Langemark-Poelkapelle

Toen ik een inwoner van deze kleine gemeente nabij Ieper om informatie vroeg over Langemark-Poelkapelle in de Tweede Wereldoorlog, antwoordde deze laconiek: ‘Over de Tweede Wereldoorlog? Maar hier is er niets gebeurd. Over de Eerste Wereldoorlog vind je hier alles, maar de Tweede?’.

Inderdaad, Langemark-Poelkapelle had de facto tijdens de Tweede Wereldoorlog geen rol van betekenis. En dat valt ook af te lezen van het aantal gedenktekens dat voor deze oorlog is opgetrokken: welgeteld drie, waarvan twee (LG 2 en LG3) dan nog eens ‘gedeelde’ gedenktekens zijn. De gedenkplaat voor piloot Malinowski (LG1) is het enige gedenkteken dat specifiek een gebeurtenis en enkele personen uit de Tweede Wereldoorlog herinnert. Het kleine aantal

gedenktekens voor de Tweede Wereldoorlog staat in schril contrast met dat van de Eerste Wereldoorlog: Mariette Jacobs telde in haar studie maar liefst zestien dergelijke oorlogsgedenktekens.²⁷⁵ Ik opteerde echter nog voor een vierde, atypisch gedenkteken van de Tweede Wereldoorlog in Langemark: het Studentenfriedhof. Hier liggen enkel Duitse soldaten en studenten die gesneuveld zijn tijdens de Eerste Wereldoorlog, maar het kerkhof kreeg tijdens

’40-’45 voor de Duitse bezetter en zijn aanhangers een symbolische betekenis. Dat Adolf Hitler himself dit kerkhof bezocht, verantwoordt de opname van dit gedenkteken in de inventaris. Het kerkhof wordt vandaag goed onderhouden (in 2006 werd nog een nieuwe videowall geplaatst), de andere drie gedenktekens blijken meer onderhevig te zijn aan erosie.²⁷⁶

1.3. Tielt

Tielt, iets groter dan de doorsnee provinciestad in West-Vlaanderen, blijkt het buitenbeentje in deze inventaris te zijn. Maar liefst negentien gedenktekens die allemaal, uitgezonderd twee, specifiek aan de Tweede Wereldoorlog herinneren, zijn in deze stad terug te vinden. Het is niet moeilijk om deze kwantiteit te verklaren: Tielt was een van de enige steden in West-Vlaanderen waar er bij de bevrijding een echt gevecht plaatsvond tussen de Duitsers en de geallieerden (hier: de Polen). En dat de Tieltenaren de Poolse bevrijders altijd dankbaar zijn geweest voor deze strijd, kan men onder meer aflezen aan de kwantiteit van de gedenktekens.

Zeventien van de negentien gedenktekens zijn specifiek aan de troepen van Generaal Maczek besteed. De andere twee (TiG5 en TiG18) zijn opgericht voor de burgerlijke en militaire slachtoffers uit Tielt. Ook de drijvende kracht van enkele individuen of groepen (bvb.

burgemeester Vander Meulen en een sterke N.S.B.-groepering) zal een factor gespeeld hebben bij de kwantiteit. De gedenktekens lijken anno 2008 nog steeds in goede conditie te verkeren en vallen zeker op in het straatbeeld (bvb. TiG4). Of deze situatie in de toekomst nog dezelfde zal zijn, is nog maar zeer de vraag. De N.S.B. van Tielt voorziet namelijk, in tegenstelling tot enkele andere N.S.B.’s in Vlaanderen, geen opvolging.²⁷⁷ Dit houdt in dat enkel oud-strijders in de N.S.B. van Tielt mogen zetelen: onvermijdelijk leidt dergelijk beleid tot het uitbloeden van de organisatie. Een lot dat misschien wel alle N.S.B.’s of andere oud-strijderverenigingen uiteindelijk te beurt zal vallen.

275 M. JACOBS, deel 2, pp. 317-321.

276 H. SOLTAU, op.cit., p. 14.

277 Mondelinge mededeling Willy De Keyser, voorzitter N.S.B. Tielt.

1.4. Torhout

In deze provinciestad vindt men vier gedenktekens terug die specifiek verwijzen naar de Tweede Wereldoorlog. Er werden geen ‘gedeelde’ gedenktekens gevonden. In vergelijking met de stad Tielt is dit aantal gering. Dit valt te verklaren doordat er om Torhout, in tegenstelling tot Tielt, geen slag werd gevoerd bij de bevrijding. Het bevrijdingsverhaal van Torhout kan dan ook gezien worden als typisch voor België: de bevrijding overkwam de meeste steden en gemeenten gewoon. Er werd naast deze vier gedenktekens ook geopteerd om het Kasteel van Wijnendale (TG5) op te nemen in de inventaris. Hier werd namelijk het startschot gegeven voor wat zou uitmonden in de Koningskwestie. Hoewel deze gedenktekens anno 2008 puik worden onderhouden, vallen ze niet echt op in het straatbeeld. Terwijl dit in Brugge grotendeels te wijten is aan de overvloed aan erfgoed waarin de stad als het ware verdrinkt, ligt dit in Torhout aan de plaatsing van deze gedenktekens: langs drukke straten (TG1, TG2, TG3) of diep verborgen in een school (TG 4).

1.5. Veurne

Net als Brugge is ook Veurne rijk in erfgoed. Ook hier slaan de vele beschermde monumenten je om de oren. Dat enkele gedenktekens, zonder toestemming van de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen, tegen een beschermde gevel werden geplaatst, is dan ook kenmerkend voor deze stad. Hier geldt eveneens de regel dat een grote hoeveelheid aan erfgoed in een stad het ‘opvallen’ van specifiek oorlogserfgoed wat ondermijnt.

De stad heeft acht gedenktekens, waarvan er slechts twee worden gedeeld met de Eerste Wereldoorlog. Opvallend is dat de meeste gedenktekens (VG1-VG5) pas werden geplaatst in het jaar 1977. Hoe dit te verklaren is, wordt in hoofdstuk 1.7 uitgelegd. Ieder gedenkteken hangt of staat ook op nogal onzichtbare plaatsen: in een aanpalend park achter de markt (VG1-VG5), in een school (VG6-VG7) of langs een drukke baan (VG8). Veurne speelde in de Eerste Wereldoorlog een veel grotere rol dan tijdens de Tweede, maar dat vertaalt zich, in tegenstelling tot Langemark-Poelkapelle, niet echt in het aantal gedenktekens. Acht oorlogsgedenktekens voor WO II in een kleine stad als Veurne, lijkt toch veel. Vele van de gedenktekens waren nog in goede staat, wat waarschijnlijk te danken is aan de Dienst Monumentenzorg van de stad.

1.6. Waregem

Net als Tielt heeft ook Waregem een zware strijd geleverd voor zijn bevrijding. Het aantal gedenktekens dat werd teruggevonden (tien) in deze middelgrote stad laat dit dan ook

vermoeden. Veelal verwijzen ze naar de omgekomen verzetsmannen tijdens de bevrijding. Het

‘bloedbad van Waregem’ is dan ook een bekende geschiedenis. Opvallend is hier hoeveel straatnamen er gewijd zijn aan deze verzetsmensen. Maar liefst drie straten (WG 6, WG 9 en WG 10) dragen de namen nog van deze lokale helden. Van de tien gedenktekens is er slechts één gedeeld (WG 1). En van deze negen specifieke gedenktekens voor de Tweede Wereldoorlog verwijzen er zeven specifiek naar slachtoffers en daden van het Geheim Leger.

Alle gedenktekens leken in meer dan goede staat te verkeren, met uitzondering misschien van de gedenkplaat voor Adolf Cannie (WG 2) en de plaat voor de terechtgestelde burgers (WG 3). De plaats waarop de gedenktekens zich bevonden, was echter soms minder voor de hand liggend. Sommige waren zeer moeilijk te ontdekken (W 8 en WG 3).