De Bogt, Amsterdam

Ligging in de wijk

De Bogt ligt in de Spaarndammerbuurt te Amsterdam, een gemengde wijk van ruim 15.000 inwoners. De buurt ligt ten noorden van het spoor in relatieve isolatie ten opzichte van de rest van de stad. De bevolking kent een gemengde samenstelling van ‘oude stedelingen’ met een hoog aandeel migranten. De buurt heeft een relatief laag sociaaleconomische status. Bijna 70% van de woningvoorraad bestaat uit corporatiehuur.

De Bogt is in 1980 opgericht als buurtgericht ouderencentrum tijdens een stadsver- nieuwingsoperatie, met inspraak van de toenmalige communistisch georiënteerde buurtbe- woners. Het gebouw maakt door zijn ‘bochtige’ opzet nieuwe pleinachtige ruimtes binnen de contouren van het smalle 19e_{-eeuwse bouwblok. De verschillende tuinen, pleintjes en straten}

zijn met elkaar verbonden door middel van onderdoorgangen, waaraan ook de entree naar de aanleunwoningen van de Westerbeer en een zijentree van de Bogt liggen. De hoofdentree ligt centraal in het blok maar is verstopt in een hoek en slecht zichtbaar. Bezoekers van het gebouw wonen veelal in de aanleunwoningen of in de Spaarndammerbuurt en komen veelal lopend of met de scootmobiel.

Het huis ligt vlak bij winkelstraat en buurtvoorzieningen. De Bogt is een typisch ‘stads’ huis met gevarieerde bewoners en ook veel bezoekers, met name ouderen met een sterke buurtbinding. Deze hebben het huis leren kennen door kennissen/ familie die in het huis woonden. Het gebouw heeft vier verdiepingen en twee vleugels: een met aanleunwonin- gen en een met zorgkamers. De kamers zijn gerangschikt langs een centrale gang. Op de begane grond bevinden zich voorzieningen zoals winkeltjes, restaurant en activiteitenruim- tes.

Bestuurlijke context

Amstelring heeft 24 locaties, waarbij de verhoudingen tussen koop en huur aan het verschui- ven zijn: Het was 70% eigendom en 30% huur, nu zijn die verhoudingen andersom. Amstel- ring wil als zorgpartij vooral zorg leveren, niet ‘de balans volgooien met stenen’. Daarbij heeft Amstelring ook oog voor de spreiding van het vastgoed. Omdat ze waarde hecht aan het bieden van zorg aan mensen binnen hun netwerk, wil ze zoveel mogelijk ook locaties binnen de ring behouden.

De beleidsveranderingen in de zorg maken de exploitatie uiteraard moeilijker. De Bogt is uit- eindelijk behouden, maar getransformeerde voor een mix met andere doelgroepen dan ou- deren. Er zijn nu naast zorgplekken GGZ-plekken en ‘interventie’ plekken. Die mix van groepen is relatief bijzonder, en volgens de respondent werkt het hier goed omdat er bij een ‘volks’ huis als De Bogt meer begrip is voor elkaar. Hoewel Amstelring meerdere locaties heeft, is besloten niet tussen locaties te verevenen. Men schatte in dat men niet uit de vraag zou komen wat een eerlijke wijze van verevening is.

De buurtfunctie van De Bogt is heel belangrijk voor Amstelring, zowel voor bewoners die an- deren kunnen ontmoeten, als voor externen die bijvoorbeeld een maaltijd komen halen. Am- stelring schat in dat vooral voor de lage inkomensgroepen zo’n buurtfunctie nodig is, om deze voorzieningen betaalbaar te houden. De Bogt is echt een ‘Huis voor de buurt’.

Ook eigenaar corporatie Rochdale benadrukt het belang van een combinatie van voorzieningen in een zorglocatie. Voorzieningen geven kans tot ontmoeting en brengen ook ‘reuring’, wat door een gedeelte van de bewoners zou worden gewaardeerd. Aangezien Roch- dale de verzorgingshuizen meestal in hun geheel verhuurt, zien ze het organiseren van meervoudig gebruik van het gebouw in de eerste plaats als een taak voor de zorgaanbieder (als exploitant), maar constateert ook dat in zijn algemeenheid bij woonzorggebouwen nog wel onbenutte kansen liggen. Als het gaat om de spreiding van locaties over de stad, ziet zij zichzelf niet als eerstverantwoordelijke. De corporatie is hierin een partner, maar het is aan de gemeente om te letten op een goede spreiding van voorzieningen, inclusief hun buurt- functie.

De gemeente maakt zich minder zorgen over de buurtfunctie als wel over de blij- vende aanwezigheid van voorzieningen van ouderen in de hele stad. Zij wil graag het beeld doorbreken dat verzorgingshuizen binnen de ring vooral worden vervangen door andere woonfuncties. Daarom heeft ze de beleidsdoelstelling opgesteld om bij deze locaties zoveel mogelijk de zorgfunctie te behouden, voor ouderen of voor anderen. Het instrumentarium wat ze daarvoor ter beschikking heeft (bestemmingsplan, erfpacht) is echter vaak niet toe- reikend. Met corporaties als eigenaren is het gemakkelijker afspraken maken, omdat de ge- meente met hen in voortdurend gesprek is. Met de zorgaanbieders als eigenaren is nu afgesproken het van geval tot geval te bespreken, en geen stadsbrede regel op te stellen. Een van de voorbeelden hoe de zorgfunctie behouden kan blijven, is dat in het geval van het ombouwen van een verzorgingshuis naar zelfstandige woningen, deze (gereguleerde) wonin- gen niet worden toegewezen volgens het stedelijke systeem Woningnet, maar door de zorg- aanbieder die meer zicht heeft welke mensen in de buurt zorg behoeven.

Aangeboden diensten in het gebouw

De primaire en aanverwante diensten van de Bogt bestaan uit de zorgfunctie en een aantal voorzieningen, waaronder een kapper, pedicure, fysiotherapeut, een aantal winkels en een bibliotheek (zie figuur gebouwoverzicht). Sommige voorzieningen, zoals het restaurant en de bar, worden ook door buurtbewoners en bewoners van de aanleunwoningen van de Wester- beer gebruikt. De warme maaltijd wordt iedere dag om 12.00 in het restaurant geserveerd en daarna is daarna de bar geopend tot 16.00 (behalve in het weekend).

Sommige zalen worden gebruikt voor het organiseren van activiteiten voor ouderen uit de buurt. Voorheen konden deze gratis meedoen aan de activiteiten. Toen er een nieuwe bekos- tiging kwam, veranderde dit, externen moeten nu betalen. Zij doen hierdoor minder mee aan activiteiten.

De gebruikersgroepen van de primaire dienst zijn de bewoners van de Bogt, waarvan de zorgindicatie steeds zwaarder worden. Naast de bewoners zijn ook personeel, vrijwilligers en familieleden verbonden aan de primaire dienstverlening. Gebruikers van de aanverwante diensten zijn, naast een aantal buurtbewoners vooral de bewoners van de aanleunwoningen van de Westerbeer. Ongeveer 30 van de totaal 120 bewoners maken dagelijks gebruik van het restaurant, bar, activiteiten en dagopvang. Sectorvreemde diensten zoals de diverse ver- gaderingen worden gehouden in de grote zaal, bijvoorbeeld door de toneelvereniging of mu- ziekvereniging. Oudere buurtbewoners met een sterke binding aan het huis en de buurt komen veelal voor bingo, optreden, bar en de themadiners, die één keer in de twee maan- den plaatsvinden.

Ontmoetingsfunctie en ruimte

De meeste ontmoetingen vinden plaats binnen de eigen sociale groep (bonding capital) en zijn gerelateerd aan de aanverwante dienstverlening. Er is een aantal ruimtes die een grote ontmoetingsfunctie hebben. Dit is de grote zaal, tijdens koffie drinken en activiteiten als op- tredens en bingo. Bij het koffiedrinken zijn er ‘vaste groepjes’ die elkaar dagelijks aan de- zelfde tafel ontmoeten. Omdat de bar en de grote zaal in elkaar over lopen zitten er ook mensen in de grote zaal die gebruik maken van de bar. Naast de grote zaal is het restaurant is een belangrijke ontmoetingsruimte, tijdens de warme middagmaaltijd. Een groot deel van de bewoners zit op vaste plekken. Als de mensen, waarbij ze eerst aan tafel zaten, komen te overlijden, dan blijven ze alsnog op die plek zitten.

Een andere ontmoetingsfunctie wordt gefaciliteerd in het rookhok. Ook in de entree- hal vinden veel ontmoetingen plaats. Hier staat een tafel met stoelen waar mensen kunnen zitten als zij wachten voor de fysiotherapeut of op bezoek. Buiten, voor de ingang en bij de jeux de boules-baan staat een aantal bankjes die ook veel door ouderen gebruikt worden. De andere hoven rondom het gebouw worden vooral gebruikt door de andere buurtbewoners, zoals kinderen of omwonenden. Zij zijn ook ingericht als achtertuin of speelplek (zie figuur gebouwoverzicht).

Naast de ruimte, is de aanwezigheid van ‘verbinders’ – bestaand uit vrijwilligers of personeel - sturend in het faciliteren van ontmoetingen in De Bogt. Doordat er een personeelstekort is kunnen de bewoners niet zo vaak meer van hun afdeling gehaald worden om bijvoorbeeld te gaan eten in het restaurant. In combinatie met steeds zwaardere zorg, waardoor mensen ook niet meer zelfstandig van hun afdeling kunnen, heeft dit tot gevolg dat er steeds minder bewoners van De Bogt beneden zitten of naar de activiteiten gaan. Veel bewoners zouden bijvoorbeeld elke dinsdag naar het koffie uurtje willen, maar er is niet genoeg personeel en er zijn te weinig vrijwilligers om iedereen van de kamers te halen. Het gevolg van de steeds zwaardere zorg en personeelstekort leidt ertoe dat er een minder levendige sfeer heerst in de gemeenschappelijke ruimtes in De Bogt, waardoor mensen van buitenaf er wellicht min- der snel naar toe zullen gaan.

Relatie met andere functies in de buurt

De dienstverlening van De Bogt heeft relaties met een aantal andere plekken in de buurt (zie figuur wijkoverzicht). Bewoners van de aanleunwoningen maken vooral gebruik van het buurthuis de Horizon, de winkels en voorzieningen in de Spaarndammerstraat en het Wester- park voor een wandeling.

Ook maken andere organisaties gebruik van De Bogt. Het GGZ, Mentrum en Ingeest leveren in huis diensten aan de bewoners. Ook sommige scholen hebben een relatie, zoals jongeren die taakstraffen moeten doen, speciaal onderwijs op dinsdagochtend en de ROC die stagiaires levert. Daarnaast is er contact met de kerk en ABC, een alliantie van welzijnsorga- nisaties die actief zijn in de buurt.

Omwonenden maken gebruik van de openbare ruimte die door de gebouwvorm van de Bogt wordt ingesloten. Met name de kinderen uit de buurt gebruiken de daarvoor inge- richte speelpleintjes.