4. Langemark - Poelkapelle
7.2. Gedenktekens in Veurne
1. Heldenplein
Identificatiefiche VG 1
Naam? Heldenplein
Plaats? Heldenplein
Type? Naam van een plein
Materiaal? Niet van toepassing
Uitvoerder
(specifiek)? Stadsbestuur Veurne
Beschrijving en
interpretatie?
Staat anno 2008?
Centraal gelegen in de stad, aanpalend aan het stadspark.
Beschrijving/staat: niet van toepassing.
Oprichting en/of inhuldiging?
Dit plein werd op 11 november 1977 ingehuldigd.248 Het Heldenplein had voor 1977 geen naam, maar in de volksmond werd er als Vogels’ koer naar verwezen (het was de binnenplaats van een melkerij).
2. Gedenkplaat voor de militaire en burgerlijke slachtoffers en de politieke gevangenen
Identificatiefiche VG 2
Naam? Gedenkplaat voor de militaire en burgerlijke slachtoffers en de politieke gevangenen (WO I en II)
Plaats? Heldenplein
Type? Gedenkplaat
Materiaal? Brons
Uitvoerder
(specifiek)? P. Norga (?) en K. Bailleul ( ?)249
Beschrijving en interpretatie?
Ontstaans- geschiedenis?
Staat anno 2008?
Deze gedenkplaat werd in 1977 tegen de beschermde (!) muur van het stadhuis, samen met een gedenkplaat voor de militaire en burgerlijke slachtoffers van WO I en een gedenkplaat voor koning Albert I, geplaatst.
De schepen van openbare werken, Karel (Charles) Bailleul, ex-verzetsleider, had hiertoe opdracht gegeven. De plaat van ’14-’18 stond vroeger aan de hoek van de markt. Zonder het advies in te winnen van de
248 UGENT, BDW, “interviews verzet - niet verzet”, Veurne, interview met Charles Bailleul (V).
249 UGENT, BDW, “interviews verzet - niet verzet”, Veurne, interview met Charles Bailleul (V).
Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen werd in de beschermde gevel van het stadshuis een boog gekapt en werden onder de boog een medaillon van koning Albert I en gedenkplaten voor de beide wereldoorlogen aangebracht.250 Het oorspronkelijke ontwerp van Bailleul was veel uitgebreider, maar de financiële mogelijkheden waren toen te beperkt. 251 Bailleul leidde op dat moment een klein bedrijf in natuursteen.
Hierdoor kreeg (en krijgt) hij het verwijt dat het optrekken van VG2 voor zijn eigen profijt was. Vandaag bestaat het bedrijf Bailleul trouwens nog altijd.252 VG2, VG3, VG4 en VG5 (en dus Karel Bailleul) zijn trouwens aan veel kritiek onderhevig. Zoals Wilfried Pauwels, auteur en getuige van de Tweede Wereldoorlog in Veurne het zei: “Als je mensen herdenkt, moet je dat serieus doen (…) De voorzitter van de weerstand [bedoelt Bailleul] heeft die monumenten en herdenkingen gebruikt om in de politiek vooruit te komen. Hij heeft het zo ver geschopt dat hij schepen is geworden en net geen burgemeester (…) Je mag geen martelaren en slachtoffers misbruiken, wel respect en medelijden mee hebben (…) Is het niet crapuleus dat er in Europa zoveel mensen in die dwaze oorlog zijn gestorven? (…) Zulke monumenten moeten leiden tot een sterk pacifisme, naar echte verdraagzaamheid en geen misbruik ervan”.253
Op de gedenkplaat vinden we het wapenschild van Veurne terug met enkele palmtakken, die wijzen op de overwinning. De tekst ‘Aan onze gevallen soldaten, politieke gevangenen en medeburgers’ valt ook van de gedenkplaat af te lezen. Onder de gedenkplaat vinden we, alfabetisch gerangschikt, een lijst van slachtoffers van de Eerste en Tweede Wereldoorlog.
Oprichting en/of gesneuvelden uit ’40-’45. Hierover vertelde de inmiddels overleden Karel
250 G. DALLE, Gids voor Veurne-ambacht, Antwerpen: N.V. Scriptoria, 1981, p. 106.
251 UGENT, BDW, “interviews verzet - niet verzet”, Veurne, interview met Charles Bailleul (V).
252 Zie http://www.bailleul-natuursteen.be/, geraadpleegd op 25.04.2008.
253 UGENT, BDW, “interviews verzet - niet verzet”, Veurne, interview met Wilfried Pauwels (NV).
254 UGENT, BDW, “interviews verzet - niet verzet”, gedenktekens Veurne, algemeen deel.
Bailleul het volgende:
“Het zijn allemaal burgers, er staan meisjes op, vrouwen, oudere mensen, kinderen, het zijn allemaal oorlogsslachtoffers. Er zijn kinderen gedood in’t eerste bombardement, dat was vierentwintig mei ’s namiddags om twee uur (…) Er waren in Veurne toch een dertigtal doden (…) Er werden zeker zeven Veurnenaars gedood en ik heb er een viertal weggedragen met de berrie, samen met een onderwijzer, een heel verdienstelijk mens. Wij hebben onder ons vier doden en drie zwaargekwetsten vervoerd naar de kliniek hier in Veurne (…) dat lag er vol met gekwetsten (…)”
3. Gedenkplaat voor de werkweigeraars en weggevoerden
Identificatiefiche VG 3
Naam? Gedenkplaat voor de werkweigeraars en weggevoerden
Plaats? Heldenplein
Type? Gedenkplaat
Materiaal? Zwarte marmer
Uitvoerder (specifiek)?
Karel Bailleul (marmerbewerker)
Beschrijving en interpretatie?
Staat anno 2008?
De plaat is anno 2008 nog in goede toestand. Op de plaat staat de
volgende tekst te lezen: ‘Aan onze gevallen werkweigeraars en weggevoerden 1940-1945’. Voor de ontstaansgeschiedenis, cf. VG 2.
Oprichting en/of
inhuldiging? Ingehuldigd op 11 november 1977, samen met het Heldenplein.
4. Gedenkplaat voor de slachtoffers van de concentratiekampen
Identificatiefiche VG 4
Naam? Gedenkplaat voor de slachtoffers van de concentratiekampen
Plaats? Heldenplein
Type? Gedenkplaat
Materiaal? Zwarte marmer
Uitvoerder
(specifiek)? Karel Bailleul (marmerbewerker)
Beschrijving en interpretatie?
Staat anno 2008?
De plaat is anno 2008 nog in goede toestand. Op de plaat staat de volgende tekst te lezen: ‘In memoriam: aan onze concentratiehelden 1940-1945.
Vanwege de Stad Veurne’. Hiertussen staan de namen van deze concentratiehelden. Ertussen hangt een klein bronzen wapenschild met leeuw (mogelijk van de kasselrij Veurne).255 Voor de ontstaansgeschiedenis, cf. VG 2.
Oprichting en/of
inhuldiging? Ingehuldigd op 11 november 1977, samen met het Heldenplein.
Onversteend verleden?
Deze plaat werd specifiek opgetrokken voor de leden van de Service Marc die gestorven zijn in de concentratiekampen. Deze mensen probeerden plannen van de Atlantikwall aan de Engelse inlichtingendienst te bezorgen, maar werden hierbij betrapt.256
255 M. JACOBS, op.cit., deel 2, p. 400.
256 UGENT, BDW, “interviews verzet - niet verzet”, Veurne, interview met Wilfried Pauwels (NV).
5. Gedenkplaat voor de weerstanders van het Geheime Leger
Identificatiefiche VG 5
Naam? Gedenkplaat voor de weerstanders van het Geheime Leger
Plaats? Heldenplein
Type? Gedenkplaat
Materiaal? Zwarte marmer Uitvoerder
(specifiek)? Karel Bailleul (marmerbewerker) Beschrijving en
interpretatie?
Staat anno 2008?
De plaat is anno 2008 nog in goede toestand. Op de plaat staat de volgende tekst te lezen: ‘Aan onze gevallen weerstanders van het Geheim Leger’.
Voor de ontstaansgeschiedenis, cf. VG 2.
Oprichting en/of
inhuldiging? Ingehuldigd op 11 november 1977, samen met het Heldenplein.
Onversteend verleden?
Deze plaat hangt hier louter symbolisch: in Veurne is niemand van deze verzetsgroep gesneuveld. “Het lijkt eerder reclame voor een arduinkapper dan voor de weerstand”.257
6. Gedenkteken voor de overleden leerlingen van het bisschoppelijk college
Identificatiefiche VG 6
Naam? Gedenkteken voor de overleden leerlingen van het bisschoppelijk college (WO I en II)
257 UGENT, BDW, “interviews verzet - niet verzet”, Veurne, interview met Wilfried Pauwels (NV).
Plaats? Karel Coggelaan 8, Bisschoppelijk College
Type? Herdenkingsnis
Materiaal? Witte marmer Uitvoerder
(specifiek)? A. Vande Walle - Vanneste (?) Beschrijving en
interpretatie?
Staat anno 2008?
Dat dit gedenkteken herinnert aan slachtoffers van een katholieke school wordt duidelijk gemaakt door het kruis met palmtakken die bovenaan is terug te vinden. Ook de zinsnede ‘Pieteisvol aandenken…’ spreekt boekdelen.
Het gedenkteken wordt in de 21ste eeuw nog steeds goed onderhouden. De beste getuige hiervan is het vakoverschrijdend project Nederlands - Geschiedenis voor vijfdejaars in het schooljaar 2004-2005.258 De vierentwintig namen van de slachtoffers uit de Eerste Wereldoorlog werden hier allemaal onderzocht. Honderden bladzijden biografische, historische en bibliografische gegevens kwamen te voorschijn.
Oprichting en/of inhuldiging?
Wanneer dit gedenkteken werd opgericht, is niet terug te vinden. Het initiatief kwam wel van de oud-leerlingenbond, wat van het monument af te lezen is.
Onversteend verleden?
Dit onversteende verleden gaat niet over een slachtoffer uit de Tweede Wereldoorlog, maar over een slachtoffer uit de Eerste Wereldoorlog, namelijk Joris Bailleul. Joris was de oom van Karel Bailleul, die op zijn beurt toch wel de spilfiguur was rond het merendeel van de gedenktekens in Veurne. Een duik in de familiegeschiedenis van Karel Bailleul maakt misschien de drang van Karel om de gedenktekens te plaatsen wat meer begrijpelijk. De familie Bailleul heeft namelijk een rijk verleden wat oorlogsslachtoffers betreft. Karel zou Joris Bailleul, gestorven op twaalfjarige leeftijd, nooit kennen. De tekst die volgt, is volledig gebaseerd op de resultaten van het vakoverschrijdend project van het College in Veurne.
258 Voor een verwijzing naar het project, zie http://www.collegeveurne.be, geraadpleegd op 10.05.2008.
Zaterdag 23 januari 1915
De Duitse artillerie sliep nooit.Veurne werd om 02u.30 gewekt door de eerste granaatinslag van die dag. Die viel op het huis van de weduwe Loyette in de Zuidstraat en doodde dochter Marie in de kelder. Kort daarop werd het huis van de familie Vandenabeele op de Appelmarkt geraakt door een granaat maar die maakte geen slachtoffers. Bij het eerste licht verlieten veel inwoners de stad. Om 08u.30 trof een granaat het huis van de familie Marckey in de Klaverstraat en verwondde drie bewoners.
Net voor de middag vielen kort na elkaar vijf granaten op Veurne waarvan één in de Boterweegschaalstraat en drie op de Grote Markt. Op dat moment liepen er mensen over de markt. Een twaalfjarige jongen, Joris Bailleul, vergezelde een vriend die de stad verliet. Een granaat doodde Joris op slag. Hij werd begraven op het kerkhof van Veurne. Aan de andere kant van de markt liep Roosje Vecht, de overigens enige Nederlandse verpleegster van het Britse Belgian Field Hospital. Rosa Vecht haastte zich van het hospitaal in de gebouwen van het Bisschoppelijk College naar haar kamer in de Noordstraat om haar koffer te pakken. Alle gewonden van het veldhospitaal zouden immers naar Duinkerke worden geëvacueerd. Zij zou met het gros van de verpleegsters tijdelijk in St.-Malo of De Panne gaan logeren in afwachting van een nieuwe vestiging in Hoogstade. De aanhoudende beschietingen maakten hospitaalwerk in Veurne onmogelijk. Toen viel nog een granaat op het marktplein en een granaatscherf vermangelde haar been. Ze werd nog naar het Rode Kruishospitaal L’Océan in De Panne afgevoerd. Haar been werd geamputeerd, maar Roosje Vecht stierf door bloedverlies. Ze was drieëndertig. Ook het Groot Hoofdkwartier van het Belgische Leger verliet het stadhuis dat werd ingeruild voor het kasteel Bernier langs de Ieperse Steenweg.
De volgende dag leek Veurne wel een spookstad. Joris was een zoontje van Henri Bailleul en diens tweede vrouw Eugenie Bouteca. Herbergier en steenhouwer Henri Bailleul was de trotse vader van twintig kinderen, tien met zijn eerste echtgenote Marie Debeerst (+1891) en tien met Eugenie. Hij zou nog een zoon verliezen aan de oorlog:
soldaat Pamphiel Bailleul sneuvelde op de eerste dag van het grote eindoffensief, 28 september 1918. Het gezin Bailleul hield in de Ooststraat de herberg ‘In den Hert’
open. De steenhouwerij op de Kaatsspelplaats werd tijdens de oorlog vernield. Een andere zoon, Alfons Bailleul, startte de zaak weer op na de oorlog en in 1933 kwam er
een nieuwe en ruimere werkplaats in de K. Coggelaan onder diens zoon Karel Bailleul.
De zaak wordt nu uitgebaat door Roger Bailleul, een achterkleinzoon van Henri en dus ook een achterneef van de kleine Joris.
7. Gedenkplaat voor de oorlogsslachtoffers van de school
Identificatiefiche VG 7
Naam? Gedenkplaat voor de oorlogsslachtoffers van de school
Plaats? Smissestraat, Atheneum
Type? Gedenkplaat
Materiaal? Brons
Uitvoerder
(specifiek)? H. Ruyssen (?) Beschrijving en
interpretatie?
Staat anno 2008?
Ook dit gedenkteken hangt in een school, maar was niet te bezichtigen.
Bovenaan vinden we de tekst ‘Rouw-hulde van de rijksmiddelbare school te Veurne’. De bloemenkrans die terug te vinden is, wijst ook op de ‘rouw’.
Van overwinningssymboliek is hier niet echt sprake, vooral het verdriet lijkt centraal te staan. Ook de Christusfiguur die wordt afgebeeld onderaan het gedenkteken, gebukt onder het kruis, wekt deze indruk op. Links vinden we de Leeuw van Veurne terug, rechts de Vlaamse Leeuw.
Oprichting en/of
inhuldiging? Onbekend
8. Gedenkplaat voor de Canadese bevrijders
Identificatiefiche VG 8
Naam? Gedenkplaat voor de Canadese bevrijders
Plaats? Op de zijberm van het rondpunt, opgetrokken tussen N35 en de N39
Type? Gedenkplaat
Materiaal? Geelbruine baksteen, zwarte marbriet Uitvoerder
(specifiek)? Onbekend Beschrijving en
interpretatie?
Staat anno 2008?
Deze gedenkplaat werd specifiek geplaatst ter herinnering aan de Canadese bevrijding van Veurne op 8 september 1944. Het gedenkteken is, mede doordat ze recent werd geplaatst, niet onderhevig aan erosie. Op de gedenkplaat staat de volgende tekst: ‘1944-1994. Vijftig jaar geleden trokken de Canadese bevrijders hier onze stad binnen op 8 september 1944’
Oprichting en/of inhuldiging?
De gedenkplaat werd geplaatst voor de 50ste verjaardag van de bevrijding op 8 september 1994. Het was een gift van de Canadawijk.259