4. Langemark - Poelkapelle
8.2. Gedenktekens in Waregem
1. Standbeeld voor de militaire en burgerlijke slachtoffer en de opgeëisten
Identificatiefiche WG 1
Naam? Standbeeld voor de militaire en burgerlijke slachtoffer en de opgeëisten (WO I en II)
Plaats? Marktplein
Type? Standbeeld
Materiaal? Brons
Uitvoerder
(specifiek)? Simon Plasman
Beschrijving en interpretatie?
Staat anno 2008?
Dit zeer opvallende gedenkteken dat de aandacht van menig passant trekt, staat op een rotonde, duidelijk zichtbaar voor de passerende auto’s. De soldaat steunt met zijn voet op een kanonloop. Daardoor heeft hij al iets
“onoverwinnelijks” over zich heen hangen. De overwinningskrans die hij in de lucht steekt, versterkt dit beeld. In de andere hand houdt hij een geweer. Van verdriet of rouw is hier niet echt sprake op het gedenkteken, het is doordrongen van overwinningssymboliek.
Op het voetstuk vinden we enkele opschriften terug. Op de voorkant lezen we ‘1940 Geheim Leger 1945’ en de verschillende namen. De tekst daaronder maakt duidelijk door en voor wie het standbeeld is geplaatst: ‘De Gemeente Waregem als eeuwigdurende blijk van dankbaarheid erkentelijkheid en hulde aan de heldhaftige slachtoffers van plicht gesneuveld en bezweken gedurende den wereldoorlog 1914-1918’. Het gaat hier dus duidelijk om een gedeeld gedenkteken. Op de achterkant vinden we de volgende tekst terug: ‘Eeuwig aandenken aan de diepbetreurde burgerlijke slachtoffers in den oorlog 1914-1918, 1940-1945, voor ’s Landsdienst terechtgesteld’, ‘1940 soldaten 1945’, ‘weggevoerden’.
We vinden ook nog de teksten ‘1914 Civiel arbeiders 1918’ en het vervolg
van de soldatenslachtoffers uit de Eerste Wereldoorlog terug. Iedere categorie biedt trouwens plaats voor de namen van de slachtoffers, die alfabetisch worden gerangschikt.
De vele kransen die bij het monument lagen, tonen aan dat dit gedenkteken nog steeds gebruikt wordt bij herdenkingen.
Oprichting en/of inhuldiging?
Dit monument werd in opdracht van de burgemeester van Waregem gemaakt. De stad sponsorde 23.000 fr. Het gedenkteken werd vermoedelijk in 1922 geplaatst.264
2. Gedenkplaat voor Adolf Cannie (Geheim Leger)
Identificatiefiche WG 2
Naam? Gedenkplaat voor Adolf Cannie (Geheim Belgisch Leger)
Plaats? Stationsstraat, verbonden aan de grote ingangspoort van het park ‘Baron Cassier’
Type? Gedenkplaat
Hardsteen
264 M. JACOBS, op.cit., deel 2, p. 416.
Materiaal?
1944 Cannie Adolf soldaat van het Geheim Belgisch Leger’ en twee kruisjes.
Oprichting en/of inhuldiging?
Wanneer deze gedenkplaat werd opgehangen, is onduidelijk. Waarschijnlijk kwam hij er eind september ’44. Opdrachtgever was de groep Heldentrouw.265
Onversteend verleden?
Op 29 maart 1897 werd Adolf Cannie te Markegem geboren. Als burger oefende hij het beroep van landbouwer uit, maar net als zoveel mensen uit die tijd, zou ook hij geconfronteerd worden met het geweld van een (of twee) wereldoorlogen. Aan het eind van de Eerste Wereldoorlog, in 1917, trad hij in dienst bij het Belgische Leger. In 1919 zat zijn dienstperiode erop en kon Adolf zich op andere dingen focussen. Hij trouwde met Lucie Gryson en samen kregen ze, op 7 juni 1920, een dochtertje: Maria.
Adolf, gehard door de zijn job als landbouwer en de oorlog, was geen engeltje om zonder handschoenen aan te pakken. Op 7 december 1932 werd hij bvb. veroordeeld door de Rechtbank van Kortrijk tot dertig frank boete of tien dagen gevangenis voor vrijwillige slagen en verwondingen.
Naast dit juridisch proces vinden we nog andere veroordelingen in zijn dossier terug, telkens over dergelijke feiten. Toen de Duitse Blitzkrieg België overrompeld had, liet Adolf zich dan ook niet doen. Op 1 juni 1942 sloot hij zich aan bij het Geheim Leger. Hij kwam terecht bij de groep Le Grèbe in Waregem, waar Joseph Duthoy (luitenant Waregem) en Léon Duyck (sectorcommandant) zijn oversten waren.
In het begin van zijn lidmaatschap beperkten zijn activiteiten zich nog tot het aanwezig zijn op clandestiene vergaderingen. Dit zou echter in de loop der jaren veranderen. In 1943 kreeg Adolf een bevelschrift tot werken in Duitsland. Hij weigerde echter te gaan en dook onder bij een vriend, Alfred Demeyer, in Wakken. Adolf werd nooit opgepakt. In het begin van
265 C. WAUTERS, art.cit, pp. 50.
de jaren ’44 verhardden de acties van Adolf bij het Geheim Leger. Hij werd aangeduid om tot de sabotageploeg van de sector Waregem toe te treden en vervulde zijn taak met glans.
Op 7 juni 1944 saboteerde hij de spoorlijn en de IJzerwegbrug in Wielsbeke met springstof. De week daarna, op 15 juni, blies hij de spoorlijn Gent-Kortrijk op te Desselgem. Adolf werd een kleine held onder de mensen van het verzet.
Op 4 september 1944, toen de geallieerden de Duitse troepen meer en meer richting Duitsland duwden, nam hij deel aan een gevecht in Sint-Eloois-Vijve. De Feldgendarmerie en de groep van weerstanders vochten een felle strijd uit. Er stierven drie mannen en er vielen vier gekwetsten, allen aan Duitse zijde. Op 5 september nam hij deel aan het gevecht te Waregem tussen de Duitse groep en een gemengde groep van het Engelse Leger en de gevechtsgroep van het Geheim Leger (cf. infra). De Duitsers verloren drie officieren en een vijftigtal man aan doden, gekwetsten en krijgsgevangenen. Ook verscheidene voertuigen, wapens en munitie werden door de weerstand buitgemaakt.
Nadat het nieuws van Henri Lebbe verspreid was geraakt (cf. infra) en er nog tal van andere weerstanders (en burgers) koelbloedig werden gefusilleerd, was het Geheim Leger van Le Grèbe meer dan op zijn hoede.
Ze zonden dan ook Adolf Cannie uit om de Waregemse omgeving te inspecteren. Rond tien uur in de avond werd hij echter door Duitse troepen verrast. Net als Henri Lebbe werd ook hij direct gefusilleerd. Hij droeg op dat moment het uniform van het Geheim Leger (witte salopette met driekleurige armband).
Op 9 september 1944 werd Adolf begraven te Waregem. Op 10 oktober van datzelfde jaar werd hij echter al ontgraven en teruggebracht naar zijn geboorteplaats: Markegem. Daar vond hij de eeuwige rust op het plaatselijk kerkhof. In 1947 werd hij erkend als Gewapend Weerstander door het Ministerie van Landsverdediging. Postuum kreeg zijn vrouw, Lucia Gryson, 2.000 fr. per maand voor zijn overlijden.266
266 Algemene Directie Human Resources (Dienst Defensie), dossier 070142172, Adolf Cannie.
3. Gedenkplaat voor de terechtgestelde burgers
Identificatiefiche WG 3
Naam? Gedenkplaat voor de terechtgestelde burgers
Plaats? Zuiderlaan, kruispunt met Duthoystraat
Type? Gedenkplaat
Materiaal? Witte marmer Uitvoerder
(specifiek)? Onbekend Beschrijving en
interpretatie?
Staat anno 2008?
Op deze plaat vinden we, zowel in het Frans als in het Nederlands, de volgende tekst terug: ‘In memoriam. Hier werden laffelijk door de Duitschers terechtgesteld op 5.9.1944.’ De namen worden alfabetisch gerangschikt.
Onderaan vinden we ‘R.I.P.’.267 De plaat is moeilijk te ontdekken (staat achter een verkeersbord) en verkeert in slechte staat.
Oprichting en/of
inhuldiging? Onbekend.
4. Gedenkplaat familie De Craene (Geheim Belgisch Leger)
Identificatiefiche WG 4
Naam? Gedenkplaat familie De Craene (Geheim Belgisch Leger)
Plaats? Kleithoekstraat
Type? Gedenkplaat
Materiaal? Arduin
Uitvoerder
(specifiek)? Onbekend Beschrijving en
interpretatie?
Staat anno 2008?
Deze gedenkplaat is sterk onderhevig aan erosie. De leeuw van het Geheim Belgisch Leger is links bovenaan waar te nemen. Rechts bovenaan vinden we fruit terug, dat verwijst naar de naam van de hoeve waaraan de gedenkplaat hangt, namelijk Le Grèbe. De hoeve was het schuiloord voor het Waregemse verzet.268 De tekst die op de steen is terug te vinden, verduidelijkt dit: ‘Tijdens de Duitsche bezetting werd deze hoeve bewoond door de familie De Craene ten dienste gesteld van het Geheim Belgisch Leger en door de Duitse ondergrondse strijdkrachten bezet van mei 1944 tot de bevrijding’. Onder deze tekst vinden we enkele Franstalige boodschappen terug, quelques messages personnels.
Oprichting en/of inhuldiging?
De gedenksteen werd aangebracht op 11 augustus 1946 in aanwezigheid van de burgemeester, enkele lokale politici en leden van het verzet.269
267 UGENT, BDW, “interviews verzet - niet verzet”, gedenktekens Waregem, algemeen deel.
268 C. WAUTERS, art.cit., pp. 43-104.
269 Idem.
Onversteend verlden?
Zie WG 2 en WG 8.
5. Monument met zeven kruisjes
Identificatiefiche WG 5
Naam? Monument met zeven kruisjes
Plaats? Anzegemseweg, net buiten Waregem
Type? Gebeeldhouwd monument
Materiaal? Witte natuursteen Uitvoerder
(specifiek)? Onbekend Beschrijving en
interpretatie?
Staat anno 2008?
Op het monument kunnen we de volgende tekst onderscheiden: ‘Hier sneuvelden voor onze bevrijding Helden van het Geheim en den Verbonden Legers.
Heldentrouw 1945’. De kruisjes verwijzen naar mensen die op deze plaats werden geëxecuteerd, veelal leden van het verzet. Het monument is eenvoudig opgebouwd, enkel een zwaard en een palmtak worden afgebeeld, die wijzen op de overwinning.
Oprichting en/of inhuldiging?
Dit gedenkteken werd opgericht op 8 september 1945 op initiatief van Heldentrouw en de stad Waregem.270
270 UGENT, BDW, “interviews verzet - niet verzet”, Waregem, interview met Jan Callens (NV).
6. Joseph Duthoystraat
Identificatiefiche WG 6
Naam? Joseph Duthoystraat
Plaats? Niet van toepassing
Type? Straatnaam
Materiaal? Niet van toepassing Uitvoerder
(specifiek)? Stadsbestuur Waregem Beschrijving en
interpretatie?
Staat anno 2008?
Niet van toepassing
Oprichting en/of inhuldiging?
Op de gemeenteraad van 27 oktober 1944 werd beslist om het Driekoningenplein om te vormen naar het Jozef Duthoyplein.271 Hieruit vloeit waarschijnlijk ook de J.Duthoystraat voort.
Onversteend verleden?
Zie WG 2 en WG 8.
271 Stadsarchief Waregem, kast 1, Gemeenteraad 1 juli 1944 - 12 dec. 1949, Register der beraadslagingen,
“Gemeenteraadszitting 27.10.44”, p. 12.
7. Kapelletje voor O.-L.-Vrouw, Koningin van de Vrede
Identificatiefiche WG 7
Naam? Kapelletje voor O.-L.-Vrouw, Koningin van de Vrede
Plaats? Hoek Elsdreef en Vichtseweg
Type? Kapelletje
Materiaal?
Wit beschilderde baksteen Uitvoerder
(specifiek)? Onbekend Beschrijving en
interpretatie?
Staat anno 2008?
Bovenaan het kapelletje vinden we een hardstenen kruis terug. Binnenin het kapelletje staat een houten Mariabeeld met kind. Dat dit monument religieus geladen is, is vanzelfsprekend. Maria en kind verwijzen naar de vrede, de tekst die onder het kruis staat bevestigt dit: ‘Koningin van de vrede’.
De kapel is dus een vredessymbool.
Oprichting en/of inhuldiging?
Het werd opgericht door de bewoners van de wijk Kuipershof in het jaar 1944. Meer specifieke informatie biedt de kapel niet.
8. Gedenkplaat voor Henri Lebbe
Identificatiefiche WG 8
Naam? Gedenkplaat voor Henri Lebbe (Geheim Belgisch Leger)
Plaats? J. Stormestraat, tegen huisgevel nr. 95
Type? Gedenkplaat
Materiaal? Hardsteen
Uitvoerder
(specifiek)? Onbekend Beschrijving en
interpretatie?
Staat anno 2008?
Deze plaat is, in tegenstelling tot de gedenkplaat voor Adolf Connie, niet onderhevig aan erosie. Links bovenaan vinden we het kenteken van het Geheim Leger terug, met daarnaast en daaronder de tekst ‘Hier sneuvelde op 5 sept. 1944 Lebbe Henri soldaat van het Geheim Belgisch Leger’ en twee kruisjes.
Oprichting en/of inhuldiging?
Wanneer deze gedenkplaat werd opgehangen, is onduidelijk. Waarschijnlijk kwam hij er eind september ’44. Opdrachtgever was de groep
Heldentrouw.272 Onversteend
verleden?
Henri Lebbe, genoemd naar zijn vader, werd in Waregem geboren op kerstdag in het jaar 1922. Zijn vader oefende het beroep van ijzerhandelaar uit. Henri zou tijdens zijn leven zonder oorlog hetzelfde beroep uitoefenen. Hij bleef zijn hele leven ongehuwd en ging niet in militaire dienst toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Toch zat het soldatenbloed in de familie Lebbe: zijn vader was namelijk een gerespecteerd oud-strijder uit ’14-’18 en had tal van decoraties gekregen.
Na enkele harde oorlogsjaren besloot Henri, misschien ook aangezet door het nakende einde van de oorlog, zich op 1 juni 1944 aan te sluiten bij de vermaarde Waregemse weerstandsgroep van het Geheim Leger. Deze
272 UGENT, BDW, “interviews verzet - niet verzet”, gedenktekens Waregem, algemeen deel.
stond onder leiding van Marcel Windels (schuiloordcommandant) en Léon Duyck (sectorcommandant). De groep had zijn hoofdkwartier in de hoeve Le Grèbe, aan de rand van de stad. Van de grote figuren van deze groep (Windels, Duthoy, Duyck…) zou enkel Duyck de oorlog overleven. Deze getuigde na de oorlog dan ook altijd over de goedheid van zijn strijdmakkers, zodat hun familieleden wat pensioen konden trekken.
Toen de geallieerden steeds verder oprukten in België en buurlanden, begon ook het Geheime Leger te Waregem wat stoutmoediger te worden.
Op 2 september 1944 werd Henri Lebbe gemobiliseerd in zijn schuiloord te Waregem. De volgende dagen maakte hij deel uit van een groep die belast werd met bewakingen rondom de landingsplaatsen voor de geallieerde parachutisten.
In de ochtend van 5 september leek Waregem bevrijd te zijn door Schotse troepen (cf. supra). De vreugdetaferelen onder de burgerbevolking waren onbeschrijfelijk. Iedereen kwam op straat, ook de weerstanders. En dat was een dure fout die velen onder hen met hun leven zouden bekopen. In de late namiddag geraakte namelijk een Schots-Engelse voorhoede in een guerrillastrijd betrokken met Duitse troepen, die blijkbaar Waregem toch nog niet hadden verlaten. Henri Lebbe streed mee aan de kant van de geallieerden. Hij reed af en aan met wapens voor de geallieerde strijders, van het Heilig Hart College tot Le Grèbe en terug.
Tegen de avond was het pleit echter (voorlopig) beslecht in het voordeel van de Duitse troepen. Waregem was terug ingenomen. Henri kreeg de taak van het verzet om vlug groepen van het Geheim Leger met zijn kleine vrachtwagen, die hij anders gebruikte bij zijn burgerberoep, naar het schuiloord over te brengen. De weerstanders moesten zo vlug mogelijk terug onderduiken. Wie niet weg was, was gezien. Vele Waregemse weerstanders, waaronder Joseph Duthoy en Marcel Windels, zouden die dag sterven. Henri’s missie leek voorlopig geslaagd: hij had reeds een eerste deel weerstanders naar Le Grèbe en dus buiten het gezichtsveld van de Duitsers kunnen brengen. Maar toen sloeg het noodlot toe: bij zijn terugreis om een andere groep af te halen, werd hij door Duitse troepen verrast. Zij hielden hem tegen en verplichtten hem uit zijn voertuig te
273 Algemene Directie Human Resources (Dienst Defensie), dossier 062717464, Henri Lebbe.
stappen. Zonder enige vorm van proces werd hij ter plekke doodgeschoten.
Over de postume decoraties en andere aangelegenheden laten de bewaarde dossiers niet veel los. In 1948 kreeg hij door het Ministerie van Landsverdediging wel het Attest van Gewapend Weerstander. Zijn ouders hadden recht op een pensioensuitkering voor hun overleden zoon: 1.200 fr. per maand.273
9. Henri Lebbe Straat
Identificatiefiche WG 9
Naam? Henri Lebbe Straat
Plaats? Niet van toepassing
Type? Straatnaam
Materiaal? Niet van toepassing Uitvoerder
(specifiek)? Stadsbestuur Waregem Beschrijving en
interpretatie?
Staat anno 2008?
Niet van toepassing Oprichting en/of
inhuldiging?
Onbekend Onversteend
velrleden?
Zie WG 8.
10. Marcel Windelsstraat
Identificatiefiche WG 10
Naam? Marcel Windelsstraat
Plaats? Niet van toepassing
Type? Straatnaam
Materiaal? Niet van toepassing Uitvoerder
(specifiek)? Stadsbestuur Waregem Beschrijving en
interpretatie?
Staat anno 2008?
Niet van toepassing
Oprichting en/of inhuldiging?
Op de gemeenteraad van 27 oktober 1944 werd beslist om de Marcel Windelstraat op te richten, als hulde voor deze omgekomen verzetsman.274
274 Stadsarchief Waregem, kast 1, Gemeenteraad 1 juli 1944 - 12 dec. 1949, Register der beraadslagingen,
“Gemeenteraadszitting 27.10.44”, p. 12.
“Herinneringen leven zolang tot men ze vernieuwen wil. Daarna sterven ze.”
[ Walter van den Broeck]