone through a great deal of vexation before.... (Hier eindigt de brief, daar het vervolg ontbreekt.)
Een der meest curieuse zinnen van dezen brief is degene, dien Fanny Brawne doorschrapte met haar pen, maar die toch nog zeer goed leesbaar is. Deze zin bevindt zich in de periode, waarin Fanny den wensch uitspreekt, dat Keats door iedereen mocht vergeten zijn behalve door haarzelf, en luidt als volgt:
I was more generous ten years ago. I should not now like the odium of being connected with one who was working up his way against poverty and every sort of abuse.
In verband met het bovenstaande zij hier medegedeeld, dat Sir Sidney Colvin schijnt te hebben gehoord, dat, vóór haar huwelijk met den heer Lindo, Fanny heeft gezegd, dat het beste, wat men tegenover Keats' nagedachtenis kon doen, was, die aan de vergetelheid prijs te geven, maar thans eerst is het bewijs geleverd,
dat Sir Sidney zich niet heeft vergist en dat dit inderdaad Fanny's overtuiging was. Het is duidelijk, dat Fanny Brawne niet het minste of geringste gevoel had voor Keats' recht op onsterfelijkheid, en dat zij haar verhouding tot hem als niets anders beschouwde dan als een private aangelegenheid, waarmee de buitenwereld niets had uit te staan. En dit was de persoonlijkheid, aan wie Keats schreef in de overvolheid van zijn hart:
I will imagine you Venus to-night, and pray, pray, pray to your star like a heathen....
Tragisch, tragisch is het lot der groote geesten. Tout génie est martyre.... zeide Lamartine....
Moeten wij er ten slotte niet dankbaar voor zijn, dat een vroege dood Keats heeft behoed voor de ontgoocheling, die zijn huwelijk met Fanny Brawne stellig zou zijn geworden? En dat hij tenminste, tot aan het oogenblik van zijn sterven, zijn illusie heeft mogen behouden? Want, zooals Marcellus Emants zegt:
Is niet alles illusie, en is illusie niet alles?....
N.G.
Poolsche literatuur.
Geregeld ontvangt De Nieuwe Gids het interessante en zeer goed geredigeerde maandblad: Pologne littéraire, waaruit ten duidelijkste blijkt, dat er in Polen een levendige letterkundige bedrijvigheid bestaat. Toen in 1931 het internationale P.E.N.-congres te Warschau plaats vond, werd, op voorstel van Galsworthy, met algemeene stemmen de auteur Ferdynand Goetel benoemd als voorzitter om de debatten te leiden, en in zijn rede sprak deze er zijn vreugde over uit, dat zoovelen uit overig Europa gehoor hadden gegeven aan de uitnoodiging der Polen en naar Warschau gekomen waren. Want, zeide hij:
....C'est un long voyage, pour certains d'entre vous, même un très long voyage que de venir en Pologne, et notre pays est inconnu presque à vous tous. Nous parlons une langue, difficile à apprendre, notre littérature ne commence à se frayer un chemin dans vos esprits....
Toen sprak hij van de Poolsche ‘organisation de gens de lettre, organisation, petite par le nombre, mais d'un réel poids spécifique.’
Het is deze organisatie, die het uitmuntende denkbeeld heeft gehad, het initiatief te nemen tot het stichten van een Prix littéraire de la Société des Nations, van 100.000 Zwitsersche francs voor een prix annuel, destiné à récompenser une oeuvre littéraire
de haute valeur, exprimant des idées communes à toutes les nations: la foi en l'homme, l'idée du perfectionnement moral et intellectuel, et celle du bien-être universel.
Verschillende auteurs hebben hiermede reeds hun instemming betuigd: Dr. Alfred Döblin, Dr. Lion Feuchtwanger, Heinrich Mann, J.H. Rosny aîné, Frank Swinnerton, Johannes Schlaf, enz. enz.
Het is waar, dat Europa weinig weet van de Poolsche litteratuur. De
Nobel-prijs-winnaar Reymont, met zijn grootsch boerenepos, werd natuurlijk dadelijk vertaald, maar de reeds genoemde Ferdynand Goetel (iemand noemde hem geestig, vanwege zijn naam: ‘een jonge Goethe’, Goethel) is een schrijver, die het zeer zeker verdient, nader bekend te worden. Hij is president van de Poolsche P.E.N.-club, en schreef reeds verschillende romans en novellen. Gedurende den oorlog was hij krijgsgevangene in Turkestan, aan welke episode hij in Zdnia na dzien (in het Hollandsch vertaald door S. van Praag en uitgegeven bij J.M. Meulenhoff te Amsterdam, als: Mijn dubbel leven) prachtige bladzijden heeft gewijd.
Andere romans van hem zijn: Kar-Chat, (Van den eenen dag op den anderen), en
Humaniteit, welke werken werden vertaald in het Duitsch, Fransch, Russisch en
Engelsch. Hij maakte groote reizen door Azië, Egypte, IJsland en beschreef deze in
Het Oosten in vuur en vlam, Egypte, en Het eiland in Noordschen mist.
De jonge Poolsche generatie beschouwt hem reeds als een harer meesters, en de Staat kende hem den Prix littéraire de l'Etat toe.
Op het gala-banket in het Kurhaus tijdens het Hollandsche P.E.N.-congres, den 24en Juni 1931, was Ferdynand Goetel mijn disch-cavalier. Hij vertelde mij toen:
‘Theater, Literatur und bildende Kunst spielen im öffentlichen Leben Polens eine gröszere Rolle als in anderen Ländern Europas.’
Want, zeide hij:
‘Die Zeit der politischen Unfreiheit wirkt hier noch nach, in
der nur Bücher, Bühnenstücke und Bilder ausdrücken durften, was anderswo in Zeitungen, Parlamenten und Regierungsverklärungen frei herausgesagt wurde.’
En hij zeide, dat in Warschau, zoowel als in Lemberg, Krakau, Wilna en Lodz het kunstleven rijkelijk bloeide.
Ik vond het, na deze kennismaking en gesprekken, dus zeer interessant deze vertaling van Goetel's Mijn dubbel leven persoonlijk toegestuurd te krijgen.
‘Iets heel moois en iets heel aparts’, zegt de Manchester Guardian van dit werk. ‘Een kunstwerk in geheel nieuwen vorm’ (The Bookman). ‘De interessante methode van dezen roman is ongelooflijk vernuftig en knap uitgewerkt (The Times Litterary Supplement). ‘Een uniek kunstwerk’, het ‘succesboek’ van het jaar, is de lof van nog andere organen, en John Galsworthy, die dit boek bij het Engelsche publiek inleidde, zegt: ‘Het is een triomf voor Ferdynand Goetel, dat hij een geheel nieuwen vorm van roman met zulk een onloochenbaar succes heeft aangewend’; en: ‘Het is hoog tijd, dat een grooter publiek dan het Poolsche met het werk van dezen bijzonderen schrijver kennis maakt.’
Mijn dubbel leven is een prachtig boek. Het hoogst eigenaardige (en volstrekt
nieuwe) van het procédé verrast ons. Een letterkundige schrijft een roman en houdt tegelijk een dagboek bij. Aldus beschrijft de hoofdpersoon zijn leven dubbel, en ofschoon we nú een stuk roman en dán weer een stuk dagboek krijgen, heeft de auteur zóó meesterlijk het evenwicht hiertusschen weten te bepalen, dat de lezer deze twee levens als volkomen afgescheiden ziet en tegelijk als volkomen één. Alle figuren staan scherp en duidelijk vóór ons en de treffende oprechtheid van den schrijver (Stach-Tadeusz) die niets verbloemt en niets vergoelijkt, doet ons dezen roman aanvoelen als een waarachtig brok leven. Men leze dit hoogst origineele, ontzaglijk knappe boek, en van de lezing zal u stellig iets bijblijven, - een herinnering, die half bewondering is en half weemoed, - bewondering voor het talent van Ferdynand Goetel, en weemoed omdat het leven nu eenmaal zóó is en niet anders....
Ofschoon wij over de vertaling van Siegfried van Praag natuurlijk niet kunnen oordeelen, daar wij geen Poolsch kennen, lijkt zij ons toch zoo goed als zij maar kon worden gedaan.