Ontstaansgeschiedenis
De Efteling is, voor Nederlandse begrippen, een oud pretpark.395 Hoewel het park in 1952
officieel haar deuren opende, bestonden er in 1933 al plannen om op deze locatie een park op te richten. Destijds was er echter nog geen sprake van een attractiepark. Het initiatief kwam van Kapelaan Rietra en Pastoor De Klijn: zij wilden ten zuiden van Kaatsheuvel een sportpark aanleggen, genaamd het ‘Rooms-Katholiek Sport- en Wandelpark’.396 De bedoeling was om meer ontspanning en sport aan te bieden voor de rooms-katholieke bewoners uit de regio. In 1935 werd het park officieel geopend en een jaar later kwam er naast het sportpark ook een speeltuin.397 Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het park gesloten.398
In 1950 besloot het bestuur om meerdere evenementen te organiseren met als doel de lichamelijke ontwikkeling en ontspanning van de inwoners van Loon op Zand te vergroten. Dit resulteerde in de oprichting van ‘Stichting Natuurpark de Efteling’.399 Bij dit project werden Reinier van der Heijden als initiatiefnemer en uitvoerder, Peter Reijnders als bedenker van de sprookjes en Anton Pieck voor de ontwikkeling en de bouw betrokken. Omdat de uitbreiding van het park belangrijk werd geacht voor het toerisme in de regio, konden de plannen van de oprichting van het pretpark op financiële ondersteuning van de gemeente rekenen. Dit leidde tot de opening van het Sprookjesbos in 1952, waar tien sprookjes te bewonderen waren.400
395 De Efteling benoemd zichzelf als oudste pretpark, dit komt omdat zij eerder zichzelf het predicaat pretpark
toekenden (H. vanden Diepstraten, De Efteling, Kroniek van een Sprookje 1952-2002 (Tirion Uitgevers, Baarn 2004) 8). Daardoor zijn zij officieel het oudste pretpark in Nederland. Door de criteria te analyseren van wat een pretpark inhoud (Judy Alter, Amusement Parks: Roller Coasters, Ferris Wheels, and Cotton Candy. A First Book. (Franklin Watts, New York 1997)) is volgens deze criteria eigenlijk Ponypark Slagharen het oudste pretpark. De criteria zijn dat het park daghoreca, bewegende attracties en de mogelijkheid tot wandelen moet bevatten. Ponypark Slagharen is pas jaren later tot pretpark gedoopt.
396 H. vanden Diepstraten, De Efteling, Kroniek van een Sprookje 1952-2002 (Tirion Uitgevers, Baarn 2004) 8. 397 Dit bestond uit een draaimolen, glijbaan, kabelbaan en ponybaan. Ook werd het park gebruikt voor
verschillende tentoonstellingen, zoals expositie De Schoen over de opkomst van de schoenindustrie in deze regio. Sport- en buitenactiviteiten bleven echter de boventoon in het park voeren.
398 H. vanden Diepstraten, De Efteling, Kroniek van een Sprookje 1952-2002 (Tirion Uitgevers, Baarn 2004) 10.
Op een paar voetbalwedstrijden na tussen lokale partijen, was er geen bedrijvigheid in het park in deze periode te vinden.
399 De naam ‘Efteling’ komt waarschijnlijk uit de veertiende eeuw waar de buurtschap tussen de huidige
Eftelingsestraat tot de Duikse Hoef; de Eftelinc, Dafterlinge, Achterling, Erstelinghe of Essteling werd genoemd. Het buurtschap stond bekend als De Achterling, omdat het achter Loon op Zand lag. ‘Achter’ kan vervangen worden door ‘eerste’ in het oud-Nederlands en zo werd het dorp bij binnenkomst vanuit Holland naar Brabant de ‘Ersteling’ (de eerste) genoemd. Ersteling is verbasterd tot Efteling.
400 Dit zijn: Doornroosje, Sneeuwwitje en de Zeven Dwergen, De Kikkerkoning, De Magische Klok, De Chinese
138
De Efteling en Anton Pieck
Deze sprookjes waren opgetekend door Anton Pieck, die van beroep tekenaar was. Hij had weinig affiniteit met twintigste-eeuwse fenomenen waar alles strak moest zijn en wilde het liefst sprookjesachtige en nostalgische afbeeldingen waarin romantiek de boventoon voerde.401 Hij streefde naar perfectie, wat betekende dat het ontwerp en de uitvoering precies overeen moesten komen. Hierdoor kreeg hij de bijnaam ‘de milde dictator’. Zo liet hij de metselaars die rechtshandig waren links werken en heeft hij zelf het dak van een kabouterhuisje krom geslagen.402
Daarnaast was hij tegen commerciële uitingen in de Efteling.403 Hij kon de uitbreiding in 1953 echter wel waarderen, waarmee het park een restaurant, zwembad en een roei- en kanovijver kreeg. Daarnaast lag de focus op het uitbouwen van de sprookjeswereld en zodoende deden er nieuwe bewoners hun intrede in het Sprookjesbos tussen 1952-1969. Daarna kwamen er meer ‘interactieve’ attracties, zoals een stoomtrein met locomotief en het Diorama.404 Dat deze ontwikkelingen goed werden ontvangen blijkt in 1972, als de Efteling de ‘Pomme d’Or’ in ontvangst mag nemen. Dit is een internationale onderscheiding voor parken die zorgen voor hoog vermaak. Twee jaar later, in 1975, nam Pieck afscheid van zijn werk bij de Efteling. Hij bleef na zijn vertrek nog wel betrokken bij de ontwikkeling van het Spookslot, de kabouterhuisjes en de Fata Morgana. Ook latere attracties zijn gebaseerd op de tekeningen van Pieck.
Attracties voor jong en oud
Zes jaar nadat de Efteling de Pomme d’Or (een prijs voor excellentie in de toerisme industrie toegekend door de internationale organisatie van reisjournalisten) in ontvangst heeft genomen, werd er besloten om de Efteling meer te laten zijn dan alleen een Sprookjesbos: in 1978 zou het park officieel een pretpark worden.405 De bedoeling was om zo meerdere bevolkingsgroepen aan te spreken. Voor elke leeftijdsgroep moesten er gepaste attracties
401 B. van Eysselsteijn en H. Vogelsang, Anton Pieck: zijn leven, zijn werk (Zuid-Hollandsche Uitgevers
Maatschappij, Baarn 1976) 44.
402 H. vanden Diepstraten, De Efteling, Kroniek van een Sprookje 1952-2002 (Tirion Uitgevers, Baarn 2004) 33. 403 Om hier de draak mee te steken, werd er bij de officiële opening een reclamebord opgehangen op een door hem
ontworpen plein. Pieck, die ook een toespraak moest houden, kon pas na afloop van zijn speech het bord verwijderen, waarmee hij de naam van het plein ‘Anton Pieckplein’ onthulde.
404 De diorama is en miniatuurwereld ontwikkeld door Anton Pieck.
405 De Pomme d’Or (Frans voor gouden appel) wordt toegekend aan een locatie, organisatie of persoon die zich
uitmuntend heeft ingezet op toeristisch gebied door de Fédération Internationale des Journalistes et Ecrivains de Tourisme (FIJET). De Efteling is altijd trots geweest op ‘deze appel’ en heeft het onderdeel gemaakt van het wapenschild van het park (Eftepedia, ‘Pomme d’or’ via https://www.eftepedia.nl/lemma/Pomme_d%27Or, laatst geraadpleegd op 29-08-2017).
139 komen, zoals het Spookslot en de Witte Walvis. Daarnaast mocht het park sinds de oprichting de 25 miljoenste bezoeker verwelkomen. Om jongeren aan te spreken werd in 1981 de eerste achtbaan geopend, dit was de Python.406 In 1984 volgden er grote uitbreidingen met als
doelgroep het gezin, zoals Carnaval Festival, Polka Marina, de Oude Tufferbaan, Bobbaan en de Fata Morgana. Opnieuw toont dit dat er een spreiding wordt gemaakt tussen attracties voor jongeren en voor gezinnen en dat de Efteling poogt voor ieder wat wils te bieden. In 1987 kwamen er nieuwe uitbreidingen merendeel gericht op het gezin, waartoe het Volk van Laaf een eigen gebied toebedeeld kreeg in het park. In 1989 maakte het publiek kennis met Pardoes. Hij zou vanaf dat moment, in navolging van andere parken waaronder Disney, het boegbeeld van het park zijn.407 In 1991 ontving de Efteling haar 50miljoenste bezoeker en werd de grootste achtbaan tot die tijd in het park geplaatst, namelijk de Pegasus.408
Uitbreidingen park
Na 1990 komt er een nieuwe directeur die twee speerpunten heeft: de horeca uitbreiden en het zorgen voor nieuwe activiteiten en mogelijkheden voor het park de Efteling. Om het veertigjarige bestaan te vieren, besloot het bestuur uit te breiden door het Efteling Hotel te openen, samen met een tentoonstelling over Anton Pieck in het Efteling museum. De opening van de Droomvlucht zou echter de kroon op het veertigjarige bestaan vormen binnen het attractieaanbod van het park. Drie jaar later zou het park nog meer uitbreiden door het Efteling Golfpark. De komst van Efteling Golfpark en Efteling Hotel betekende dus een omslag in het beleid, waarbij er meer faciliteiten aan bezoekers worden geboden dan alleen vermaak. Door de stijgende populariteit van het park, ontstond de behoefte om de bezoekers te
406 Andere attracties uit deze periode zijn de Gondoletta, de Game Gallery, de Halve Maen (schommelschip) en
de wildwaterbaan Piraña. De Gondoletta is bedoeld voor jonge kinderen en opa’s en oma’s van deze kinderen. De andere attracties zijn meer gericht op jongeren, vandaar dat een actief element in de attractie belangrijk gevonden werd.
407 De geschiedenis van Pardoes wordt pas in 2017 kenbaar door de komst van een nieuwe attractie genaamd
Symbolica.
408 H. vanden Diepstraten, De Efteling, Kroniek van een Sprookje 1952-2002 (Tirion Uitgevers, Baarn 2004)
100.
Afbeelding bijlage I: Efteling logo met de toevoeging van Pardoes
140 verwelkomen met een grotere en spectaculairdere entree. Het bestuur van de Efteling besloot daarom in 1996 het Huis van de Vijf Zintuigen te openen, een gebouw dat inmiddels in vele geheugens gegrift staat.409 Meteen daarna werd ook het Efteling theater geopend, waar eigen
producties in werden opgevoerd. De Sprookjesshow is hier de eerste van. Dit was vanuit commercieel standpunt een spannende beslissing, maar heeft goed uitgepakt. Zodoende probeerde de Efteling uit te breiden naar nieuwe vormen van cultuur en ook op het podium meer zichtbaarheid te vergaren. Twee jaar later volgde de achtbaan de Vogel Rok en werd het Sprookjesbos vernieuwd en aangevuld met nieuwe sprookjes.
In 1999 wordt er besloten om het groter wordende park in de winter open te houden. Zo onstond de Winter Efteling.410 Daarnaast werden er grote structurele wijzigingen doorgevoerd die ertoe dienden om het park constant in beweging te houden en te zorgen voor herkenbaarheid. Doelstellingen waren om het park structureel te veranderen, een nieuwe icoon toe te voegen, zichtbaar te zijn door heel Nederland, de geschiedenis benadrukken en samenwerken met nieuwe partners.411 Het theateraspect blijkt na vijftig jaar voorop te staan in de ontwikkelingen: ze breiden uit naar theaters in Nederland. In 2005 komt daarnaast weer een nieuwe spectaculaire attractie om nieuw publiek aan te trekken in de zomer. Dit is de Vliegende Hollander.
Media, horeca en vernieuwing
In 2005 wordt het park ook bekend op de landelijke televisie door de animatieserie ‘Sprookjesboom’. Dit wordt zowel in Nederland als België een succes. Dit leidt in 2008 tevens tot de ontwikkeling van een eigen televisie en radiostation, genaamd Efteling TV en Efteling radio. Hiermee heeft de Efteling ook eigen mediakanalen om het publiek te bereiken. In 2009 gaat de Sprookjesboom ‘live’ verhalen vertellen in het Sprookjesbos.412 Op deze wijze wordt
de koppeling tussen media en park gewaarborgd.
409 Ook werden er nieuwe attracties in het park geplaatst, waaronder Villa Volta.
410 H. vanden Diepstraten, De Efteling, Kroniek van een Sprookje 1952-2002 (Tirion Uitgevers, Baarn 2004)
148.
411 Het park werd verdeeld in vier rijken: Marerijk, Reizenrijk, Ruigrijk en Anderrijk. Pardijntje, het
vriendinnetje van Pardoes, werd het tweede boegbeeld van het park. Ook werd een museum geopend in het park: het Efteling museum. Shows en musicals bleven een belangrijke rol spelen, wat onder andere zichtbaar was de schaatsshow ‘Efteling on Ice’. Deze voorstelling werd niet in het park zelf opgevoerd, maar juist in grote theaters in Nederland. In 2002 vierde het park haar vijftig jarige bestaan en dit werd gevierd met de opening van een nieuw Efteling Theater en de attractie in samenwerking met het Wereld Natuur Fonds genaamd
PandaDroom.
412 Efteling Redactie, De geschiedenis van de Efteling via https://www.efteling.com/nl/over-de-
141 Horeca blijft een belangrijk element in de geschiedenis van de Efteling en dit wordt in de recentere jaren benadrukt. De komst van Efteling Bosrijk werd in 2009 bevestigd, een park met vakantiehuisjes. Het theateraspect wordt uitgebreid met de theatershow Raveleijn: een stuntshow waarin ook paarden en raven worden gebruikt. Ook is het mogelijk om tijdens deze voorstelling eten te nuttigen in een speciaal restaurant met een apart menu aangepast op de theatershow. Daarnaast wordt er in kader van het zestigjarige bestaan een pannenkoekenrestaurant ‘Polles Keuken’ geopend. In 2017, voor het 65-jarige bestaan van de Efteling, wordt er een nieuw vakantiepark geopend, namelijk Efteling Loonsche Land. Dit park bestaat uit huizen, terwijl Efteling Bosrijk bestaat uit bungalows.
Ook op het gebied van attracties blijft de Efteling vernieuwen. In 2012 krijgt het park de grootste watershow in Europa, genaamd Aquanura. Deze show wordt tweemaal daags vertoond in het water voor de Fata Morgana. Deze show is geïnspireerd op de watershows in de grote voortuinen van hotels in Las Vegas. In 2015 opent de nieuwe vrije val-achtbaan Baron 1898 en komt er een snoepwinkel genaamd ‘De Verleiding’.413
Afgelopen zomer in kader van het 65-jarige bestaan van de Efteling, is de familieattractie Symbolica geopend welke meer vertelt over de achtergrond van Pardoes en Pardijntje. Dit is de eerste keer dat er achtergrondinformatie, middels een attractie, wordt gegeven bij de boegbeelden van de Efteling.
413 Ibidem.
142