In het algemeen is de deurwaarder, de nederigste vertegenwoordiger des Konings, een ambtenaar, belast met het overbrengen van gereg-telijke mededeelipgen, exploiten genaamd.
Hij die enkel in Nederland die koorknapen in den tempel van -Themis heeft leeren kennen, is te benijden. De indische practizijn heeft van hen droeve ervaringen; voor een groot deel is echter de wetgeving daaraan schuld.
Kene der schaduwzijden namelijk van de in 1848 op Java inge-voerde wetgeving is zeker geweest het doorzetten van het beginsel, dat ieder exploit aan des geïnsinueerden persoon of woonplaats moet gedaan worden. Dit beginsel leidt in N. Indië vaak tot ongeloofelijk hooge proceskosten. Terwijl men onder vigueur der reglementen van 1819 (1) hen die buiten de kom der gemeente woonden, eenvoudig hij brief opriep, en op het reçu van den postmeester verstek verleend vverd, moet nu een ieder gedagvaard worden aan zijn huis of aan zijne persoon.
Bij het zeer gering aantal personen, in 18-48 aan de wetgeving voor Europeanen op Java onderworpen, mag het verbazing wekken, zulk een beginsel zonder eenige beperking te zien aangenomen, ter-wijl zoo veel is overboord geworpen, wat onnut is maar bij de »ach-terlijkheid der Nederlanders in de kunst van wetgeven" (2) nog heden in het moederland geldt; bv. het openbaar ministerie in burgerlijke zaken, de rapporteurs in andere, oproeping' van ouders bij ontbinding-des huwelijks na scheiding van tafel en bed, het bekend maken door
1) Art. 9 der instructie voor de deurwaarders, Stbl. 1819, no. 20: «De exploiteurs zullen echter niet gehouden zijn, de citatiên, exploiten enz. verder persoonlijk te bezorgen, dan binnen de residentieplaats van hun eollegie; zullende zij kunnen volstaan, wanneer de per-sonen hooger landwaarts in zich onthouden, de kopijen, appointementen, en de diensvolgens gedane citation enz. per missive daarheen te schikken."
2) O P z O O M E l t .
1
2
beteekening van de vraagpunten aan eene partij te stellen, en zooveel meer.
Ieder die Java kent, weet dat er Europeanen zijn, om welke te bezoeken men van uit de naastbij gelegen residentie-hoofdplaats twee dagen behoeft.
Dit geldt nog meer van de chinezen en arabieren die sedert 1855 in bijna alle handels- en burgerlijke zaken aan de europeanen-wetgeving zijn onderworpen.
Verbeeld U, dat b. v. de pachter der vogelnestjes aan het zuider-strand door een te Samarang woonachtig deurwaarder moest worden gedagvaard !
Dan — tegelijk met de invoering van dit beginsel — heeft men het willen temperen door de instelling, die alle practizijns, officieren van justitie enz. op Java minstens een jaar levens kost. Mannen van het vak weten reeds, dat ik de buitengewone deurwaarders bedoel.
Volgens art. 193 al. -4 R. O. worden zij door de residenten benoemd
»naar mate der behoefte die daaraan in elke residentie bestaat."
De kwaal is dus reeds ten deele genezen : de man aan het zuider-strand kan door een b.v. te Tjilatjap wonend deurwaarder worden opgeroepen.
Toch is zij nog zeer groot. Dagelijks komen exploiten voor die om en bij de ƒ 100 kosten. Daar b.v. om eene eenvoudige tokoschuld bij verstek intevorderen 3 exploiten aan de woonplaats of den persoon noodig zijn (lo. dagvaarding; 20. beteekening en bevel; 3o. beslag) zoo is een practizijn die zijn naam als practicus eer aandoet, er op bedacht, de exploiten betrekkelijk goedkoop te maken. Daartoe verdient aanbeveling :
l o . over de gangen van den te dagvaarden persoon te zijn ingelicht.
Vele Europeanen in de binnenlanden komen b.v. des Zaturdagsavonds in de sociëteit; in de Vorstenlanden zijn velen verpligt op de hoffeesten te verschijnen. De zetbazen van den opiumpachter, lieden die in de meest verscholen hoeken wonen, komen geregeld ter hoofdplaats gelden afdragen, enz. De buitengewone deurwaarder, zoo goed als altijd klerk op het (assistent) residentie-kantoor is met deze gangen meestal bekend, en kan voor chinezen bij den kapitein dier natie inlichtingen bekomen. Zoo neen, het postkantoor kan inlichting geven : de meeste mannen van zaken in de binnenlanden halen zelve hunne aangetee-kende brieven af. In het kort, wanneer de deurwaarder van goeden wil is, en men hem eenige dagen speelruimte laat, vindt hij meestal een middel om aan de persoon, ter hoofdplaats, te dagvaarden.
2<>. verschillende exploiten op dezelfde tournee te laten doen.
3°. de lieden bij het afgeven van schuldbekentenissen en dergelijke gelegenheden te laten -woonplaats kiezen ten kantore van den praktizijn of deurwaarder, althans in den zetel van den raad van justitie.
4o. met den deurwaarder een accoord aan te gaan. Men kan hem b.v. beduiden, dat er geene schande in ligt, in eene »kahar-peer" (kar op veeren) te zitten.
5o, verstandige lieden, die moeten gedagvaard worden, ronduit aan te schrijven, dat zij wel zullen doen, en in allen gevalle minder kosten zullen beloopen, met zich op de hoofdplaats bij den deurwaarder te vervoegen. •— Wanneer een deurwaarder moet gedagvaard worden (die in de binnenlanden hebben b.v. vaak een tokotje) laat men dit door hen zelven doen, wat niet door art. 20 B. R. verboden is.
6°. de deurwaarders in hunne opgaven van kosten en uitschotten streng te controleeren.
Strikt genomen, behoeft men (art. 200, al. 1, R. O.) geen exploit te betalen, dat geen specificatie van kosten inhoudt. Deze ontbreekt om zoo te zeggen altijd. Helaas is het tai-ief niet duidelijk : art. 43 zegt dat gewone deurwaarders wanneer zij verder dan 3, buitengewone reeds wanneer zij verder dan 1 paal zich moeten begeven, mogen berekenen: »reis-, verblijf- en andere kosten", volgens den bij art. 22 aangewezen maatstaf. Vooral de »gewone" deurwaarders, in de bere-kening van kosten zoo buitengewoon slim als onbezoldigde consuls, trachten uit de woorden »en andere" afteleiden dat ze geheel mogen rekenen als een procureur, volgens litt. m. (Ik voor mij heb altijd geoordeeld, dat men hier onder de »andere" de Meerkosten moest begrijpen, waarvan elders sprake )
Veel zal van plaatselijke omstandigheden afhangen : »vooral ook, of men in het streven naar bezuiniging door het collegie, bepaaldelijk den president, gesteund wordt. In elk geval mag men vorderen, dat de deurwaarder den afstand der plaats waar hij is moeten heengaan, van zijne woning, aan het slot van het exploit, b.v. tusschen haakjes, na de vermelding van het bedrag der uitschotten, opgeve.
Bezuiniging is noodig, wanneer men een bruikbaar orgaan der regts-bedeeling in eene arme maatschappij wil zijn. Ik verwijs naar form.
No. 205, om te doen erkennen, dat vervolging wegens een niet-bestre-den schuld van f 200.005, normaal, volkomen wettig, onder de gun-stigst denkbare omstandigheden, tot en met den verkoop der meubelen, op Java f 200 kost.
i
De wetgever heeft geenszins bezuinigd. Waartoe dienen b.v. getuigen bij gijzelingen en beslag op roerend goed, die de kosten verdriedub-belen, wanneer reeds schouten, substituut grifflers of uitdrukkelijk aangewezen ambtenaren tegenwoordig moeten zijn ?
Een der veiligste middelen om de toekomstige exploiten, mitsdien de mogelijke gedingen, betrekkelijk goedkoop te maken, althans voor het indisch publiek toegankelijk, is woonplaats te doen kiezen ; d. w.
z. eene plaats aan te wijzen, waar de exploiten kunnen gedaan worden, als woonde de geïnsinueerde daar.
De indische notarissen zijn gewoon, aan het slot hunner acten par-tijen woonplaats te doen kiezen ter griffie van den raad van justitie of ten residentie-kantore. Deze praktijk kan niet genoeg worden aan-bevolen, mits men partijen de gevolgen doe beseffen : hij die in regten wordt aangesproken, veelal de schuldenaar, staat daardoor vaak aan overrompeling bloot : griffier nocVi residentie-secretaris zijn verpligt, de bij hen uitgebragt wordende exploiten den geïnsinueerde ook maar per post toetezenden. Eene wetsbepaling van dien aard ware wen-schelijk.
Vaak doet men wel, bij den practizijn woonplaats te doen kiezen ; b. v. voor schuldbekentenissen die tengevolge eene door hem bewerkte schikking worden afgegeven. Of, ten huize van den buitengewoon deurwaarder : deze kan des noods met zich zelven
«spreken".
Nog een middel tot bezuiniging: soms kan men voor beide partijen tegelijk opkomen, waardoor een aantal stukken vervallen (3). Zoo b.v. de dagvaarding tot het doen van verklaring, na beslag onder een derde, wat in Indië bijna altijd het vendukantoor is. Vraagt men den vendumeester om zijn afschrift exploit, dan kan men ook voor hem verschijnen, wat in het belang is van cliënt, voor wien
meer overschiet ; van den schuldenaar, die in grootere mate bevrijd wordt, den vendumeester die minder soesah heeft, en den practizijn, die sneller afdoet. Men doet wel, alsdan de rekening te doen begroo-ten ; en het spreekt wel van zelf, dat men voor dezelfde verrigting niet van twee zijden declareert.
Hetzelfde kan gelden bij een eisch tot ontbinding van een huwelijk na scheiding van tafel en bed ; soms bij verzet door een derde, die
:J>) Men schrijve dan den inventaris op % gulden» zegel.
beweert eigenaar te zijn van in beslag genomen goed, vooral omdat aldus vaak eene tweede dagvaarding onnoodig wordt, hoewel hier (onder omstandigheden) de schijn van conniventie nadeelig kan zijn ; bij homologatie van avaiïjgrosse ; in alle gevallen kortom, waarin men gaarne snel en goedkoop een vonnis op tegenspraak heeft.
Bij de buitengewone deurwaarders is niet alleen raadzaam, maar noodig, de exploiten in origineel en eopij geschreven toetezenden ; zóó, dat ze slechts hebben in te vullen, hun naam en voornaam, dien der persoon met welke is gesproken, en het rampzalige woord »huis-genoot" dat b.v. de Regeering van N.-I. zooveel geld heeft gekost ; eindelijk de dagteekening. Wanneer aan deze dingen niets hapert, heeft men al reden tot dankbaarheid.
Bij art. 193 R. O. zijn, als gezegd, de residenten aangewezen om buitengewone deurwaarders aantestellen, naar gelang der behoefte in iedere residentie.
Allengs is het misbruik ingeslopen, dat zij werden aangesteld, voor cene enkele afdeding. Dit is een geheel ongeoorloofde beperking en ze is vaak zeer nadeelig : in de afdeelingea b.v. waar de hoofdplaats up de grens ligt.
Kr zijn mij gevallen bekend, dat de regter een exploit nietig achtte, door een deurwaarder uitgebragt, bij het residentsbesluit aangesteld
voor eene andere afdeeling derzelfde residentie. Ten onregte. De Resident is niet bevoegd verklaard, den werkkring van den buiten-gewoon deurwaarder tot gedeelten der residentie te beperken.
M. i. is elk buitengewoon deurwaarder, binnen de residentie van hem die hem benoemde, bevoegd.
Maar het moet een b. d. zijn bij het Hoog Geregtshof of een raad van justitie: die bij de landraden, of hoe die rechtbanken over Inlan-ders nog heeten mogen, behooren in het stelsel der Europeanen-wet-geving niet te huis (art, '204 R. O.).
Een der verkeerde naämingen van Nederlandsche voorschriften — de reglementen van 1819 zwijgen daarover — is liet verbod om op Zondag exploiten uit te brengen : de Zondag is daarvoor integendeel, althans buiten de drie groote steden,'als aangewezen:
1°. is bijna iedereen in Indie des Zondags tehuis. Slechts weinig mannen in de binnenlanden bezoeken de kerk, en dan nog slechts op die weinige hoofdplaatsen waar een predikant of pastoor zich vertoont.
6
De Zondag is, bij het overwegend ambtelijk karakter der maatschappij, een familiedag : die, waarop men niet naar het kantoor gaat, en — in hoogere kringen — de paarden rusten. Bijna altijd is men althans voor 9 en na 12 tehuis. Ongehuwde particulieren blijven vaak den Zondag op de hoofdplaats over.
2o. bijna alle buitengewone deurwaarders zijn als klerken op het (assistent) residentie-kantoor, des Zondags vrij, maar ook alleen dan.
In de week van 8—2 of 9 — 3 op het kantoor zijnde, kunnen zij moeijelijk op de wettelijke uren (in Indië altijd van 6 tot 6) exploiteeren.
Hoe dit zij, omdat in Nederland, waar alle deurwaarders van hun baantje leven, en men althans gelegenheid heeft, naar de kerk te gaan, op Zondag niet mag worden geëxploiteerd, is het ook in Indië verboden. Gelukkig mag de President het veroorloven : art. 17 B. R.
Zie form. no. 14.
Op Zondag mag wel worden gegijzeld.
Een blik op het tarief is genoeg om te doen zien dat op het punt van geregtskosten, Indie en Holland twee zijn. W a t in Holland ƒ 5 kost, daarvoor wordt op Java ƒ 30 te goed gedaan, nl. voor : »het procesverbaal van gijzeling en de acte van in gevangenis-stellen van eenen schuldenaar, daaronder begrepen de twee den deurwaarder ver-gezellende getuigen, mitsgaders de afschriften".
En die / 30 zijn meestal niet genoeg. Ondervinding leert, dat, al worden natuurlijk zegels, schrijfloon van den cipier, rijtuigen enz.
afzonderlijk berekend, men de schuldenaren die men gaarne gegijzeld zag, niet ligt krijgt zonder uitloving eener premie. De deurwaarder heeft b.v. spionnen noodig: het is even moeijelijk leden eener vreemde maatschappij te gijzelen, als b.v. de getuigen te toetsen, die zij oplevert.
Een Hollandsch procureur kent in de stad zijner inwoning, Amster-dam en RotterAmster-dam uitgezonderd, alle nijvere lieden min of meer ;
weet, hoe ze financieel staan, of ze tegen een eed opzien, of er redenen van wraking tegen hen bestaan, enz.
Weet hij het niet, in één dag kan hij op de hoogte zijn.
In Indië is het geheel anders. Er is om gelagchen, dat de groote importeurs te Samarang niet precies konden opgeven, waar de toko van hun afnemer nu eigenlijk was : in den grond der zaak weet men van al wat in de chinesche, de inlandsche, ja zelfs in de half-inlaridsche zamenleving voorvalt, meestal niemendal. Niet ten onregte
plegen de Bataviasche praktizijns een chineesch klerk te houden ; of het veel helpt weet ik niet.
Voor gijzeling zendt men vaak den gewoon deurwaarder naar de binnenlanden: de Europeaan mag meestal slechts in den zetel van den Raad van Justitie worden gegijzeld, en daar de buitengewoon deur-waarder toch naar zijne standplaats zoude terug moeten, zijn de kosten gelijk, terwijl de gewoon deurwaarder meestal meer op de hoogte der wetsbepalingen is, die zoo onnoodig en als opzettelijk ingewikkeld zijn.
Een chinees bovendien betaalt veel eer, wanneer hij in eene der drie groote steden wordt gegijzeld : daar is de gijzeling ernstig. In de binnenlanden heeft vaak allerlei geknoei plaats ; men laat b.v. den gevangene over dag naar huis gaan. Te Jogjokarta — het land der misbruiken — is de gevangenis van het ressort van Z. H. den Sultan, en het is mij voorgekomen, dat ik gijzeling aldaar moest ontraden als toch illusoir.
De deurwaarders moeten een repertoire houden ; art. 202 R. O. Van de buitengewone heb ik er slechts één gekend, die het deed. Er is geen controle op. Met het register van protest van wissels —- art. 182 W. v. K. — is hetzelfde het geval. Nadeelige gevolgen heb ik daar-van o. a. ondervonden bij de behandeling der verhoogde venduaccepten waarvan het Protestantsch Kerkbestuur te Jogjokarta houder was geworden. Men kon niet bewijzen, dat ei- geprotesteerd was, had dus geen verhaal op de endossanten, en enkel de breede opvatting der regeering van Nederlandsch Indie (Mr. VAN LANSBERGE) heeft dat Kerkbestuur de besteedde gelden, met 9 % rente over verscheidene jaren doen terugkrijgen.
§ 2 .
Deurwaarders.
N°. 1.
A A S S T E L L I N G VAN E E N B U I T E N G E W O O N D E U K W A A Ü Ü E R . P r o J u s t i t i » . (Art. 103, al. 1 K. O.)
De resident van . .
Gelet op het verzoek van . . . om eervol ontslag uit zijne be-trekking van (of: het overlijden van . . .) buitengewoon deurwaar-der bij den raad van justitie te . . . ;
8 Heeft besloten :
1°. Te. benoemen tot buitengewoon deurwaarder bij den raad van justitie te . . ., . . . 4) ;
2°. te bepalen, dat bij zal wonen binnen . . palen van liet [assistent] residentiekantoor te . . •
Gedaan te . . ., op . . . 1800.
(Handteekening van den Resident.)
A A NT. a. Aan de bediening van buitengewoon deurwaarder geen tractèment of emolumenten in den zin van art. 31 zegelordonnantie verbonden zijnde, zoo zal vorenstaand besluit m. i. niet op zegel geschreven zijn.
N°. 2.
VOORLOOPIGE AANSTELLING VAN EEN TIJDELIJK WAARNEMEND DEÜRWAABDER.
Het zegel regelt zich
naar art. 31 der <Art- m R- °-) zegelordonnantie.
De raad van justitie te .
Overwegende dat . ., gewoon deurwaarder bij dezen raad, op . . . jongstleden is overleden (of: blijkens certificaat van den geneesheer . . . te . ziek is, zooclat hij zijne dienst niet kan verrigten ; of : bij s raads vonnis van . . . jongstleden in zijne bediening is geschorst voor den tijd van . ' . . ) ;
Gelet op art. 197 der Regterlijke organisatie;
Bielast . . . wonende te . . ., oud . . . jaren, voorloopig met de function van deurwaarder bij dezen raad.
Aldus gedaan door de heeren meesters . . ., president, . . , lid, . . , griffier, waarnemend lid (5) in raadkamer van . . . dag . . . 1800 . . ., in bijzijn van 's raads {buitengewoon substituut) griffier 6) . . .
{Handteekeningen van president en griffier.)
4) Naam eu voornamen voluit, ouderdom en c. q, ambtelijke betrekking.
5) Art. 122 en 155 R. O. Andere regters-plaatsvervangers heeft men bij de europesche collégien niet, behalve de gevallen van art. 161, al. 2, R. O. en 269 B. R. Voorbeelden zijn mij niet bekend.
0) Vgl. art. 64 R. O. De functie van een buitengewoon substituut is uit haar aard onbe-zoldigd ; de eed dezelfde als voor de gewone; op benoeming en ontslag wordt de goed-keuring van den directeur van justitie gevraagd. Deze deelt zijne beschikking aan het H. G. H. mede.
N°. 3.
PKOOES-VERBAAL VAN 1SEËEDIGING VAN E E N GEWOON, E E N B U I T E N G E W O O N OF E E N T I J D E L I J K W A A R N E M E N D D E U R W A A R D E R .
Op . . . dag- . . . 1800 verscheen ter openbare teregtzitting van den raad van justitie te . . . zamengesteld uit de beeren meesters . . ., president, . . . en . . ., leden, in bijzijn van den officier van justitie meester . . . en van 's raads {substituut) griffier meester . . ., (of:
voor ons . . . en . . . resident en secretaris van . . . ) , . . . , oud . jaren, wonende te . . , die als bij besluit van Zijne Excel-lentie den Gouverneur-Generaal (of : van dezen raad, of: ons besluit) van . . . 1800 . . ., nummer . . ., benoemd tot deurwaarder (of ' tijdelijk belast met de functiën van deurwaarder, of: buitengewoon deurwaarder*), naar de wijze zijner godsdienstige gezindheid den eed (of: de belofte) aflegde, voorgeschreven bij aitikel 194 van het reglement op de regterlijke organisatie in Nederlandsch-Indiö, luidende :
wik zweer (beloof), dat ik bouw en getrouw zal zijn aan den koning en aan den gouverneur-generaal van Nederlandsch-Indië, als des konings vertegenwoordiger ; dat ik middellijk noch onmiddellijk, onder welken naam of voorwendsel ook, tot het verkrijgen mijner
aanstel-ling, aan iemand, wie het ook zij, iets heb gegeven of beloofd, noch zal geven of beloven; dat ik mij bij de waarneming van mijne dienst in alles zal gedragen naar de wettelijke bepalingen ; dat ik alle exploiten en andere verrigtingen, aan mijne bediening verbonden, waartoe ik zal worden verzocht, of die mij zullen worden be-volen, getrouwelijk en met ijver zal uitvoeren, en in het algemeen mijne functiën met nauwgezetheid en eer-lijkheid, en tevens met allen eerbied voor de regterlijke autoriteiten, zal waarnemen."
Waarvan is opgemaakt dit procesverbaal, ten dage en jare als voren door den beëedigde, met ons president en griffier (of: resi-dent en secretaris) onderteekend,
AANT. b. M. i. behoeft dit procesverbaal, als ten dienste der regts-Pleging in het algemeen, niet op zegel geschreven te worden.
10
» c. Na de beëediging zendt de resident afschrift van besluit en proces-verbaal aan den raad van justitie.
Eveneens de raad van justitie aan het Hof, opdat dit de goedkeu-ring van den gouverneur-generaal uitlokke. Art. 197, al. 2, R. O Doch niet, wanneer het slechts eene »bloot tijdelijke aanstelling) geldt ter vervanging van een geschorst of door ziekte verhinderd deurwaarder.
M. i. zal echter de raad in ieder geval met opzending wel doen : het kan immers zijn, dat het Hof de wettigheid van een exploit, door zulk een tijdelijk aangestelde uitgebragt, te beoordeelen heeft?
N°. 4.
REQUEST AAN DEN RESIDENT, OM AANWIJZING VAN EEN GESCHIKT PERSOON TOT HET DOEN DER VEREISCHTE EXPLOITEN.
(Art. 20 B. R.)
Aan den Resident van . . . 7) geeft eerbiedig te kennen, meester . . , advocaat en procureur bij
ten deze handelende voor en namens . . , wonende te . . . dat hij voor dezen eene regtsvordering wenscht in te stellen tegen . . , wonende te . , tot • • ;
dat de buitengewoon deurwaarder te , is 8) . . . van gezegden zijnen lastgever ; gronden waarop hij met het oog op artikel 20 der burgerlijke regtsvordering Ü.H.E G, eerbiedig verzoekt:
aanwijzing van een geschikt persoon tot het doen der in deze vereischte exploiten.
't Welk doende, enz.
(Handteekening van den procureur.
(Handteekening van den procureur.