Rhijndael, Koudekerk aan den Rijn

Ligging in de wijk

Rhijndael ligt in het dorp Koudekerk aan den Rijn, een kleine kern in Zuid-Holland. Het dorp heeft ongeveer 4300 inwoners en is sinds 1991 onderdeel van de gemeente Alphen aan de Rijn. Het dorp heeft een groeiend aantal bejaarden. De sociaaleconomische status van de be- volking is gemiddeld.

Het gebouw heeft vier verdiepingen en dateert uit de jaren zeventig. In 2012 is het gebouw gerenoveerd en gemoderniseerd. Het gebouw heeft 67 appartementen en 9 cliënten wonen op het gesloten gedeelte. Bezoekers van uit de buurt komen vooral uit de nabijgele- gen aanleunwoningen. Een deel van de gebruikers (zoals personeel en bezoekers) komt uit ook uit omringende kernen als Leiderdorp en Hazerswoude (wordt aangeduid met ‘over de brug’). Er zijn maar liefst honderd vrijwilligers actief

Het gebouw ligt in het centrum van het dorp en heeft een prominente plek aan een plein. Het ligt vrij in de ruimte, via een plein gescheiden van winkels, woningen en de 40 se- niorenappartementen van het aanleuncomplex 'Albrechtstaete'. Het gebouw is georganiseerd via middengangen, die de kamers ontsluiten. In de plint bevinden zich de meer publieke voorzieningen zoals het restaurant, de multifunctionele ruimte, de activiteitenruime, etce- tera. De receptiebalie bevond zich voor de verbouwing bij de ingang, maar die is in alle hui- zen van WIJdezorg verwijderd met het idee dat het gebouw zo minder als een bejaardenhuis oogt.

Bestuurlijke context

Het gebouw is in eigendom van de zorgaanbieder WIJdezorg. Deze biedt diensten aan op ze- ven locaties, waarvan vijf in eigendom zijn. Behalve Rhijndael, dat in 2009 is gerenoveerd, zijn deze gebouwen in de afgelopen 10 jaar allemaal vernieuwd. Ondanks de risico's die ei- gendom met zich meebrengt, is het onderdeel van het strategisch vastgoedbeleid om huurlo- caties op te zeggen. WIJdezorg prefereert eigendom vanwege de regie op aanpassingen aan het vastgoed op maat van hun specifieke eisen van de bedrijfsvoering. WIJdezorg wil flexibi- liteit hebben om te kunnen reageren op ontwikkelingen hierin.

WIJdezorg zag de overgang naar scheiden van wonen en zorg aankomen en heeft daarom al vroeg de keuze gemaakt om alle gebouwen geschikt te maken voor de zwaardere zorg in combinatie met zelfstandige wooneenheden. Voor deze laatste streeft de zorgaanbie- der naar huren onder de liberalisatiegrens, zodat bewoners in aanmerking komen voor huur- toeslag. WIJdezorg heeft een strategisch vastgoedbeleid, vastgelegd in een lange termijn huisvestingsplan. Daarbij richt ze zich vooral op de zwaardere ZZP’s. Beschut wonen voor lichtere zorg gaat op den duur verdwijnen. WIJdezorg probeert de risico’s (die zij met name ziet in de veranderende regelgeving en financiering) te verkleinen door te verevenen tussen gebouwen; sneller af te schrijven en nieuwbouw te realiseren als ‘solids’, waardoor het een- voudiger te transformeren is naar een andere functie.

De buurtfunctie van het gebouw is belangrijk voor WIJdezorg. In alle locaties is een restaurant gebouwd en een compacte keuken. Mensen van buiten het huis moeten hier ge- bruik van kunnen maken. Ook de entrees worden zo vormgegeven, dat het uitnodigend is, en je minder een 'drempel' voelt om binnen te komen.

Rhijndael heeft voor WIJdezorg ook een belangrijke communicatiefunctie. Het ge- bouw fungeert als een ‘uithangbord’ voor de organisatie, die ook zorgdiensten aan huis le- vert. Zo worden vanuit het restaurant van Rhijndael maaltijden aan huis aangeboden. WIJdezorg wil graag dat ouderen in de buurt een goede associatie met het verzorgingshuis hebben, en daarom eerder voor de zorgdiensten aan huis van de organisatie kiezen dan voor een concurrent.

De gemeente Alphen aan den Rijn hanteert geen formeel ‘spreidingsbeleid’ van verzorgings- huizen. Het sluiten van verzorgingshuizen is in de gemeente ook weinig aan de orde. De ge- meente maakt in haar beleid een omslag: van voorheen aanbodgestuurd woonzorgbeleid voor ouderen naar meer vraagvolgend. Daarmee is ook het oude beleid van de woonzorgser- vicezones opgegeven. In de praktijk was er lastig van bovenaf te sturen op waar de zorg- vraag en voorzieningen terecht kwamen. Ook in de samenwerking met andere partijen wordt deze omslag doorgevoerd. Dat betekent dat de gemeente in overleg treedt op initiatief van de zorgaanbieders, op het moment dat zij plannen hebben met een van hun locaties. De ge- meente bekijkt dan of ze planologische medewerking kan verlenen, bijvoorbeeld aan een be- stemmingsplanwijziging van maatschappelijk naar wonen.

De gemeente hecht groot belang aan voorzieningen die een buurtfunctie c.q. ont- moetingsfunctie voor ouderen vervullen. De gemeente constateert echter dat dergelijke voorzieningen (klaverjas, modeshows ed.) steeds minder in de verzorgingshuizen te vinden zijn, als gevolg van de verzwaring van de zorg die in de huizen plaatsvindt: er wonen steeds meer ouderen met een hoge ZZP. De voorzieningen op andere plekken, bijvoorbeeld in de plint van serviceflats, worden in plaats daarvan steeds belangrijker. De ontmoetingsfunctie moet ook niet alleen gekoppeld worden aan een gebouw, maar gaat ook over zaken als een goed toegankelijke openbare ruimte, waar met bijvoorbeeld een bankje ontmoetingsplekken worden gecreëerd. Dat laatste past ook in het programma dat de gemeente recentelijk heeft om langer zelfstandig thuis wonen mogelijk te maken. Het betreft een breed spectrum aan maatregelen, variërend van aanpassingen in de woning, de openbare ruimte, tot wijk- en buurtvoorzieningen, vrijwilligers werk, en buurtpreventie.

Aangeboden diensten in het gebouw

De primaire en aanverwante diensten van Rhijndael bestaat uit zorg, de vaste activiteiten en het restaurant (zie figuur 3.6). Naast de bewoners van Rhijndael komen hier ook ouderen uit de buurt op af. Er komt een vaste groep bezoekers uit de Albrechtstaete, zij komen voorna- melijk voor de koffieochtenden, de activiteiten en de spelletjesmiddagen. Op de spelletjes- middagen komt ook een vaste groep af uit het wooncomplex aan de Den Tollstraat. Er komt een vaste groep uit Hazerswoude voor de Bingo. En er zijn bezoekers die komen voor het se- niorenrestaurant, of bezoekers die sporadisch langskomen voor koffie, een ijsje in de zomer, een zangmiddag.

In het restaurant komt in de ochtend een vaste groep bewoners en bezoekers koffie drinken, de kopjes worden dan al voor iedereen klaargezet op hun vaste plekken. De ruimte wordt ook gebruikt voor activiteiten, zoals het seniorenrestaurant, bingo, spelletjesmiddag en optredens. Ook de Rhijndaelzaal, de multifunctionele ruimte, wordt gebruikt voor activi- teiten. Sinds begin 2016 zijn er meer activiteiten bijgekomen, het aanbod wordt daarbij be- paald door de wensen van de bewoners. Door actief te flyeren en reclame te maken in de buurt komen er meer ouderen op de activiteiten af. Verschillende ruimtes in het gebouw worden verhuurd, zoals het restaurant voor feesten, of activiteitenruimtes voor andere in- stellingen uit de buurt.

Ontmoetingsfunctie en ruimte

De voornaamste ontmoetingsplek is het restaurant. Daar worden bestaande contacten on- derhouden en bestendigd. Men geeft aan dat er niet vaak nieuwe mensen bijkomen. Indien er nieuwe mensen zijn probeert het personeel interactie te stimuleren, bijvoorbeeld door in het restaurant of tijdens de activiteiten degene voor te stellen aan de groep. Bewoners en bezoekers geven aan dat interactie voornamelijk spontaan gaat; je komt elkaar tegen en maakt een kort praatje. Er is voornamelijk sprake van bonding capital; van mentale en fy- sieke steun tussen mensen die elkaar al kennen: met elkaar meeleven en even meelopen als iemand slecht ter been is. Zorglocatie Rhijndael ziet de samenstelling van haar bewoners veranderen; het percentage zware zorg neemt toe. Daardoor zijn het relatief meer mensen van buiten die gebruik maken van activiteiten en voorzieningen. Bezoekers ontmoeten elkaar vooral in het restaurant en in de activiteitenruimtes. In de zomer is het terras, dat grenst aan de entree en uitzicht heeft op het plein, ook een plek voor terloopse ontmoetingen. De bankjes schuin tegenover Rhijndael op het plein fungeerden voorheen ook als een ontmoe- tingsplek, en rustplek bij een wandeling, maar doordat er nu nieuwe bankjes staan waar je niet meer gemakkelijk vanuit kunt opstaan worden deze momenteel niet meer gebruikt.

Relatie met andere functies in de buurt

Bewoners maken gebruik van winkels aan de overzijde van het plein, zoals de bloemist, de bakker, de Albert Heijn, de apotheek en het kaasboertje. Daarnaast gaan bewoners in de zo- mer naar het zwembad om een ijsje te eten. (Zie figuur wijkoverzicht). Doordat het plein te- genover Rhijndael tijdens de verbouwing drempelloos is ingericht als ‘shared space’ is het ook voor bewoners die minder goed ter been zijn nog mogelijk om zich zelfstandig te bewe- gen.

Samenwerking vindt plaats met winkeliers (Albert Heijn sponsort bijvoorbeeld hapjes met activiteiten), TOM (een vanuit de gemeentegeregelde organisatie om mensen te helpen terug te keren in de maatschappij). Ook is er samenwerking met basisscholen en kinderop- vang. Rond Pasen komen kinderen langs het verzorgingshuis om daar eieren te zoeken. Er vindt ook samenwerking plaats met buurthuis De Ridderhof. Sommigen gaan daarheen omdat ze daar al jaren komen en het dus zo gewend zijn. Anderen geven aan dat ze voor ac- tiviteiten liever naar Rhijndael gaan omdat De Ridderhof een sporthal is en Rhijndael een iets gemoedelijker omgeving biedt.