73Er zijn enkele belangrijke randvoorwaarden voor het welslagen van een AVV In de eerste

plaats moet het publieke en het private belang elkaar overlappen of beide moeten gediend worden (PBL 2018b). Bij bijvoorbeeld de emissieloze en energieleverende kas van Kennis in je Kas is dit gezamenlijk belang evident en kunnen AVV’s goed werken. Een belangrijke randvoorwaarde is verder dat er voldoende draagvlak in zowel de sector als de maatschap- pij moet zijn (Lelieveldt 2018). Deze randvoorwaarde is ook verankerd in de wet: voor een succesvol verzoek om een AVV is wettelijk vereist dat ten minste 50 procent van de produ- centen in de betreffende sector achter het idee staat, en dat die producenten gezamenlijk twee derde van de productie voor hun rekening nemen. Om deze redenen zullen AVV’s in bijvoorbeeld de varkenssector minder makkelijk tot stand komen. De varkenssector is een relatief ongecoördineerde sector (PBL 2018b), waardoor voldoende draagvlak binnen de sector moeilijker te bereiken is. Bovendien zetten maatschappelijke organisaties en over- heden vanwege milieuoverwegingen in op afnames van productievolumes. Er is weinig aanleiding aan te nemen dat private bedrijven zoals varkenshouderijen vanwege milieu- overwegingen zullen sturen op substantiële afnames in productievolumes (PBL 2018b); de kosten zijn voor hen te hoog.

Ten slotte, de effecten op de leefomgeving en de maatschappelijke kosten van een AVV zijn sterk afhankelijk van de specifieke invulling van het initiatief en de AVV. De overheid zou bij het afgeven van AVV’s kunnen sturen op de eigen beleidsdoelen, zodat deze dichterbij worden gebracht.

Past het?

Het afgeven van een AVV doet geen substantieel beroep op de uitvoeringscapaciteit van de overheid; het bedrijfsleven neemt immers het initiatief en voert dit ook zelf uit. Een verzoek om een AVV moet worden ingediend bij de minister; deze beoordeelt of er aan de randvoorwaarden wordt voldaan en of er aanvullende gegevens moeten worden verstrekt. Het concept-besluit tot een AVV wordt aangekondigd via de Staatscourant, waarna belang- hebbenden de mogelijkheid tot inspraak hebben (vaak via een internetconsultatie). Na het verwerken van de zienswijzen van belanghebbenden, kan de minister besluiten inderdaad een AVV af te geven; deze wordt opnieuw gepubliceerd in de Staatscourant. De procedure van het wetsvoorstel ‘Ruimte voor duurzaamheidsinitiatieven’ lijkt op de procedure voor het afgeven van een AVV. Het ligt daarom niet in de lijn der verwachting dat dit wetsvoor- stel een substantieel beroep doet op de uitvoeringscapaciteit van de overheid.

Mag het?

Aan een verzoek om een AVV worden eisen gesteld; zoals hierboven vermeld moet het ver- zoek door tenminste 50 procent van de producenten die gezamenlijk twee derde produce- ren gesteund worden en bijdragen aan publieke belangen (EZ 2014). Ook moet het verzoek inhoudelijk zijn onderbouwd door middel van een kosten-batenanalyse waarin ook reke- ning is gehouden met effecten op mededingingsaspecten (Lelieveldt 2018).

Zoals de casus van De Kip van Morgen aangeeft, zijn afspraken van het bedrijfsleven over verduurzaming potentieel strijdig met het mededingingsrecht. Het wetsvoorstel ‘Ruimte

Kansrijk landbouw- en voedselbeleid 74

voor duurzaamheidsinitiatieven’ kan worden gezien als een poging om verduurzamings- afspraken tussen private partijen breder mogelijk te maken. In deze wet wordt geregeld dat duurzaamheidsinitiatieven van private partijen vijf jaar lang in een ministeriële rege- ling kunnen worden opgenomen, waardoor het duurzaamheidsinitiatief een algemeen verbindend voorschrift wordt. Na vijf jaar moet het initiatief (indien succesvol) via de nor- male procedures in normale wetgeving worden opgenomen. De Raad van State oordeelde in 2019 echter zeer kritisch over het wetsvoorstel; volgens de Raad herbergt het wetsvoor- stel het gevaar dat deelbelangen zwaarder gaan wegen dan het algemeen belang (Raad van State 2019).5 _{Daarnaast betwijfelt de Raad van State of de wet effectief zal zijn, doordat de}

Raad stelt dat veel verzoeken zullen moeten worden afgewezen op grond van het Europese mededingingsrecht. Zoals hierboven vermeld, moet de Tweede Kamer nog stemmen over het wetsvoorstel. De toekomst zal moeten uitwijzen of dit wetsvoorstel ruimere mogelijk- heden biedt aan duurzaamheidsinitiatieven dan de huidige mogelijkheden om AVV’s af te geven.

Meer lezen?

De Kip van Morgen wordt besproken in Out of tune or well tempered? How competition agencies direct the orchestrating state (Lelieveldt 2018). De Krom en Prins (2019) behandelen private ketensturing in de Nederlandse aardappel- en zuivelketens in Verduurzaming van landbouw via de keten.

4.1.5 Verhoging of verlaging van btw op voeding

Het verhogen of verlagen van de btw op specifieke categorieën voedings middelen leidt tot een verandering van enkele procenten in de Nederlandse voedsel- consumptie. Implementatie kent uitvoeringsproblemen bij samengestelde producten, maar is niet in strijd met Europese regels.

Het verhogen of verlagen van de btw of accijnzen op specifieke groepen van voedingsmid- delen biedt de mogelijkheid om de prijs van voedingsmiddelen te verhogen of verlagen. In deze paragraaf gaan we in op verhogen of verlagen van de btw op specifieke categorieën van voedingsmiddelen.

De afgelopen jaren zijn er verschillende voorstellen geweest om de btw op voedings- middelen aan te passen. Voorbeelden hiervan zijn voorstellen om het btw-tarief voor groente en fruit te verlagen (zie bijvoorbeeld moties van Renkema en Ploumen 32793-421 en Thieme en Klaver 35000-27) en om het btw-tarief voor ongezonde of niet-duurzame producten te verhogen (een zogenoemde vet-, vlees- of suikertax; voor suiker zie bijvoor- beeld motie-Akerboom 35000-XVI-59, voor vlees zie bijvoorbeeld moties-Thieme en Klaver 35000-27, 34775-38). Een ander concreet voorstel waarin btw-maatregelen een rol spelen,

5 Zie: https://www.raadvanstate.nl/@116366/w18-18-0064-iv/, zie ook https://clairfort.nl/ wetsvoorstel-wet-ruimte-duurzaamheidsinitiatieven/.

4 Analyse van beleidsmaatregelen

75