tusschen f 3000 en f 4000 's maands verviel, zooals staat voorge-schreven, aan de rijkskas. Indien echter een nieuwe pangeran-bei zou worden benoemd, wordt deze niet uit de rijkskas betaald doch komt zijn salaris voor rekening der privékas van den Sultan. Men acht het in kratonkringen noodig dat een nieuwe pangeran-bei wordt benoemd en dat hij en andere nieuw te benoemen pangerans uit de rijkskas worden bezoldigd.
Bij informatie 'te bevoegder plaatse bleek het Soer. Hbl. dat aan deze en andere grieven een redelijke grond ontbreekt.
Inderdaad zal de Sultan zelf de kosten hebben te dragen indien hij
pangerans aanstelt; de Begeering stelt zich in den laatsten tijd op
het standpunt, dat de kinderen en aanverwanten van Zelfbestuurders
hebben te studeeren om zich voor bepaalde betrekkingen te
bekwa-160
m e n . Zijn zij d a a r m e e gereed, d a n k u n n e n zij in die betrekkingen worden benoemd en genieten zij het d a a r a a n verbonden salaris. P a n -gerans, die geen arbeid verrichten, die niets doen d a n „ t j a h o s " (hier bedoeld als: h u n opwachting m a k e n ) krijgen geen salaris. Dit alles geschiedt overeenkomstig de door den S u l t a n geteekende acte v a n v e r b a n d ; doordat in den eersten tijd geen personen voor verheffing t o t pangeran i n aanmerking k w a m e n , viel eerst t h a n s de a a n d a c h t op deze wijziging van vroegere t o e s t a n d e n .
D e S u l t a n heeft n u 28 kinderen, en ieder daarvan krijgt dadelijk eene vaste „ b a b o e " die er als regel goed uitziet. Zoo krioelt h e t in d e n k r a t o n van fleurige en jonge vrouwen, en velen vinden dat dit best w a t m i n d e r kon. Insiders weten, d a t h e t geschil tusschen S u l t a n e n rijksbestuurder reeds u i t den laatstein tijd van den vorigen resi-d e n t resi-d a t e e r t . H e t is een feit, resi-d a t alle contact t u s s c h e n Vorst en p a t i h is verbroken; besprekingen over de zaken v a n h e t rijk worden niet m e e r gevoerd. Eigenlijk is de rijksbestuurder n u vrijwel geheel gou-v e r n e m e n t s a m b t e n a a r .
H o e de toestand in kratonkringen en tusschen Sultan en rijksbe-s t u u r d e r moge zijn, m e n rijksbe-stelt zich van berijksbe-stuurrijksbe-szijde op het rijksbe- stand-p u n t , dat, zooking m e n er niet officieel in betrokken wordt, er geen enkele aanleiding is zich er m e e te bemoeien. H e t lijkt ongetwijfeld noodig, dat ook kratongrooten leeren spreken over hetgeen bespreking verdient, en dat zij ter plaatse waar zulks behoort uiting leeren geven a a n hetgeen hen grieft.
H e t Soer. Hbl. voegde hieraan nog t o e :
Wij informeerden nog n a a r de hofhouding, en, de tallooze leegloo-pers die t r a k t e m e n t ontvangen zonder iets uit t e voeren. Men had ons gemeld, d a t in den k r a t o n n i e t minder dan 1500 „ p o n o k a w a n s "
zouden zijn, die toch allen eenig salaris, al is h e t nog zoo weinig, ont-vangen. D e kratom v e r m i n d e r t dit getal niet gaarne, ook o m d a t velen dier ponokawans h u n geheele leven in de hofsfeer hebben doorge-b r a c h t en voor eenig werk adoorge-bsoluut niet geschikt zijn.
H e t blijkt lastig een goede grens voor bezuiniging t e stellen; m e n k a n de m e e s t e n m a a r n i e t zonder meer heenzenden, ook o m d a t voor h e t Sultanspersooneel geen wachtgeld- of pensioenregeling bestaat.
Wij v e r n a m e n , dat de resident hierover m e t de Begeering in over-leg is getreden ; denkelijk zal deze kwestie dus binnenkort worden op-gelost en k a n m e n opruiming houden onder talrijke oude
kraton-dienaren, zonder de billijkheid u i t h e t oog te verliezen.
* *
*
Een kostelijk verhaal. H e t is een kostelijk verhaal, dat h e t com-m u n i s t i s c h blaadje Njala brengt. D e vertaling er v a n is t e vinden in h e t bekende, door „ V o l k s l e c t u u r " verzorgde Persoverzicht, zoo lezen wij in 't Bat. Nwbl. van 23 N o v e m b e r 1925.
Hadji Misbach, welbekend, brengt daarin „ r a p p o r t " uit over zijn gedwongen verblijf „ a l s b a n n e l i n g " t e M a n o k w a r i ; en uit d a t r a p -port blijkt, dat de hadji, in zijn verbanningsoord, zoo ongeveer de rol speelt van openbare controleur van h e t bestuur, tevens r a a d s m a n der bevolking en in die rol door het B . B . wordt e r k e n d !
De meeste m e n s c h e n die bij h e m hulp zochten — zoo verhaalt H a d j i Misbach — klaagden over de handelingen v a n den regeerings-vertegenwoordiger en een zeker kampoenghoofd genaamd H a d j i Doel-l a h bin Baik. Deze nu moet op zijn beurt n a a r coDoel-lDoel-lega Misbach geloopen zijn om zijn nood te klagen over verkeerde orders en „ h a r d -vochtigheid" van den controleur. Dezen laatst beschuldigt Misbach v a n in brand steken van huizen der bevolking (!) van vernietiging van bij het b e s t u u r in bewaring zijnde wapens enz. E n dan klaagt H a d j i Misbach over invloeden welke gevaarlijk dreigen te worden voor de openbare rust en orde !
W a t dan volgt worde beter woordelijk — in de vertaling van Volks-l e c t u u r — gegeven.
„Schrijver werd (nog) m e e r m a l e n bij den Ass. B e s . geroepen, eerst m e t betrekking tot de h e m toegekende toelage van f 50 's m a a n d s , tijdens welk onderhoud h e m door den A. E . de r a a d werd gegeven om zich uit de beweging t e r u g te trekken, n a a r aanleiding w a a r v a n een klein dispuut volgde. Schrijver verklaarde daarin, dat .hij wat dat betrof, slechts zijn eigen overtuiging diende en geen andere meening volgde, en toen de A. E . h e m vroeg of het w a a r was van die bommenwerperij verwees hij slechts n a a r de tegenspraak in de roode bladen. D e A. E . wees h e m verder op h e t betere van h a n d e l drijven en rijk worden t e Manokwari, zegde h e m s t e u n toe bij een h a n d e l in boschproducten, dan hoefde hij geen s a m e n k o m s t e n t e hou-d e n e n zich te bemoeien m e t hou-de bestuursregeling te Manokwari, hij
zou er door in moeilijkheden k u n n e n k o m e n .
Schrijver had er op geantwoord, dat hij die moeilijkheden voor zijn rekening n a m , hij wilde slechts de waarheid dienen.
Eenige dagen na dat onderhoud k w a m schrijver weer bij den A. E . n u om een s t u k erf te vragen om er een woning op t e zetten, ook bracht hij in den vorm v a n een rapport een aanklacht n a a r voren tegen den controleur wegens h e t vernielen van huizen en omkappen van klapperboomen van de bevolking zonder d a t daarvoor schadever-goeding werd gegeven, voorts over het ongerechtvaardigde in b r a n d steken v a n een woning. Hij verzocht den A. E . de zaak te onderzoe-k e n . Indien de A. E . onderzoe-kon beloven de onderzoe-klachten grondig te zullen onder-zoeken t o t een beslissing genomen kon worden, zou hij v a n zijn k a n t beloven zich enkel aan den h a n d e l te h o u d e n en. geen s a m e n k o m s t e n m e e r te hebben. De A. E . zeide i n zijn antwoord dat H . Misbach n i e t zooveel waarde moest h e c h t e n aan hetgeen de kampongbevolking
11
162
beweerde, uit de door h e m onderzochte vonnissen bleek dat de con-troleur juist gehandeld h a d . Schrijver zeide daartegen dat de A. E . niet alleen op die vonnissen v a n den controleur m o e s t afgaan, maai-de l i e d e n m o e s t hooren die schrijver maai-de inlichtingen verstrekt h a d d e n ; bleek alles gelogen, dan zou hij hen à faire n e m e n , w a n t hij hield er n i e t v a n verkeerd ingelicht te worden. D e A. E . had echter geen tijd, hij zou h e m eeln anderen keer o p r o e p e n " .
Zoo gaat h e t nog w a t voort.
De hadji n e e m t t e Manokwari het leven van den goeden k a n t : eens, toen de A. E . n a a r A m b o n was, m a a k t e hij m e t eenige partij genooten een pic-nic n a a r het eiland M a s n a m , in gezelschap van drie . . . politie-dienaren, twee sergeanten en een c o m m a n d a n t ! D e pohtie-m e n s c h e n werden gestraft; - - H a d j i Misbach werd door den A. E . over h e t uitstapje „ o n d e r h o u d e n " . H e t zal wel een m i n z a a m onder-houd zijn geweest, w a n t bij een volgende gelegenheid — er werd ge-sproken over het plan van Misbach om een vereeniging op te richten en zich m e t de zaken van het landsbestuur te bemoeien ! — zei de A. E . : dat hij voor zich niets tegen Misbach had, doch als a m b t e n a a r verplicht was verslag u i t te brengen van diens handelingen. „ E n straks zou H . Misbach overgeplaatst k u n n e n worden n a a r een nog afgelegener p l a a t s . "
H i e r k o m t de aap uit de m o u w . E r is, wij weten het, weinig ge-zelschap t e M a n o k w a r i en d a n is z o o n communistische banneling als Misbach voor h e t sociale leven een aanwinst. M a a r n i e t t e m i n zou m e n h e t b e s t u u r v a n Nieuw-Guinea in overweging willen geven w a t zuiniger te zijn m e t die a a n w i n s t en eens u i t te zien n a a r andere onderwerpen van g e d a c h t e w i s s e l i n g dan bijv. de regeeringsvorm v a n Ned.-Indië. De vrees voor „ o v e r p l a a t s i n g " van Misbach k a n dan ge-b a n n e n worden, — en t e v e n s de vrees dat een andere „overplaatsing", scheiding brengt. D a a r m e e zou dan tevens verkregen worden h e t voor-deel, dat h e t b e s t u u r v a n Manokwari wat m e e r rekening h o u d t m e t de controle van Hadji M i s b a c h !
* *
Eenige cijfers over den grootlandbouw in Indië, in vergelijking met de wereldproductie. W i e over de beplante uitgestrektheden en de productie in h e t grootlandbouwbedrijf in N . - I . in 1924 uitvoerige ge-gevens wil hebben, vindt die uitgewerkt in No. 22 der Mededeelingen van het Centraal kantoor voor de statistiek (tekst in Nederlandsch en Engelsch, Uitg. D e p . v. L a n d b o u w , nijverheid en handel, Lamds-drukk. — W e l t e v r e d e n — 1925 — pr. f 3 , — ) . Wij bepalen ons er toe hier de verhouding aan te geven voor de productie van Indië tot de wereldproductie. M e n zal hieruit al zien dat de gegeven statistieken zich niet steeds tot 1924 bepalen, eenige gaan zelfs tot 1904 t e r u g ,