ving in vier cases
3.5 Wiemersheerd, Loppersum
Ligging in de wijk
Wiemersheerd ligt in de gemeente Loppersum, een kern in Groningen van 10.000 inwoners. De gemeente heeft te maken met een krimpende en vergrijzende bevolking en de bevolking heeft een relatief lage sociaaleconomische status. Het verzorgingshuis ligt aan de voorzijde aan een belangrijke ontsluitingsweg, met oprit en parkeerplaatsen, aan de achterzijde grenst het aan een open groene ruimte die toegang biedt tot de kerk en de voorzieningen in het dorp, en een complex met 12 aanleunwoningen.
Het gebouw heeft vier lagen en telt 58 appartementen die ontsloten worden via een middengang. In de plint zitten voorzieningen waaronder een winkel, bibliotheek, kapsalon, recreatiezaal en biljart. Het restaurant bevindt zich ook op de begane grond en heeft een ter- ras aan de voorzijde van het gebouw (zie figuur gebouwoverzicht).
De bewoners, bezoekers, personeel en vrijwilligers komen zowel uit Loppersum als de omringende dorpen, die gemiddeld 15 kilometer verwijderd liggen. Mensen die uit de di- recte omgeving komen gebruiken veel de fiets, anderen komen met de auto of de regiotaxi. Zonnehuis Wiemersheerd is sterk geworteld in de streek en veel bewoners kennen elkaar van vroeger.
Bestuurlijke context
De zorgdiensten in Wiemersheerd worden aangeboden door de zorgaanbieder Zonnehuis- groep. Deze organisatie had in 2014 ongeveer 21 locaties in gebruik: verzorgings- en ver- pleeghuizen en vijf kleinschalige wooncomplexen. De zorgaanbieder is bezig om 8 locaties af te stoten, dat wil zeggen te verkopen of terug te geven aan de corporatie. Voor het overge- bleven vastgoed is de zorgaanbieder tot de conclusie gekomen dat het niet loont om te mik- ken op het aanbieden van zelfstandige appartementen in deze complexen. In veel
krimpdorpen zien ze simpelweg onvoldoende vraag van mensen die de appartementen zou- den willen huren. Bij de huizen die ze zelf in gebruik houdt, zet ze volledig in op de hogere ZZP’s.19
Bij de keuze welke locaties open zouden blijven, heeft Zonnehuisgroep behalve naar de de- mografische vooruitzichten en de huurkosten van het pand onder andere ook gekeken naar de vraag of in de kern een actieve gemeenschap aanwezig is. Dat is in Wiemersheerd het ge- val: er is een actieve dorpscoöperatie Zorgcoöperatie Loppersum, in het gebouw is een fysio- therapiepraktijk, en de zorgaanbieder ziet mogelijkheden om ruimte te verhuren aan
bijvoorbeeld een huisarts. Ook de aanleunwoningen genereren vraag naar de buurtvoorzie- ningen. Het aantal vrijwilligers en bestaande samenwerkingsverbanden met de middenstand en kerk spelen ook mee. Ze zien voldoende massa en voorzieningen om het verzorgingshuis in stand te houden.
Eigenaar Woonzorg Nederland is een landelijke corporatie, met als doelgroep senioren en mensen met een beperking. Het heeft zowel woonzorgvoorzieningen voor hoge ZZP’s in bezit (onzelfstandig) als seniorenhuisvesting zoals: zelfstandige appartementen, aanleunwonin- gen, flatgebouw als seniorencomplex etcetera. Hoewel Woonzorg niet zondermeer op deze locatie een nieuw gebouw zou ontwikkelen (vanwege het gebrek aan opvolgende vraag in de toekomst), wil Woonzorg Nederland Wiemersheerd wel als locatie behouden. Ze heeft daarom (nieuwe) huurafspraken met de zorgaanbieder gemaakt. Het gebouw is omgeven door zelfstandige seniorenwoningen van Woonzorg, en er is veel in het gebouw geïnvesteerd. Voor gebouwen die zij in zijn geheel verhuurt, ziet zij in eerste instantie de zorgaanbieder verantwoordelijk voor de eventuele invulling van de buurtfunctie ervan.
Dat is anders voor locaties die zij ‘terugkrijgen’ van zorgaanbieders, en die in veel gevallen omgebouwd worden tot zelfstandige appartementen. Daar zoekt Woonzorg naar verbinding met dorpsbewoners om het huis voor de buurt te kunnen behouden. In een nieuwe invulling wordt het vaak een woongebouw, waarbij Woonzorg Nederland zich richt op het wonen (verhuur) en het deel welzijn wordt ingevuld door een vorm van burgerparticipa- tie (dorpscoöperatie), wellicht deels gefinancierd uit de Wmo. Daarbij blijft het moeilijk om de inpandige extra ruimte (voormalige zorginfrastructuur) te bekostigen. Daarnaast consta- teert ze dat het lastige bij het organiseren van buurtfuncties in het verzorgingshuis in krimp- gebieden is, dat er concurrentie optreedt tussen publieke voorzieningen.
De gemeente Loppersum heeft in haar voorzieningenbeleid te maken met het feit dat de ge- meente bestaat uit de kern Loppersum met daaromheen 17 hele kleine kernen, soms met niet meer dan 50 inwoners. In deze regio kunnen de afstanden al snel groot worden als een verzorgingshuis gaat sluiten. Als oplossingsrichting kiest men niet voor het brengen van voorzieningen in de buurt van de mensen, maar omgekeerd: de mensen naar de voorziening brengen, door inzet van de regiotaxi, het organiseren van verzamelplekken/ opstapplekken en het zoeken naar slimme koppelingen (vervoer leerlingen en ouderen in zelfde busje). Voor het behoud van buurtfunctie vertrouwt de gemeente op de vanouds sterke zelforganisatie in de kleine kernen. In 16 van de 17 dorpen is een dorpsvisie opgesteld. De gemeente probeert mee te denken en initiatieven te faciliteren. Daarbij moet men denken aan bijvoorbeeld het
19 naast het verlenen van thuiszorg, onder andere op locaties die ze teruggegeven heeft aan corporatie Woon-
schenken van leegstaande gebouwen aan de dorpsraden, die deze naar eigen inzicht mogen programmeren, mits zij het gebouw ook onderhouden.
Aangeboden diensten in het gebouw
De primaire en aanverwante diensten in het gebouw bestaat uit de zorgfunctie en een aantal voorzieningen, zoals een winkeltje, fysiotherapie, een pedicure, kapper en schoonheidsspe- cialist, en niet te vergeten het restaurant (zie figuur gebouwoverzicht). De voornaamste acti- viteit waaraan bewoners deelnemen is koffiedrinken en eten. Ongeveer dertig van de circa zestig bewoners worden daarvoor van de kamers gehaald door vrijwilligers. Er zijn vaak niet genoeg vrijwilligers om iedereen naar beneden te brengen.
Door het sluiten van een aantal verzorgingshuizen in de omliggende dorpen zijn er verschillende nieuwe groepen in het huis. Deze zijn over het algemeen georganiseerd naar streek of dorp, mensen zoeken elkaar op omdat ze elkaar van vroeger kennen. De groepen mengen niet echt en iedereen heeft een vaste plek aan tafel. Nieuwe groepen sluiten wel aan bij de koffie en de activiteiten maar het blijven aparte clubs. Het personeel probeert hierin te bemiddelen, maar dat lukt niet altijd.
Ouderen uit het dorp, de aanleunwoningen, maar ook uit andere dorpen maken ge- bruik van de aanverwante diensten zoals het koffie drinken en eten. De wekelijkse activitei- ten (bingo, biljarten, kaarten maken, weeksluiting gezamenlijke kerken, optredens) zijn populair bij deze bezoekers. Sommige ruimtes in het huis worden verhuurd aan derden, zo- als bijvoorbeeld aan de bridgeclub (60 mensen) die een keer per maand bijeenkomt. Door de verhuur is het aanbod aan voorzieningen de afgelopen tijd gegroeid. Deze tendens wordt po- sitief gewaardeerd door de gebruikers. Bij grote activiteiten komen ook mensen uit andere dorpen. Bijvoorbeeld het smartlappenkoor komt uit Leermens en die nemen ook weer publiek mee.
Daarnaast zijn er niet-ouderen die bepaalde diensten bezoeken. Zij komen vooral af op de zorgvoorzieningen zoals het consultatiebureau, het bloedprikken, en de logopedie. Dit bezoek is functioneel en gericht op een bepaald doel. Deze mensen blijven niet hangen om bijvoorbeeld even koffie te drinken. Het huis wordt als sociaal toegankelijk ervaren, maar er wordt niet veel gebruik van gemaakt door externen. Men denkt dat dit ook te maken heeft met het imago van een verzorgingshuis, het is voor derden niet aantrekkelijk om er naar binnen te gaan.
Ontmoetingsfunctie en ruimte
Ontmoeting vindt veelal plaats in het restaurant, hier wordt in de ochtend koffie gedronken, ’s middags warm gegeten, en er wordt in de middag thee gedronken. De contacten worden hier vooral binnen de groepen bestendigd. Ontmoetingen die bridging capital zouden opleve- ren, zijn minder aanwezig. Ze ontstaan niet spontaan, maar worden bemiddeld door perso- neel en vrijwilligers. In het restaurant vinden ook de meeste activiteiten plaats, zowel overdag als in de avond (bijvoorbeeld een optreden).
Een andere belangrijke ontmoetingsplek is het entreegebied van het gebouw. De hal fungeert als ontmoetingsplek voor een vast groepje uit de aanleunwoningen en uit het huis. Zij komen elke middag samen in de hal bij het aquarium (vlakbij de hoofdingang) na de thee. Deze groep spreekt iedereen aan die binnen komt lopen. En met mooi weer zijn de bankjes voor de ingang ook een plek voor terloopse ontmoetingen. De hal, de entreezones en de tuin zijn de plekken waar de lossere contacten tussen de groepen ontstaan.
Relatie met andere functies in de buurt
De bewoners uit het huis gebruiken verschillende voorzieningen in de nabijgelegen dorps- straat, zoals de supermarkt, het restaurant en de kerk (zie figuur wijkoverzicht). Vanwege de relatief centrale ligging van het huis in het dorp kunnen bewoners deze voorzieningen goed bereiken. Ook wordt het naastgelegen en via het wandelpad verbonden dorpshuis regelmatig
gebruikt, voor een soos, kaarten, muziek, zangkoren, toneelvereniging, pub, quiz en bruilof- ten. Zonnehuisgroep is in gesprek met het dorpshuis over samenwerking omdat het aanbod aan activiteiten overeenstemt met die van Wiemersheerd, maar sommige inwoners gaan lie- ver naar het dorpshuis omdat het woonzorggebouw wordt geassocieerd met oud worden en doodgaan.
Zonnehuisgroep zoekt actief binding met andere dorpsbelangen, dat is belangrijk voor het voortbestaan van de locatie. Samenwerking wordt gezocht met de middenstand, zo- als via het winkeltje dat geëxploiteerd wordt een medewerker van de plaatselijke Albert Heijn. Daarnaast wordt samengewerkt met vrijwilligersorganisaties zoals de kerk, Humani- tas, en vrijwilligers van zorgcoöperatie in Loppersum. Ook wil men graag samenwerken met andere voorzieningen, bijvoorbeeld met het hotel en de brasserie. Een en ander is afhanke- lijk van het gegeven of deze voorzieningen ook in de toekomst gehandhaafd blijven.