1 A. Kubizek in zijn in 1938 geschreven Erinnerungen, aangehaald door F. Jetzinger:
hij was (hij ontving nooit post), vaak zijn verlofperioden Het verlopen. Verder dan tot Gefreiter, korporaal, bracht hij het niet; enkele keren werd hij onderscheiden, laatstelijk met het Eiserne Kreuz, eerste klasse. Toen Duitsland ineenstortte, lag hij, tijdelijk verblind door de inwerking van gifgas, in een militair hospitaal in Noord-Duitsland. Tw ee weken na de wapenstilstand kon hij weer naar München reizen waar hij in zijn oude regiment opgenomen werd. Korte tijd fungeerde hij als bewaker in een krijgsgevangenenkamp; maart ’ 19 woonde hij weer in zijn Münchense kazerne.
In die tijd deden zich in de Beierse hoofdstad dezelfde troebelen voor als in Berlijn, maar heviger, extremer nog. In de nacht van 7 op 8 november ’ 18 was er door de journalist Kurt Eisner de soziale Republik Bayern uitgeroepen. Eisner was een Onafhankelijk Socialist maar bij de verkiezingen die twee maanden later plaats vonden, behaalde zijn partij slechts 3 van de 180 zetels. Eind februari ’ 19 werd hij op de dag waarop hij als regeringsleider wilde aftreden, neergeschoten. De goeddeels conservatieve bevolking kwam in verzet tegen de links-extremistische stromingen in München, vooral toen deze begin april op het voorbeeld van Hongarije waar onder leiding van de communist Bela Kun een ‘Radenregering’ in het leven geroepen was, overgingen tot de oprichting van de Beierse Räterepublik: een Rat von
Volksbeauftragten nam de macht in handen. Deze revolutie schoof nog verder
naar links toen midden april twee Russische communisten, Levin en Leviné, aan het roer kwamen. Maatschappelijke chaos werd gevolgd door burger oorlog: begin mei trokken eenheden van de Reichswehr, door rechts extremistische burgerwachten versterkt, München binnen, bij welke ge legenheid Hitler, korte tijd verdacht van het geven van steun aan de revolutie, ternauwernood aan executie ontsnapte. Levin vluchtte, Leviné werd ge fusilleerd. Over en weer vielen honderden doden. Hitler kreeg in de zomer een functie bij de pohtieke propagandadienst van de Reichswehr; hij viel er spoedig op als fanatiek redenaar: vooral de tirades waarin hij de schuld voor Duitslands nederlaag en troebelen aan de Joden in de schoenen schoof, maakten indruk. Voor zijn militaire superieur, Hauptmann M ayr, schreef hij in september 19 19 een memorandum ten betoge dat pogroms als louter emotionele uitbarstingen niet voldoende waren. ‘Der Antisemitismus der Ver
nunft’ moest om te beginnen de Joden declasseren, ‘sein letztes Z iel aber muss unverrückbar die Entfernung der Juden überhaupt sein.’1
Diezelfde maand sloot Hitler zich als 55ste lid bij een kleine pohtieke formatie aan, de Deutsche Arbeiterpartei, die in januari door een chauvinistisch
N A D E O O R L O G
spoorwegarbeider, Anton Drexler, opgericht was. Hitler had van zijn
Hauptmann opdracht gekregen, die formatie te observeren. Van gewoon lid
werd hij binnen enkele weken lid van het bestuur, speciaal belast met de propaganda die hij (dat was bij uitstek eigen denkbeeld) geheel richtte op de intimidatie van de tegenstanders. Dat was rechtse kringen hoogst sym pathiek. Financiële steun ging toevloeien. D e D A P (zij noemde zich van februari ’20 a f N SD A P , Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei) had op het moment van Hitler’s toetreden 7 i M k in kas gehad, maar zij was in december ’20 al in staat, een rechts-extremistisch Münchens weekblad, de
Völkischer Beobachter, te kopen voor 120 000 M k, waarvan vermoedelijk de
helft uit geheime fondsen van de Reichswehr afkomstig was. Op Sudeten- duitse en Oostenrijkse nationaal-sociahsten maakte Hitler als steeds ge- schoolder redenaar al in die tijd diepe indruk. ‘Der Hitler wird einmal unser
grösster, zei zomer ’20 de leider van de Sudetenduitse Nazi’s.
Hitler had het voordeel dat hem, volledig geconcentreerd als hij was op zijn politieke activiteit, helder de weg voor ogen stond die hij wilde afleggen: de N SD A P moest München veroveren, via München Beieren, via Beieren Duitsland. Natuurlijk waren er weerstanden. Binnen de N SD A P wist Hitler ze te overwinnen door, juh ’2 1, Drexler terzijde te schuiven: voortaan was hij als Führer de met dictatoriale volmachten beklede leider van een welis waar kleine, maar hecht-georganiseerde partij die van de herfst van ’2 1 a f de beschikking had over eigen knokploegen, de Sturmabteilungen ofwel SA. Hun gewelddadig optreden (Hitler zelf zat wegens mishandeling van tegen standers zomer ’22 een maand in hechtenis) werd vergemakkelijkt door de partijdigheid die de meeste organen van politie en justitie aan de dag legden. In de periode januari 19 19 tot juni 1922 werden in Duitsland 376 pohtieke moorden bedreven, 22 door linkse, 354 door rechtse extremisten; de linkse kregen gemiddeld vijftien jaar, de rechtse vier maanden gevangenisstraf. Officieren van justitie, juryleden en rechters, meest uit conservatieve kringen afkomstig, waren de extreem-rechtse idealen nu eenmaal sympathieker dan de extreem-linkse. Daarin lag ook de kracht van Hitlers propaganda: hij joeg doeleinden na welke, vooral in het negatieve (tegen communisten en socialisten! tegen de Joden! tegen de republiek!) óók die waren van een groot deel van de middenstand en de gezeten burgerij, voorts van allerlei groepen min o f meer gedeclasseerden. Hij deed dat met niets en niemand ontziende, gewelddadige hardheid; wie zijn doeleinden aanvaardden, vergaven hem zijn methoden. Bovendien werd hij onderschat. Toen de Beierse minister president in maart ’22 overwoog, die lastige agitator, Oostenrijker tenslotte, over de grens te zetten, sprak de sociaal-democratische fractievoorzitter zijn veto uit, ‘Hitler sei doch nur eine komische Figur, es sei der Arbeitserschaft ein
Leichtes, ihn in die Bedeutungslosigkeit zurückzuschleudern, aus der er vor einiger Zeit aufgestiegen sei.’1
D e N SD A P die, als D A P , in. januari ’20 nog geen 200 leden geteld had, telde er eind ’2 1 meer dan 6 000, kreeg na het aan de macht komen van de fascistenleider Mussolini in Italië (30 oktober 1922) eerst recht de wind in de zeilen en was, toen in januari ’23 het Ruhrgebied bezet werd, sterk genoeg om zich als enige rechtse groepering te keren tegen het verzet dat door de Berhjnse regering gepredikt werd: eerst moesten die ‘Novemberverbrecher ten val gebracht worden. In negen maanden vloeiden 35 000 nieuwe leden toe. Geld was er nu in overvloed: individuele subsidies van Duitse en Zwitserse industriëlen, subsidies uit het Antibolschewistenfonds der Wirtschaft dat met 50 min M k van wal gestoken was, subsidies, vermoedehjk, uit Italiaanse geheime fondsen, wellicht zelfs uit Franse - want in Parijs was men er in die tijd niet afkerig van, groepen te steunen die Beieren in opstand wilden brengen tegen het gezag van de centrale Duitse regering. Toen de zomer voorbij was, ging Hitler bewust op een Putsch toewerken. Zijn SA, toenmaals geleid door een oud-vhegerofficier, Hermann Goering, telde al 15 000 man; met allerlei andere rechts-extremistische formaties werkte zij nauw samen. Hitler had op zijn beurt contact gezocht met stromingen die in Beieren de monarchie wilden herstellen, maar waar zij niet verder zagen dan naar München, zag hij achter München steeds Berlijn opdoemen.
Eind september (de Mark lag op sterven) g a f de Duitse regering het verzet in het Ruhrgebied op. Dat feit en communistische opstanden in Saksen en Thüringen wakkerden het Beierse separatisme aan, maar de monarchist von Kahr die als Generalstaatskommissar in Beieren de uitvoerende macht in handen had, bleef aarzelen. Niet aldus Hitler; hij zette door; hij had de rancuneuze generaal Ludendorff naast zich gekregen. Op 8 november drong hij met zijn SA binnen in de Münchense Bürgerbraukeller waar von Kahr een toespraak hield ter gelegenheid van de vijfde verjaardag van de november- revolutie. Hitler vuurde een pistoolschot af, schreeuwde ‘Die nationale
Revolution ist ausgebrochen’ en forceerde von Kahr en de aanwezige com
mandant van de Reichswehr, von Lossow, tot de vorming van een kabinet waarbij hijzelf tot rijkskanselier, Ludendorff tot Reichsverweser en C hef der
Nationalarmee benoemd werd. D e staatsgreep in Beieren, inleiding tot een
mars op Berlijn, was een feit.
D e Duitse regering die de opstanden in Saksen en Thüringen al onderdrukt had, reageerde snel. De sociaal-democraat Ebert, eerste president van de Weimarrepubhek, droeg de uitvoerende macht aan generaal von Seeckt
‘p u t s c h’ e n p r o c e s
over; in tegenstelling tot von Lossow bleven de detachementen van de
Reichswehr in München en elders in Beieren achter von Seeckt staan. De
ochtend na de staatsgreep verbood von Kahr, omzwenkend, de N SD A P en de Völkischer Beobachter. Toen Hitler in de middag van 9 november aan het hoofd van een stoet die door een deel van de bevolking hartelijk toegejuicht werd, het centrum van München binnentrok, was een salvo van de politie, gevolgd door een schietpartij die aan zestien Nazi’s en drie politie-agenten het leven kostte, voldoende om de stoet (alleen Ludendorff liep onverstoor baar door) uiteen te doen stuiven. Hitler, door een kogel in de linkerschouder gewond, vluchtte en werd twee dagen later in de villa van een vriend en partijgenoot gearresteerd. D e staatsgreep was deerlijk mislukt, maar al op 12 november vonden er in München studentendemonstraties ten gunste van de N SD A P plaats.
Toen Hitler en Ludendorff in april ’24 met acht anderen, allen van hoog verraad beschuldigd, terecht stonden, bevonden zij zich in een tactisch- gunstige positie: wat hadden zij, in opstand komend tegen de republiek van Weimar, anders gedaan dan, zij het brutaler, het doel nastreven dat ook de Beierse autoriteiten zich gesteld hadden ? Hitler domineerde tijdens het gehele proces. Ludendorff werd vrijgesproken, hijzelf kreeg vijfjaar gevangenisstraf. V ijfjaar? D e lekenrechters vonden dat een veel te lange termijn; de president van de rechtbank suste hen: Hitler zou w el spoedig gratie krijgen. Inderdaad, nog vóór het einde van het jaar ging de poort van de vesting Landsberg voor hem open.
Hij had de periode van comfortabele detentie benut om aan zijn secretaris, R u d o lf Hess, en aan zijn chauffeur het manuscript te dicteren voor het eerste deel van zijn politieke autobiografie, Mein Kampf, waarin hij met verbluffende (of moeten wij, gezien zijn op openlijke intimidatie gerichte tactiek, schrijven: natuurhjke?) openhartigheid zijn politiek credo beleed:
credo van haat jegens de repubhek, jegens de democratie en de democratische
partijen, jegens socialisme en communisme, jegens de Joden: Duitsland, zo heette het in het in ’27 verschijnende tweede deel, zou de eerste wereld oorlog gewonnen hebben, ‘hätte man zu Kriegsbeginn und während des Krieges
einmal zwölf- oder fünfzehntausend dieser hebräischen Volksverbrecher . . . . unter Gifgas gehalten’.1 Van de eerste tot de laatste bladzijde legde Mein Kampf
getuigenis a f van een aggressieve gezindheid die zich, met uitzondering van het fascistisch Italië, tegen alle Europese staten richtte, met name ook tegen de door Hitler, als door zoveel andere Duitsers, geminachte Slavische
volkeren; daar, in Oost-Europa, lag Duitslands Lebensrautn, die, zo nodig, met geweld veroverd moest worden.
Zomer ’26, een jaar na verschijnen, waren van het eerste deel al meer dan negenduizend exemplaren verkocht. Voor wie, van 19 19 af, Hitlers toe spraken gevolgd had, bevatte het boek niets nieuws: hier stond slechts in druk wat hij, 'absoluter Antisemit, Todfeind der gesamten marxistischen Welt-
anschauung, alldeutsch in meiner Gesinnung, op honderden vergaderingen
betoogd had. Het grootste deel van de Duitse publieke opinie was evenwel geneigd, de mislukte Putschist van november ’23 als erledigt te beschouwen. W ie dat niet deed, was de man zelf. Integendeel: proces, vonnis en ge vangenschap, alle drie even zachtzinnig, versterkten slechts zijn zelfver trouwen en zijn minachting voor de heersende machthebbers. W el kwam hij tot de conclusie dat hij een andere tactiek diende te volgen: een stormloop op de staat was blijkbaar gedoemd te mislukken; wilde de N SD A P de macht veroveren, dan was er slechts één w eg: die der geveinsde legaliteit; de demo cratie moest met haar eigen middelen bestreden en van binnen uit ten val gebracht worden.
Aan dat inzicht zou hij vast houden, alle weerstanden in de eigen rijen, speciaal van de kant van de strijdlustige SA, ten spijt.