college van burgemeester en schepenen Zitting van 1 december 2017

(1)

beraadslaging/proces verbaal Kopie

college van burgemeester en schepenen

Zitting van 1 december 2017

Besluit GOEDGEKEURD

B-punt Cultuur, Sport, Jeugd en Onderwijs

Samenstelling

de heer Bart De Wever, burgemeester

de heer Koen Kennis, schepen; mevrouw Caroline Bastiaens, schepen; de heer Ludo Van Campenhout, schepen; de heer Claude Marinower, schepen; de heer Marc Van Peel, schepen; de heer Rob Van de Velde, schepen; mevrouw Nabilla Ait Daoud, schepen; de heer Fons Duchateau, schepen

de heer Sven Cauwelier, stadssecretaris

177 2017_CBS_10373

Cultuur. Musea en Erfgoed Antwerpen - Aanvragen werkingssubsidie als collectiebeherende cultureel- erfgoedorganisatie 2019-2023 - Goedkeuring Motivering

Aanleiding en context

Alle erkende musea dienen om de vijf jaar een meerjarig beleidsplan in conform de richtlijnen van de Vlaamse gemeenschap en dit ter verantwoording van hun erkenning en met het oog op het verkrijgen van

werkingsubsidies. Museum Plantin-Moretus, het Samenwerkingverband Kunstmusea (Rubenianum, Rubenshuis en Museum Mayer van den Bergh), het Middelheimmuseum en het Museum aan de Stroom (MAS) werden voor de periode 2014-2018 door de Vlaamse Gemeenschap erkend als museum en ingedeeld op het landelijk niveau.

Het Letterenhuis werd erkend als culturele archiefinstelling en ingedeeld op het landelijk niveau. Op basis van deze indeling en erkenning ontvangen ze werkingssubsidies tot en met 2018.

Voor de periode 2019-2023 moeten Museum Plantin-Moretus, het Samenwerkingverband Oude Kunst in Context (Rubenianum, Rubenshuis en Museum Mayer van den Bergh), het Middelheimmuseum, het Museum aan de Stroom (MAS), het Red Star Line Museum, de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en het

Letterenhuis, voor 15 december 2017 een aanvraag tot indeling op het landelijk niveau en tot werkingssubsidie voor de functies van een collectiebeherende erfgoedorganisatie indienen. Het Middelheimmuseum dient een bijkomende aanvraag in, voor een werkingssubsidie voor het uitvoeren van een dienstverlenende rol op landelijk niveau.

Bij de aanvraagformulieren worden een hele reeks documenten gevoegd die in eerste instantie betrekking hebben op de huidige werking voor de indeling op regionaal of landelijk niveau, en de beleidsplannen voor de periode 2019-2023 voor de aanvraag tot werkingssubsidie. De beleidsplannen omvatten voor iedere

erfgoedorganisatie de volgende inhoudelijke onderdelen:

 voorstelling van de erfgoedorganisatie;

 missie en visie;

 SWOT-analyse:

 doelstellingen;

 begroting.

(2)

Juridische grond

Cultureelerfgoeddecreet van 24 februari 2017: Decreet houdende de ondersteuning van cultureelerfgoedwerking in Vlaanderen.

Regelgeving: bevoegdheid

Artikel 57 §3, 1° van het Gemenetedecreet bepaalt dat het college bevoegd is voor daden van beheer over de gemeentelijke inrichtingen en eigendommen, binnen de door de gemeenteraad desgevallend vastgestelde algemene regels.

Argumentatie

De Vlaamse gemeenschap vat haar richtlijnen voor het schrijven van de beleidsplannen als volgt samen: een strategische planning die de kwaliteitsvolle werking van de musea garandeert en toekomstgericht is. De stad Antwerpen heeft voor de realisatie van haar bestuursakkoord een specifieke methodologie bepaald, die van de 'strategische cyclus'. Alle afdelingen en alle onderdelen daarvan, dus ook de musea, passen hun doelstellingen en werkwijze daar in. Het Cultureelerfgoeddecreet en de strategische cyclus van de stad Antwerpen vinden elkaar in de planmatige aanpak en het formuleren van doelstellingen. De beleidsplannen van de afzonderlijke erkende musea zijn hiervan het resultaat. Deze plannen worden ter goedkeuring voorgelegd aan het Vlaams ministerie van Cultuur, Jeugd, Sport en Media, Departement Cultuur, Jeugd en Media, Afdeling Cultureel Erfgoed.

De aanvragen tot werkingssubsidie als collectiebeherende erfgoedorganisatie geven een overzicht van de werking die Museum Plantin-Moretus, het Samenwerkingverband Kunstmusea (Rubenianum, Rubenshuis en Museum Mayer van den Bergh), het Middelheimmuseum, het Museum aan de Stroom (MAS), het Red Star Line Museum, de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en het Letterenhuis in de periode 2019-2023

inhoudelijk wensen te realiseren. Daarbij werd rekening gehouden met het huidige bestuursakkoord van de stad Antwerpen.

In alle aanvraagformulieren wordt opgemerkt dat de stad Antwerpen voor de periode 2019-2023 een nieuw bestuursakkoord, een nieuwe strategische cyclus en een nieuwe financiële meerjarenplanning opmaakt. In het inhoudelijke deel van de aanvraagformulieren wordt dan ook telkens voorgesteld om de Afdeling Cultureel Erfgoed in een latere fase formeel en nauwgezet te informeren over de eventuele impact van de nieuwe strategische cyclus op de doelstellingen en de werking van de erfgoedorganisaties.

Bij de aanvragen tot werkingssubsidie als collectiebeherende erfgoedorganisatie van Museum Plantin-Moretus, het Samenwerkingverband Oude Kunst in Context (Rubenianum, Rubenshuis en Museum Mayer van den Bergh), het Middelheimmuseum en het Museum aan de Stroom (MAS), het Red Star Line Museum, de

Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en het Letterenhuis moet in bijlage ook een begrotingsvoorstel voor de periode 2019-2023 bijgevoegd worden. Dit omvat zowel de stedelijke middelen als de inkomsten en uitgaven die via de vzw Antwerpen Kunstenstad verlopen. De werkingssubsidies worden ook nu door de Vlaamse Gemeenschap rechtstreeks aan de vzw Antwerpen Kunstenstad overgemaakt. Op ieder van deze

begrotingsbijlagen wordt vermeld: onder voorbehoud van en aan te passen aan de strategische cyclus en financiële meerjarenplanning van de stad Antwerpen.

Financiële gevolgen Nee

Algemene financiële opmerkingen

(3)

De aanvragen tot werkingssubsidie aan de Vlaamse Gemeenschap bevatten de volgende bedragen:

750.000,00 EUR voor het Museum Plantin-Moretus, 600.000,00 EUR voor het Samenwerkingsverband Oude Kunst in Context, 750.000,00 EUR (functies) en 300.000,00 EUR (dienstverlenende rol) voor het

Middelheimmuseum, 1.000.000,00 EUR voor het Museum aan de Stroom (MAS), 400.000,00 EUR voor het Red Star Line Museum, 400.000,00 EUR voor de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en 500.000,00 EUR voor het Letterenhuis.

Gezien het vermelde voorbehoud op alle begrotingsbijlagen, behoudt de stad Antwerpen alle mogelijkheden om pas bij een verder afgewerkte strategische cyclus en financiële meerjarenplanning te beslissen over haar eigen stedelijke inbreng en kan ze daarbij ook rekening houden met de effectief door de Vlaamse Gemeenschap toegekende bedragen. In die zin zijn er geen directe financiële gevolgen voor de stad Antwerpen.

Strategisch kader

Dit besluit past in de realisatie van volgende doelstellingen/projecten:

 5 - Bruisende stad

 1SBR03 - Bewoners en bezoekers beleven cultureel erfgoed in Antwerpen als een gedeelde grondstof en waarderen het verleden als een bron van kennis, inspiratie en genot

 1SBR0305 - Het erfgoedbeleid is gecoördineerd via samenwerking en complementariteit

Besluit

Artikel 1

Het college keurt de aanvragen tot werkingssubsidie 2019-2023 als collectiebeherende

erfgoedorganisatie van Museum Plantin-Moretus, het Samenwerkingverband OUde Kunst in Context (Rubenianum-Rubenshuis-Museum Mayer van den Bergh), het Middelheimmuseum, het Museum aan de Stroom (MAS), het Red Star Line Museum, de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en het Letterenhuis goed.

Artikel 2

Dit besluit heeft in principe geen financiële gevolgen.

Bijlagen

1. Aanvraag_EHC.pdf 2. Aanvraag_LH.pdf 3. Aanvraag_MAS.pdf

4. Aanvraag_MID_Functie.pdf 5. Aanvraag_MID_rol.pdf 6. Aanvraag_MPM.pdf 7. Aanvraag_RSL.pdf 8. Aanvraag_SWV.pdf

(4)

Aanvraag werkingssubsidie voor

een collectiebeherende organisatie voor de Functies Museum Plantin-Moretus

1. VOORSTELLING ORGANISATIE

1.1 Geef een korte voorstelling en voorgeschiedenis van de organisatie

“Wat een museum! Werelderfgoed en toch héél tastbaar…” Liliane & Michel, Olen

Museum Plantin-Moretus neemt op wereldvlak een unieke positie in. Het is het woonhuis en de drukkerij-uitgeverij van de drukkersfamilie Plantin-Moretus. De familie woonde en werkte er 300 jaar ononderbroken, de laatste 140 jaar is het opengesteld als museum. De Officina Plantiniana is zo goed bewaard dat het lijkt alsof drukkers en proeflezers elk moment opnieuw hun werkdag kunnen aanvatten. De bibliotheken huisvesten unieke handschriften en pronkstukken uit de Europese drukkunst. Het archief verhaalt van 300 jaar bedrijvigheid en (woon)cultuur. De oudste drukpersen ter wereld staan er. In de letterkasten ligt voor een fortuin aan typografisch materiaal. Het

Prentenkabinet bewaart meer dan 80.000 tekeningen en prenten van Antwerpse kunstenaars van 1500 tot vandaag en behoort tot de wereldtop. Dit is UNESCO-werelderfgoed, het bedrijfs- en familiearchief UNESCO ‘Memory of the World’.

Tijdslijn

o 1576 – 1876: Woonhuis en werkhuis in eigendom van familie Plantin-Moretus

o 20 april 1876: Ondertekening verkoop van het Plantijnse huis aan stad Antwerpen en de Belgische staat.

o 19 augustus 1877: Opening als Museum Plantin-Moretus o 1905: Oprichting Bestendig Dotatiefonds

o 1923: Oprichting Gulden Passer (tijdschrift voor boekgeschiedenis)

o 1936: Beslissing tot oprichting van het Stedelijk Prentenkabinet met opening gebouw in 1939 o 1942: Collectie ondergebracht in Lavaux-Sainte Anne (Ardennen)

o 2 januari 1945: Inslag V2 op de Vrijdagmarkt

o 28 juli 1951: Heropening museum met nieuwe opstelling

o 1951: Prentenkabinet en museum worden één administratief geheel o 1965: Schenking collectie Emile Verhaeren – Rene Vandevoir

o 1989: Verjaardag 400 jaar overlijden Plantijn met inrichting videozaal, zaal 7 ingericht als didactische ruimte en inrichting Gutenbergzaal

o 1991: Prentenkabinet bij groep van Lux50 o 10 juli 1997: Museum beschermd monument

o 1998: Inrichting Plantinzolder en herneming lessen Plantingenootschap (°in 1951) o december 1998: Stad Antwerpen wordt volledige eigenaar

o 1999: Nieuwe balie en onthaalruimte. Verhaeren-collectie verhuist naar eerste verdieping en wordt naast de leeszaal terug ingericht in 2002; de grote Plantijnse zaal (nr. 15) wordt bibliotheekruimte

o 2000: Nieuwe inrichting didactische zaal (nr. 7) met Toppan replica drukpers o 2001: Inrichting educatief huisje voor workshops

(5)

o 2001: Plantin-Moretusarchief op de lijst Memory of the World van UNESCO

o 2005: Erkenning van het complex Museum Plantin-Moretus als UNESco-werelderfgoed o 2010: Opening nieuwe shop

o 2011: Eén leeszaal voor museum en prentenkabinet o 2011: Collectie Prentenkabinet online

o 2012: Oprichting Vriendenvereniging o 2013: Nieuwe huisstijl

o 2016: Nieuw depot en leeszaal. Nieuwe vaste opstelling en bezoekersfaciliteiten Recente ontwikkelingen

In 2016 is het complex uitgebreid met een nieuw depot en leeszaal en lanceerden we een nieuw museumconcept. Om het bezoekerscomfort te verhogen zijn ook de bezoekersfaciliteiten grondig aangepakt. We hebben we een balans gevonden tussen de museale functie, de context van het historisch huis, de nood aan een hedendaagse aanpak, publieksverbreding, toegankelijkheid en storytelling. We tilden de beleving naar een nog hoger niveau zonder de authenticiteit en integriteit van het huis aan te tasten. Met deze vernieuwingsoperatie leiden we dit unieke UNESCO-

werelderfgoed op een waardige manier de 21ste eeuw binnen. De vernieuwde aanpak wordt gesmaakt, dat blijkt uit de prijzen en nominaties die we in 2016-2017 mochten ontvangen.

Toekomst

Voortbouwende op deze realisaties, focussen we in de volgende beleidsperiode op:

o verdere uitbouw van internationale werking en uitstraling o wetenschappelijk onderzoek en verspreiding van de resultaten o een nieuw tentoonstellingsbeleid dat ons kernverhaal verder uitdiept

o betere bewaring en ontsluiting van de typografische collectie, inclusief het immaterieel erfgoed van de pre-industriële druktechnieken

1.2 Beschrijf de missie en visie van de organisatie Missie

We vertellen over de kracht van het gedrukte woord en beeld, hoe ze inspireren en de wereld vorm geven.

Kernwaarden

Respecteren duurzaam, waarde(n)vol, koesteren Verbinden open en betrokken, gastvrij, samenwerken Inspireren bezielen, stimuleren

Verdiepen onderzoeken, nuanceren, leren

(6)

Visie

Dit is UNESCO Werelderfgoed. Wij zijn de erfgenamen van de visionaire uitgever Christoffel Plantijn.

We beheren zijn indrukwekkende nalatenschap. Onze typografische collectie uit de 16de eeuw is de meest volledige ter wereld. Ze documenteert de technische vernieuwingen van de pre-industriële drukkunst. Boeken en prenten drukken is een eeuwenoud ambacht dat we koesteren en levend houden. Vanuit deze traditie leggen we linken naar vandaag en morgen.

Het Museum Plantin-Moretus is getuige bij uitstek over de wereldwijde impact van

kennisverspreiding op mens en maatschappij, hoe het gedrukte woord en beeld werd vormgegeven en verspreid. Dit universele verhaal vertellen we via het concrete voorbeeld van Antwerpen, een internationaal toonaangevend drukkerscentrum in de 16de en 17de eeuw.

Onze ambities zijn:

o Internationaal onderzoek voeren o Technieken overdragen

o Werelderfgoed koesteren o Uitmunten in onze werking

Dankzij onze unieke collectie zijn we de aangewezen plaats voor onderzoek over de impact van drukwerk. Hiermee spelen we in op de groeiende interesse voor mentaliteitsgeschiedenis. Samen met internationale partners verhogen we de kennis over de ontwikkeling van het gedrukte woord en beeld.

We nemen als belangrijkste drukkerijmuseum internationaal het voortouw. We onderzoeken de oude tradities van druktechnieken en borgen deze in samenwerking met internationale partners. De kennis en vaardigheden van deze technieken als ambacht geven we door aan huidige en toekomstige generaties. We stimuleren hedendaagse experimenten.

Verantwoordelijk voor dit Unesco-Werelderfgoed ontwikkelen we expertise over de zorg voor een historisch huis met collectie.

We munten uit in onze basisfuncties en we delen onze kennis hierover. Onze groeiende sterktes zijn de zorg voor papieren erfgoed, inventariseren, digitaliseren en publieksontstluiting. Hierbij zijn we open en betrokken op de samenleving.

(7)

2. BELEIDSPLAN

2.1 Geeft een korte SWOT-analyse voor uw organisatie INTERN:

STERKTES

Dankzij onze sterke reputatie en de dubbele UNESCO-erkenning van onze collectie nemen we een internationale positie in.

Ons kernverhaal heeft een universele betekenis met eigentijdse linken. We vertellen over de kracht van het gedrukte woord en beeld, hoe ze inspireren en de wereld vormgeven. Dit is ook het

uitgangspunt voor een scherper tentoonstellingsbeleid.

De nieuwe opstelling biedt een duidelijk verhaal en zet in op interactie en beleving, sfeer en emotie.

De rijkdom aan thema’s en invalshoeken creëert ‘commons’. Dankzij deze gedeelde verhalen bieden we een antwoord op de toegenomen superdiversiteit en leggen we de focus op specifieke

publieksgroepen zoals anderstalige nieuwkomers en laaggeletterden, families en inclusief onderwijs.

We werken aan creatieve output op basis van onze collectie. Het project om samen met de creatieve industrie aanbod voor de museumshop te ontwikkelen is hiervan een voorbeeld.

Onze sterke vrijwilligerswerking vergroot onze slagkracht in onderhoud, inventarisatie en

digitalisering van de collectie. Hierdoor kunnen we onze collectie versneld inzetten bij internationale onderzoeksprojecten.

ZWAKTES

De typografische collectie krijgt momenteel niet de nodige zorg en profilering. Er is geen conservator.

Een papieren collectie tentoonstellen in een historisch huis brengt tegengestelde belangen met zich mee. We kunnen weinig ingrepen doen aan het historisch huis om deze fragiele collectie in de beste omstandigheden te tonen en om het huis toegankelijker te maken voor het publiek, in het bijzonder voor mensen met een fysieke beperking.

Het huidige verzamelbeleid van het Prentenkabinet, dat zich beperkt tot ‘Antwerpse meesters’, botst met de veranderde, geglobaliseerde realiteit.

Papieren collecties hebben een eerder gesloten karakter. Ze zijn moeilijk te ontsluiten voor een breed publiek bij tentoonstellingen. Bovendien kunnen ze maar beperkt getoond worden.

De visie op onze rol in internationaal wetenschappelijk onderzoek is niet planmatig uitgewerkt.

EXTERN:

KANSEN

(8)

Het museum bevindt zich midden in het demografische speelveld van superdiversiteit, toenemende bevolking, armoede, verjonging én vergrijzing. Het stedelijk beleid versterkt onze inzet op

anderstalige nieuwkomers en laaggeletterden.

Onze UNESCOsite in het historisch centrum is een aantrekkelijke bestemming voor citytrippers en een gedroomd aanbod voor internationale marketingacties.

Het museum scoort wereldwijd hoog op de bucketlist van mensen met een passie voor boeken en typografie. Dankzij de digitalisering kunnen zij ook online van het museum en de collectie genieten.

We spelen in op de toenemende internationale aandacht voor boekgeschiedenis, typografie en mentaliteitsgeschiedenis door onze collecties te digitaliseren. Onderzoekers, waar ook ter wereld, krijgen toegang tot onze collecties.

Dankzij interdisciplinaire samenwerking versterken we onze werking rond ondernemerschap en creativiteit (met winkeliersvereniging, Mecenaatsfonds, Plantin Instituut voor Typografie) en ook ons maatwerk met de wijk, de sectoren onderwijs en welzijn.

BEDREIGINGEN

Door een gebrek aan middelen, personeel en snelle procedures kunnen we onvoldoende garanderen dat de kwetsbare collectie en de historische site de nodige opvolging en behandeling krijgen.

De sterke samenwerking op stadsniveau van erfgoedpartners wordt niet evenwaardig erkend door de Vlaamse Gemeenschap.

De huidige maatschappij is eerder event-gericht en verwacht mediagenieke expo’s. Dit sluit niet aan bij onze inspanningen voor relevante zorg voor de collectie en intensieve samenwerking met maatschappelijk kwetsbare groepen. Hiermee lopen we niet in de kijker en worden we niet gehonoreerd bij besparingen op cultuurbudgetten.

2.2 Synthese van de aanvraag en prioriteiten van de organisatie in de volgende beleidsperiode In voorgaande beleidsperiode legden we een sterk fundament in zorg voor collectie, inventarisatie en registratie, publieksontsluiting en permanente presentatie. Dankzij deze realisaties kunnen we de volgende jaren meer aandacht besteden aan verdere internationale positionering, een groter bereik bij publieksontsluiting en digitalisering.

6 STRATEGISCHE DOELEN

We hebben strategische doelen voor de vier al bestaande museumfuncties Verzamelen en herkennen – Bewaren en borgen – Onderzoeken - Presenteren en toeleiden. Samenwerking

‘Boek&Letteren’ en ‘Efficiënt werken’ zijn de andere strategische doelen. De nieuwe functie

Participatie realiseren we door alle andere functies en werking heen als een transversaal, horizontaal doel.

4 HORIZONTALE DOELEN

(9)

Samenwerking en participatie

We onderscheiden verschillende graden van samenwerking en participatie. Gaande van deelname stimuleren tot autonoom handelen van derden in delen van de werking.

Internationale werking

Museum Plantin-Moretus wordt internationaal sterk bevraagd als onderzoeksplek omwille van zijn collectie en de daaraan gekoppelde Unesco-erkenningen. Het bezoekbereik is internationaal.

Digitalisering

Digitalisering is een speerpunt in onze verdere ontwikkeling, zo versterken we onze positie als onderzoeksplek, vergroten we ons internationaal bereik, maken we nieuwe vormen van participatie en publieksontsluiting mogelijk.

Duurzaamheid

Duurzaamheid is al langer verweven in heel onze werking. We passen de term toe bij zorg om het milieu, de collectie, efficiënt beheer en maatschappelijke inbedding.

SAMENVATTING STRATEGISCHE EN OPERATIONELE DOELEN SD1 Collecties versterken

We versterken de papieren collecties van prenten, boeken en archief en verscherpen het collectieprofiel, zodat de collecties internationaal toonaangevend blijven voor onderzoekers en inzetbaar voor samenwerkingen

 OD 1 Collectie verwerven

 OD 2 Verscherpt profiel Prentenkabinet

 OD3 Virtuele collecties tonen SD2 Inzetten op zorg

We breiden zorgtrajecten voor collecties en gebouw uit, om ze volgens internationale standaarden, een Unesco-collectie waardig, te behouden, bewaren en borgen

 OD1 Zorgplan papieren collectie

 OD2 Bewaarplaats typografische collectie

 OD3 Beheersplan Unesco-monument

 OD4 Pre-industriële druktechnieken (ICE) borgen SD3 Kennis verdiepen

We stimuleren en faciliteren in samenwerking met internationale partners het onderzoek over de impact van gedrukte werken, over de Officina Plantiniana, over materiële cultuur. We vertalen de onderzoeksresultaten naar onze bezoekers

 OD 1 Onderzoek voeren, internationaal delen

 OD 2 Faciliteiten onderzoekers en docenten

 OD 3 Interactief onderzoek met burgers en vrijwilligers

 OD4 Bruiklenen

(10)

SD4 Aanbod op maat

We ontwikkelen presentaties en activiteiten over de kracht van het gedrukte woord en beeld in nauwe samenwerking met specifieke bezoekersgroepen

 OD1 Publieksonderzoek

 OD2 Vaste opstelling

 OD3 Specifieke bezoekersgroepen

 OD4 Onderwijs, aandacht Brede School en M-decreet

 OD5 Tentoonstellingsbeleid

 OD6 Marketingplan

 OD7 Digitale toepassingen educatie/marketing SD5 Boek & Letteren

Museum Plantin-Moretus onderzoekt samen met Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en Letterenhuis hoe we de ambitie kunnen waarmaken om uit te groeien tot een culturele erfgoedinstelling rond het thema ‘Boek & Letteren’

 OD 1 Expertise basisfuncties

 OD 2 Kenniscentrum drukkunst en het zestiende/zeventiende-eeuwse boek

 OD3 Kenniscentrum Vlaamse letterkunde SD6 Efficiënt organiseren

We beheren het museum op een efficiënte manier, met aandacht voor een financieel beleid, personeelsbeleid en een duurzame werking

 OD1 Participatie via adviesgroepen

 OD2 Vrijwilligersparticipatie

 OD3 Lerende organisatie

 OD4 Extra steun via mecenaat en Vrienden

 OD5 Prijsbeleid

 OD6 Strategische digitale nota

 OD7 Duurzame Ontwikkeling 2.3 Doelstellingen

In de voorgaande beleidsperiode legden we een sterk fundament in de zorg voor de collectie, inventarisatie en registratie, publieksontsluiting en permanente presentatie. Dankzij deze realisaties kunnen we de komende beleidsperiode meer aandacht besteden aan de verdere internationale positionering van het museum, een groter bereik bij publieksontsluiting en de digitalisering.

ZES STRATEGISCHE DOELEN SD1 Collecties versterken SD2 Inzetten op zorg SD3 Kennis verdiepen

SD4 Presenteren en toeleiden SD5 Boek & Letteren

SD6 Efficiënt organiseren

(11)

We hebben strategische doelen ontwikkeld voor de vier reeds bestaande museumfuncties:

Verzamelen en herkennen – Bewaren en borgen – Onderzoeken - Presenteren en toeleiden. Voor de nieuw omschreven functie Participatie hebben we geen aparte doelstelling uitgeschreven omdat we deze door alle andere functies en werking heen realiseren als een transversaal, horizontaal doel.

Museum Plantin-Moretus, Letterenhuis en Erfgoedbibliotheek bundelen al langer de krachten rond aspecten van papieren erfgoed. We willen dit verder uitbouwen en beschrijven deze ambities in de aparte strategische doelstelling ‘Boek & Letteren’.

Aspecten van organisatie en beheer nemen we op in de strategische doelstelling ‘Efficiënt organiseren’.

VIER HORIZONTALE DOELEN

HD1 Participatie en samenwerking HD2 Internationale werking HD3 Digitalisering

HD4 Duurzaamheid

Naast participatie hebben we nog andere horizontale doelstellingen. Ze zijn een vaste toetssteen bij de uitwerking van de strategische doelstellingen.

HD1 Samenwerking en participatie. We onderscheiden verschillende graden van samenwerking en participatie. Gaande van deelname stimuleren tot autonoom handelen van derden in delen van de werking.

Voor participatie verwijzen we in het overzicht van de doelstellingen naar deze vormen:

1 Deelname stimuleren 2 Mening/bijdrage geven 3 Mee uitvoeren

4 Mee produceren

5 Mee adviseren/reflecteren 6 Mee beslissen

7 Autonoom handelen

HD2 Internationale werking. Museum Plantin-Moretus wordt internationaal sterk bevraagd zowel als onderzoeksplek, omwille van zijn collectie en de daaraan gekoppelde UNESCO-

erkeninngen als door bezoekers. We bouwen verder op deze sterkte.

HD3 Digitalisering is een speerpunt in onze verdere ontwikkeling, zo versterken we onze positie als onderzoeksplek, vergroten we ons internationaal bereik, maken we nieuwe vormen van participatie mogelijk en kunnen we op een andere manier aan publieksontsluiting doen.

HD4 Duurzaamheid is al langer verweven in heel onze werking. We passen de term toe bij zorg om het milieu, de collectie, efficiënt beheer en maatschappelijke inbedding.

Volledig overzicht doelstellingen met extra toelichting en actieplannen:

SD1 Collecties versterken

We versterken de papieren collecties van prenten, boeken en archief en verscherpen het collectieprofiel, zodat de collecties internationaal toonaangevend blijven voor onderzoekers en inzetbaar voor samenwerkingen.

Het museum heeft een semi-gesloten collectie. Het collectieplan geeft duidelijk aan hoe de collectie is opgebouwd, waar de sterktes zitten en wat het verwervingsbeleid is. Dankzij de al ver gevorderde digitale registratie kunnen we dit ook staven en goed opvolgen. De typografische collectie en de kunstcollectie van het huis beschouwen we als afgesloten verzamelingen. Voor de oude drukken en

(12)

het archief vullen we alleen de hiaten aan in de collectie van de Officina Plantinina, werken die door Plantijn en zijn nazaten zijn geproduceerd.

Vooral voor de collectie van het Prentenkabinet is er een zeer actief aankoopbeleid. Het

verwervingsbeleid, zoals vastgelegd bij de oprichting van het Prentenkabinet, sluit niet meer aan bij de actualiteit van een globaliserende maatschappij en is niet aangepast aan het verwervingsbeleid van andere musea in Vlaanderen. We willen dit actualiseren en zuiverder maken.

Horizontale doelen SAMENWERKEN

en

PARTICIPEREN (5)

.Dankzij een nauwere samenwerking en netwerking met nationale en internationale experten vergroten we onze slagkracht bij verwervingen voor de collectie.

.Partners reflecteren mee over het profiel van het Prentenkabinet en geven advies.

INTERNATIONALISEREN .We werken in eerste fase samen met Nederlandstalige instellingen in het onderzoek naar

‘virtuele collecties van prentenkabinetten’.

DIGITALISEREN .We erkennen de noodzaak en mogelijkheden om de eigen en externe collecties digitaal gezamenlijk te ontsluiten voor een gespecialiseerd en ruimer publiek. Dit komt ook een goede bewaring en consultatie van de collectiestukken ten goede.

DUURZAAMHEID .Door een ruimere erfgoedgemeenschap te betrekken bij de basiswerking van het museum, door hen een stem te geven in beleidskeuzes over de collecties versterken we op langere termijn de gedragenheid van het museum.

OD 1 Verwerven - We verwerven de relevante collectiestukken dankzij een actief netwerk.

De aard van de collectie maakt dat verwerving onvoorspelbaar is. We weten nooit op voorhand op welk moment cruciale of ontbrekende stukken op de markt komen en aan welke prijs. Zowel voor de collectie oude drukken, archief en oude prenten en tekeningen, als voor de collectie moderne tekeningen en prenten verwerven we veelal via gespecialiseerde veilingen. Om de relevante stukken te detecteren ontwikkelen we een netwerk van specialisten die ons ondersteunen en onze

verwervingskansen vergroten.

Meetbare actie Indicator Meetfrequentie

Schenkingen stimuleren met evenementele acties:

- Besloten collectiezichten - Informeren over schenkingen

Partners: Mecenaatsfonds vzw, Vrienden van het Museum vzw

Aantal acties Jaarlijks

OD2 Verscherpt profiel - Het Prentenkabinet heeft tegen 2020 een verscherpt collectieprofiel om de positie tegenover andere vergelijkbare instellingen te verduidelijken.

De rijke collectie van het Prentenkabinet van het Museum behoort tot de top 50 van de wereld. Het is een belangrijk centrum voor de studie van de beeldcultuur in Antwerpen en bij uitbreiding van de Zuidelijke Nederlanden. De unieke band tussen de kern van de collectie ‘Officina Plantiniana’ en de collectie van het Prentenkabinet kan nergens anders ter wereld gelegd worden. Dit is de kracht van de symbiose van deze twee collecties. We merken wel dat deze positionering niet houdbaar is voor de collecties uit de 20^ste en 21^ste eeuw. We moeten scherper stellen welke werken we voor die periode verzamelen en waarom, en hoe deze keuze zich verhoudt tot andere collecties in Vlaanderen.

Opstart adviesgroep ‘Profilering Prentenkabinet’

Partners: leden uit erfgoedgemeenschap van academies, kunstenaars, galerijen….

Startoverleg Release 2019

(13)

Extra overleg over positionering Prentenkabinet tov andere musea Partners: Vlaamse musea

Aantal overlegmomenten Jaarlijks

Visienota over profilering Prentenkabinet Visienota Release 2020

OD3 Collecties online verbonden – We hebben onderzocht hoe we onze collecties digitaal kunnen verbinden met collecties uit andere instellingen.

We erkennen de noodzaak en mogelijkheden om collecties digitaal te bewaren en ter beschikking te stellen voor een gespecialiseerd en ruim publiek. De museumwebsite wordt verder uitgebouwd met duidelijkere zichtbaarheid voor de collecties. Overkoepelend zoeken doorheen de verschillende collectiebeheersystemen wordt mogelijk (Adlib, Brocade Bib en Archief).

De collecties van verschillende instellingen kunnen elkaar versterken als we ze digitaal met elkaar verbinden. Dit kan alleen maar via samenwerkingsverbanden tussen de instellingen en digitale partners, zodat we aanwezig kunnen zijn op relevante digitale platformen. Metadata worden ter beschikking gesteld als open data, beeldmateriaal als IIIF.

Zo bouwen we verder aan onze digitale museumwerking voor collectie, presentatie en leeszaal.

Onderzoek met internationaal profiel naar ‘online verbonden collecties Pentenkabinetten’

Partners: Vlaams-Nederlands netwerk Prentenkabinetten, nog nader te definiëren eindgebruikers

Nota met

onderzoeksresultaten

Release 2019

SD2 Inzetten op zorg

We breiden de zorgtrajecten voor gebouw, collecties en druktechnieken uit, om ze volgens internationale standaarden, een UNESCO-collectie waardig, te behouden, bewaren en borgen.

Gebouw, collecties en druktechnieken zijn één en hebben nood aan dezelfde hoge kwaliteitszorg.

Met de realisatie van het depot en de lopende conservatieprojecten hebben we al een grote stap voorwaarts gezet. In de volgende jaren investeren we extra in conservatie van de typografische collectie. We nemen onze verantwoordelijkheid voor het gebouw als UNESCO-werelderfgoed sterker op door het als een beschermd monument te beheren. Een veiligheids- en calamiteitenplan hebben we al. We werken nu aan een duurzame beheersmatige aanpak voor het monument. Registreren en digitaliseren van collecties draagt bij aan een betere zorg.

Horizontale doelen SAMENWERKEN

en

PARTICIPEREN (4)

.In coproductie met internationale partners richten we een platform op om kennis en expertise over behoud en beheer van papieren erfgoed te delen.

.We zetten in op cocreatie rond het borgen van pre-industriële druktechnieken (ICE).

INTERNATIONALISEREN Onze actieradius voor zorg om de collectie is internationaal:

.We richten een Vlaams-Nederlands platform op om kennis en expertise over behoud en beheer van papieren erfgoed te delen met internationale partners.

.We organiseren internationale opleidingen over de technieken van de pre-industriële boekdrukkunst, in samenwerking met het Europese AEPM.

DIGITALISEREN .We zorgen voor een open en flexibele IT-architectuur om data gemakkelijk toegankelijk en uitwisselbaar te maken.

.We zorgen voor een veilige en duurzame opslag van digitale gegevens via het e-depot van het Felixarchief.

.We zorgen voor een digitale bewaring en verspreiding van de kennis over technieken van pre-

(14)

industriële boekdrukkunst.

DUURZAAMHEID .We optimaliseren de bewaaromstandigheden van de collectiestukken om hun voortbestaan voor de toekomst te garanderen. Vooral de loodcollecties worden bedreigd door luchtvervuiling.

.Het gebouw beheren we duurzaam, als monument en historisch huis met minimale ingrepen om tentoongestelde collectiestukken te bewaren. We zetten hierbij in op energiezuinige maatregelen en slow conservation.

OD1 Papieren collectie - Tegen 2021 hebben we een zorgplan voor de papieren collecties.

De oude banden van de collectie handschriften en het Plantijns archief worden verpakt in op maat gemaakte zuurvrije dozen. Daarnaast worden ook de oude drukken en de oude prentboeken die het nodig hebben, in dozen verpakt, of ze krijgen een rigide map of wikkel in zuurvrij materiaal. Als stukken om meer behandeling vragen, wordt dit genoteerd zodat ze in een lijst voor (externe) restauratieopdrachten kunnen worden opgenomen. We starten projecten op om deelcollecties via zuurvrije dragers of in dozen te conserveren. We zetten verder in op digitaliseren van de papieren collecties om ze beter te beschermen en bewaren.

Zorgplan voor papieren collectie schrijven Zorgplan Release 2021

Collectiestukken restaureren

Partners: Vrijwilligers, Collectiebeleid/Restauratie Papier

Aantal behandelde items Jaarlijks Collectie in zuurvrije dozen steken en op zuurvrije dragers monteren

Partners: Vrijwilligers, Collectiebeleid/Restauratie Papier

Aantal ingepakte en gemonteerde objecten

Jaarlijks Vlaams-Nederlands platform oprichten om kennis en expertise te delen over

behoud en beheer van papieren erfgoed en informatie uit LUX 50 door te geven

Partners: Kon. Albert I-bib, Prentenkabinet Rotterdam

Opstart platform Release 2019

Papieren collectie digitaliseren om ze beter te bewaren Partners: Vrijwilligers

Aantal gedigitaliseerde objecten

Jaarlijks

OD2 Typografische collectie - Tegen 2023 hebben de typografische collecties een betere bewaarplaats.

De voorbije jaren is er veel onderzoek verricht naar de fysieke toestand van de typografische collectiegehelen: koperplaten (4.000 ex - huidige verpakking doet meer kwaad dan goed),

houtblokken (c. 13.400 contaminatie met xylomon - nog eens een 5.800 onaangepast opgeborgen), stempels (90 sets) en matrijzen (198 sets) in onaangepaste opbergmodules, loden letters

(letterpakjes of in letterkasten - loden letters waarbij de legering uit een verbinding lood en

antimoon bestaat, imploderen door een chemische reactie op eikenloog en fijn stof). Het gaat over grote collectiegehelen die voor de opberging veelal een oplossing op maat vragen en waarvan verschillende stukken een conservatiebehandeling moeten ondergaan. Het kelderdepot is een koele, droge omgeving die het degeneratieproces van de loodcollectie kan stilleggen. Daarom wordt het ingericht voor de metalen collecties en houtblokken. We werken hiervoor samen met specialisten.

We digitaliseren de collectie verder om ze beter te bewaren. We onderzoeken de meerwaarde van 3D-digitalisering van deze collectie (stempels, matrijzen).

Loodcollectie in depot opbergen om verdere contaminatie te vermijden Partners: Vrijwilligers, Academie Antwerpen (restauratie metaal/hout)

Aantal stukken Jaarlijks 2019-2020 Stempels en matrijzen opbergen in beveiligde modules

Partners: idem

Aantal stukken Jaarlijks 2019-2020

(15)

Koperplaten conserveren en opbergen in aangepast verpakking Partners: idem

Aantal stukken Jaarlijks 2019-2023 Houtblokken uitsorteren en nieuw opbergmeubel voorzien

Partners: idem + Collectiebeleid

Aantal stukken Jaarlijks 2019-2023 Typografische deelcollecties projectmatig digitaliseren om ze beter te bewaren

Partners: Vrijwilligers

Aantal gedigitaliseerde objecten

Jaarlijks

OD3 Monument -Tegen 2021 implementeren we een beheersplan voor het gebouw als UNESCO- monument.

We volgen het gebouw als monument nauw op. De gesprekken met Klimaatnetwerk Nederland (2011) en het onderzoek van de UGent (2015-2017) leverden werkpunten op. Het huis heeft een voorbeeldfunctie voor heel wat andere monumenten in Vlaanderen en heeft de opdracht om zorgzaam om te gaan met de vraag hoe welke ingrepen aangepakt worden. In de woorden van Bert Ankersmit van Klimaatnetwerk: “Het huis staat er al 450 jaar, dus kies voor slow conservation.”

Omzetten van de resultaten van het rapport van UGent vanuit de filosofie

‘slow conservation’

Partner: In overleg met Klimaatnetwerk

Aantal acties Jaarlijks 2019-2023

Bouwhistorisch onderzoek uitvoeren

Partners: Stadsbeheer Stad Antwerpen, Monumentenzorg

Nota resultaat onderzoek Release 2020 Acties Beheersplan voor het gebouw als monument uitvoeren

Partners: Stadsbeheer Stad Antwerpen, Monumentenzorg Antwerpen, Erfgoed Vlaanderen

Aantal acties jaarlijks

Bijsturing Beheersplan Nota met bijgestuurd plan 2022

OD4 Technieken borgen - Tegen 2023 hebben we een pilootproject georganiseerd voor het borgen van de technische kennis van pre-industriële druktechnieken (ICE) met aandacht voor cocreatie.

We zetten in op de duurzame overdracht van pre-industriële druktechnieken zoals drukken op de oude persen, etsen, gravures, houtsneden, voor huidige en toekomstige generaties. De tijd dringt om de nu nog levende kennis en vaardigheden van deze technieken vast te leggen en door te geven aan nieuwe generaties. Dankzij een hernieuwde interesse voor oude technieken kunnen we hiervoor een breed draagvlak creëren en de geïnteresseerden begeleiden. De nauwere contacten met

buitenlandse partners die ook een rol opnemen bij het borgen van technieken, helpen ons hierbij.

We ontwikkelen expertisepools, zorgen voor kweekvijvers voor geïnteresseerden, en bieden oefenkansen binnen een groeitraject. Om de verzamelde documentatie via een ICE-databank beter te bewaren en te ontsluiten werken de verschillende partners van Musea&Erfgoed Stad Antwerpen samen, in overleg met externen.

We interviewen specialisten en verzamelen de documentatie in een ICE-databank

Gewenste partners: Tapis Plein

Aantal items in databank Jaarlijks: 2020

We zetten de collectie van het museum in als toolbox bij nationale workshops en modules over pre-industriële druktechnieken Partners: experten in de praktijk, kunstenaars, academies, erfgoedbewaarders privéverzamelaars, drukkers, vrijwilligers

Aantal sessies Jaarlijks: 2020

(16)

We stimuleren AEPM om op internationaal niveau dit ICE te detecteren en te borgen (Europees dossier)

Partners: AEPM

Bevestiging ICE-project door AEPM Release 2023

SD3 Kennis verdiepen

We stimuleren en faciliteren in samenwerking met internationale partners het onderzoek over de impact van gedrukte werken, over de Officina Plantiniana, over materiële cultuur. We vertalen de onderzoeksresultaten naar onze bezoekers.

Museum Plantin-Moretus bewaart samen met Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience de grootste collectie Antwerpse drukken uit de 16de en 17de eeuw. Voor onderzoek over de drukkunst in de 16de en 17de eeuw biedt het Museum Plantin-Moretus ook veel informatie voor onderzoek over drukwerk van andere Europese steden. Gecombineerd met de collectie van het Prentenkabinet en de collectie van de Universiteit Antwerpen maakt dit Antwerpen tot een aantrekkelijke plaats voor internationaal onderzoek. Zie verder SD5 voor onze concrete samenwerking ‘Boek & Letteren’, waar internationaal onderzoek ook aan bod komt.

Onze instelling is partner in samenwerkingsverbanden met (inter)nationale universiteiten. We vergroten de interesse van onderzoekers door een intensiever overleg met landelijke en

internationale onderzoeksinstellingen en door onze faciliteiten verder uit te bouwen. Door lezingen te geven op congressen en een actieve rol op te nemen in internationale platformen bouwen we onze contacten gericht uit.

Daarnaast voeren we ook onderzoek naar de beste bewaar-en beheeromstandigheden van gebouw en collecties. De acties hierrond zijn opgenomen onder SD2 – OD3 Zorg voor de collectie.

en

PARTICIPEREN (3)

.We richten een landelijke adviesgroep op over inhoudelijke topics voor onderzoek van de collectie.

.We werken samen met universiteiten voor een betere afstemming van thesissen en stages.

.We laten vrijwilligers en burgers bijdragen aan inhoudelijk onderzoek.

INTERNATIONALISEREN .We delen onze onderzoeksresultaten via internationale platformen.

.We stimuleren internationale onderzoekers met aangepaste faciliteiten.

DIGITALISEREN .We hebben de collecties flexibel (zowel eenvoudig als complex) online doorzoekbaar en raadpleegbaar gemaakt voor onderzoek en andere doeleinden.

.We stellen op vraag ruwe data ter beschikking voor onderzoek.

DUURZAAMHEID .We delen onze opgedane kennis actiever met een bredere, ook internationale, erfgoedgemeenschap van specialisten en geïnteresseerden.

OD 1 Onderzoek - Het wetenschappelijk personeel heeft eigen onderzoek op de collectie gevoerd en onderzoek door derden gestimuleerd. De onderzoeksresultaten zijn internationaal gedeeld.

Het is belangrijk dat eigen personeel onderzoek doet op de collectie om verdere inzichten te

verwerven en verspreiden. Dit onderzoek gebeurt ook collectie-overschrijdend. In de volgende jaren ligt focus van eigen onderzoek op:

- De werking van de Plantijnse uitgeverij in al haar aspecten van 1555 tot 1866

° Grootboeken van de Officina Plantiniana

(17)

° Instructies van Balthasar II Moretus (bedrijfs- en familiegeschiedenis)

° Geschiedenis van de bibliotheek van de Moretussen

- Uitgeven van wetenschappelijke werken in de 16de en 17de eeuw - Boekillustratie in de 16de en 17de eeuw

- Boekhandel in de 16de en 17de eeuw

- Thematische benadering van Zuid-Nederlandse beeldtaal - 16de eeuwse grafiek en relatie tot boekdrukkunst - Bouw- en woongeschiedenis

Bij grotere thema’s betrekken we externe onderzoekers op honorariumbasis.

Onderzoek voeren we niet alleen. In de volgende jaren zetten we een adviesgroep op met een landelijk netwerk van inhoudelijk gespecialiseerde instellingen om onderzoek op mekaar af te stemmen en zo te versterken. Ook Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en Rubenianum worden betrokken. De bedoeling is dat de adviesgroep jaarlijks samenkomt om prioriteiten te bespreken voor collectieontsluiting, onderzoek en communicatie. Samenwerking met universiteiten maakt dat we ook actiever kunnen inspelen op stages en thesissen.

We delen onze opgedane kennis op een actievere manier met een bredere erfgoedgemeenschap, specialisten en geïnteresseerden. Het museum neemt reeds verantwoordelijkheid op in verschillende internationale platformen, en werkt samen met buitenlandse universiteiten. We gaan hierover intensiever communiceren om de onderzoeksresultaten beter te delen, bv. via eigen website en nieuwsbrieven, via lezingen en congressen of via kanalen van andere organisaties. We werken nauw samen met de Vereniging van Antwerpse Bibliofielen om onderzoeksresultaten te ontsluiten via publicaties in De Gulden Passer. Zo verankeren we de opgedane kennis op een meer duurzame manier.

Resultaten van wetenschappelijk onderzoek vinden ook hun weg naar een ruimer publiek via de vaste opstelling in het museum, tentoonstellingen in eigen huis, lezingen of workshops op themadagen zoals wetenschapsweek, Week van de Smaak, Erfgoeddag of ter gelegenheid herdenkingsdagen van prominente personen zoals Rembert Dodoens of andere

auteurs/wetenschappers uit vroegere eeuwen, via Facebook op een vaak ludieke en laagdrempelinge manier.

Landelijke adviesgroep ‘onderzoek’ organiseren Partners: EHC, Rubenianum, UA, KUL, VUB, UGent

Aantal samenkomsten Jaarlijks

Onderzoeksplan schrijven Plan van aanpak Release 2019

Onderzoek initiëren en stimuleren, bv.

-Resultaten van eigen wetenschappelijk onderzoek op de collectie (internationaal) delen

-Samenwerken met (inter)nationale universiteiten

Partners: UA, KUL, St. Andrews University UK, Udine, Warwick -Summerschools zelf organiseren of ontvangen, samenwerken aan andere summerschools

Partners: UA, EHC

-Universitaire stages en thesissen monitoren

Aantal initiatieven Jaarlijks

Verantwoordelijkheid in internationale platformen bestendigen:

Secretaris van International Advisory Committee for Keepers of Collections of Graphic Art.

Secretaris van Association of European Printing Museum

Lid van stuurgroep die de oprichting van een International Association of Printing Museums voorbereidt.

Aantal mandaten Jaarlijks

(18)

OD 2 Faciliteiten - Onderzoekers beschikken over de nodige faciliteiten, fysiek en digitaal.

Onze instelling herbergt een schat aan informatie voor (inter)nationale studenten, docenten en andere onderzoekers. Onderzoek van derden versterkt onze eigen kennis en bevordert de

wetenschappelijke inzichten. We willen de onderzoeksmogelijkheden en faciliteiten verbeteren en bekender maken. Hierbij speelt digitale toegankelijkheid een belangrijke rol. We onderzoeken hoe we de digitale werking van de leeszaal optimaliseren, gekoppeld aan de website van het museum en andere digitale platformen. Om een internationaal publiek te bereiken zorgen we voor meertalige metadata van de topstukken. Clean data en linked open data zorgen voor optimale

doorzoekbaarheid.

Werkplekken aanbieden voor (internationale) onderzoekers binnen de interne organisatie

Aantal onderzoekers Jaarlijks

We maken de collecties flexibel (eenvoudig en complex) online doorzoekbaar en raadpleegbaar voor onderzoek en andere doeleinden.

Partners: EHC, LH, RUB, Felixarchief, Packed

Verbeterde doorzoekbaarheid Release 2022

OD 3 Interactief onderzoek – We hebben met pilootprojecten geëxperimenteerd om een interactief platform op te zetten voor gedeeld wetenschappelijk onderzoek in samenwerking met burgers en vrijwilligers.

De maatschappelijke trend naar meer participatie van burgers is ook relevant voor

erfgoedinstellingen. Participatie vergroot niet alleen de betrokkenheid van erfgoedgemeenschappen, maar de erfgoedsite bouwt ook verdere kennis op. Dit merken we elke dag weer in onze

samenwerking met onze vrijwilligers. We willen hier verder op inzetten. Zo zouden we

archiefdocumenten kunnen laten transscriberen via de website. We willen ook vrijwilligers in huis blijven aantrekken om wetenschappelijk onderzoek mee voor te bereiden en mee uit te voeren.

Voor een duidelijkere visie op de vrijwilligerswerking: zie SD 7 – OD 5.

Vrijwilligers blijven aantrekken voor onderzoek en voorbereiding op onderzoek

Aantal vrijwilligers-onderzoekers Jaarlijks Citizen science pilootproject voor transscriptie van

archiefmateriaal opzetten (crowdsourcing)

Aantal getransscribeerde archiefstukken Jaarlijks

OD4 Bruiklenen - We ondersteunen semi-permanente tentoonstellingen in (Vlaamse) musea en ontwikkelen hiervoor een aangepast bruikleenbeleid.

Museum Plantin-Moretus voert een ruimhartig bruikleenbeleid en wenst zijn maximale medewerking te verlenen aan de realisatie van tijdelijke tentoonstellingen in binnen- en buitenland en aan (semi- )permanente tentoonstellingen in Vlaamse musea. We realiseren ons dat we hier een rol hebben om het bouwen van nieuwe verhalen in musea te ondersteunen en we grijpen zo de kans om verborgen collecties te activeren. We bieden advies bij de selectie van stukken en zoeken mogelijkheden om de kosten voor de bruikleennemende organisaties te drukken. Door de schaalgrootte van de uitgaande bruiklenen, investeren we vooral veel personele middelen in deze dienstverlening.

(19)

Meewerken aan semi-permanente tentoonstellingen Aantal stukken per tentoonstelling Jaarlijks

(20)

SD4 Presenteren en toeleiden

We ontwikkelen presentaties en activiteiten over de kracht van het gedrukte woord en beeld in nauwe samenwerking met specifieke bezoekersgroepen.

De basis van onze werking is de vaste opstelling, die vertelt over het belang van de visionaire uitgever Plantijn en zijn opvolgers voor de verspreiding van het gedrukte woord en beeld, en de invloed daarvan op de maatschappij. Tijdelijke tentoonstellingen leggen hier een laag bovenop: ze diepen het kernthema verder uit, ze vertrekken vanuit de esthetische kracht van beeld en boek. Verdere

presentaties en activiteiten vertrekken vanuit de kernboodschap in de vaste opstelling en bouwen erop verder.

We experimenteren met pilootprojecten om nadien de programma’s te integreren in de vaste werking. We hebben een zeer sterk internationaal profiel, maar ook een sterke scholenwerking en een goed uitgebouwde werking met maatschappelijk kwetsbare groepen.

Grote uitdagingen voor de periode 2019-2023 zijn: hoe kunnen we met online presentaties onze internationale bezoekers beter bedienen, hoe vergroten we de kritische massa van onze projecten voor maatschappelijk kwetsbare groepen, hoe kunnen we meer scholen toeleiden en hoe blijven we de fijnproevers bedienen.

en

PARTICIPEREN (4)

.We creëren nieuw aanbod steeds in nauwe samenwerking met betrokken doelgroepen en organisaties. Dit geldt ook voor evaluaties en publieksonderzoeken.

.Vrijwilligers zijn een fundamentele schakel in de warme ontvangst en begeleiding van de bezoekers.

Ze zijn gastheer/gastvrouw en demodrukkers.

.Anderstaligen leiden we toe naar onze vrijwilligerswerking.

INTERNATIONALISEREN .We hebben een groot international publieksbereik voor de vaste opstelling en het virtuele museum.

DIGITALISEREN .We expertimenteren met digitale toepassingen voor educatie en marketing.

DUURZAAMHEID .We zetten in op buurtprojecten die de sociale cohesie versterken.

.We werken structureel samen met anderstaligen en laaggeletterden rond het centrale thema:

‘Boeken, letters, en taal verbinden ons allemaal’. Dit is ons antwoord op de superdiversiteit van de huidige maatschappij.

OD1 Publieksonderzoek - We verbeteren onze werking en ons aanbod op basis van permanente evaluaties en publieksonderzoek.

Een constante evaluatie is ingebouwd in de werking, via een gastenboek en een feedbackmodule op einde van het bezoek. De werking van de feedbackmodule moet verder op punt gesteld worden, de layout moet gebruiksvriendelijker. In de vaste opstelling zijn er ook interactieve modules die voorkeuren van bezoekers kenbaar maken. Bezoekers creëren eigen hun top 10 van onze 100 topstukken.

In het verleden voerden we al regelmatig publieksonderzoek met focusgroepen en we deden een onderzoek naar onze bezoekers ter voorbereiding van de nieuwe opstelling en

communicatiestrategie. Dit moeten we verder zetten.

Bij de uitwerking van nieuw aanbod of programma’s wordt eerst het bestaande aanbod geëvalueerd samen met de doelgroepen. Zo merken we in de evaluatie van de huidige trajecten met jongeren welke invloed deze trajecten hebben op hun vorming. We blijven dit bevragen in nieuwe trajecten.

De resultaten van marktonderzoek worden gebruikt om doelgerichtere strategische en kostenbewuste campagnes te voeren.

(21)

Vaste opstelling evalueren Analyse gastenboek en reacties

feedbackmodule

Kwartaal Marktonderzoek voeren via stadsmonitor

Partners: Ondernemen en stadsmarketing

Projectgebonden onderzoek Jaarlijks

Analyse bezoekerscijfers Resultaat analyse Kwartaal

Doorlichting en evaluatie bestaand aanbod via

focusgesprekken, observatie bezoekers, bevraging scholen, bevindingen gastheren, drukkers…

Partner: wisselend - deelnemers, NT2, families

Resultaat onderzoek Jaarlijks

OD2 Vaste opstelling - De publieksbemiddeling bij de vaste opstelling is verder uitgebouwd voor de 5 gekozen personae: gezinnen, UNESCO-citytrippers, Antwerpenaren-ambassadeurs,

boekenliefhebbers, typograaf-estheticus.

We gebruiken de vaste presentatie om een breed publiek te laten kennismaken met de kernthema’s van het museum. De vaste presentatie werd in 2016 voor het eerst in ruim een halve eeuw

vernieuwd. Er kwam een consistent verhaal rond Christoffel Plantijn, zijn familie en het belang van het gedrukte boek, in woord en beeld. De zorg voor de collectie is de basis waarop we dit verhaal presenteren. Voor landelijke en internationale publieksverbreding en -verhoging zetten we verder in op de vaste presentatie in het historisch huis en publieksgerichte evenementen rond jaarthema’s en bij open dagen (Erfgoeddag, Museumnacht, Kerst, Wetenschapsdag…) Het museum speelt actief in op de initiatieven van (koepel)organisaties om een breed publiek te bereiken.

Komende beleidsperiode voorzien we enkel aanpassingen in de omkadering waar nodig. Hiervoor maken we jaarlijks een actieplan op.

Jaaractieplannen voor optimaliseren publieksbegeleiding Actieplan Jaarlijks Activiteiten en evenementen organiseren voor kinderen en

volwassenen

Partners: (wisselend) Antwerpen Boekenstad, Prospekta, Publiq, Dag van de Wetenschap, Gezinsbond, Kunsteducatieve organisaties als Amarant, Wisper, Landelijke Gilden, Open Monumentendag, Vlaamse Gemeenschap…

Aantal activiteiten en evenementen Jaarlijks

(Extra/intra muros) aanbod voor volwassenen

ontwikkelen over technische aspecten van drukken en over kennisverspreiding

Partners: gidsen, kunstenaars, kunsteducatieve organisaties, in overleg met drukkerijmusea Vlaanderen

Ontwikkeld aanbod Release 2020

OD3 Specifieke bezoekersgroepen – Dankzij experimentele pilootprojecten hebben we een aangepaste werking op maat van specifieke bezoekersgroepen, zoals anderstalige nieuwkomers, laaggeletterden, buurtbewoners, creatieve jongvolwassenen.

Het museum richt zich niet enkel op de bezoekers die vanzelf de weg naar het museum vinden. Met programma’s op maat is het Museum Plantin-Moretus ook een gastvrij huis voor bijzondere groepen.

Iedere bezoeker is verschillend, maar ‘Boeken, letters, en taal’ verbinden ons allemaal. Op deze manier willen we meebouwen aan een positief verhaal voor de superdiversiteit van de huidige maatschappij in een grootstad als Antwerpen. We verzilveren de resultaten van onze programma’s

(22)

voor maatschappelijk kwetsbare groepen door de methodiek te integreren in onze vaste werking.

Aanbod ontwikkelen gebeurt steeds in nauwe samenwerking met betrokken partners.

Voor NT2 bouwen we op basis van de evaluatie van het bestaande aanbod aan een (ver)nieuw(d) programma. We ontwikkelen een inloopplek voor ‘Taal’. Van hieruit willen we anderstalige

nieuwkomers toeleiden naar onze vrijwilligerswerking en hen de kans bieden om te participeren in onze museumwerking. Buurtwerking verankeren we door structurele samenwerking met coStA, Lokaal Cultuur Beleid, handelaarsvereniging, buurtscholen, RVT’s uit de buurt, enz. op te zetten. Voor creatieve jongvolwassenen ontwikkelen we workshops rond typografie en grafiek.

Open inloopplek ‘Taal’ ontwikkelen voor cursisten NT2 Partners: Huis van het Nederlands, gidsen

Afgewerkte fases in project Jaarlijks Buurtwerking verankeren: structurele samenwerking

bevordert sociale cohesie

Partners: Lokaal Cultuur Beleid coStA, vereniging handelaars, buurtscholen, RVT’s

Aantal gerealiseerde project en acties Jaarlijks

Nieuwe duo-traject in buurt opzetten Partners: lokale basisschool en RVT

Afgewerkt pakket Release 2020

Projecten voor creatieve jongvolwassenen

Partners: Academies, creative industry, DKO’s, kunstenaars

Aantal projecten en acties Jaarlijks Methodes ontwikkelen om anderstaligen te laten doorstromen

naar de vrijwilligerspool

Partners: Huis van het Nederlands, NT2-opleidingen

Aantal anderstalige vrijwilligers 2023

Resultaten projectwerkingen delen met het erfgoedveld en andere partners

Aantal contactmomenten Jaarlijks

OD4 Onderwijs - We hebben een uitgebreid aanbod voor onderwijs, rekening houdende met de noden van het onderwijs.

Het museum is een open leeromgeving. We zetten in op het samenbrengen van erfgoed en leerplannen. Dit doen we in nauwe samenwerking met leerkrachten, lerarenopleidingen en onderwijsbeleid. Onze ambitie is mee te bouwen aan een attractief lesprogramma over de

geschiedenis van de boekdrukkunst en het maatschappelijk belang ervan (de kracht van het gedrukte woord en beeld) binnen het kader van de leerplannen in het vierde lager en middelbaar onderwijs.

Het museum speelt verder in op de bestaande mogelijkheden rond taal via Brede School

(Zotterikskes) en M-decreet (Cultuurvrienden). Door mee te werken aan initiatieven binnen de wijk en met wijkpartners werken we aan inclusieve programma’s met een meerwaarde voor elke deelnemende partner. De bestaande sociaal-maatschappelijke trajecten zetten we verder en we ontwikkelen nieuwe duotrajecten ‘Cultuurvrienden’.

We ontwikkelen extra begeleidingsmateriaal en -methoden voor taalinitiatieven, bestemd voor anderstaligen van alle leeftijden.

Herwerken en vertalen les- en begeleidingsmateriaal (ook online)

Herwerking en vertaling klaar Release 2020 Input leveren in leerplannen van 4de lager + middelbaar

onderwijs via duotraject

Partners: Algemeen onderwijsbeleid (Brede School)

Fases in uitvoer traject met einddoel van geïntegreerde leerplannen

Jaarlijks: 2019- 2022

Extra muros aanbod: Vrijwilligers bezoeken scholen met met koffer over technische aspecten ‘zetten, drukken’

Partners: gidsen, vrijwilligers

Aantal gegeven sessies Jaarlijks vanaf 2022

(23)

Woensdagmiddagopvang voor kinderen uit de buurtscholen

‘de Zotterikskes’ continueren

Partners: Algemeen Onderwijsbeleid (Brede school) Costa, MOMU, FoMu, Habbekrats, jeugdwerk Antwerpen, HetPaleis, verschillende basisscholen

Aantal opvangmomenten Jaarlijks

Cultuurvrienden continueren, nieuwe duo-trajecten organiseren

Partners: CANON, Algemeen Onderwijsbeleid Antwerpen, Projectscholen Groenendaal, Katrinahof, Tjalk, OLVCollege

Aantal trajecten Jaarlijks

OD5 Tentoonstellingen - Tegen eind 2019 hebben we een tentoonstellingsbeleid dat vertrekt vanuit de sterktes van de kern ‘Officina Plantiniana’ en het Prentenkabinet.

De verhaallijnen en publieksbegelding in de nieuwe vaste presentatie zit goed. De volgende beleidsperiode focussen we op tijdelijke presentaties om de verborgen collecties te tonen, nieuw onderzoek te presenteren en het verhaal over de kracht van het gedrukte woord en beeld verder te ontwikkelen.

Expo’s moeten een versterking van onze identiteit zijn. Jaarlijks programmeren we een expo die vertrekt vanuit de kern van de Officina Plantiniana en het belang van de verspreiding van woord en beeld, met een historische benadering en relevante linken naar vandaag. We zetten daarvoor alle collecties in. De collectie van het Prentenkabinet zal regelmatig ontsloten worden vanuit een esthetische benadering van beeld en boek, al dan niet in confrontatie met andere collecties.

Voor elke expo werken we met gastcuratoren die binnen een klein team (3 à 4 personen) met uiteenlopend profiel een basisconcept uitwerken. Voor elke nieuwe tentoonstelling stelt het museum zich de vraag welke referentiekaders het aan het publiek biedt en of dit een invloed heeft op de kennis en ontwikkeling van de bezoeker en op zijn appreciatie voor het erfgoed. De

tentoonstellingen moeten ook meer stilstaan bij hedendaagse relevante thema’s en nadenken over hoe we het publiek betrekken.

Het is niet meer de bedoeling om - zoals in het verleden gebeurde - tentoonstellingen te

programmeren in de historische salons. De bestaande exporuimte van c. 200 m² wordt vóór 2020 gesaneerd en verbouwd en voldoet om tentoonstellingen rond papieren erfgoed op te bouwen. Een goed ontwikkelde marketingstrategie zorgt voor een verhoging van de inkomsten tijdens expo’s.

Adviesgroep organiseren over mogelijke thema’s en methodieken

Visienota Release 2019

Esthetische tentoonstellingen van collectie Prentenkabinet realiseren

Tentoonstelling Jaarlijks

Verdiepende tentoonstellingen op basis van de kerncollectie realiseren

Tentoonstelling Jaarlijks

Programma Plantijn 2020 realiseren Uitvoer programma 2020

OD6 Marketing - We voeren het bestaande marketingplan verder uit, afgestemd op de ambities van het museum en bijgestuurd op basis van publieksonderzoek.

De dienst Marketing en Communicatie is opgedeeld in clusters. Het Museum Plantin-Moretus, het Letterenhuis en de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience zijn ondergebracht in de cluster ‘Boek &

Letteren’ met een marketingverantwoordelijke, een communicatieverantwoordelijke en een e-com- verantwoordelijke. De communicatie richt zich op verschillende publieksgroepen: volwassenen (individueel en in groep), gezinnen, toeristen, onderwijs, de wijk, de creatieve industrie, vrienden en vrijwilligers, journalisten, sponsors. Het team staat in voor de promotie van het museum en al zijn

(24)

activiteiten, de permanente opstelling en de verhalen van het huis en zijn bewoners, de

tentoonstellingen en de kleinere presentaties, de publieksdagen, de lezingen en de cursussen. De communicatie verloopt via verschillende communicatiemiddelen: print, online en social media. Via ambassadeurs en influencers communiceren we met nieuwe publieksgroepen en streven we naar een breder publieksbereik.

Zie ook OD1: we voeren marktonderzoek, publieksonderzoek en analyseren de bezoekerscijfers.

Marketingplan vaste opstelling bijsturen Partners: Publieksbeleid

Marketingplan Release 2019

Per productgroep aangepaste doelmarkten, marketing- en persstrategie uitwerken

Strategie per product Jaarlijks

Internationale erkenning van het museum bestendigen Ranking op internationale platformen, bv Tripadvisor, Michelin

Jaarlijks Meer individuele kinderen en jongeren komen naar museum

(in gezinsverband)

Aantal individuele bezoekers -12 en -18 jaar

Jaarlijks Experimenteren met communicatie-acties via ambassadeurs

en influencers.

Aantal acties Jaarlijks

OD7 Digitaliseren - We experimenteren met digitale toepassingen voor pubieksontsluiting en marketing.

We experimenteren met digitale toepassingen om vanuit onze kerncollectie presentaties te ontwikkelen voor onze internationale online bezoekers. Hiervoor zetten we ook in op

partnerschappen voor digitale toepassingen. Door samenwerking met (digitale) partners verhogen we onze aanwezigheid op relevante platformen. Om het digitale verhaal en de ontsluiting van de collectie waar te kunnen maken binnen de beperkte budgetten, zullen we vooral moeten we experimenteren met al dan niet bestaande, creatieve aanbiedingen.

Digitale bibliotheek van 100 topstukken boeken, prenten en tekeningen op website of ander platform zetten, ism internationale aanbieders.

Digitale bibliotheek online Release 2020 Multimedia bij tijdelijke tentoonstellingen integreren voor een betere

ontsluiting

Nota met overzicht multimedia in tentoonstelling

Per tentoonstelling

Digitale/virtuele presentaties en andere toepassingen,

bij voorkeur ism externe partners om ook op andere platformen aanwezig te zijn, zoals youtube, googlearts, pinterest

Aantal online toepassingen

Jaarlijks

Online educatief materiaal uitbreiden en vertalen Vernieuwd en vertaald aanbod op website

Release 2020