8 ruim
Gezamenlijke kosten der thee uit den oogst van 1855 verkregen . . f 1,090,255:11
Gemiddelde prijs, waarop een Amsterdamsch pond thee aan het
Gou-vernement komt te staan f 0 : 94
Zijnde meer dan het vorig j a a r 0 : 0 2 Aan de geschiktheid der gronden voor de thee-cultuur d a a r , waar deze cultuur werkt,
wordt niet getwijfeld.
Evenwel wordt, nu de thee-cultuur meer bij onderscheidene ondernemingen tijd van duur heeft gehad, ondervonden, dat de theeheester van lieverlede den grond uitput.
Daaruit moeten voortvloeijen verplaatsingen der aanplantingen op nog vruchtbare of virginale gronden, of wel eene geregelde bemesting. Bij de gouvernements-aanplantingen in Bagelen is aan eene verplaatsing de voorkeur gegeven, omdat genoegzame nabijge-legen gronden voorhanden waren: daartoe is sedert eenige jaren bij gedeelten overgegaan.
Bij de aanplantingen der particuliere ondernemers elders (contractanten met het Gou-vernement) heeft men aan het stelsel van herplanting van denzelfden grond met invoering van bemesting gevolg gegeven. Deze bemesting is daar sedert langzamerhand als proef, welke nu eens gelukte dan weder tegenviel, ingevoerd met meststoffen (dierlijke vooral), welke de dessa's kunnen opleveren en de ondernemers bij de vracht opkoopen ; zij neemt niet alleen op uitgebreider schaal t o e , maar wordt ook met meerder kennis toegepast.
Proeven met guano zijn tot dusverre op enkele plaatsen genomen, maar slaagden niet steeds. N u men echter ook met de bijzonderheden harer aanwending beter bekend is geworden, zal men die weldra in het groot toepassen.
Voor de cultuur die van gouvernementswege geschiedt in de districten Wonosobo, Kali-Alang en Sapoeran, i n d e afdeelingLedok, worden zooveel mogelijk vrijwillige arbeiders gebezigd, doch daar zelden een genoegzaam getal daarvan te verkrijgen i s , wordt door het inlandsch bestuur het ontbrekende aangevuld in den vorm van verpligte cultuurdienst.
I n de Preanger regentschappen heeft men huisgezinnen van andere cultuurdiensten vrijgelaten en ten behoeve der thee-cultuur afgezonderd.
In Krawang en Buitenzorg, waar de cultuur op particuliere landerijen gedreven wordt heeft het bestuur geene bemoeijenis hoegenaamd met dezelve en wordt aldaar nimmer tegemoetkoming in arbeiders verleend.
I n den loop van 1855 heeft een der geschiktste ambtenaren bij de thee-cultuur in de residentie Bagelen de particuliere ondernemingen elders bezocht, om zich bekend te maken met de verbeteringen daar ingevoerd, ten einde daarvan partij te trekken voor de gouvernements-ondernemingen in de voornaamste residentien. Onder die verbeteringen behoort de aanwending van door water gedreven ijzeren cilinders om de thee te roosteren, en van verhitte droogkamers tot drooging der thee, in stede van de afzonderlijke kleine droogfornuizen in manden.
Hieronder volgt een vijfjarig overzigt van de uitkomsten der thee-cultuur.
s 9 prijs, waarop het
pond thee
Gedurende deze jaren was de opbrengst der in Nederland
geveilde thee per Amsterd. pond.
Nederl. courant :
Bruto.
(*) Hieronder zijn niet begrepen <le kosten van over*erking van een gedeelte van liet product bij L. Weher te Tjogrek. Zie bijlage lit. Q van dit Verslag.
Kaneelcultuur.
De onder lit. R bijgevoegde staat wijst de navolgende uitkomsten aan:
Getal kaneel-inrïgtingen 46 Getal huisgezinnen voor de kaneelcultuur afgezonderd 12,173
Uitgestrektheid der kaneeltuinen, in bouws van 500 vierk. Ehijnl. roeden. 1,899 5
Aanwezig getal schilbare kaneelstruiken. 4,027,391
Jonge idem 337,751 Kweekplantingen op beddingen 29,345
Verkregen hoeveelheid, in Amst. ponden pij pkaneel, buiten den afval . 165,462
Verkoopbare afval 5,258 Gezamenlijk bedrag der door de planters genoten betaling f 52,834:32
Gezamenlijke kosten van het kaneel voor 1855 122,867:95 Gemiddelde prijs waarop een pond kaneel het Gouvernement te staan
is gekomen, de verkoopbare afval mede gerekend 0:86 Ten aanzien van de uitkomsten der kaneelcultuur in de onderscheidene gewesten wordt
aangeteekend, dat de oogst het voordeeligst is geweest in de residentien Kediri en B a n -joemaas, alwaar 13 en 18 boomen respectivelijk e'én pond kaneel hebben opgeleverd; en het ongunstigst in de residentien Bantam en Bagelen, alwaar één pond is verkregen van 28 en 31 boomen.
De oogst van 1855 heeft 32031/2 ponden minder opgebragt dan die van 1854 ; terwijl in 1854 99 per cent aan pijpkaneel van het gezamenlijke product werd verkregen , was dit daarentegen in 1855 slechts 97 per cent.
De bestendige droogte in het jaar 1855 was voor den kaneeloogst ongunstig.
De hierboven opgegeven vermindering van productie is daarvan dan ook het gevolg geweest; en ook daaraan moet worden toegeschreven de aangetoonde proportionele ver-krijging van minder pijpkaneel en van meer afval.
In Bagelen en Madioen vond vermindering van productie plaats. Bantam , Krawang, Banjoemaas en Kediri daarentegen leverden iets meer dan het vorige j a a r .
De kaneelstokerij te Bagelen heeft in 1855, bij gebrek aan kaneelafval, niet gewerkt.
Bij die in Krawang werd van 3835 ponden afval eene hoeveelheid van 13 ponden kaneel verkregen.
Een vijfjarig overzigt van de uitkomsten dezer cultuur wordt hieronder bijgevoegd.
es opbrengf t van het
in Nederland geveüdekaneel per
Amsterd. pond.
Neder!, courant :
Bruto.
Nopalcultuur en Cochenille-teelt.
Voor deze cultuur wordt als bijlage bij dit Verslag gevoegd de staat lit. S , waarvan de voornaamste totalen zijn bijeengetrokken in de aan het einde dezer afdeeling geplaatste vijfjarige aantooning.
Vergeleken met het vorige j a a r was het aantal nopalplanten met 61,543 vermeerderd.
In 1854 werd gemiddeld van 13 en in 1855 van slechts 10 planten één pond cochenille verkregen.
Het product van 1855 heeft eene hoeveelheid van 32,355 ponden meer bedragen dan in 1854 en was van betere qualiteit. De oogst was voordeeliger in de residentien Cheribon en Japara en in de adsistent-residentie Banjoewangi, alwaar respectively eene vermeer-dering j a n 10,900, 22,331 en 1082 ponden cochenille werd verkregen. In de residentie Bezoeki was de oogst daarentegen met 958 ponden afgenomen.
I n Cheribon wordt die voordeelige oogst toegeschreven aan de langdurige en bestendige droogte, die in 1855 heeft geheerscht en welke gunstig werkte op de vochtige landstreek, waar het cochenille-etablissement gelegen is.
De proeven tot ongedekt bevolken der nopalplanten in Banjoewangi, waarvan reeds in vorige verslagen melding is gemaakt, heeft op nieuw gunstige resultaten opgeleverd, daar de ongedekt bevolkte planten meer cochenille opleverden dan de gedekte, dewijl de insecten der ongedekte planten zich beter ontwikkelden.
Overigens bestaan de meerdere voordeelen in de beproefde methode, in een minder verbruik van beschuttings-materialen en eene betere qualiteit der cochenille, vooral de zaeatille.
-De proef zal op uitgebreider schaal moeten worden voortgezet.
Op de in Nederland gehouden veillingen van 8 en 10 October 1856 heeft de cochenille eenen gemiddelden prijs behaald van f 1.38 het Amsterdamsche pond.
Een vijfjarig overzigt van de uitkomsten dezer cultuur wordt hieronder bijgevoegd.
a
Gedurende deze jaren was de opbrengst der in Nederland geveilde
cochenille per Amsterd. pond.
Nederl. courant :
Bruto.
De onder lit. T bij dit Verslag gevoegde staat behelst eene aantooning van de uit-komsten der tabakscultuur over het j a a r 1855.
De oogst was het gunstigst in de residentien Japara en Soerabaja, alwaar men ge-middeld 12 en 15.50 pikols van een bouw heeft verkregen, terwijl de residentie Sama-rang de minst bevredigende uitkomsten opleverde, zijnde aldaar slechts verkregen 7.91 pikols per bouw.
De betaling aan de tabaksplanters was het ruimst in de residentien Samarang en Japara, alwaar gemiddeld is betaald geworden f 199.92 en f 105 voor den bouw.
32
Wanneer men de uitkomsten der tabakscultuur van 1854 vergelijkt met die van 1855, dan blijkt onder andere:
dat het getal tabakplantende huisgezinnen met 1183 verminderd is geworden ; dat in 1854 van 1213/8 bouws meer is geoogst dan in 1855 ;
dat de oogst van 1855 1244.87 pikols meer heeft opgebragt dan die van 1854 ; dat gemiddeld in 1855 1.44 pikols per bouw meer is verkregen dan in 1854 ; en dat in 1855 100 bouws meer zijn beplant dan in 1854.
I n 1855 heeft de tabakplantende bevolking in de residentie Kembang gemiddeld per bouw ontvangen f 81:66 en f 9:90 per huisgezin.
I n Pasoeroean kregen de planters f 13:24 per huisgezin, o f f 66:03 per b o u w ; dat is f 3:05 per huisgezin en f 8:76 per bouw minder dan in het vorige j a a r .
Met'uitzondering van den fabrikant N. M. Klein , die slechts over de helft heeft mogen be-schikken , hebben alle fabrikanten in 1855 geheel vrije beschikking over hun product gehad.
Te Samarang heeft de vrije cultuur voor de inlandsche markt plaats gevonden in de afdeelingen Demak, Grobogan en Selokaton. De productie w a s , ofschoon van goede hoedanigheid voor de consumtie, niet voldoende. Even als in de residentie Japara worden de minder goede resultaten der vrije tabaksaanplantingen toegeschreven aan de in dit j a a r geheerscht hebbende droogte.
De bevolking der afdeeling Bodjonegoro heeft buiten de contractsaanplantingen eene uitgestrektheid van 4685 bouws met tabak beplant. Ook in Soerabaja en Pasoeroean behoefde de vrije tabakscultuur geene aanmoediging.
De teelt van tabak wordt door particulieren te Kediri, in het Blitarsche, alwaar de gronden voor deze cultuur uitmuntend geschikt zijn, van j a a r tot jaar meer uitgebreid en de handel van tabak op groote schaal gedreven.
Een vijfjarig overzigt van de uitkomsten dezer cultuur wordt hieronder bijgevoegd.
à 3
1851 1852 1853 1854 1855
Getal
tabaks-onder-nemingen.
17 17 14 13 13
Uitgestrektheid der tabaksvelden ,
van welke geoogst is.
Bouws van 500 vierk. roeden.
1830 2057 2150 1759 1637
Opbrengst.
Pikols.
16,879 20,163 25,229 16,100 17,345
Hoeveelheid t a b a k , bereid voor de
Earopesche markt.
Pikols.
16,156 19,663 24,529 16,100 17,345
Genoten betaling door de tabakplantende
huis-gezinnen.
Guldens van 120 duiten.
f 160,751: 94V2
190,698:116 206,253:101 165,692: 29 157,945: 59
Pepercultuur.
I n de bijlage lit. U vindt men eene aantooning van de uitkomsten dezer cultuur over het jaar 1855.
De oogst was in de afdeeling Patjitan veel gunstiger dan in de residentie Kediri; zij viel in de residentie Bantam slecht uit.
I n Patjitan verkreeg men van 80 en in Kediri van 225 vruchtdragende ranken ge-middeld één pikol peper, terwijl daartoe in de residentie Bantam 787 ranken benoodigd waren.
Vergeleken met 1854 waren de uitkomsten in 1855 deze, dat het getal vruchtdragende ranken met 311,624 stuks verminderd is geworden, dat het getal peperranken, waarvan no" geene vruchten geoogst kunnen worden, 22,887 stuks minder bedroeg. Voorts dat het getal ranken voor de opbrengst van één pikol peper verminderd i s , zijnde die hoeveel-heid in 1855 verkregen gemiddeld van 102 en in 1854 van 303 ranken.
Met uitzondering van die verkregen in de afdeeling P a t j i t a n , waren de uitkomsten
niet gunstig, hetgeen toegeschreven moet worden aan de lange en aanhoudende droogte
gedurende het j a a r 1855. ° Daar de pepercultuur in de residentie Kediri vrijwillig i s , zoo is de inlevering van een
groote of geringe hoeveelheid wisselvallig.
Een vijfjarig overzigt
à
getal peperr anken.
van de uitkomsten dezer cultuur wordt hieronder bijgevoegd.
Geleverde de pikol peper
aan het
Gedurende deze jaren was de opbrengst der in Nederland geveilde peper per pikol.
Nederl. courant :
Bruto.
De kina-plant, van welker overbrenging op J a v a in het vorig Verslag (bladzz. 124 en 125 is melding gemaakt, had in de eerste helft van dit jaar veel van de aanhoudende droogte te lijden, doch toonde desniettemin aanzienlijken vooruitgang. Van de door den heer Hasskarl uit Peru aangevoerde planten werden er eenige onder een toestel met glazen afdak gebragt. Deze toestel was nog niet voldoende om de teedere stekken in het begin tegen de drooge lucht te beschermen.
Door genoemden heer werd eene proeve genomen om deze plantjes onmiddellijk na het stekken onder glazen klokken te plaatsen. De uitkomsten daarmede verkregen voldeden in allen opzigte. De grond aan den voet van den berg Gedeh bleek bij voortduring voor deze cultuur gunstig te zijn. Het terrein werd steeds gereed gemaakt tot dadelijke opname der jonge planten, terwijl tevens het bestaande plantsoen goed werd onderhouden en de enkele kina-planten op nieuw met eenen sterken pagger werden omgeven, om ze tegen aanranding der wilde zwijnen te beschermen.
Aan de zuidelijke helling van den Malabar te Tjiniroeang werd een geschikt terrein voor de kina-plant, die uit Nederland verwacht w e r d , uitgezocht. Tijdens de heer Hasskarl zich naar deze plaats begaf tot inrigting van het kina-plantsoen a l d a a r , beschadigde een hevige storm, die in de maand December van dit j a a r woedde, den toestel der kweeking van de kinastekken te Tjibodas, gelegen aan de helling van den berg Gedeh.
Gelukkig hadden de groote planten minder belangrijke schade geleden. E r waren op het eind des jaars te Tjibodas 93 planten meer dan 2 palmen hoog, en 68 die eene hoogte bereikten van tusschen de 2 palmen en 1 Nederlandsche el. Aan deze planten waren bij de 250 takken. Naar de soorten gerangschikt, waren er 42 cinchona calisya en 64 cinchona ovata, planten die uit zaad waren aangekweekt.
De uit stek gekweekte cinchona calisaya was 7V2 palmen hoog, met 8 takken, en de beide moederplanten van deze bereikten eene hoogte van over de 3 en 23/4 Nederlandsche ellen. De cinchona pulescens was geklommen tot eene hoogte van 4ty2 palmen. I n de kweekerij verminderde het getal der stekken van de cinchona calisaya door den boven vermelden storm tot op 238 en van de cinchona ovata tot op 5 0 , van welke echter bijna een honderdtal in den vrijen grond konde worden overgeplant. Buitendien bevonden zich in de kweekerij 2 kleine plantjes van den cinchona cancerfolia, waarvan er een weli«-doorgroeide. Van de uit Peru door den heer Hasskarl medegebragte planten, die evenzeer door den storm geteisterd werden, was de grootste boven de 8 palmen, 'eene van 5 , eene andere van 21/2 palmen de vierde 12 Nederlandsche duimen hoog.
De uitgestrooide kina-zaden uit Peru schenen niet te willen opkomen.
3°. Landbouw op woeste gronden door het Gouvernement verhuurd.
De hieronder volgende staat bevat eene aantooning van de resultaten der bij contract uitgegeven woeste gronden.
Residentien der perceelen in eens, perbouws van
500 vierkante roeden, in product
of in geld. 7462/100 katties koffij
per bouw.
15 katties koffij p . bouw f 5:109 per bouw met padi of andere voortbr
l/1 0 der productie.
Welke soorten van producten zijn geteeld,
Koffij.
1400 bouws &*
sawahvelden.
de 1855, werk*"*
geweest voor kercultuur, ** , caat en verschil' de andere daar .
4». Landbouw op particuliere landen.
De ondervolgende s t a a t , bevattende eene aantooning der particuliere landen op J a v a , is getrokken uit de opgaven van de hoof den der gewestelijke besturen over het j a a r 1855.
G E W E S T E N .
Bantam Batavia Buitenzorg Krawang Cheribon Samarang Japara Soerabaja
Te zamen
Uitgestrektheid der landen, in bouws van 500 vierkante
roeden.
43,360 434,792 500,425 377,400 384,000 20,824
1,608387/500
7,1571/10
l,769,566«7/5 0 0
Bevolking.
28,464 316,689 314,359 103,611 61,996 13,741 9,652 29,259
877,771
Aangeslagen waarde voor de
verponding.
f 1,150,000 12,118,718
9,807,550 2,300,000 1,923,974 1,782,725 70,000 1,666,200
30,819,167
Van deze uitgestrektheid van 1,769,566437/500 bouws bezitten :
Europeanen
Chinezen . . .
Inlanders en andere vreemde Ooi terlingen
Domein (bloeboer)
Uitgestrektheid in bouws
van 500 vierkante
roeden.
965,8695/10
374,199l/10
41,742137/500
41,742 3,756
Bevolking.
530,129 67,319
268,061
12,262
Aangeslagen waarde voor de
verponding.
f 17,854,184 10,882,680
21,082,303
Bij een besluit van November van dit j a a r werd opgeheven de verpligte teelt en leve-ring van koffij, bekend onder den naam van koffijservituut, welke op sommige landen in de adsistent-residentie Buitenzorg rustte.
Wat betreft den particulieren landbouw in het algemeen kan nog vermeld worden, dat volgens opgave der gewestelijke besturen , voor particuliere rekening op J a v a , met
inbe-33