Concurrerende pijpleiding

De Zuidelijke Gas Corridor, met het voormalige Nabucco project als vlaggenschip, wordt vooral bedreigd door het Russische initiatief genaamd South Stream. Rusland is vastbesloten om de South Stream pijpleiding te construeren om daarmee als eerste de Zuidoost Europese markt te bereiken en Vlamidir Poetin is hoogstpersoonlijk betrokken geweest bij de start van de werkzaamheden van het offshore gedeelte van het aardgasproject (Livanios 2013: 15).

South Stream vormt één van de grootste zo niet de grootste concurrent van het Europese initiatief genaamd Zuidelijke Gas Corridor. Het Russische South Stream wordt ook wel gezien als een geopolitiek project met als doel om vooral Oekraïne als doorvoerland te

vermijden en de totstandkoming van het inmiddels geannuleerde Nabucco project onmogelijk te maken (Livanios 2013: 15; Baev 2010: 1077-1078; Smith Stegen 2011: 6508). Volgens Rusland zou South Stream ook bijdragen aan de Europese energieveiligheid en het

diversifiëren van de aanvoerroutes. Terwijl de Europese Unie aan de andere kant aangeeft dat deze Russische South Stream pijpleiding geen nieuwe of alternatieve bronnen van aardgas kan bieden. De Zuidelijke Gas Corridor kan wel nieuwe en alternatieve bronnen van aardgas aanbieden voor de Europese Unie door gas te transporteren vanuit Azerbeidzjan of andere potentiele gasleveranciers als Turkmenistan, Irak en Iran (Europese Commissie 2008: 4).

Zowel Nabucco als de verkorte versie Nabucco West waren concurrenten voor South Stream, maar de geopolitieke competitie is vooral tussen Rusland en de Europese Unie waarneembaar in de vorm van de beide initiatieven en de daarbij behorende voorgestelde pijpleidingen (Baev 2010: 1077; Umbach 2010: 1237). Het Europese initiatief genaamd Zuidelijke Gas Corridor en het Russische South Stream concurreren met elkaar om de eerste te zijn die gas levert aan de Zuidoost Europese landen (Livanios 2013: 16; Smith Stegen 2011: 6507-6508). De voorlopige stand van zaken is vooral positief voor Rusland aangezien South Stream al deels wordt geconstrueerd vanwege de aanwezigheid van Russisch gas, de strategische partners en de financiering rondom dit project is ook solide. De financiering van South Stream is mede te danken aan de onderlinge samenwerking tussen het Russische Gazprom en de strategische partners zoals het Italiaanse energiebedrijf ENI, het Duitse Wintershall en het Franse EDF South Stream Fact Sheet 2013: 1-2; Livanios 2013: 16). Als South Stream deze competitie gaat winnen van de Europese Unie dan zal dit een cruciale tegenslag zijn voor de Zuidelijke Gas Corridor en het Europese initiatief om diversificatie van energiebronnen en

doorvoerlanden mogelijk te maken. Volgens Smith Stegen (2011) en Umbach (2010) zal deze Russische strategie vergaande gevolgen hebben voor de Europese Unie als geheel en dan met name voor de liberalisering van zijn energiemarkt (vooral gas). Met de totstandkoming van

96

South Stream zal Rusland behoren tot de dominante gasleverancier voor de Europese Unie vanuit zowel het Noorden (Nord Stream) en het Zuiden (South Stream) (Smith Stegen 2011:

6508; Umbach 2010: 1237).

4.4.1 South Stream

Eén van de grootste concurrenten van het (inmiddels geannuleerde) Nabucco project is de South Stream pijpleiding die door Rusland is voorgesteld (Smith Stegen 2011: 6508; Umbach 2010: 1237). Deze pijpleiding moet een verbinding vormen tussen Rusland en de Europese Unie waarbij de twee belangrijkste elementen worden gevormd door: het vermijden van Oekraïens grondgebied en de toegang voor de Europese Unie naar de gasvoorraden in Centraal Azië en de Kaspische regio belemmeren. De pijpleiding start vanaf het Russische vasteland (Anapa), via de Turkse exclusieve economische zone in de Zwarte Zee, om vervolgens aan te komen op het Bulgaarse vasteland vlakbij Varna (South Stream Factsheet 2013: 1). Het is de bedoeling dat South Stream zowel gas transporteert via onderzeese als bovengrondse pijpleidingen aangezien de Zwarte Zee ook op de voorgestelde route ligt. Het gedeelte dat door de Zwarte Zee moet worden aangelegd heeft een lengte van 931 kilometer waarvan 230 kilometer door Russische wateren, 470 kilometer door de Turkse exclusieve economische zone en 230 kilometer door Bulgaarse wateren (South Stream Factsheet 2013:

1). Deze pijpleiding moet een jaarlijkse gascapaciteit kunnen leveren van 63 miljard kubieke meter en de levensduur wordt geraamd op een halve eeuw. De jaarlijkse gascapaciteit van South Stream is, volgens het Internationaal Energieagentschap (2012) gelijkwaardig aan 12%

van de totale Europese gasconsumptie in 2020 (South Stream Factsheet 2013: 1-2). Voor de constructie en de planning van het onderzeese gedeelte van South Stream is er een consortium opgericht onder de naam van South Stream Transport B.V. Dit consortium bestaat uit vier energiebedrijven namelijk: Gazprom (50% aandeel), het Italiaanse Eni S.p.A. (20%), het Franse energiebedrijf EDF en Wintershall (onderdeel van BASF) beide met een aandeel van 15% (South Stream Factsheet 2013: 1). In tabel 4.3 worden de deelnemende transnationale ondernemingen in het South Stream project weergegeven.

97

Tabel 4.3: Deelnemende transnationale ondernemingen in het South Stream project Energiebedrijf Percentage aandeel South Stream Transport

B.V.

Gazprom 50%

Eni S.p.A. (Italië) 20%

EDF (Frankrijk) 15%

Wintershall (Duitsland) 15%

Bron: South Stream Fact Sheet, The South Stream Offshore Pipeline, 2013

Voor het bovengrondse gedeelte van de South Stream pijpleiding zijn er meerdere route opties die besproken worden en die door verschillende Europese lidstaten kunnen lopen. In het algemeen kunnen er twee belangrijke routes worden onderscheiden namelijk: via het

noordwesten of via het zuidwesten van Bulgarije. Alle potentiele routes zullen vanuit Rusland starten en een verbinding mogelijk maken met Bulgarije, Servië en Hongarije van waaruit verschillende routes kunnen starten. Er zijn al verschillende overeenkomsten ondertekend tussen Kroatië, Oostenrijk, Slovenië, Griekenland, Hongarije, Servië en Bulgarije om deze pijpleiding mogelijk te maken. De kosten van South Stream worden geraamd op een totaal van 15,5 miljard euro waarvan het onderzeese gedeelte verantwoordelijk is voor 10 miljard euro (South Stream Factsheet 2013: 1). De South Stream pijpleiding heeft qua financiering min of meer dezelfde structuur als het Nord Stream project waar 30% van de financiering afkomstig is van de aandeelhouders en de resterende 70% door lange termijnleningen worden gefinancierd. De lange termijnleningen worden gefinancierd door internationale banken, kredietverstrekkers en andere financiële instituties.

Volgens voormalig nationaal veiligheidsadviseur van de Verenigde Staten Zbigniew Brzezinski zijn beide pijpleidingen, Nord Stream en South Stream, ontworpen om Centraal Europa te scheiden van West-Europa als het gaat om de Europese energieafhankelijkheid van Rusland (Natural Gas Europe 2011). Landen die vermeden zijn bij de totstandkoming van Nord Stream, zoals Polen en de Baltische staten, zijn van mening dat Nord Stream in de eerste plaats een strategische onderneming is. Gas transporteren via bovengrondse routes als

Litouwen en Polen zijn vele malen goedkoper dan via onderzeese routes zoals bij Nord Stream is gebeurd. Litouwen, Polen en Estland hebben gewaarschuwd voor de toenemende Europese afhankelijkheid van Russisch aardgas met de Nord Stream pijpleiding.

98