Uitsluiting op de werkvloer

Zoals Turner stelt worden liminele personen uitgesloten van de rest van de maatschappij (Turner 1974: 232). Transgenders in transitie krijgen hier ook op verschillende manieren mee te maken. Zij mogen wettelijk niet worden ontslagen om hun trans-zijn, als gevolg daarvan krijgen ze op de werkvloer vaak wel te maken met andere vormen van uitsluiting.

Sinds Dave (die we eerder hebben gezien) zijn coming out heeft gedaan op het werk wordt hij anders behandeld door zijn collega’s. Dave is in transitie; hij zit in een

overgangsfase van een vrouwelijk lichaam naar een mannelijk lichaam. Hij zit tussen twee fasen in en is niet eenduidig in te delen in een categorie (Turner 1969: 95). Voorheen bestond er een vriendschappelijke band tussen hem en zijn collega’s, sinds de coming out is daar weinig van over. Ook als werknemer wordt Dave niet meer serieus genomen. Zijn collega’s laten hem klusjes doen waarvan ze weten dat hij die vervelend vindt, zoals het telefonisch doorgeven van bestellingen. Dave vindt het vreselijk om zijn stem te gebruiken, want die vindt hij veel te hoog en vrouwelijk, daarnaast stottert hij vaak. Dave wordt door zijn collega’s vaak genegeerd en opzettelijk niet bij zijn nieuwe naam genoemd. Ook helpen ze hem niet meer als hij om een second opinion vraagt, waar ze dat vroeger wel deden.

[…] voorheen dan vroeg ik wel eens hulp en dan kreeg ik ook wel hulp en naderhand was het van eh, ‘ja je zoekt het maar uit en we helpen jou niet meer’. Dus eh, ja allemaal van dat soort dingen dat je eh, echt het gevoel krijgt van eh dat je er echt totaal niet meer toe doet of erbij hoort ofzo, dat eh, ja… (Dave, September 2015) Dave wordt niet meer behandeld als een gelijke, hij wordt buitengesloten. Daardoor krijgt hij het gevoel dat hij er niet toe doet en er niet meer bij hoort. Dat is overeenkomstig met de liminele fase zoals Turner die beschrijft; Dave is geen onderdeel meer van de groep omdat hij een betwixt and between status heeft (ibid.). Onder de Ndembu stam die Turner bestudeerde werd de puberteit geritualiseerd door middel van kleding (ibid.: 95). Liminele personen droegen slechts een lapje aan kleding; dat symboliseerde dat ze geen eigendom en geen status hadden (ibid.). Hoewel Dave’s liminele fase niet wordt geritualiseerd, wordt hij er door zijn collega’s op andere manieren aan herinnerd dat hij geen onderdeel meer is van de groep. Hij krijgt andere taken, hij wordt genegeerd en niet geholpen als hij ergens niet uitkomt. Dit zijn allemaal manieren waarop zijn collega’s hem buitensluiten en hem het gevoel geven dat hij minderwaardig is en geen status heeft. Dave’s gehoorzaamheid is ook een onderdeel van het

limineel zijn. Lange tijd voert hij de taken uit die zijn collega’s hem opdragen; zoals het telefonisch doorgeven van bestellingen. Volgens Turner zijn liminele wezens doorgaans passief, gehoorzamen ze hun leiders en accepteren ze arbitraire straffen zonder zich te verzetten (ibid.: 95).

Felice (die we eerder zagen) krijgt tijdens de transitie te maken met een andere vorm van uitsluiting. Op het moment dat Felice in een ambigue status verkeert – ze kleed en identificeert zich dan al als vrouw, maar heeft nog wel een mannelijk geslacht – reageert de omgeving daar spottend op. Ze wordt door middel van grappen buitengesloten, en gelabeld als ‘abnormaal’. Overeenkomstig met wat Turner stelt wordt zij tijdens de liminele fase (de transitie) niet gezien als een volwaardig medemens (Turner 1969: 95).

[…] En er zijn achter mijn rug om ook best wel negatieve verhalen geweest – eigenlijk van de periode dat ik als vrouw op het werk ben gegaan, tot aan het moment dat ik de operatie heb gehad. En nadat ik de operatie heb gehad werd de acceptatie van een heel groot gedeelte van die groep, werd gewoon beter. Ja toen had ik gewoon weer een lichaam wat bij mijn uiterlijk hoorde, en daarmee was het gewoon weer normaal geworden en zolang dat niet zo was hadden ze allerlei grappen over vrouwen met piemels en weet ik wat allemaal nog meer, dat vonden ze allemaal heel grappig, nouja daar werd destijds gewoon de draak mee gestoken. (Felice, Augustus 2015)

De acceptatie onder de collega’s wordt groter op het moment dat Felice haar transitie heeft afgerond en ze weer beter in een van de vanzelfsprekende categorieën past en daardoor weer ‘normaal’ is. Als ze de lichamelijke kenmerken heeft van een vrouw, en zich voordoet en kleed als vrouw, zorgt Felice in mindere mate voor verwarring en brengt zij de

vanzelfsprekendheid van de seksedichotomie niet meer in gevaar (Orobio de Castro 1993: 6). Volgens Marieke Van Eijk betrekken mensen die geconfronteerd worden met transgenders de transgenderbeleving vaak op zichzelf (Van Eijk 2014: 57). De verwarring die Felice

veroorzaakt kan leiden tot twijfels en vragen over de eigen ervaring van gender onder de mannelijke collega’s; als Felice een vrouw kan zijn met een piemel, zijn zij dan nog wel echte mannen? (ibid.). De mannelijke collega’s bespotten Felice mede om die verwarring over de eigen gender op afstand te houden.

Felice besteedt tijdens de transitie niet te veel aandacht aan de flauwe grappen van haar collega’s. Ze weet dat de grappen gerelateerd zijn aan haar ambigue status en

waarschijnlijk zullen verminderen als zij lichamelijk meer vrouw is. Als de liminele fase is afgerond zal Felice weer worden opgenomen in de groep (Turner 1969: 94).

En daar hebben de leidinggevenden ook niet zo heel veel mee gedaan en ik heb ze ook gezegd van, ‘laat ze maar gewoon, laat het maar gebeuren en ehm, ja als ze daar niet mee om kunnen gaan is dat hun probleem, is niet mijn probleem, is ook niet jouw probleem, zolang ik maar goed met die jongens kan samenwerken, dat is het enige criterium dat ik gebruik voor wel of niet succesvol aan het werk zijn. (Felice, Augustus 2015)

Aan uitsluiting op de werkvloer is niet zomaar te ontsnappen. Transgenders kunnen in transitie niet zomaar hun baan opzeggen omdat het lastig is tijdens de liminele fase een nieuwe baan te vinden. De ambiguïteit tijdens de liminele fase zorgt vaak voor uitsluiting uit het publieke domein.